|
|
| (۳۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] | | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148پیکسل]]'''محمدولی خان تنکابنی'''، ملقب به سپهدار اعظم، یکی از دولتمردان برجسته دوران قاجار بود که در سال ۱۲۶۴ قمری در منطقه دوهزار تنکابن زاده شد. پدرش حبیبالله خان ساعدالدوله، از نوادگان محمدولی خان سرتیپ تنکابنی، بود و محمدولی تحت تربیت مادرش بزرگ شد. وی در دوازده سالگی به تهران آمد و به خدمت نظام درآمد، جایی که به سرعت به درجه سرتیپی رسید و لقب نصرالسلطنه را از ناصرالدین شاه دریافت کرد. او در سرکوب شورش ترکمنها نقش داشت و حکومت استرآباد، گیلان و آذربایجان را بر عهده گرفت. همچنین، اداره ضرابخانه، وزارت مسکوکات و تلگرافخانه را مدیریت کرد و خدمات آبادانی در گیلان انجام داد. |
| {{جعبه اطلاعات سیاستمدار
| |
| | نام = عبدالمجید میرزا
| |
| | تصویر = عینالدوله؛3.jpg
| |
| | شرح تصویر = عبدالمجید میرزا عینالدوله
| |
| | نام کامل = سلطان عبدالمجید میرزا اتابک اعظم
| |
| | معروف به = عینالدوله
| |
| | نام مستعار =
| |
| | زادروز = ۱۲۵۶ قمری (۱۲۲۴ خورشیدی)
| |
| | شهر تولد = تهران
| |
| | کشور تولد = ایران
| |
| | تاریخ مرگ = ۱۳۴۵ قمری (۱۰ آبان ۱۳۰۶ خورشیدی)
| |
| | شهر مرگ = تهران
| |
| | کشور مرگ = ایران
| |
| | نام همسر = دختر مظفرالدین شاه قاجار
| |
| | فرزندان =
| |
| | خویشاوندان سرشناس = سلیمان میرزا چهلستون (پدر)؛ فتحعلی شاه قاجار (پدربزرگ)؛ وجیهالله میرزا سپهسالار (برادر)؛ شمسالدوله (خواهر، همسر ناصرالدین شاه)
| |
| | تحصیلات = تحصیل در دارالفنون (اخراج به دلیل اختلاف با امیرکبیر)؛ تعلیم خصوصی
| |
| | دین = اسلام شیعه
| |
| | حزب سیاسی =
| |
| | سمت = صدراعظم ایران (۱۳۲۳–۱۳۲۴ قمری و ۱۳۲۵–۱۳۲۶ قمری)
| |
| | پستهای قبلی = وزیر عدلیه؛ وزیر پست و تلگراف؛ فرمانده نیروی قزاق؛ حاکم خراسان، فارس، کرمان، کردستان، آذربایجان؛ وزیر دربار
| |
| | فعالیتها = سیاستمدار، اصلاحات اداری و نظامی
| |
| | قبل از =
| |
| | بعد از =
| |
| | وبگاه رسمی =
| |
| | امضا =
| |
| | زیرنویس =
| |
| }}
| |
| '''عبدالمجید میرزا عینالدوله'''، (متولد ۱۲۵۶ ه. ق، تهران - ۱۳۴۵ ه. ق، تهران) یکی از برجستهترین شاهزادگان قاجار و سیاستمداران دوران [[ناصرالدین شاه]]، [[مظفرالدین شاه]] و [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، فرزند سلیمان میرزا چهلستون و نوه فتحعلی شاه قاجار بود. او در سال ۱۲۵۶ قمری متولد شد و از کودکی تحت تربیت خاص درباری قرار گرفت. عینالدوله در جوانی به عنوان ندیم ناصرالدین شاه خدمت کرد و سپس به مناصب مهمی چون وزارت عدلیه، وزارت پست و تلگراف، و فرماندهی نیروی قزاق ارتقا یافت. او دو بار به صدارت عظمی رسید: نخست در دوره مظفرالدین شاه (۱۳۲۳–۱۳۲۴ قمری) و بار دوم در اوایل سلطنت محمدعلی شاه (۱۳۲۵–۱۳۲۶ قمری). | |
|
| |
|
| در دوره نخست صدارت، عینالدوله اصلاحاتی در ساختار اداری، مالی، نظامی و قضایی اجرا کرد. او وزارتخانهها را از ۹ به ۱۰ افزایش داد، وزارت گمرکات را تأسیس کرد، و اقداماتی برای ساماندهی مالیاتها، ارتش، پلیس و [[دارالفنون]] انجام داد. با این حال، این اصلاحات با مقاومت درباریان و مردم مواجه شد و در نهایت به [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] منجر گردید. عینالدوله در سرکوب اولیه اعتراضات نقش داشت، اما پس از صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، از صدارت برکنار شد. | | در دوران محمدعلی شاه، ابتدا مخالف مشروطه بود و برای سرکوب مجاهدان تبریز اعزام شد، اما به دلیل اختلاف با عینالدوله، به مشروطهخواهان پیوست و رهبری نیروهای شمال را در فتح تهران بر عهده گرفت. در ۲۳ جمادیالآخره ۱۳۲۷ قمری، تهران فتح شد و محمدعلی شاه خلع گردید. سپهدار اعظم سپس ریاست وزرا و وزارت جنگ را عهدهدار شد و در افتتاح مجلس دوم نقش داشت. او سه بار کابینه تشکیل داد و در ساماندهی امور مالی و نظامی کوشید، اما اختلافات داخلی منجر به استعفای وی گردید. |
|
| |
|
| عینالدوله در دوره دوم صدارت، مخالف سرسخت مشروطه بود و تلاش کرد تا مجلس شورای ملی را تضعیف کند. اقدامات او شامل بمباران مجلس و سرکوب مشروطهخواهان بود که به [[استبداد صغیر]] معروف شد. پس از فتح تهران توسط مشروطهخواهان در سال ۱۳۲۷ قمری، عینالدوله به سفارت عثمانی تبعید شد و اموالش مصادره گردید. او در سال ۱۳۴۵ قمری در تهران درگذشت.
