حسن کسایی
حسن کسایی، (زاده ۳ مهر ۱۳۰۷، اصفهان – درگذشته ۲۵ خرداد ۱۳۹۱، تهران) نوازنده نی، سه تار، ردیف دان و موسیقی‌شناس شهیر ایرانی بود. حسن کسایی از همان کودکی به موسیقی علاقه داشت و در سن پنج سالگی کار موسیقی را آغاز کرد. وی به خاطر استعدادهای ویژه‌اش در موسیقی در سال ۱۳۱۳، در حضور استادان نامداری مشغول آموزش موسیقی شد. حسن کسایی دو سال پیش از آغاز مدرسه به موسیقی روی آورد و در ده سالگی به محضر استادان نامداری مانند حسین تهرانی و ابوالحسن صبا رسید. استاد حسن کسایی در ۲۰ سالگی توانست با دستگاه همایون در تئاتر شهر اصفهان، اجرای تکنولوژی نی را به اجرا درآورد؛ و پس از یک سال در دستگاه چهارگاه قطعه بی‌نظیر سلام را نواخت که از بهترین و معروف‌ترین قطعات موسیقی ایرانی شناخته می شود. وی در دورانی که نزد استاد ابوالحسن صبا مشغول فعالیت بود، در سال ۱۳۴۶، در ابعاد جهانی فعالیت‌ها و فضای کاری خود را پیش برد که منجر به آگاهی بسیاری از نوازندگان به وجود استاد حسن کسایی و هنر بی‌نظیرش شد. حسن کسایی در سال ۱۳۲۲ نخستین نوازندگی رادیویی خود را که قطعاتی در دستگاه سه‌گاه با نواختن چهار مضراب بود، اجرا کرد. حسن کسایی توانست با نی برای نخستین بار دستگاه‌های نوا، چهارگاه و راست پنجگاه را با کوکی دقیق و بدون اشکال بنوازد. کسایی هم‌چنین در سال ۱۳۳۵، به برنامه‌ی گلها وارد شد؛ و سالیان زیادی را با این برنامه به هم‌کاری پرداخت. حسن کسایی مدیریت و ریاست شورای موسیقی رادیو اصفهان را به عهده گرفت که این کار از مهمترین پیشرفت‌های او به شمار می‌رود. در سال‌های پس از انقلاب ضدسلطنتی و تغییر فضای حاکم بر موسیقی ایران، حسن کسایی در سال ۱۳۶۱، هم‌کاری خود را با رادیو ایران قطع کرد. آرشیو موسیقی رادیو اصفهان نیز نابود گردید؛ و صدا و سیما هم حسن کسایی را از کار برکنار و حقوق او را هم قطع نمود. در سال ۱۳۶۹، تندیس او در گالری مفاخر هنری جهان در شهر لندن نسب شد. او در سال ۱۳۷۵، عازم آمریکا و کانادا شد؛ و در مجلس‌های بسیاری شرکت کرد. استاد کسایی در سال ۱۳۷۸، نیز نشان درجه‌ی یک فرهنگ و هنر را دریافت کرد؛ و در سال ۱۳۸۱، نام وی به عنوان چهره‌ی ماندگار ثبت گردید؛ و از او تقدیر به عمل آمد. در محضر استاد حسن کسایی، شاگردان زیادی پرورش یافته‌اند، از جمله جمشید عندلیبی، سید محمد موسوی، محمدتقی سعیدی، حسین عمومی، حسن ناهید، محمدعلی کیانی‌نژاد و… حسن کسایی در چند سال پایانی عمر خود، مبتلا به بیماری سرطان بود؛ و سرانجام در ۲۵ خردادماه ۱۳۹۱، و پس از ۲ ماه در حالت کما، دیده از جهان فرو بست. برخی از آلبوم‌های حسن کسایی عبارتند از: یاران زنده‌رود، به اصفهان رو، شاخه گل ۶، شاخه گل ۹، شاخه گل ۱۶، گفتگوی نی و عود، گفتگوی نی و تار، دختر گل‌فروش و قطعه سلام.
