۱٬۰۴۴
ویرایش
←لید
(←لید) |
(←لید) |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
استوانهٔ کوروش پس از شکست دادن نبونعید و تصرف بابل، نوشته شده و به منزلهٔ سند و شاهد تاریخی پرارزشی است. در سال ۱۹۷۱ میلادی، سازمان ملل متحد استوانهٔ کوروش را به همهٔ زبان‌های رسمی سازمان منتشر کرد و بدلی از این استوانه در مقر سازمان ملل در شهر نیویورک قرار داده شد.<ref>نمناک - [http://namnak.com/زندگینامه-ای-از-کوروش-کبیر.p222 زندگینامه ای از کوروش کبیر نماد قدرت وعدالت در جهان]</ref> | استوانهٔ کوروش پس از شکست دادن نبونعید و تصرف بابل، نوشته شده و به منزلهٔ سند و شاهد تاریخی پرارزشی است. در سال ۱۹۷۱ میلادی، سازمان ملل متحد استوانهٔ کوروش را به همهٔ زبان‌های رسمی سازمان منتشر کرد و بدلی از این استوانه در مقر سازمان ملل در شهر نیویورک قرار داده شد.<ref>نمناک - [http://namnak.com/زندگینامه-ای-از-کوروش-کبیر.p222 زندگینامه ای از کوروش کبیر نماد قدرت وعدالت در جهان]</ref> | ||
== کشته شدن کوروش کبیر | == کشته شدن کوروش کبیر == | ||
در سال ۵۳۰ پیش از میلاد کوروش کبیر دست به یک لشکرکشی علیه ماساژتهای آسیای مرکزی می‌زند. دربارهٔ علل و مراحل عملیات نظامی، گواهیهای اطمینان بخشی در اختیار نداریم زیرا حال و احوال مرگ کوروش کبیر به سرعت در هاله ای از افسانه قرار گرفته‌است به دلیل آنکه جنگ میان جهانگشای بزرگ و ملکه ماساژتها، تومیریس تأثیر خارق‌العاده ای بر دنیای تصورات زمان داشته‌است. اما حداقل ان است که این لشکرکشی تازه نشانه ای است از آنکه قدرت پارسی برای حفظ استیلای خود با چه دشواریهایی رو در رو بوده‌است. | در سال ۵۳۰ پیش از میلاد کوروش کبیر دست به یک لشکرکشی علیه ماساژتهای آسیای مرکزی می‌زند. دربارهٔ علل و مراحل عملیات نظامی، گواهیهای اطمینان بخشی در اختیار نداریم زیرا حال و احوال مرگ کوروش کبیر به سرعت در هاله ای از افسانه قرار گرفته‌است به دلیل آنکه جنگ میان جهانگشای بزرگ و ملکه ماساژتها، تومیریس تأثیر خارق‌العاده ای بر دنیای تصورات زمان داشته‌است. اما حداقل ان است که این لشکرکشی تازه نشانه ای است از آنکه قدرت پارسی برای حفظ استیلای خود با چه دشواریهایی رو در رو بوده‌است. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
پیش از هخامنشیان در سلسه طولانی مدت ایلامیان، به ندرت به کشتار فامیلی در خانواده‌های شاهی برمی‌خوریم. کمبوجیه با برادرکشی خود، راه را برای دیگر شاهان هموار کرد. پس از او در همه دوره‌های تاریخی ایران، شکنجه و کشتار خانواده شاهی توسط شاه مرسوم بود.<ref>ایران اطلس - [https://iranatlas.info/parseh/kambujie.htm کمبوجیه]</ref> | پیش از هخامنشیان در سلسه طولانی مدت ایلامیان، به ندرت به کشتار فامیلی در خانواده‌های شاهی برمی‌خوریم. کمبوجیه با برادرکشی خود، راه را برای دیگر شاهان هموار کرد. پس از او در همه دوره‌های تاریخی ایران، شکنجه و کشتار خانواده شاهی توسط شاه مرسوم بود.<ref>ایران اطلس - [https://iranatlas.info/parseh/kambujie.htm کمبوجیه]</ref> | ||
=== | === گئومات یا بردیای دروغین (۵۲۲ پیش از میلاد) === | ||
=== داریوش اول (۵۲۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد) === | === داریوش اول (۵۲۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد) === | ||
سلطنت داریوش از ۵۲۱ پیش از میلاد تا ۴۸۶ پیش از میلاد ادامه یافت. او فرزند گشتاسپ فرزند آرشام فرزند آریا رمنه بود. آریا رمنه نیز با فاصله پنج نسل به هخامنش می‌رسد. | سلطنت داریوش از ۵۲۱ پیش از میلاد تا ۴۸۶ پیش از میلاد ادامه یافت. او فرزند گشتاسپ فرزند آرشام فرزند آریا رمنه بود. آریا رمنه نیز با فاصله پنج نسل به هخامنش می‌رسد. | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۷: | ||