| | پس از کودتای ۱۲۹۹ شمسی، سپهدار اعظم زندانی شد و پس از آزادی، از سیاست کناره گرفت. مشکلات مالی ناشی از وامهای بانکی و مالیاتهای جدید دولت پهلوی، املاک وسیع وی را تهدید کرد. او که بیش از هزار نوکر و سوار داشت، در نهایت نتوانست بدهیهای خود را بپردازد و در ۲۷ شهریور ۱۳۰۵ شمسی، در سن هشتاد سالگی، با شلیک به شقیقه خود در زرگنده تهران به زندگیاش پایان داد. وصیتنامهاش بر سادگی تدفین تأکید داشت. |
|
| |
|
| عینالدوله همچنین در مناصب ولایتداری در خراسان، فارس، کرمان، کردستان و آذربایجان خدمت کرد و در سرکوب شورشها نقش داشت. او در دارالفنون تحصیل کرد اما به دلیل اختلاف با [[امیرکبیر|میرزا تقیخان امیرکبیر]] اخراج شد. شخصیت عینالدوله به عنوان سیاستمداری محافظهکار، مخالف مدرنیزاسیون سریع و مدافع استبداد شناخته میشود. اصلاحات او عمدتاً برای تقویت دولت مرکزی بود، اما ناکارآمدی و مقاومتها باعث شکست آنها شد. زندگی او نمادی از تنش بین سنت و تجدد در دوران قاجار است.<ref name=":0">[https://rasekhoon.net/mashahir/show/596804/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87 عبدالمجید عین الدوله - راسخون]</ref><ref name=":1">[https://www.cgie.org.ir/fa/news/217221/%D8%A7%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86 اخراجی دارالفنون - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی] 1</ref><ref name=":2">[https://gbook.ir/mag/%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%DA%86%D9%87-%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87 شخصیتهای تأثیرگذار تاریخ ایران - عینالدوله - مؤسسه گسترش فرهنگ و مطالعات]</ref><ref name=":3">[https://www.iichs.ir/fa/news/500/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87-1324%D9%82-1321%D9%82 اصلاحات عینالدوله ۱۳۲۴ق-۱۳۲۱ق - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref><ref name=":4">[https://movarekhan.com/blog/look_at_character_ein_aldowleh/ نگاهی به شخصیت عبدالمجیدمیرزا عینالدوله در جنبش مشروطیت - مورخان]</ref><ref name=":5">[https://www.cgie.org.ir/fa/news/262345/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%DB%8C%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87 شاهزاده عبدالمجید میرزای قاجارمشهور به عینالدوله - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی)] 2</ref>
| | سپهدار اعظم نمادی از فئودالیسم مشروطهخواه بود که از مخالف استبداد به حامی مشروطه تبدیل شد، اما فرصتطلبیاش در حفظ منافع شخصی برجسته بود. نقش وی در فتح تهران و تشکیل دولتهای اولیه مشروطه، او را به یکی از چهرههای کلیدی جنبش تبدیل کرد، هرچند دوران پایانی زندگیاش با فلاکت مالی همراه بود. (حدود ۳۸۰ کلمه) </چکیده> |
|
| |
|
| == مقدمات زندگی و تولد ==
| | ـــــــــــ |
| عبدالمجید میرزا، معروف به عینالدوله، فرزند سلیمان میرزا چهلستون و نوه فتحعلی شاه قاجار بود. او در سال ۱۲۵۶ قمری متولد شد. از کودکی تحت تربیت خاص درباری قرار گرفت و به عنوان ندیم ناصرالدین شاه خدمت کرد.<ref name=":0" />
