ترور رفیق حریری

ترور رفیق حریری نخست وزیر سابق لبنان در روز ۱۴ فوریه ۲۰۰۵ میلادی توسط خودرو انفجاری در مسیر تردد او و همراهانش انجام شد. بر طبق گزارشات متعدد و هم‌چنین تحقیقات دادگاه بین‌المللی که پس از این ترور انجام گرفت عناصر حزب‌الله لبنان این ترور را انجام دادند. [۱]

ترور رفیق حریری
صحنه انفجار لحظاتی پس از ترور رفیق حریری.JPG
صحنه انفجار لحظاتی پس از ترور رفیق حریری
موقعیتبیروت - لبنان
تاریخ۱۴ فوریه ۲۰۰۵
هدفرفیق حریری
اسلحه‌هامسلل نیمه خودکار ـ کلت
درگذشتگانرفیق حریری و ۲۱ نفر از همراهانش
مرتکباعضای حزب‌الله لبنان

رفیق حریری اولین نخست وزیر لبنان پس از پایان جنگ داخلی لبنان بود. او نقش به سزایی در پایان دادن به جنگ‌های داخلی لبنان و توافق نامه‌ی آتش بس میان طرف‌های درگیر در لبنان داشت. او در دو نوبت از ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۸ و از ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۴ نخست وزیری لبنان و رهبری کابینه را بر عهده داشت. او در بازسازی لبنان که در اثر جنگ‌های داخلی آسیب‌های فراوانی دیده بود نقش کلیدی داشت. طرح‌های اقتصادی او برای جذب سرمایه و رونق اقتصادی لبنان بسیار موثر بود. او مدافع استقلال لبنان و ضد دخالت‌های خارجی به خصوص جمهوری اسلامی و سوریه و کاهش نفوذ حزب‌الله در لبنان بود. رفیق حریری خواهان اجرای قطعنامه شورای امنیت مبنی بر خروج نیروهای خارجی و مشخصا سوریه و ایران از لبنان بود.[۲][۳]

پس از ترور رفیق حریری شورای امنیت در سال ۲۰۰۷ در اقدامی بی‌سابقه رای به تشکیل دادگاهی برای بررسی ترور رفیق حریری و محاکمه عاملان آن داد.[۴] این دادگاه تحقیقات را در سال ۲۰۰۹ شروع کرد[۵] و جلسات آن در سال ۲۰۱۴ آغاز گردید. در این دادگاه اسامی تعدادی از عناصر حزب‌الله به عنوان متهم مطرح شد ولی به علت عدم همکاری حزب‌الله و شرکت نکردن متهمان در جلسات دادگاه جلسات، دادگاه به صورت غیابی تشکیل شد.[۱] نهایتا دادگاه در ۱۸ اوت ۲۰۲۰ (۲۸ مرداد ۱۳۹۹) رای خود را صادر کرد و سلیم عیاش از حزب‌الله لبنان را مجرم شناخت.[۳]

زندگی رفیق حریری

 
رفیق حریری به همراه همسرش نازک عوده

رفیق حریری در تاریخ ۱ نوامبر ۱۹۴۴ در یک خانواده مسلمان سنی در شهر بندری سیدون لبنان متولد شد. او دو خواهر و برادر داشت. در مدرسه ابتدایی و متوسطه در سیدون تحصیل کرد و در مدیریت امور تجاری از دانشگاه عرب بیروت فارغ‌التحصیل شد. حریری در سال‌های ۱۹۸۰ فرد خود ساخته ثروتمندی بود که با کمک مالی و شرکت در گروه‌های مختلف لبنانی مشهور گردید. همزمان او در سال ۱۹۸۳ مشاور سیاسی شاهزاده بندر بن سلطان بود. او نقش مهمی را در عقد توافق‌نامه ۱۹۹۰ طائف داشت که به جنگ داخلی شانزده ساله لبنان خاتمه داد. در سال ۱۹۹۲ حریری اولین نخست‌وزیر بعد از جنگ در دولت رئیس جمهور الیاس حراوی بود. او تا سال ۱۹۹۸ در این سمت بود. پس از روی کار آمدن امیل لحود به عنوان رئیس جمهور لبنان حریری در درگیری‌های سیاسی با رئیس جمهور جدید برکنار شد. رفیق حریری یک سیاست اقتصادی پیشرفته‌ را بنیان گذاشت. در ابتدای کار نخست‌وزیری‌اش طرحی بنام افق ۲۰۰۰ که نام دولتش برای نوسازی لبنان بود را شروع کرد. یک مؤلفه مهم افق ۲۰۰۰ بنیان‌گذاری یک شرکت خصوصی بنام سولیدر بود که نوسازی لبنان بعد از جنگ را به‌عهده گرفت. سولیدر با شرکت دولت و بخش خصوصی تأسیس شد. این شرکت بازسازی بخش جنوبی بیروت را هدف قرار داد و آنرا به‌سرعت به یک مرکز جدید شهری تبدیل کرد. حریری در طرح ده ساله‌ای خصوصی‌سازی صنایع لبنان را مد نظر داشت. قراردادهای بسیاری در زمینه انرژی، ارتباطات، برق، فرودگاه‌ها و راهسازی بسته شد. مهمترین موضوع در طرح افق۲۰۰۰ که مشخصاً خود رفیق حریری پشت آن بود ترغیب سرمایه گذاران خارجی و دعوت شرکت‌ها و بخش خصوصی برای شرکت در بازسازی لبنان بود. درسال ۲۰۰۰ حریری مجدداً نامزد نخست‌وزیری شد و تا اکتبر ۲۰۰۴ که استعفا داد در این سمت باقی ماند. او در دوران نخست وزیری‌اش در لبنان ۵ کابینه را رهبری کرد[۲]