=== داریوش سوم (۳۳۸ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) === | === داریوش سوم (۳۳۸ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) === | ||
داریوش سوم آخرین شاه از سلسله هخامشنشی بود. او نوه داریوش دوم، فرماندار ارمنستان بود. ظاهراً باگواس وزیر اردشیر او را به شاهی رساند تا خود بتواند امور را در دست گیرد، زیرا او را فردی ضعیف شناخته بود؛ ولی داریوش او را از سر راه برداشت | داریوش سوم آخرین شاه از سلسله هخامشنشی بود. او نوه داریوش دوم، فرماندار ارمنستان بود. ظاهراً باگواس وزیر اردشیر او را به شاهی رساند تا خود بتواند امور را در دست گیرد، زیرا او را فردی ضعیف شناخته بود؛ ولی داریوش او را از سر راه برداشت.<ref>ایران اطلس - [https://iranatlas.info/parseh/dar3.htm داریوش سوم]</ref> | ||
= پایتخت هخامنشیان = | = پایتخت هخامنشیان = | ||
| خط ۱۷۲: | خط ۱۵۶: | ||
دردورهٔ هخامنشی، زن شخصیت حقوقی داشت و می‌توانست دارای مال و خواسته باشد و نیز به اندازهٔ برابر با برادران خود از ارث برخوردار گردد. زنان علاوه بر برابری حق ارث، مورد احترام و توجه بی اندازهٔ مردان نیز بودند، چرا که در اوستا کوچک شمردن زن، کرداری زشت و از روی نادانی دانسته شده و از جمله گناهان بزرگ به‌شمار می‌رود. پسران با دیدن مادر خود با احترامی ویژه به پا می‌ایستادند و تا مادر با نوازش مادری به آنها اجازهٔ نشستن نمی‌داد، نمی‌نشستند. حتی شاهان بزرگ پارس، احترام ملکهٔ مادر را به طور کامل به جا آورده و بر سر سفره زیر دست او می‌نشستند.<ref>بیتوته - [http://www.beytoote.com/art/negah-gozashte/women2-achaemenid.html حقوق زنان در دوره ی هخامنشی]</ref> | دردورهٔ هخامنشی، زن شخصیت حقوقی داشت و می‌توانست دارای مال و خواسته باشد و نیز به اندازهٔ برابر با برادران خود از ارث برخوردار گردد. زنان علاوه بر برابری حق ارث، مورد احترام و توجه بی اندازهٔ مردان نیز بودند، چرا که در اوستا کوچک شمردن زن، کرداری زشت و از روی نادانی دانسته شده و از جمله گناهان بزرگ به‌شمار می‌رود. پسران با دیدن مادر خود با احترامی ویژه به پا می‌ایستادند و تا مادر با نوازش مادری به آنها اجازهٔ نشستن نمی‌داد، نمی‌نشستند. حتی شاهان بزرگ پارس، احترام ملکهٔ مادر را به طور کامل به جا آورده و بر سر سفره زیر دست او می‌نشستند.<ref>بیتوته - [http://www.beytoote.com/art/negah-gozashte/women2-achaemenid.html حقوق زنان در دوره ی هخامنشی]</ref> | ||
== برابری دستمزد زن و مرد == | == برابری دستمزد زن و مرد در دوره هخامنشیان == | ||
الواح گلی به وضوح بیانگر دستمزد برابر زن و مرد برای کار واحدند. مثلاً [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان] و مردان که به کارهای هنری و بسیار ظریف مشغول بوده‌اند مزد برابری می‌گرفته‌اند. (۲۷) در خزانه شیراز در سال ۴۹۴ پ. م ۲ مرد و ۵۱ زن و همان سال در خزانهٔ رخا ۷۵ زن و تعداد اندکی مرد به کارهای هنری دستی مشغول بوده‌اند و همه ماهانه ۴۰ لیتر جو گرفته‌اند. (۲۸) در برخی گل نبشته‌ها حقوق [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان] به خاطر کار نیم وقت کمتر است. میزان مهارت و کارایی و به طور ویژه در مورد [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان]، نیمه وقت یا تمام وقت، بر میزان حقوق‌ها اثر می‌گذارده‌است. هنگام مرخصی زایمان [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان] حقوق کم‌تری دریافت می‌کرده‌اند. پنج ماه پس از زایمان مرخصی زایمان