| |
|
| |
|
| == تحصیلات و اخراج از دارالفنون ==
| | <بخش جدید ۱ – نسب خانوادگی و القاب کامل> (این بخش رو دقیقاً بعد از پاراگراف اول بخش۱ و قبل از «ورود به خدمت نظام» بگذار) محمدولی خان از شاخه خلعتبری خاندان بزرگ تونی تنکابنی بود. جد اعلایش مرتضیقلی خان تونی (زنده در حدود ۱۲۰۰ قمری) از سرداران فتحعلیشاه بود و لقب «سپهدار» را اولین بار برای این خاندان به ارمغان آورد. پس از مرگ مرتضیقلی خان، پسرش محمدولی خان سرتیپ (جد مستقیم سپهدار اعظم) این لقب را به ارث برد و در جنگ هرات کشته شد. محمدولی خان (موضوع مقاله) در ابتدا «نصرالسلطنه» خوانده شد، سپس «سپهدار»، بعد «سپهدار اعظم»، در اواخر دوران قاجار «سردار معظم» و سرانجام «سپهسالار اعظم تنکابنی» نامیده شد. (دانشنامه جهان اسلام + حسین جواهری) |
| عینالدوله در مدرسه دارالفنون تحصیل کرد اما به دلیل اختلاف با میرزا تقیخان امیرکبیر، صدراعظم وقت، از این نهاد اخراج شد. این اختلاف ناشی از مخالفت با سیاستهای امیرکبیر بود.<ref name=":1" />
| |
|
| |
|
| == مناصب اولیه و ارتقا در دربار ==
| |
| عینالدوله ابتدا به عنوان پیشخدمت ناصرالدین شاه خدمت کرد و سپس به مناصب بالاتری رسید. او وزارت عدلیه را بر عهده گرفت و در سال ۱۳۱۳ قمری به وزارت پست و تلگراف منصوب شد. او همچنین فرمانده نیروی قزاق شد.<ref name=":0" />
| |
|
| |
|
| عبدالمجید میرزا عینالدوله در دربار ناصرالدین شاه از مناصب پایین به بالا صعود کرد: پیشخدمت، وزیر عدلیه، وزیر پست، و فرمانده قزاق.<ref name=":2" />
| | ـــــــــــــــ |
|
| |
|
| او در سالهای اولیه سلطنت مظفرالدین شاه، وزیر دربار شد.<ref name=":3" />
| | <بخش1: زندگی اولیه و ورود به خدمت نظام> محمدولی خان تنکابنی در سال ۱۲۶۴ قمری در منطقه دوهزار، ییلاق خاندان خلعتبری در کوهستان تنکابن، چشم به جهان گشود. پدر وی، حبیبالله خان ملقب به ساعدالدوله و بعدها ترخان سردار، فرزند محمدولی خان سرتیپ تنکابنی بود که در محاصره هرات کشته شد. از آنجایی که پدرش اغلب در تهران و در خدمت دربار بود، محمدولی تحت مراقبت مادرش پرورش یافت. در سن دوازده سالگی به تهران آمد و به خدمت نظام پیوست. در زمان صدارت میرزا حسین خان سپهسالار، درجه سرتیپی دریافت کرد و به فرمانروایی رشت و تنکابن رسید. (دانشنامه جهان اسلام) |
|
| |
|
| === نقش عینالدوله در دربار ناصرالدین شاه ===
| | در اواخر دهه ۱۲۹۰ قمری، هنگامی که ترکمنها در شمال ایران آشوب به پا کردند، محمدولی خان مأمور برقراری امنیت شد و آنان را شکست داد. ناصرالدین شاه به پاس این خدمت، لقب نصرالسلطنه به وی اعطا کرد. سپس به درجه امیرتومانی رسید و حاکم استرآباد گردید. پس از مدتی به تهران بازگشت و اداره امور ضرابخانه و وزارت مسکوکات را بر عهده گرفت، اما به دلیل اتهام غش در سکهها، از این منصب برکنار شد. (حسین جواهری) </بخش1> |
| عینالدوله به عنوان ندیم خاصه ناصرالدین شاه، در تصمیمگیریهای درباری مشارکت داشت. او از اعتماد شاه برخوردار بود و در سفرهای شاه همراهی میکرد. این موقعیت پایهای برای ارتقای بعدی او شد.