| حسن کسایی | |
|---|---|
 حسن کسایی | |
| اطلاعات | |
| تولد | ۳ مهرماه ۱۳۰۷ - اصفهان |
| ملیت | ایرانی |
| مرگ | ۲۵ خرداد ۱۳۹۱ - تهران |
| علت مرگ | بیماری سرطان |
| ساز(ها) | نی و سه‌تار |
| هنرمندان همکار | روح‌الله خالقی، مشیر همایون، حسین محجوبی و… |
| شاگرد(ها) | جمشید عندلیبی، سید محمد موسوی، محمدتقی سعیدی، حسین عمومی، حسن ناهید ، محمدعلی کیانی‌نژاد و... |
| علت معروف‌شدن | نوازنده نابغه نی |
| آلبوم معروف | دختر گل‌فروش، قطعه سلام |
کودکی و آغاز کار موسیقی
حسن کسایی در سوم مهرماه ۱۳۰۷، در محله‌ی بیدآباد شهر اصفهان متولد شد. او از همان کودکی به موسیقی علاق داشت و در سن پنج سالگی کار موسیقی را نزد استاد جلال تاج اصفهانی آغاز کرد. حسن کسایی به خاطر استعدادهای ویژه‌اش در موسیقی در سال ۱۳۱۳، در حضور استادان بزرگ موسیقی هم‌چون علی شهناز، اکبرخان نوروزی، محمد طاهرپور، اسماعیل ادیب خوانساری و علامرضا خان سارنج، مشغول آموزش موسیقی شد. حسن کسایی دو سال پیش از آغاز مدرسه به موسیقی روی آورد و با تلاش‌های بی‌وقفه در ده سالگی به محضر استادان نامداری مانند حسین تهرانی و ابوالحسن صبا رسید و در نخستین دیدارش، آوازی با همراهی ویولن استاد ابوالحسن صبا را نواخت.
پدر حسن کسایی از تاجران بزرگ و سرشناس آن زمان اصفهان بوده که به خاطر علاقه زیادی که به موسیقی داشت، با اساتید بزرگی چون خاندان شهناز، ادیب خوانساری، خان نوروزی و طاهرزاده رفت و آمد داشته باشد؛ و از این طریق توانست حسن را در با بهترین‌های هنر موسیقی آشنا کرده و زمینه‌ی مناسب برای پیشرفت او فراهم کند.[۱]
تحصیلات
حسن کسایی در سال ۱۳۱۴، تحصیلات خود را در مدرسه پهلوی‌ها آغاز کرد؛ و سال‌های بعد نیز به مدارس شاه عباسی، علّیه، حکیم نظامی و دبیرستان ادب اصفهان رفت.[۲]
نقطه عطف زندگی هنری
سال ۱۳۱۹، یکی از نقطه‌های عطف زندگی استاد حسن کسایی محسوب می شود. او توانست در این سال با ساز نی که در آن دوران برای بسیار از گوش آزارترین سازها بوده است، آشنا شده و در محضر بهترین نوازندگان نی یعنی مهدی نوایی به آموزش آن بپردازد.[۱]
جایگاه نی در موسیقی ایران
ساز نی از جمله سازهایی است که در تاریخ موسیقی ایران جایگاه پرفراز و نشیبی از دربار پادشاهان ساسانی تا همدم بودن با شبانان داشته است؛ ولی هیچ‌گاه نتوانسته قابلیت و جایگاه اصلی خود را نشان دهد که بتواند مانند سازهایی از قبیل تار، عود، سنتور و انواع مختلف سازهای آرشه‌ای و مضرابی جایگاه نسبتاً ثابتی در میان موسیقیدانان و مردم پیدا کند.[۳]
مهارت در ساز نی
مهارت استاد حسن کسایی در نواختن ساز نی بی‌نظیر بود. کسایی حتی با خم و تا کردن تکه‌ای کاغذ صدای نی تولید می‌کرد که اگر کسی نمی دید، گمان می‌کرد نوازنده‌ای چیره‌دست در حال نی‌نوازی است. کسایی حتی با انگشتان خالی دست نیز صدای نی را همانند سازی می‌نواخت.[۴]
