مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی
زادروز	۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ تهران
درگذشت	۲۳ تیر ۱۳۹۶ کالیفرنیا
علت مرگ	بیماری سرطان
ملیت	ایرانی
شناخته‌شده برای	ریاضی‌دانان و دانشمندان
همسر	یان واندراک
والدین	احمد میرزاخانی

مریم میرزاخانی (متولد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶، تهران - درگذشته ۲۳ تیر ۱۳۹۶، کالیفرنیا) ریاضیدان نخبه ایرانی و نخستین زن و ریاضیدان برنده جایزه فیلدز بود. او در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد. در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت. یک سال بعد در ۱۹۹۵، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا، مدال طلای جهانی را به دست آورد و اولین دانش‌آموز ایرانی بود که نمره کامل گرفت. هم‌چنین اولین دختر ایرانی بود که در المپیاد ریاضی طلا گرفت و اولین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت.

میرزاخانی پس از دوره کارشناسی در دانشگاه صنعتی شریف مهاجرت کرد و به دانشگاه هاروارد رفت. بعد از دکترا، استادیار دانشگاه پرینستون شد. مریم میرزاخانی در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در ۴۰ سالگی به‌دلیل سرطان در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.

کودکی مریم میرزاخانی

کودکی مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران متولد شد، پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد بود. پدر مریم میرزاخانی اهل طالقان استان البرز است. مریم با اتمام تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان‌) وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد.

دوران دانش‌آموزی

مریم میرزاخانی در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا میرزاخانی با نمرهٔ کامل، رتبهٔ اول طلای جهانی را به دست آورد.

مریم میرزاخانی به همراه رؤیا بهشتی اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند. مریم اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت. وی اولین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت و اولین دانش‌آموز شرکت‌کننده از ایران بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت.

حادثه تصادف مریم میرزاخانی

در اسفند ۱۳۷۶، اتوبوس حامل دانشجویان ریاضی شرکت‌کننده در بیست و دومین دورهٔ مسابقات ریاضی دانشجویی از اهواز، محل برگزاری مسابقه، راهی تهران بود. تیمِ متشکل از میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی در مسابقه رتبهٔ اول کشور را کسب کرده بودند. در حادثه‌ای که پیش آمد، اتوبوس به دره سقوط کرد. شش دانشجوی ریاضی دانشگاه شریف، که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ریاضی ملی و بین‌المللی بودند، جان باختند. مریم میرزاخانی از جمله بازماندگانِ این سانحه بود.

ضریب هوشی «مریم میرزاخانی»

در سال اول دبیرستان وضعیت ریاضی میرزاخانی چندان جالب نبود، طوری که معلم ریاضی او را صاحب نبوغ خاصی تشخیص نمی‌داد. میرزاخانی به همین خاطر علاقه‌اش را به ریاضی از دست داد. سال بعد او معلمی داشت که مشوق‌ او بود و عملکردش در ریاضی به میزان چشمگیری بهتر شد. در سال دوم دیگر او تبدیل به یک ستاره شده بود.

در مقطع دبیرستان میرزاخانی و دوستش رویا بهشتی «استاد ریاضی دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس» به دبیرستان فرزانگان رفتند و در آنجا بود که آن دو تصمیم گرفتند که مسئله‌های المپیاد انفورماتیک را با هم حل کنند، آنها می‌خواستند ببینند که چقدر توانایی حل این دست مسائل را دارند، برای همین به صورت مشترک روی آنها کار کردند و توانستند سه مسئله از شش مسئله را ظرف چند روز حل کنند، البته در آزمون واقعی، هر شرکت‌کننده تنها ۳ ساعت وقت برای حل کردن مسائل داشت.

با هدف کشف توانایی‌های خودشان در رقابت‌های مشابه، آن دو پیش مسئولان دبیرستان رفتند و خواستند که کلاس‌هایی برای حل مسائل المپیاد‌ها در دبیرستان تشکیل شود. مدیر دبیرستان به میرزاخانی اطمینان داد که با وجود اینکه تا آن زمان هیچ دختری نتوانسته بود وارد تیم المپیاد ریاضی ایران شود، میرزاخانی شایستگی ورود به این تیم را دارد. در سال ۱۹۹۴، میرزاخانی و بهشتی در ۱۷ سالگی وارد تیم المپیاد ریاضی ایران شدند. میرزاخانی در نهایت مدال طلای المپیاد را دریافت کرد. پروفسور میرزاخانی به عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه "پاپیولار ساینس" در آمریکا و به عنوان «ذهن برتر» در رشته ریاضیات تجلیل شد.

از نمره ضریب هوشی میرزاخانی اطلاعاتی در دست نیست با این وجود با نگاهی به پرونده افتخار‌ات علمی او و همچنین خواندن تاریخچه تلاش‌های او برای حل معادلات سخت ریاضی که باعث شد بسیاری به او لقب بانوی جبر دهند به این نتیجه می‌رسیم که هر چند مریم میرزاخانی از هوش بالایی برخوردار بوده است با این وجود بیشترین علت موفقیت او را باید در کار، تلاش و ممارست او جستجو کرد.

دوران دانشگاه

میرزاخانی دورهٔ کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف طی کرد. در این دوره، میرزاخانی اثبات ساده‌ای برای قضیهٔ شُر یافت که در ماه‌نامهٔ انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد.

مهاجرت از ایران

مریم میرزاخانی در حال تدریس

مریم هم در سیل جمعیت مهاجرین از ایران استثنا بود و به خارج از کشور و دانشگاه هاروارد رفت و آن‌جا بر سر کلاس‌های کورتیس مک‌مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر می‌شد. مک‌مولن او را در این دوران این‌طور به یاد می‌آورد که بر سر کلاس‌هایش سوال‌های زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی‌داشت. او سرانجام در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد و به سرپرستی مک‌مولن دکترا گرفت.