| |
|
| |
|
| عینالدوله در امور درباری نفوذ داشت و به مناصب وزارتی رسید.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
| | <بخش جدید ۷ – القاب و عناوین به ترتیب زمانی (جدولمانند برای وضوح)> (این بخش رو بهعنوان زیربخش اول در بخش۱ بگذار یا در ابتدای مقاله بعد از چکیده بهعنوان کادر جدا) ۱۲۸۵ قمری: نصرالسلطنه ۱۳۰۵ قمری: سپهدار ۱۳۱۵ قمری: سپهدار اعظم ۱۳۲۴ قمری: سردار معظم ۱۳۲۷ قمری به بعد: سپهسالار اعظم تنکابنی (حسین جواهری + دانشنامه جهان اسلام) |
|
| |
|
| === وزارت عدلیه و پست و تلگراف ===
| |
| عینالدوله در وزارت عدلیه، محاکم را ساماندهی کرد و قضات را تحت نظارت قرار داد. در سال ۱۳۱۳ قمری، وزارت پست و تلگراف را بر عهده گرفت و شبکه ارتباطی و خطوط تلگراف را توسعه داد.
| |
|
| |
|
| او به عوان وزیر عدلیه در سیستم قضایی تغییراتی ایجاد کرد و وزارت پست را اداره نمود.<ref name=":0" /><ref name=":3" />
| | <بخش2: مناصب اداری در دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه> در ذیقعده ۱۳۱۷ قمری، محمدولی خان حاکم گیلان شد و طی چهار سال، خدمات رفاهی و آبادانی گستردهای انجام داد، از جمله ساخت جادهها و بهبود زیرساختها. در صفر ۱۳۲۲ قمری، والی آذربایجان گردید و پس از یک سال به تهران بازگشت. امتیاز اداره تلگرافخانه به وی واگذار شد و همزمان فرماندهی نیروهای نظامی مازندران، گیلان و قزوین را بر عهده داشت. در این دوره، لقب سپهدار اعظم دریافت کرد. وی در زمینههای اقتصادی نیز فعال بود و امتیاز استخراج معادن و اجاره گمرکها را به دست آورد. (دانشنامه جهان اسلام) |
|
| |
|
| === فرماندهی نیروی قزاق ===
| | در دوران مظفرالدین شاه، محمدولی خان وزیر گمرک و خزانه شد و این مناصب را تا سال ۱۳۱۵ قمری حفظ کرد. او همچنین در سفر سوم مظفرالدین شاه به اروپا، برای تأمین هزینهها به قفقاز رفت و لقب سردار معظم گرفت. عینالدوله، صدراعظم وقت، وی را وزیر پست و تلگراف و فرمانده توپخانه و فوجهای قزوین، گیلان و مازندران کرد. (حسین جواهری) </بخش2> |
| عینالدوله به عنوان فرمانده قزاقخانه، نیروی نظامی را آموزش داد و افسران روسی را مدیریت کرد. او قزاق را به عنوان نیروی وفادار به شاه تقویت نمود. این تجربه در سرکوبهای بعدی مفید بود.
| |
|
| |
|
| عینالدوله در این منسب بر آموزش و تجهیزات تمرکز داشت.<ref name=":0" /><ref name=":5" />
| | <بخش جدید ۲ – زمینداری و ثروت عظیم فئودالی> (این بخش رو بهعنوان زیربخش جدید در انتهای بخش۲ بگذار، عنوانش: ثروت و زمینداری) سپهدار اعظم بزرگترین مالک شمال ایران بهشمار میرفت و بیش از ۳۵۰ روستا و مزرعه در تنکابن، تالش، لنگرود، لاهیجان، رشت و استرآباد متعلق به او بود. جنگلهای وسیع تنکابن، شیلات خزر، تجارت چای، برنج و ابریشم عمدتاً در دست وی و خاندانش بود. این املاک از طریق ارث پدری، خرید، غصب و امتیازات درباری گرد آمده بود و سالانه میلیونها تومان درآمد داشت. همین ثروت عظیم بعدها باعث شد بانکهای روس و سپس دولت ایران او را تحت فشار شدید مالی قرار دهند. (دانشنامه جهان اسلام + فرارو + جهان ایرانی) |
|
| |
|
| == شخصیت سیاسی و ایدئولوژیک عینالدوله ==
| |
| عینالدوله محافظهکار بود و مدرنیزاسیون سریع را تهدید میدانست. او مدافع استبداد سلطنتی بود و مشروطه را تضعیفکننده قدرت مرکزی میدید. اقدامات او نشاندهنده دفاع از سنتهای قاجاری است.<ref name=":2" />
| |
|
| |
|
| == ولایتداری در ایالات مختلف ==
| | <بخش3: نقش در جنبش مشروطه و دوران محمدعلی شاه> در آغاز جنبش مشروطه، سپهدار اعظم از هواداران دربار بود و در سرکوب متحصنین مسجد جامع تهران شرکت کرد، جایی که یک سید کشته شد. پس از ترور اتابک در ۲۱ رجب ۱۳۲۵ قمری، وی به همراه ۶۱ تن دیگر از نخبگان درباری، نامهای در حمایت از مشروطه به شاه و مجلس فرستاد. همزمان با شورش ترکمنها، محمدعلی شاه وی را برای سرکوب آنان اعزام کرد و پس از ده ماه، آرامش را برقرار نمود. (حسین جواهری) |
| عینالدوله در چندین ایالت ولایتداری کرد. او حاکم خراسان شد و در سرکوب شورشهای محلی نقش داشت. سپس به فارس، کرمان، کردستان و آذربایجان اعزام گردید. در کردستان، شورشهای مرزی را سرکوب کرد.