نبوغ و خلاقیت
در روزگاری که ساز نی مطرح نبود؛ و در مهجوریت قرار داشت؛ و به خاطر عدم تفکیک بین صداهای اوج و بم، دارای نا خالصی زیادی بود. استاد حسن کسایی از نبوغ و خلاقیت خود بهره برد؛ و با ایجاد تغییراتی در حالت زبان و نحوه قرار گیری آن، توانست این نقص و اشکال را برای همیشه از این ساز حذف کند؛ و به آن جایگاه ویژه‌ای در موسیقی سنتی ایران ببخشد. پس از آن بود که این ساز به اکثر ارکسترها راه یافت؛ و منجر به روی آوردن جمع عظیمی از هنرجویان این ساز شد. تا آن‌جا که ساز نی به یکی از ارکان هم ردیف با سازهای دیگر تبدیل گردید؛ و در قلب موسیقی سنتی قرار گرفت.[۴]
استادها
حسن کسایی مدتی آواز و گوشه‌های موسیقی ایران را در محضر استادجلال‌الدین تاج اصفهانی و ادیب خوانساری آموخت؛ و نِی را از استاد مهدی نوایی فرا گرفت. کسایی هر وقت که به تهران می‌رفت، از محضر استاد ابوالحسن صبا بهره‌مند می‌شد. پس از درگذشت مهدی نوایی، حسن کسایی از نوازندگان اصفهانی در جهت تسلط بر نوازندگی نِی بهره می‌جست. به ویژه از هم‌نوازی با استاد جلیل شهناز که به نوعی حق استادی بر گردن او داشت، بهره برد. هم‌نوازی با سازهای پرده‌داری مانند تار و سه‌تار، وی را بیش از پیش با گام‌های گوناگون موسیقی ایرانی آشنا کرد، به گونه‌ای که برای نخستین بار دستگاه‌های چهارگاه، نوا، اصفهان و راست پنجگاه را با کوک دقیق و به طور کامل اجرا کرد. استاد کسایی هم‌چنین در محضر ابوالحسن صبا بهره‌های بسیاری برد که در واقع هنر نوازندگی سه‌تار کسایی، یادگار انس با این هنرمند بی‌نظیر است. سه‌تار نوازی حسن کسایی تلفیقی زیبا از ترکیب نوازندگی تار استاد جلیل شهناز و سه‌تار استاد ابوالحسن صبا است. او در در نزد استاد صبا به نواختن ردیف‌ها پرداخت؛ و با هنرمندانی نظیر روح‌الله خالقی، مشیر همایون و حسین محجوبی نیز می‌نواخته است.[۳]
نخستین اجرا در تئاتر
استاد حسن کسایی در ۲۰ سالگی توانست با دستگاه همایون در تئاتر شهر اصفهان، اجرای تکنولوژی نی را به اجرا درآورد؛ و پس از یک سال در دستگاه چهارگاه قطعه بی‌نظیر سلام را نواخت که از بهترین و معروف‌ترین قطعات موسیقی ایرانی شناخته می شود؛ که همین قطعه پس از مدتی توسط حسین علیزاده در آلبوم صبحگاهی بازسازی شده است.[۱]
نخستین اجرای رادیویی
حسن کسایی در سال ۱۳۲۲ نخستین نوازندگی رادیویی خود را که قطعاتی در دستگاه سه‌گاه با نواختن چهار مضراب بود، اجرا کرد. استاد حسن کسایی در سال ۱۳۲۴، برای دومین بار در برنامه‌ی سولیست‌های خارج از کشور با همراهی نی، اجرایی بسیار پُر شور و دل انگیز داشته است. استاد کسایی دستگاه ریل گراندیک را تهیه و تمامی آثار مورد نظر خود را در خانه ضبط کرد؛ و برای پخش هفتگی به رادیو ارسال نمود.
