حسین گل‌گلاب

حسین گل‌گلاب، (متولد ۱۲۷۴ درگذشت‌ - اسفند ۱۳۶۳ در ۸۷سالگی) با نام اصلی میرزا حسین‌خان پسر میرزا مهدی‌خان مصورالملک، ادیب، نویسنده، گیاه‌شناس و ترانه‌سرای ایرانی است. سروده‌ی مشهور «مرز پرگهر» که از نظر شورای ملی مقاومت ایران سرود ملی ایران به شمار می‌رود،‌ از سروده‌‌های اوست. حسین گل گلاب همچنین، اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی، مسئول تحقیقات علمی گیاه‌شناسی، عضو فرهنگستان ‌ایران و گیاه‌شناس بود.[۱]

حسین گل‌گلاب
حسین گل‌گلاب.jpg
زادروزمتولد ۱۲۷۶
تهران
درگذشت۲۲ اسفند ۱۳۶۳
تهران
آرامگاهبهشت زهرا تهران
ملیتایرانی
نام‌های دیگرمیرزا حسین خان
سال‌های فعالیتسال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۷ دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه کرد، سال ۱۳۰۷ مسئول تحقیقات علمی گیاه‌شناسی، سال ۱۳۱۳عضو فرهنگستان ایران شد و در ۱۳۱۵ سردبیری فرهنگستان نیز به او واگذار شد
منصباستاد دانشگاه
آثار۳جلد کتاب جغرافیای دبیرستانی، ۹جلد کتاب طبیعی دبیرستانی، کتاب کلاسیک گیاه‌شناسی و «فرهنگ گیاهان دارویی» و اثر بزرگ «راهنمای گیاهی» که نتیجه ۶۰سال کار مداوم استاد در زمینه تحقیق و تدریس علوم بود. اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی، مسئول تحقیقات علمی گیاه‌شناسی، عضوفرهنگستان‌ایران، گیاه‌شناس، ادیب و ترانه‌سرا و سازنده سرود معروف «ای ایران، ای، مرز پرگهر،
والدینفرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار

زندگی‌نامه

حسین گل‌گلاب، فرزند ابو تراب‌خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار بود. در سال ۱۲۷۶ در تهران متولد شد. تحصیلات خود را در مدرسه علمیه و دارالفنون طی کرد. چند تن از معلمین فرانسوی زبان حاضر در دارالفنون زبان فرانسه را آموخت، ادیب و ترانه‌سرا و سازنده سرود معروف «ای ایران، ای، مرز پرگهر» است.

وی با همکاری کلنل کاظم وزیری و علینقی‌خان وزیری به کار موسیقی پرداخت و برای تعلیم تار به کلاس او می‌رفت. اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی در ایران بود. او از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۷ دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه‌کرد که در مدارس تدریس می‌شد و از سال ۱۳۰۷ مسئول تحقیقات علمی گیاه‌شناسی شد و از زمان تأسیس دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۵ به تدریس اشتغال داشت،

حسین گل گلاب در سال ۱۳۱۳عضو فرهنگستان ایران شد و در ۱۳۱۵ سردبیری فرهنگستان نیز به او واگذار شد. لغات زیادی خصوصاً در رشته علوم طبیعی پیشنهاد کرد که تصویب شد و اکنون در زبان فارسی رواج کامل دارد. گل‌ گلاب اسفند ماه ۱۳۶۳ در ۸۷ سالگی درگذشت.[۲]

زندگی حسین گل گلاب از زبان خودش

تولدم در ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۱۴ هجری قمری در تهران اتفاق افتاد ولی در سجل احوالم که چند سال بعد گرفته شده ۱۲۷۴هجری شمسی نوشته شده که مقارن ۱۳۱۲ می‌شود یعنی دو سال اضافه نوشته‌اند. در بچگی چند روزی به مکتب رفتم پس از یکی دو ماه مرا به مدرسه علمیه که در اوایل خیابان بهارستان بود سپردند. چند سال در مدرسه بودم به کلاس پنجم رسیدم کلاس‌ها میز و نیمکت نداشت در اطراف می‌نشستیم و فقط یک میز کوچک در مقابل معلم بود پس از رسیدن به کلاس پنجم قرار شد مدرسه نظام دارالفنون برویم چند ماه تعطیل بود چند ماهی در مدرسه نظام دارالفنون بودم بعد به کلاس دوم دارالفنون منتقل شدم. در کلاس دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم آن مدرسه شاگرد اول بودم که در آخر سال جوایز هر سال را به من می‌دادند به طوری که در سال ششم بیست کتاب از اشخاص مختلف به من داده شد. از طرف خود مدرسه چهار جلد شاهنامه چاپ امیر بهادری به من داده شد که هنوز یکی از آنها را دارم. [۳]