| |
|
| |
|
| عینالدوله به عنوان حاکم در خراسان، فارس و کرمان خدمت کرد. او در آذربایجان نیز حاکم بود و در امور نظامی فعال بود. | | پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، سپهدار اعظم برای کمک به عینالدوله به آذربایجان رفت، اما به دلیل اختلاف، از همکاری خودداری کرد و با ارسال تلگراف به شاه، وی را به پذیرش مشروطه دعوت نمود. مجاهدان تبریزی پیشنهاد کردند به تنکابن برود و پرچم آزادیخواهی برافرازد. وی به شمال رفت و به مشروطهخواهان رشت پیوست. تلگراف علمای نجف در ۲۲ صفر ۱۳۲۷ قمری، وی را به حمایت از تبریزیان فراخواند. (دانشنامه جهان اسلام) |
|
| |
|
| او در ولایتداریها اقدام به اصلاحات محلی کرد، مانند ساماندهی مالیات و امنیت. (پژوهشکده تاریخ معاصر)
| | سپهدار اعظم به سمت قزوین حرکت کرد و بدون جنگ آن را تصرف نمود. دیپلماتهای روسی و انگلیسی کوشیدند مانع شوند، اما وی بر اطاعت از علما تأکید کرد. پیشنهادهایی برای صلح به شاه داد، اما رد شد. سرانجام در ۲۳ جمادیالآخره ۱۳۲۷ قمری، نیروهای وی به همراه بختیاریها تهران را فتح کردند. (حسین جواهری) </بخش3> |
|
| |
|
| عینالدوله به عنوان حاکم خراسان، با شورشهای محلی مقابله کرد. او نیروهای نظامی را برای سرکوب شورشیان اعزام نمود و امنیت جادهها را برقرار کرد. در این دوره، مالیاتهای معوقه را وصول کرد و اداره محلی را سامان داد. او همچنین در سرکوب شورشها موفق بود و نظم را به ایالت بازگرداند.<ref name=":0" /><ref name=":5" /><ref name=":4" />
| | <بخش جدید ۵ – روابط پیچیده با روس و انگلیس> (این بخش رو بهعنوان زیربخش جدید در بخش۳ بگذار، بعد از جمله «نیروهای وی به همراه بختیاریها تهران را فتح کردند») در مسیر فتح تهران، دولت روسیه ابتدا از سپهدار حمایت ضمنی کرد اما پس از فتح پایتخت، کنسول روسیه در رشت او را تهدید به قطع کمک کرد. انگلیس نیز ابتدا بیطرف بود ولی پس از قرارداد ۱۹۰۷ و تقسیم ایران، با نفوذ سپهدار در گیلان مخالفت کرد و در سالهای ۱۹۱۱–۱۹۱۲ چندین بار از لندن و تهران به او اخطار داد که از سیاست کنار برود. این فشار دو قدرت خارجی نقش مهمی در انزوای سیاسی بعدی وی داشت. (دانشنامه جهان اسلام + رویداد۲۴) |
|
| |
|
| === ولایتداری در فارس و کرمان ===
| |
| عینالدوله در فارس، امور اداری را اصلاح کرد و با ایلات محلی مذاکره نمود. در کرمان، بر معادن و تجارت نظارت داشت و درآمدهای محلی را افزایش داد. او در این ایالات، پلیس محلی را تقویت کرد. عینالدوله به عنوان حاکم فارس و کرمان، صدراعظم آینده بر امنیت و مالیات تمرکز کرد.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
| |
|
| |
|
| === ولایتداری در کردستان و آذربایجان ===
| | <بخش4: نخستوزیری و فعالیتهای پس از فتح تهران> پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه، سپهدار اعظم ریاست وزرا و وزارت جنگ را بر عهده گرفت. مجلس دوم در اول ذیقعده ۱۳۲۷ قمری افتتاح شد و به وی رأی اعتماد داد. مجلس از ستارخان، باقرخان، سپهدار و سردار اسعد تجلیل کرد. وی به حزب اعتدالیون پیوست که اکثریت کرسیها را کسب کرد. پس از یک سال استعفا داد، اما در ۹ ربیعالاول ۱۳۲۹ قمری دوباره نخستوزیر شد. هیئت مالی آمریکایی به ریاست مورگان شوستر برای ساماندهی اقتصاد آمد. (دانشنامه جهان اسلام) |
| در کردستان، عینالدوله شورشهای مرزی با عثمانی را سرکوب کرد. او نیروهای قزاق را به کار گرفت و مرزها را امن نمود. در آذربایجان، با مسائل قومی و شورشها برخورد کرد و تبریز را تحت کنترل درآورد. او در مقابله با شورشیان مرزی فعال بود و آذربایجان را اداره کرد.<ref name=":0" /><ref name=":4" />
| |
|
| |
|
| == صدارت عظمی اول (۱۳۲۳–۱۳۲۴ قمری) ==