هم‌چنین حسن کسایی مدیریت و ریاست شورای موسیقی رادیو اصفهان را به عهده گرفت که این کار از مهمترین پیشرفت‌های او به شمار می‌رود.[۱]
حسن کسایی توانست با نی برای نخستین بار دستگاه‌های نوا، چهارگاه و راست پنجگاه را با کوکی دقیق و بدون اشکال بنوازد. وی در سال ۱۳۲۹، با ارکستر رادیو ارتش اصفهان آغاز به هم‌کاری کرد؛ و برای نخستین بار توانست نی را در یک ارکستر رسمی بنوازد. هم‌چنین پس از آن تا چند سال هم‌کاری خود را با ارکسترهای مختلفی از رادیو ادامه داد. ارکسترهایی به رهبری و مدیریت موسیقیدانان معروفی چون ابوالحسن صبا، حسین یاحقی، همایون خرم، حمد میرنقیبی و…[۴]
نواختن سه‌تار
استاد حسن کسایی با پشتکار و استعدادهای خود، در زمینه‌های بسیاری مشغول به فعالیت شد که همین امر موجب پیشرفت و شهرت وی شد. او در سال ۱۳۳۳، با علاقه‌ای که به نواختن سه تار داشت، توانست نزد استاد ابوالحسن صبا و استاد عبدالحسین صبا به یادگیری این ساز دلنواز بپردازد.[۱]
هم‌کاری با برنامه گلها
کسایی هم‌چنین در سال ۱۳۳۵، با دعوت داوود پیرنیا به برنامه‌ی گلها وارد شد؛ و سالیان زیادی را با این برنامه به هم‌کاری پرداخت.[۴]
فعالیت‌های بین‌المللی
استاد حسن کسایی در دورانی که نزد استاد ابوالحسن صبا مشغول فعالیت بود، در سال ۱۳۴۶، در ابعاد جهانی فعالیت‌ها و فضای کاری خود را پیش برد که منجر به آگاهی بسیاری از نوازندگان به وجود استاد حسن کسایی و هنر بی‌نظیرش شد؛ و نتیجه‌ی آن ضبط یک صفحه‌ی دو رو در مایه‌های شور و ماهور بود که در اقصی نقاط جهان انتشار یافت.[۱]
نبوغ و خلاقیت حسن کسایی در اجرای تمام ردیف‌ها و دستگاه‌ها با ساز نی باعث شد بسیاری از نوازندگان مشهور و بزرگ جهان از وجود وی مطلع شده و از نوازندگی او بهره بگیرند. مثلاً در سال ۱۳۵۴، کمپانی سی‌بی‌اس فرانسه، آثاری از حسن کسایی در مایه‌های شور و ماهور را ضبط نموده و آن را در صفحه‌ای دو رو در اقصی نقاط جهان منتشر کرد. هم‌چنین در سال‌هایی که جشن هنر حافظیه شیراز برگزار می‌شد، برنامه‌های زیادی را اجرا نمود؛ و دیدارهایی با نوازندگان مشهور جهان مانند شاران رانی، بسم‌الله خان، راوی شانکار و… داشت.[۴]
حسن کسایی پس از انقلاب ضدسلطنتی
در سال‌های پس از انقلاب ضدسلطنتی و عوض شدن جو حاکم بر موسیقی ایران، حسن کسایی در سال ۱۳۶۱، هم‌کاری خود را با رادیو ایران قطع کرد. آرشیو موسیقی رادیو اصفهان نیز نابود گردید؛ و صدا و سیما هم حسن کسایی را از کار برکنار و حقوق او را هم قطع نمود. البته پس از درخشش‌های پی‌درپی حسن کسایی، صدا و سیما در سال ۱۳۷۴، حقوق وی را دوباره برقرار نمود.[۴]
سفر به کشورهای اروپایی
استاد حسن کسایی پس از انقلاب ضدسلطنتی نیز فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه‌ی موسیقی انجام داد. در دهه ۱۳۶۰، در چند کشور اروپایی مانند آلمان و انگلستان و فرانسه به اجراهای رادیویی و صحنه ای پرداخت؛ و در سال ۱۳۶۹، تندیس او در گالری مفاخر هنری جهان در شهر لندن نسب شد.