ترور رفیق حریری

 
صحنه‌ای از محل انفجار که منجر به کشته شدن رفیق حریری شد.

رفیق حریری نخست وزیر لبنان، مخالف سرسخت دخالت‌های خارجی به خصوص سوریه و جمهوری اسلامی در لبنان بود. او که نقش مهمی در توافق آتش‌بس در لبنان و پایان جنگ داخلی در لبنان داشت رهبری و هدایت لبنان را به سوی یک کشور دموکراتیک و پیشرفته به عهده گرفت و در سالیان طولانی که نخست وزیر لبنان بود کارهای مهمی در این رابطه انجام داد. او نخست وزیری محبوب در میان مردم لبنان بود. در سپتامبر ۲۰۰۴ ، رفیق حریری طرفدار اجرای قرارداد ۱۵۵۹ شورای امنیت شد که خواهان عقب کشیدن کلیه نیروهای خارجی از لبنان است گردید.[۲]

در برخی از گزارش‌ها در زمان آغاز دادگاه ترور رفیق حریری ادعا شده بود که بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، اندکی پیش از کشته شدن رفیق حریری، با او دیدار کرد و در جریان آن با فریاد او را تهدید کرد که در صورت عدم همراهی با مواضع سوریه، جانش را از دست خواهد داد. در این گزارش‌ گفته شده بود که رفیق حریری یک تهدید جدی در برابر نفوذ سوریه و جمهوری اسلامی ایران و متحد آنها، حزب‌الله، در لبنان محسوب می‌شد.[۳]

عملیات ترور رفیق حریری

 
مصطفی بدرالدین فرمانده و طراح عملیات ترور رفیق حریری در کنار قاسم سلیمانی که در حمله راکتی در فرودگاه دمشق در سال ۲۰۱۶ کشته شد

بر طبق کیفر خواست ارائه شده به دادگاه ترور رفیق حریری عوامل حزب‌الله لبنان نقشه ترور رفیق حریری را طراحی و اجرا کردند. این افراد مصطفی بدرالدین مسئول شاخه‌ی نظامی حزب‌الله پس از کشته شدن عماد مغنیه، سلیم عیاش، اسد صبرا و حسن عنیسی بودند. عملیات ترور نخست وزیر اسبق لبنان از مرحله آمادگی تا اجرا ۵۰ روز طول کشیده است. این عملیات توسط یک دایره بسیار محرمانه و با التزام سری بالا صورت گرفته بود. این عملیات در پنج مرحله صورت گرفته و از مرحله سوم وارد جزئیات اساسی خود شده بود. مرحله سوم طبق گفته قاضی گراهام کامرون نماینده دادستان از ۲۱ دسامبر ۲۰۰۴ آغاز و تا ۱۳ ژانویه ۲۰۰۵ ادامه داشت. این دوره بر اساس شبکه تماس‌های تلفنی میان متهمان به دست آمده است که پایه‌های اولیه عملیات را ریخته و مو به مو اهداف آن را دنبال کرده بودند. در این مرحله از عملیات خودرو مدل میتسوبیشی که حدود یک تن مواد منفجره در آن جاسازی شده بود از شهر طرابلس که یک شهر سنی نشین است تهیه می‌شود. هم‌چنین شخصی به نام ابوعدس استخدام می‌شود که بعد از عملیات ترور برای انحراف جریان ردیابی عملیات با تلویزیون الجزیره تماس گرفته و مسئولیت عملیات را برعهده‌ بگیرد. درمرحله چهارم رفیق حریری و تحرکات وی زیر نظر گرفته می‌شود. در عملیات تعقیب و مراقبت به گفته نماینده دادستان شش نفر به طور متوالی به کار گرفته شده بودند. سلیم عیاش در این مراقبت‌ها نقش کلیدی داشت. عیاش تقریبا در هر جا که رفیق الحریری قدم می‌گذاشت حاضر بود و بعد از هر تحرک رفیق حریری با مصطفی بدرالدین تماس می‌گرفتو آن را اطلاع می‌داد.