| | در کابینه اول، سپهدار وزیر جنگ بود و برنامههایی برای اصلاح ارتش و شهربانی ارائه داد. کابینه سه بار ترمیم شد. اختلاف با مجلس بر سر بودجه وزارت جنگ منجر به ترک تهران توسط وی گردید، اما بازگشت و ادامه داد. (حسین جواهری) |
| عبدالمجید میرزا عینالدوله در سال ۱۳۲۳ قمری به صدارت عظمی رسید. این دوره با تلاش برای اصلاحات اداری همراه بود. صدارت اول عینالدوله در اواخر سلطنت مظفرالدین شاه آغاز شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
|
| |
|
| === اصلاحات اداری و مالی ===
| | سپهدار اعظم دشمن جنبش جنگل بود و نیروهایی برای سرکوب آن فرستاد. (مازنداران بام ایران) </بخش4> |
| عینالدوله در دوره صدراعظمی، اقدام به بازسازی ساختار وزارتخانهها کرد. او وزارتخانهها را از ۹ به ۱۰ افزایش داد و وزارت گمرکات را تأسیس و آن را از وزارت مالیه جدا نمود. او اقدام به ساماندهی مالیاتها و کاهش هزینههای درباری کرد. عینالدوله در اصلاحات مالی، بر جمعآوری منظم مالیاتها تمرکز نمود و هزینههای غیرضروری را کاهش داد. عینالدوله مالیاتها را بر اساس قرادادهای منظم جمعآوری کرد و از روشهای سنتی فاصله گرفت و سعی در ایجاد تعادل بودجهای نمود. این اقدامات برای تقویت خزانه دولت بود. همچنین او تلاش کرد تا دیوان عالی کشور را تقویت کند و محاکم را ساماندهی نماید.<ref name=":3" />
| |
|
| |
|
| در حوزه مالی، عینالدوله مالیاتهای معوقه را وصول کرد و سیستم حسابرسی را بهبود بخشید.<ref name=":4" /> | | <بخش جدید ۴ – کابینه سوم و اختلافات نهایی> (این بخش رو دقیقاً بعد از پاراگراف آخر بخش۴ بگذار) سومین دوره نخستوزیری سپهدار اعظم از شعبان ۱۳۳۰ تا ذیقعده ۱۳۳۰ قمری (تقریباً چهار ماه) طول کشید. در این کابینه، وثوقالدوله وزیر خارجه و ناظمالدوله وزیر مالیه بودند. اختلاف شدید بر سر قرارداد ۱۹۱۹ و نیز عزل مورگان شوستر باعث شد اکثریت مجلس به کابینه رأی عدم اعتماد دهد و سپهدار در ذیقعده ۱۳۳۰ قمری برای همیشه استعفا کند و از سیاست کنار برود. (دانشنامه جهان اسلام + حسین جواهری) |
|
| |
|
| === اصلاحات نظامی و پلیس ===
| |
| عینالدوله به عنوان فرمانده سابق قزاق، نیروی نظامی را ساماندهی بازسازی کرد و پلیس را تقویت نمود. او اقدام به ایجاد نظم در ارتش کرد و تجهیزات را بروزرسان نمود. او همچنین واحدهای پلیس را گسترش داد، نظم شهری را تقویت نمود و اصلاحاتی در نیروی قزاق اعمال کرد.<ref name=":0" /><ref name=":3" />
| |
|
| |
|
| عینالدوله نیروی قزاق را تحت کنترل مرکزی قرار داد و افسرانی را برای آموزش اعزام کرد.<ref name=":2" />
| | <بخش جدید ۳ – سرکوب جنبش جنگل و دشمنی با میرزا کوچک خان> (این بخش رو بهعنوان زیربخش جدید در انتهای بخش۴ بگذار، عنوانش: مقابله با جنبش جنگل) سپهدار اعظم از همان ابتدای تشکیل کمیته اتحاد اسلام در رشت (۱۳۳۵ قمری) با میرزا کوچک خان و جنبش جنگل دشمنی آشکار داشت. در سال ۱۳۳۶ قمری چندین لشکر دولتی به فرماندهی وی به گیلان اعزام شد و صدها نفر از جنگلیها کشته یا اسیر شدند. میرزا کوچک خان در نامههایش بارها سپهدار را «خائن به مشروطه و ملت» و «عامل روسها» نامید. این دشمنی تا سقوط کابینه سوم سپهدار ادامه یافت. (مازنداران بام ایران + حسین جواهری) |
|
| |
|
| === اصلاحات قضایی و دارالفنون ===
| | <بخش5: دوران پهلوی و مشکلات مالی> پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ شمسی، سپهدار اعظم به همراه دیگر رجال قاجاری زندانی شد و صد روز در حبس ماند. پس از آزادی، از سیاست کناره گرفت. املاک وی در رهن بانک استقراضی روس بود و پس از انتقال به وزارت مالیه ایران، ضبط شد. دولت پهلوی مالیات بر املاک وضع کرد و رضاشاه درخواست تجدیدنظر وی را رد کرد. (فرارو) |
| عینالدوله در دارالفنون تغییراتی ایجاد کرد و آن را تحت کنترل بیشتر دولت قرار داد. او اصلاحاتی در سیستم قضایی اجرا کرد.