سفر به آمریکا و کانادا
کسایی در سال ۱۳۷۵، به کشورهای ایالات متحده آمریکا و کانادا سفر کرد؛ و در همایش‌ها و محافل موسیقیایی شرکت نمود. در سال ۱۳۷۶، به کوشش محمدرضا لطفی از طرف انجمن دوستداران موسیقی ایرانی، در واشنگتن مراسم گرامی‌داشت ویژه‌ای برای تقدیر از یک عمر فعالیت‌های حسن کسایی در موسیقی برگزار شد. استاد کسایی در سال ۱۳۷۸، نیز نشان درجه‌ی یک فرهنگ و هنر را دریافت کرد؛ و در سال ۱۳۸۱، نام وی به عنوان چهره‌ی ماندگار ثبت گردید؛ و از او تقدیر به عمل آمد.[۴]
مجموعه ردیف نی
استاد حسن کسایی با مجموعه‌ی «ردیف نی» که در سن هشتاد سالگی ضبط کرده بود، نخستین اثر آموزشی برای علاقه‌مندان به نی‌نوازی را مدون کرده است. در سال ۱۳۸۱، نیز محمدجواد کسایی فرزند حسن کسایی کتابی به نام - از موسیقی تا سکوت - را که حاصل نیم قرن تلاش مدوام موسیقایی پدرش حسن کسایی است، با مقدمه‌ی بیژن ترقی منتشر و به بازار کتاب عرضه کرد.[۳]
شخصیت حسن کسایی
حسن کسایی از جمله موسیقیدانانی بود که کمتر حرف می‌زد و بیشتر عمل می‌کرد. کسایی خودش می‌گفت آن‌ها که نمی‌توانند حرف‌شان را با ساز بیان کنند و چیزی برای ارائه موسیقی ندارند، با صحبت‌های عجیب و غریب می‌خواهند خودشان را مطرح کنند. این سخن منسوب به واگنر است که:
آن جا که سخن باز می‌ماند، موسیقی آغاز می‌شود.
حسن کسایی می‌گفت عکس این هم صادق است:
آن‌جا که موسیقی باز می‌ماند چه سخن‌ها که آغاز نمی‌شود!
وی رواج لقب استاد را «ترافیک استاد» می‌نامید. چیزی که موسیقی را به راه خطا می‌کشاند. استاد کسایی معتقد بود که تقلید، هرگز کسی را به بلندای هنر نمی‌رساند؛ و می‌گفت: تقلید و تکرار مثل زیراکس است! شما خط میرعماد را که مثلاً پنج میلیون تومان می‌ارزد، اگر زیراکس کنید، ۳۰۰ تومان هم ارزش پیدا نمی‌کند! جوانانی که به آموختن موسیقی می‌پردازند نیز نباید پس از گذراندن دوره‌ی آموزشی صد درصد از استاد خود تقلید کنند. بلکه باید تلاش کنند با نو آوری و خلاقیت، شخصیت و ذوق خود را نشان دهند. به باور حسن کسایی موسیقی پیوندی است میان خلاقیت و تکنیک، اما تکنیک باید ابزاری باشد در خدمت خلاقیت که در روزگار ما این قضیه برعکس شده است؛ و جای موسیقی حال را موسیقی قال گرفته است.[۳]
شاگردان مکتب حسن کسایی
در محضر استاد حسن کسایی، شاگردان زیادی پرورش یافته‌اند، از جمله جمشید عندلیبی، سید محمد موسوی، محمدتقی سعیدی، حسین عمومی، حسن ناهید، محمدعلی کیانی‌نژاد و…[۴]
غروب حسن کسایی
حسن کسایی در چند سال پایانی عمر خود، مبتلا به بیماری سرطان بود؛ و سرانجام در ۲۵ خردادماه ۱۳۹۱، و پس از ۲ ماه در حالت کما، دیده از جهان فرو بست. استاد کسایی با وجود این‌که وصیت کرده بود او را در کنار مقبره جلال‌الدین تاج اصفهانی تدفین کنند، مراسم خاکسپاری او با حضور جمعی از اعضای خانواده و شاگردان استاد، شبانه و در سکوت مطلق خبری انجام شد؛ و پیکر وی را در تخت فولاد اصفهان و در نزدیکی مزار تاج اصفهانی به خاک سپردند.[۴]