از تماس‌های به دست آمده از تلفن متهمان در ۱۴ فوریه، روز عملیات، هنگام خروج رفیق حریری از منزلش در محله قریطم بیروت، سه نفر اطراف آن منزل تحرک وی را رصد می‌کردند. چند نفر دیگر و از جمله سلیم عیاش در کنار پارلمان بودند. با خروج رفیق حریری از پارلمان، عیاش تماس‌های کوتاه متعددی با محله قریطم و جاده ساحلی برقرار می‌کند و دستورات کوتاه معینی به افراد خود از جمله راننده ماشین میتسوبیشی که باید در مسیر کاروان رفیق حریری قرار می‌گرفت، می‌دهد. در نهایت کاروان حامل رفیق حریری در روز ۱۴ فوریه ۲۰۰۵ هنگام تردد در یکی از خیابان‌های بیروت بیروت توسط انفجار مواد منفجره‌ی جا سازی شده در خودرو میتسوبیشی که در مسیر کاروان قرار گرفته بود مورد حمله قرار گرفت و رفیق حریری و ۲۱ تن از همراهانش کشته شدند. وزیر اقتصاد وقت لبنان نیز در میان کشته شدگان بود. این انفجار تعداد زیادی مجروح نیز بر جای گذاشت.[۱]

دادگاه ترور رفیق حریری

 
عکس اعضای حزب‌الله، متهمان ترور رفیق حریری: مصطفی امین بدرالدین - سلیم جمیل عیاش - حسین حسن عنیسی - اسد حسن صبرا

برای نخستین بار در تاریخ خاورمیانه عاملان یک ترور سیاسی به دادگاه بین‌المللی کشیده شدند. در پنجاه سال گذشته ترورهای سیاسی در این منطقه و به‌ویژه در لبنان بدون این که عاملان آن مشخص شوند یا به مجازات برسند، فراموش شده بودند،[۱] اما این بار شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامه‌ای در سال ۲۰۰۷ حکم به تشکیل دادگاه برای تحقیق درباره‌ی ترور رفیق حریری داد.[۴] طی تحقیقات دادگاه بین‌المللی در مورد ترور رفیق حریری نخست وزیر لبنان، نام چهار نفر از بلند پایگان حزب‌الله لبنان به عنوان متهم مطرح شد. این چهار نفر مصطفی بدرالدین، سلیم عیاش، اسد صبرا و حسن عنیسی هستند که به شکلی بسیار حساب شده با تدارکات بسیار محرمانه، پوشش مالی بی‌حد و حصر و استفاده از یک شبکه ارتباط تلفنی ویژه، عملیات این ترور را به انجام رساندند. در کیفر خواست نام حسن حبیب مرعی نیز به عنوان نفر پنجم آمده بود.[۱]

دادگاه ویژه بین المللی لبنان در هلند ژوئن ۲۰۰۷ تشکیل شد و تحقیقات خود را از ۱ مارس ۲۰۰۹ آغاز کرد. در پرونده‌ی ترور رفیق حریری که منجر به مرگ ۲۱ نفر و مجروح شدن۲۲۶ تن دیگر شد، اظهارات ۲۹۷ شاهد و ۳ هزار و ۱۳۱ مورد ادله بررسی شد.[۵] اولین جلسه دادگاه متهمان ترور رفیق حریری در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۴ شروع به کار کرد.[۱]

مایک پمپئو وزیر خارج آمریکا از این حکم استقبال کرد و گفت:

«ایالات متحده از صدور رای دادگاه ویژه برای لبنان مبنی بر گناهکار بودن سلیم عیاش، عامل حزب‌الله لبنان، به خاطر نقش او در ترور رفیق حریری، نخست وزیر پیشین لبنان، در تاریخ ۱۴ فوریه ۲۰۰۵، استقبال می‌کند. این اقدام تروریستی جان ۲۱ قربانی دیگر را گرفت و به زخمی شدن ۲۲۶ تن دیگر انجامید. اگرچه عیاش همچنان متواری است، اما حکم این دادگاه بر اهمیت اجرای عدالت و پایان دادن به مصونیت از مجازات تاکید دارد و این برای تضمین امنیت، ثبات، و حاکمیت ملی لبنان امری بسیار مهم است.»[۶]

سرانجام دادگاه متهمان ترور رفیق حریری

قضات دادگاه بین‌المللی لاهه که پرونده ترور رفیق حریری را بررسی می‌کردند روز سه‌شنبه ۲۸ مرداد در رای خود سلیم جمیل عیاش ملقب به ابوسلیم را در ارتباط با ترور رفیق حریری، مجرم شناختند و رای به تبرئه سه نفر دیگر (اسد صبرا، حسن حبیب مرحی و حسن عنیسی) دادند. قرار بود احکام دادگاه دو هفته پیش از این تاریخ منتشر شود، اما به دلیل انفجار‌ بندر بیروت در روز ۱۴ مرداد که دست‌کم ۱۸۰ کشته، شش هزار زخمی و ویرانی‌های عظیم برجای گذاشت، انتشار حکم به تاخیر افتاد.