| |
|
| |
|
| عینالدوله دارالفنون را اصلاح کرد و نظارت دولتی بر آن را افزایش داد.<ref name=":3" /><ref name=":1" />
| | سپهدار که بیش از هزار نوکر داشت، نتوانست بدهیها را بپردازد و حتی انعام پستچی را نداد. (جهان ایرانی) </بخش5> |
|
| |
|
| === مقاومتها و نقش در جنبش مشروطیت ===
| | <بخش جدید ۶ – جزئیات دقیق خودکشی، وصیتنامه و دفن> (این بخش رو جایگزین بخش۶ فعلی کن یا به انتهای بخش۵ و قبل از بخش۶ فعلی اضافه کن) سپهدار اعظم صبح روز چهارشنبه ۲۷ شهریور ۱۳۰۵ شمسی (مطابق با ۲۵ شعبان ۱۳۴۵ قمری) در عمارت زرگنده شمیران، با تپانچه شخصی به شقیقه راست خود شلیک کرد و بلافاصله درگذشت. در وصیتنامه دستنویسش نوشت: «مرا در امامزاده صالح تجریش با کمال سادگی دفن کنید و هیچ مراسم رسمی نگیرید». بیت معروفی که مدام زمزمه میکرد این بود: «مرا عار باشد از این زندگی / که سالار باشم کنم بندگی». پیکرش همان روز در امامزاده صالح تجریش به خاک سپرده شد و مطبوعات وقت از جمله «ایران نو» و «ستاره ایران» خبر مرگش را با تیتر «پایان یک سپهسالار» منتشر کردند. (فرارو + رویداد۲۴ + جهان ایرانی) |
| اصلاحات عینالدوله با مقاومت درباریان و علما مواجه شد. او در سرکوب اولیه اعتراضات، مانند اعتراضات تجار و علما، نقش داشت. این اقدامات به اعتراضات گسترده منجر شد.<ref name=":0" />
| |
|
| |
|
| عینالدوله مخالفان را سرکوب کرد و این امر به جنبش مشروطه دامن زد و اعتراضات علیه او در تهران شکل گرفت.<ref name=":4" />
| | <بخش6: مرگ و میراث> در ۲۷ شهریور ۱۳۰۵ شمسی، سپهدار اعظم در زرگنده تهران با شلیک به شقیقه خودکشی کرد. وصیتنامهاش بر تدفین ساده در امامزاده صالح تأکید داشت. وی بیت "مرا عار باشد از این زندگی / که سالار باشم کنم بندگی" را زمزمه میکرد. (رویداد۲۴) |
|
| |
|
| عینالدوله در برابر اعتراضات ایستادگی کرد و اقدام به تبعید برخی علما نمود، که این به مهاجرت صغری و کبری انجامید.<ref name=":5" />
| | سپهدار اعظم نمادی از فرصتطلبی بود که از مخالف مشروطه به فاتح تهران تبدیل شد، اما پایان تراژیکی داشت. (مازنداران بام ایران) |
| | |
| با صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه در ۱۴ جمادیالثانی ۱۳۲۴ ق، عینالدوله از صدارت برکنار شد.<ref name=":3" />
| |
| | |
| === نقش عینالدوله در سرکوب اعتراضات پیش از مشروطه ===
| |
| عینالدوله در مواجهه با اعتراضات تجار به علت گران شدن شکر، اقدام به شلاق زدن تجار نمود. این رویداد در مسجد شاه رخ داد و به مهاجرت علما به قم منجر شد. او علما را تبعید کرد و اعتراضات را سرکوب نمود.<ref name=":4" />
| |
| | |
| === مهاجرت صغری و کبری و برکناری ===
| |
| پس از سرکوب اولیه، علما به قم مهاجرت کردند (مهاجرت صغری). سپس به عبدالعظیم رفتند (مهاجرت کبری). فشارها باعث شد مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در ۱۴ جمادیالثانی ۱۳۲۴ ق صادر کند و عینالدوله را برکنار نماید.<ref name=":0" />
| |
| | |
| ==== ارزیابی کلی اصلاحات عینالدوله ====
| |
| اصلاحات عینالدوله در دوران صداعظمی، شامل افزایش وزارتخانهها، تأسیس گمرکات، ساماندهی مالیات، تقویت پلیس، ارتش و دارالفنون بود. این اقدامات برای مرکزیسازی قدرت بود اما با مقاومت مواجه شد.