آثار حسن کسایی
- برخی از آلبوم‌های استاد حسن کسایی عبارتند از:
- نای نی
- نای جان
- یاران زنده‌رود (باصدای تاج اصفهانی)
- به اصفهان رو (باصدای تاج اصفهانی)
- شاخه گل ۶ (باصدای غلام‌حسین بنان)
- شاخه گل ۹ (باصدای غلام‌حسین بنان)
- شاخه گل ۱۶ (باصدای غلام‌حسین بنان)
- گفتگوی نی و عود
- گفتگوی نی و تار
- دختر گُل‌فروش (باصدای علی جهاندار)
- قطعه سلام
قطعه سلام، یکی از مهمترین آثار حسن کسایی در دستگاه چهارگاه است که از معروف‌ترین قطعات موسیقی ایرانی به شمار می‌رود.[۲]
شرح قطعه سلام
قطعه معروف سلام که ساخته‌ی حسن کسایی و در دستگاه چهارگاه است، داستان جالبی دارد. حسن کسایی در بیان خاطره‌ای می‌گوید که روزی در جوانی به بازار اصفهان رفته و در آن‌جا به طور اتفاقی مردی را دیده که بسیار مورد احترام بازاریان بوده و همه به او سلام می کردند. او با لحنی ضرب آگین در جواب آن‌ها می گفته سلام علیکم، و این روند همین‌طور بارها تکرار می‌شده. همین سلام علیکم ساده الهامی می‌شود برای خلق قطعه‌ی سلام که آن را همگان بسیار از رادیو و تلویزیون شنیده اند. در چند نُت آغازین، این قطعه بر وزن همین سلام علیکم ساخته شده است. این قطعه سال‌ها بعد توسط حسین علیزاده با سازبندی و ارکستراسیونی ویژه‌ای بازسازی شد.[۴]
حسن کسایی از نگاه دیگران
بسیاری از هنرمندان نامدار ایران در وصف یا گرامی‌داشت استاد حسن کسایی سخنانی گفتنه‌اند که گویای مقام و جایگاه استاد کسایی در عرصه‌ی هنر و موسیقی ایران است.
همایون خرم درباره‌ی استاد حسن کسایی گفته است:
«در آن زمان ساز نی کاملاً مهجور مانده بود؛ تا این‌که استاد کسایی آمد و با نی خود زبان حال این شعر مولانا شد که: بشنو این نی چون حکایت می کند / از جدایی‌ها شکایت می کند. کسایی ساز نی را جانی دیگر بخشید و جایگاه آن را در موسیقی ایرانی احیاء کرد. با رفتن استاد حسن کسایی، ساز نی در موسیقی ایرانی نفسی گرم و انگشتانی سحرانگیز و ماهر را از دست داد تا همه دوستداران هنر این مرز و بوم داغدار شوند…»
حسین خواجه‌امیری – معروف به ایرج – درباره‌ی حسن کسایی گفته است که: به اعتقاد من استاد کسایی بنیانگذار جایگاه جدیدی برای ساز نی در موسیقی معاصر ایران است که باعث شد مردم این ساز را بشناسند؛ و از زیبایی‌های آن لذت ببرند. من معتقدم جایگاه کنونی ساز نی در موسیقی ایران مدیون کوشش و تلاش‌های حسن کسایی است.
محمدرضا شجریان در وصف حسن کسایی گفته که: خداوندگار نی و موسیقی، آن نابغه‌ی دوران‌ها و یگانه‌ی تاریخ هنر ایران، استاد حسن کسایی جای آن برای همیشه خالی خواهد بود.
شهرام ناظری نیز می‌گوید: نقش‌ها و یادگارهای ماندگار حسن کسایی و جلیل شهناز برای خطه‌ی اصفهان - نصف جهان - همانند پل خواجو و سی و سه پل که هم‌چون نگین بر زاینده رود می درخشد، این نیز تا ابد، چون نگین بر سر سپاهان و هنر ایران جاویدان باقی خواهد ماند.