بعد از اخذ دکترا، میرزاخانی با عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون به تدریس مشغول شد. یک سال بعد در سال ۲۰۰۵ نشریه پاپیولار ساینس آمریکا او را به عنوان یکی از ۱۰ ذهنِ جوان جهان برگزید. میرزاخانی تا سال ۲۰۰۸ در پرینستون ماند و در این مدت به درجهٔ استاد تمامی ارتقا یافت. سپس او به استنفورد رفت، و از اول سپتامبر ۲۰۰۸ در ۳۱ سالگی به عنوان استاد تمام در این دانشگاه به کار مشغول شد.

مهاجرت وی از ایران یکی از مثالهای بارز فرار مغزها و استعدادهای درخشان ایرانی است.

دریافت مدال فیلدز

مریم میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ موفق به دریافت مدال ' فیلدز ' اتحادیه جهانی ریاضیات (IMU) شد. فیلدز، مدالی ارزشمند و مهمترین جایزه برای ریاضیدانان در جهان بشمار می‌رود که هر چهار سال یک بار در جریان کنگره اتحادیه جهانی ریاضیات به ریاضیدانان جوان (کمتر از ۴۰ سال) که کار ارزنده‌ای در ریاضی انجام داده باشند، اهدا می‌شود.

یان واندراک، همسر مریم میرزاخانی.

همسر مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی در سال ۱۳۸۴ با همسرش یان واندراک ازدواج کرد، یان نیز دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و اهل جمهوری چک است.

فرزند مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی و یان واندراک دارای یک فرزند به نام آناهیتا هستند.

درگذشت مریم میرزاخانی

در تیر ۱۳۹۶ اعلام شد میرزاخانی به دلیل ابتلاء به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شده‌است. وی از چهار سال پیش‌تر به سرطان پستان مبتلا بوده و این سرطان به مغز استخوان اوسرایت کرده بود. پدر و مادر وی برای مراقبت از او به آمریکا رفتند. سرانجام مریم میرزاخانی در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.

نامگذاری‌های مریم میرزاخانی

کتابخانهٔ دانشکدهٔ ریاضیات دانشگاه شریف

• به افتخار پروفسور میرزاخانی دانشمند ایرانی کتابخانهٔ اصلی دانشکدهٔ ریاضیات شریف به نام ایشان نامگذاری شده‌است.

ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان ۱ تهران

• به افتخار مریم میرزاخانی، دانش‌آموخته این مرکز، در تیر ماه سال ۱۳۹۶ نام یکی از ساختمان‌های این دبیرستان موسوم به ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه، به ساختمان پروفسور مریم میرزاخانی تغییر یافت.

خانهٔ ریاضیات اصفهان

• خانه ریاضیات اصفهان، به افتخار این دانشمند زن بلند پایهٔ ایرانی، در بیستم مرداد ۱۳۹۵ هیئت امنای خانهٔ ریاضیات تصویب کرد تالار همایش‌ها و کنگره‌هایش در شهر علم اصفهان بنام وی، نامگذاری شود.

میکروماهواره میرزاخانی

• در ۲ فوریه ۲۰۱۸ استلاجیک، شرکتی فعال در زمینهٔ تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین، میکرو ماهواره‌ای از سری گنوست (به اسپانیایی: ÑuSat) را به فضا پرتاب کرد که به افتخار مریم میرزاخانی نام‌گذاری شده‌است.

سیارک میرزاخانی

• سیارک ۳۲۱۳۵۷ میرزاخانی به یاد او نامگذاری شد. نامگذاری افتخاری رسمی توسط مرکز بررسی ریز سیاره‌ها منتشر شد.

جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو

• در چهارم نوامبر ۲۰۱۹ بنیاد جایزه بریکترو اعلام کرد که جایزه جدیدی به نام جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو را ایجاد کردند که به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم خواهد شد. این جایزه به مبلغ ۵۰٬۰۰۰ دلار هرساله به زنان ریاضیدان تازه‌کار که دکترای خود را در دو سال قبل از تقدیم جایزه گرفته‌اند پرداخت می‌شود. جایزه ممکن است به دو نفر تعلق گیرد.

روز جهانی زن در ریاضیات

روز تولد مریم میرزاخانی بیست و دوم اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد.

نام مریم میرزاخانی بر یکی از خیابان‌های برلین

• در ۸ مارس و به مناسبت روز زن نام "مریم میرزاخانی" دانشمند ایرانی به پیشنهاد دانشجویان "دانشگاه فنی برلین" بر یکی از خیابان‌های این شهر گذاشته شد. به پیشنهاد گروهی از دانشجویان "دانشگاه فنی برلین"(TU Berlin) در آلمان، نام "مریم میرزاخانی"، دانشمند ایرانی و استاد "دانشگاه استنفورد"(Stanford University)، بر یکی از خیابان‌های منتهی به دانشکده ریاضی این دانشگاه گذاشته شد. این کار به صورت نمادین و به مناسبت روز جهانی زن صورت گرفته است.

افتخارات مریم میرزاخانی

• مدال طلا. المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ۱۹۹۴)
• مدال طلا (با نمرهٔ کامل). المپیاد جهانی ریاضی (کانادا ۱۹۹۵)
• همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، تهران، ایران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹
• جایزهٔ افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
• جایزهٔ برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
• جایزهٔ پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴
• جایزهٔ ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
• دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی در مورد «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»
• جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳
• انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر
• جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴
• سخنران مدعو کنگرهٔ بین‌المللی ریاضی (۲۰۱۴)
• مدال فیلدز سال ۲۰۱۴ سئول
• عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵
• عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵
• عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶
• عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ۲۰۱۷