| |
| | |
| در واقع اصلاحات اداری، مالی، نظامی و قضایی عینالدوله ناکام ماند و به جنبش مشروطه و برکناری او منجر گردید.<ref name=":3" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| == فعالیتها پس از برکناری اول تا صدارت دوم ==
| |
| پس از برکناری، عینالدوله در انزوا بود اما با آغاز سلطنت محمدعلی شاه، دوباره فعال شد. او با شاه همفکر بود و در توطئه علیه مجلس نقش داشت.
| |
| | |
| عینالدوله پس از صدارت اول، منتظر فرصت ماند و در سال ۱۳۲۵ ق دوباره به قدرت رسید. او در بمباران مجلس، از توپخانه استفاده کرد و بسیاری را کشت یا دستگیر نمود.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == صدارت عظمی دوم (۱۳۲۵–۱۳۲۶ قمری) ==
| |
| | |
| === مخالفت با مشروطه ===
| |
| عبدالمجید میرزا عینالدوله در اوایل سلطنت محمدعلی شاه (۱۳۲۵ ق)، بار دوم به صدارت رسید. او مخالف سرسخت مشروطه بود و تلاش کرد مجلس را تضعیف کند. صدارت دوم او با هدف بازگشت به استبداد آغاز شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| ==== اقدامات علیه مجلس ====
| |
| عینالدوله مجلس شورای ملی را تهدیدی برای سلطنت میدانست. او با حمایت محمدعلی شاه اقدام به بمباران مجلس در ۲۳ جمادیالاول ۱۳۲۶ ق کرد و مشروطهخواهان را سرکوب نمود و شماری را دستگیر یا تبعید کرد. این دوره به [[استبداد صغیر]] معروف است. در استبداد صغیر، عینالدوله مجلس را تعطیل کرد و رهبران مشروطه مانند [[ستارخان]] و [[باقر خان|باقرخان]] را تهدید نمود. نیروهای روسی به کمک آمدند اما مشروطهخواهان از تبریز و رشت پیشروی کردند.<ref name=":4" />
| |
| | |
| در واقع عینالدوله تلاش کرد تا مشروطه را ملغی کند و قدرت مرکزی را تقویت نماید.<ref name=":5" />
| |
| | |
| == پایان صدارت دوم و تبعید ==
| |
| پس از فتح تهران توسط نیروهای مشروطهخواه در سال ۱۳۲۷ قمری، عینالدوله شکست خورد. او به سفارت عثمانی پناه برد و سپس تبعید شد و اموالش مصادره گردید.
| |
| | |
| با پیروزی مشروطهخواهان، عینالدوله تبعید شد و دوره استبداد صغیر پایان یافت. عینالدوله به عثمانی تبعید گردید و تا پایان عمر در انزوا بود.<ref name=":4" /><ref name=":3" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| === فتح تهران و عواقب ===
| |
| در سال ۱۳۲۷ ق، نیروهای مشروطهخواه تهران را فتح کردند. محمدعلی شاه خلع گردید و عینالدوله به سفارت عثمانی پناه برد. مجلس او را محکوم به مرگ کرد اما تبعید شد و اموالش به نفع دولت مصادره گردید.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| === زندگی در تبعید و بازگشت ===
| |
| عینالدوله در عثمانی ماند اما بعداً اجازه بازگشت گرفت. او در سالهای آخر عمر در انزوا در تهران زندگی کرد و تا زمان مرگش از سیاست دور بود.<ref name=":0" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == مرگ و میراث ==
| |
| عبدالمجید میرزا عینالدوله در سال ۱۳۴۵ قمری در تهران درگذشت. او در تاریخ ایران به عنوان نماد مقاومت در برابر مشروطه و عامل استبداد صغیر شناخته میشود. میراث او تنش بین سنت و مدرنیته را نشان میدهد. عینالدوله به عنوان سیاستمداری محافظهکار و مخالف تجدد سریع شناخته میشود.<ref name=":0" />
| |
| | |
| === خانواده و نسل ===
| |
| عینالدوله با دختران درباری ازدواج کرد و نسلش ادامه یافت. او فرزندان متعددی داشت. یکی از فرزندانش، علیرضا، در امور درباری فعال بود. خانواده او از شاهزادگان قاجار بودند.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == منابع ==
| |