کیوان ساکت در سوگ استاد حسن کسایی گفت: در ماتم استاد کسایی من نه، بلکه ایران در سوگ است. موسیقی ایران پدر خویش را از دست داد. دردا و دریغا… وا حسرتا…
عبدالحسین مختاباد درباره‌ی حسن کسایی گفته است:
«استاد کسایی تنها یک موسیقیدان نبود؛ او انسانی چند وجهی بود. عارف، هنرمند، سخن‌شناس، سخن دان و با صدها کلمه نظیر این اوصاف شناخته می‌شد؛ و این را اشخاصی می‌دانند که محضر و مکتب این انسان الهی را درک کرده باشند.»
عبدالوهاب شهیدی در فقدان استاد حسن کسایی گفته:
«شاید هزاران سال لازم باشد تا دوباره کسی مانند کسایی پا به عرصه هستی گذارد. به عقیده‌ی من کسایی عرفان را در حد کلاسیک می دانست. جناب کسایی به شیوه‌ی عجیبی نی را می نواخت. به گونه ای که همه ی اهل دل، با آن حال غریبی پیدا می کردند. ایشان علاوه بر صاحب سبک و صاحب کلاس بودن، انسانی با شعور، با احساس و اهل دل نیز بودند.»
نادر گلچین در وصف استاد حسن کسایی گفته است که: حسن کسایی یک عاشق به تمام معنا بود. عشق او به موسیقی ماورا و مافوق تمامی عشق‌ها بود. اگر در هر سرزمینِ هنرشناسی، هنرمندی نظیر استاد کسایی وجود داشت، بی‌تردید مجسمه‌ی او را به عنوان نوابغ تکرار نشدنی در یکی از میادین شهر نصب می‌کردند.
حسام‌الدین سراج نیز گفته که استاد حسن کسایی نه‌تنها در هنر موسیقی سرآمد روزگار خویش است بلکه سخنوری و نکته‌سنجی ادبی بسیار قوی و شیرین‌کار نیز بود.[۵]
استاد محمدرضا لطفی درباره استاد حسن کسایی گفته است:
«نه به خود و نه به هیچ کس دیگر این اجازه را نمی‌دهم که از استاد حسن کسایی انتقاد کند، چرا که بررسی آثار او در حد ما نیست. این را به خاطر عشقم به حسن کسایی نمی‌گویم بلکه این به خاطر عظمت، بینش، معرفت، حال و عشق او به ایران زمین است».
هوشنگ ابتهاج (سایه) در باره‌ی نی استاد کسایی در بیتی سروده است:
شکایت شب هجران که می‌تواند گفت
حکایت دل ما با نی کسایی کن
فریدون توللی نیز این بیت را سروده است:
در نغمه اگر جلوه کند راز خدایی
هم ساز عبادی خوش و هم نای کسایی[۴]
نوازندگان مشهور خارجی نیز در وصف هنر نوازندگی حسن کسایی سخنانی گفته‌اند؛ از جمله:
بنی کارتر معروف به پادشاه موسیقی جاز گفته است:
«من هرگز تصور نمی‌کردم که تکنیک‌های موسیقی در شرق آن‌قدر پیشرفت کرده باشند و چنین نوازنده بزرگی در این قسمت از جهان وجود داشته باشد.»
نوازنده چیره‌دست کمانچه، هابیل علی‌یف در وصف استاد حسن کسایی گفته است:
«استاد حسن کسایی کسی است که هر شنونده ای را مجذوب هنر خود کرده و موسیقی شرقی را در سراسر جهان تثبیت کرده است.»
ری کدر، گیتاریست و آهنگساز معروف آمریکایی نیز گفته است:
«اگر فقط چند نوازنده موسیقی ستودنی و معتبر در جهان وجود داشت، قطعاً کسایی یکی از آن‌ها است.»[۶]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ زندگی‌نامه استاد حسن کسایی - سایت مشهدکنسرت
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ بیوگرافی حسن کسایی - سایت ستاره
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ بیوگرافی حسن کسایی - سایت دکونیک
- ↑ ۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ ۴٫۱۰ زندگی‌نامه حسن کسایی - سایت نُت به نت
- ↑ یادنامه - سایت کسایی‌موزیک
- ↑ حسن کسایی، نوازنده نی و سه‌تار ـ سایت گوش‌نوازان