جایگزینی لغات فارسی در علم

 
هما گل گلاب دختر استاد

تا قبل از ورود حسین گل گلاب به عضویت فرهنگستان ایران نویسندگان کتب علمی درباب گیاه‌شناسی از اصطلاحات معادل عربی استفاده می‌کردند. اما با ورود وی معادل‌های کاملاً پارسی جایگزین گشت. خود حسین گل گلاب در این خصوص می‌گوید:

«در زمان ما پیشرفت رشته‌های علمی تندتر و بیشتر بوده و نیازمند به واژه‌های نو بیشتر است و ناچاریم بکوشیم تا برابرهای آنها را در فارسی بیابیم و به کار بریم. از زمانی که دانش‌های نو به کشور ما راه‌یافته و آموزش آنها با گشایش مدرسه‌ی دارالفنون به وسیله‌ی استادان بیگانه معمول شده برخی از دانشمندان ایرانی که با آنان همکاری داشته‌اند دامان همت بر کمر بسته بر آن شده‌اند که گفته‌های آنان را به زبان شاگردان خود برگردانند تا فراگرفتن آن آسانتر شود، ولی چون بیشتر تحصیلات آنها بر پایه‌های زبان عربی بوده زبان شیرین فارسی را از نظر دور داشته و به چشم بی‌مهری به آن نگریسته‌اند. چنان‌که بُتانیک را علم النبات و زوئولوژی را علم الحیوان و ژئولوژی را علم الارض گفته‌اند. چون گردش روزگار نویسنده‌ی این گفتار را در رشتة علم النبات به کار انداخت و ناچار بودم واژه‌های ساخته شده‌ی آنان را به کار برم به اصطلاح‌هایی برخوردم که نه تنها سنگین و فرا گرفتن آنها برای شاگردان دشوار بود بلکه در بیشتر موارد نارسا و نادرست می‌نمود. برای روشن شدن مطلب برخی از ساخته‌های آنان را یادآوری می‌کنم تا خوانندگان را با آن آشنا سازم:

عدیم الفلقه به جای اکوتی لدون Acotyledon

ذو فلقتین به جای دیکو تیلدن Dicotyledon

ذو قلقه به جای مونوکوتیلدن Monocotyledon

بارزالتناسل به جای فانروگام Phanerogame

مخفی التناسل به جای کریپتوگام Cryptogame

منفصل الطاس به جای دیالی سپال Dialysepal

متصل الکاس به جای گاموپتال Gamopetal

عدیم الکاس به جای آپتال Apetal

سنگینی و ناسازگاری این ترجمه‌ها با زبان شیرین مادری، مرا بر آن داشت که دست نیاز به دامن دانشمندان فارسی زبان دراز کرده و از آنان یاری بخواهم. شادروانان ادیب پیشاوری و بدیع‌الزمان فروزانفر و گروهی دیگر، اندیشة مرا ستوده از هیچ‌گونه یاری دریغ نفرمودند و مرا بر آن داشتند تا هر چه بتوانم در این راه بکوشم و از سرزنش خرده‌گیران هراس بدل راه ندهم. به جای واژه‌های بالا به ترتیب بیلپه، دو لپه و تک‌لپه و پیدازا و نهانزا و جدا گلبرگ و پیوسته گلبرگ و بیگلبرگ برگزیده و به شاگردان خود آموختم و سرافرازم که فرهنگستان هم بعدها آنها را پذیرفت و به کار بردن آنها را روا دانست.»[۴]

سرود ای ایران

 
بنان -خالقی -گل گلاب

در شهریور ۱۳۲۳ که نیروهای خارجی ایران را اشغال کردند «حسین گل گلاب» ادیب و متفکر ایرانی در خیابان هدایت تهران رفتار تحقیرآمیز سربازان خارجی با مردم را مشاهده می‌کند، غمگین می‌شود و پس از آن به انجمن موسیقی ملّی واقع در خیابان هدایت می‌رود و ماوقع را برای «روح‌الله خالقی» آهنگساز و نوازندهٔ برجستهٔ ویلن تعریف می‌کند. خالقی هم متأثر می‌شود و همین ماجرا آغازگر راهی می‌شود برای سرودن و ساختن آهنگ پرشکوه «ای ایران». این آهنگ دشتی نخستین بار با همخوانی گروه کر و خوانندگی «غلامحسین بنان» در سومین برنامه از برنامه‌های انجمن موسیقی ملّی ایران در دبستان نظامی واقع در خیابان سپه اجرا شد.[۵]

آثار حسین گل گلاب

برخی از آثار حسین گل گلاب عبارتند از:

۳جلد کتاب جغرافیای دبیرستانی

۹جلد کتاب طبیعی دبیرستانی

کتاب کلاسیک گیاه‌شناسی و «فرهنگ گیاهان دارویی»

اثر بزرگ «راهنمای گیاهی»

سرودهای میهنی و حماسی مانند سرود ”ای ایران“ و ”آذرآبادگان. [۶]

منابع