در حکم دادگاه آمده است که سلیم جمیل عیاش از هدف توطئه برای ترور رفیق حریری آگاه بود. او در پنج بند، شامل قتل عمد رفیق حریری، قتل ۲۱ تن دیگر که در انفجار بمب در روز قتل رفیق حریری کشته شدند و همچنین تلاش برای قتل ۲۲۶ زخمی دیگر در آن انفجار، مجرم شناخته شد. یکی دیگر از متهمان اصلی این پرونده، مصطفی بدرالدین، پسرعمو و برادر همسر عماد مغنیه بود که بعد از کشته شدن مغنیه در ۱۲ سال پیش در دمشق، جایگزین او در مقام فرماندهی شاخه نظامی حزب‌الله شده بود. اما پس از کشته شدن مصطفی بدرالدین در انفجاری در اواسط بهار ۱۳۹۵ در نزدیکی فرودگاه نظامی دمشق، دیوان لاهه پرونده اتهام علیه او را مختومه اعلام کرد.

دیوید ری، قاضی ارشد دادگاه، در نشست صدور حکم گفت از این نظر ‌که رفیق حریری در ماه‌های پیش از کشته شدنش خواهان کاهش نفوذ سوریه و حزب‌الله در لبنان بود، این اتهام که سوریه و حزب‌الله در نابودی او و همفکرانش دست داشته‌اند، به عنوان یک احتمال مطرح بود و این ترور احتمالا به سود آنها بوده است.

حسن نصرالله دبیر کل حزب‌الله در آخرین سخنرانی خود چند روز قبل از اعلام حکم دادگاه بار دیگر مدعی شد که متهمین بی‌گناه بوده‌اند و هر حکمی که در مورد آنها صادر شود، آن‌ها هم‌چنان از نظر این سازمان افرادی پاک خواهند بود.

 
دادگاه متهمان ترور رفیق حریری در لاهه هلند

حسن نصرالله گفت:

«هر چه که بگویند، از نظر ما انگار دادگاهی در کار نبوده و حکمی صادر نشده است».

سعد حریری، یکی از پسران رفیق حریری که بعد از کشته شدن پدرش، در برخی دوره‌ها نخست‌وزیری لبنان را در دست داشته است، برای شنیدن صدور حکم دادگاه، راهی لاهه شد. او ساعتی پس از صدور حکم دادگاه گفت که حکم را می‌پذیرد. او گفت حقیقت امروز مشخص شده و تنها اجرای عدالت باقی‌ مانده است.

حکم دادگاه بین‌المللی لاهه قرار است به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شود تا این نهاد در خصوص چگونگی اجرای آن تصمیم بگیرد. پرداخت نیمی از هزینه سنگین دادگاه بین‌المللی لاهه، بر اساس قطعنامه سازمان ملل متحد برعهده دولت لبنان است؛ این دادگاه بیش از یک میلیارد دلار هزینه داشته است. مجازات سلیم جمیل عیاش در نشست دیگری از سوی دادگاه لاهه اعلام خواهد شد.[۳]

موضع‌گیری سازمان مجاهدین خلق

سازمان مجاهدین خلق روز چهارشنبه ۱۹ اوت ۲۰۲۰ اعلام کرد که ترور رفیق الحریری نخست‌وزیر فقید لبنان توسط حزب‌الله لبنان، با دستور علی خامنه‌ای رهبر ایران و طراحی قاسم سلیمانی فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه ایران انجام شد. محمد محدثین مسئول کمیسیون خارجه شورای ملی مقاومت با اشاره به حکم دادگاه لاهه درباره پرونده‌ی ترور حریری گفت:

«حکم این دادگاه برغم همه محدودیت‌ها و کارشکنی‌ها، جای هیچ تردیدی باقی نگذاشت که این جنایت بزرگ به دست حزب الشیطان که چیزی جز بخشی از سپاه پاسداران نیست انجام شده است.»

او هم‌چنین گفت، ترور رفیق حریری به دستور شخص خامنه ای صورت گرفته و توسط قاسم سلیمانی طراحی و برنامه ریزی شده و بخشی از طرح کلی رژیم آخوندی برای اعمال سلطه کامل بر لبنان بود.[۷]

منابع