پایان می‌یافت و آنان دوباره به سرکار خود بازمی‌گشته‌اند. (۲۹) تحقیق هاید ماری کخ نشان می‌دهد که بر حسب گل نبشته‌ها و گل نگاشته‌ها درمی‌یابیم مهد کودک‌هایی وجود داشته‌است که مادر، بچه را به آنها می‌سپرد و خود به سر کار می‌رفته‌است. (۳۰) | الواح گلی به وضوح بیانگر دستمزد برابر زن و مرد برای کار واحدند. مثلاً [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان] و مردان که به کارهای هنری و بسیار ظریف مشغول بوده‌اند مزد برابری می‌گرفته‌اند. (۲۷) در خزانه شیراز در سال ۴۹۴ پ. م ۲ مرد و ۵۱ زن و همان سال در خزانهٔ رخا ۷۵ زن و تعداد اندکی مرد به کارهای هنری دستی مشغول بوده‌اند و همه ماهانه ۴۰ لیتر جو گرفته‌اند. (۲۸) در برخی گل نبشته‌ها حقوق [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان] به خاطر کار نیم وقت کمتر است. میزان مهارت و کارایی و به طور ویژه در مورد [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان]، نیمه وقت یا تمام وقت، بر میزان حقوق‌ها اثر می‌گذارده‌است. هنگام مرخصی زایمان [https://tarikhema.org/words/زنان/ زنان] حقوق کم‌تری دریافت می‌کرده‌اند. پنج ماه پس از زایمان مرخصی زایمان پایان می‌یافت و آنان دوباره به سرکار خود بازمی‌گشته‌اند. (۲۹) تحقیق هاید ماری کخ نشان می‌دهد که بر حسب گل نبشته‌ها و گل نگاشته‌ها درمی‌یابیم مهد کودک‌هایی وجود داشته‌است که مادر، بچه را به آنها می‌سپرد و خود به سر کار می‌رفته‌است. (۳۰) | ||
شاید شگفت‌انگیز باشد که دریابیم در گل نبشته‌ها بالاترین حقوق در میان مردم عادی یعنی ۵۰ لیتر جو از آن بانوان بوده‌است. سرپرست زن خزانهٔ پیته نه حقوق و پاداشی معادل ۵۰ لیتر جو و ۳۰ لیتر شربت دریافت می‌کرده‌است. در همان خزانه پس از او یک مرد ۴۰ لیتر جو و ۲۰ لیتر شربت و سه زن ۴۰ لیتر جو و ۱۰ لیتر شراب دریافت می‌کرده‌اند.<ref>تاریخ ما - [https://tarikhema.org/ancient/iran/25001/دستمزد-در-دوران-هخامنشیان/ دستمزد در دوران هخامنشیان]</ref> | شاید شگفت‌انگیز باشد که دریابیم در گل نبشته‌ها بالاترین حقوق در میان مردم عادی یعنی ۵۰ لیتر جو از آن بانوان بوده‌است. سرپرست زن خزانهٔ پیته نه حقوق و پاداشی معادل ۵۰ لیتر جو و ۳۰ لیتر شربت دریافت می‌کرده‌است. در همان خزانه پس از او یک مرد ۴۰ لیتر جو و ۲۰ لیتر شربت و سه زن ۴۰ لیتر جو و ۱۰ لیتر شراب دریافت می‌کرده‌اند.<ref>تاریخ ما - [https://tarikhema.org/ancient/iran/25001/دستمزد-در-دوران-هخامنشیان/ دستمزد در دوران هخامنشیان]</ref> | ||
== | == دین هخامنشیان == | ||
آنچه که به احتمالی قرین با یقین می‌توان گفت، آن است که شاهنشاهان هخامنشی در آغاز با دین زرتشت به شکل صافی و پاکش آشنایی داشتند. با آن روش زرتشتی که هنوز کاملاً از شکل اصلی خود خارج و منحرف نشده و به وسیلهٔ مغان و تماس با عقاید و ادیان ملل و قبایل بسیاری که با ایرانیان برخورد پیدا کردند، تغییر ساختار نداده بود. امّا با تمام این احوال در بازسازی آیین اوایل عصر هخامنشی و شناخت آن به اندازه‌ای مدارک کم است که هرگاه بخواهیم از روی آن مدارک اندک به بازسازی کاملی دست بریم، به نتیجه‌ای بی‌انجام فراخواهیم رسید. | آنچه که به احتمالی قرین با یقین می‌توان گفت، آن است که شاهنشاهان هخامنشی در آغاز با دین زرتشت به شکل صافی و پاکش آشنایی داشتند. با آن روش زرتشتی که هنوز کاملاً از شکل اصلی خود خارج و منحرف نشده و به وسیلهٔ مغان و تماس با عقاید و ادیان ملل و قبایل بسیاری که با ایرانیان برخورد پیدا کردند، تغییر ساختار نداده بود. امّا با تمام این احوال در بازسازی آیین اوایل عصر هخامنشی و شناخت آن به اندازه‌ای مدارک کم است که هرگاه بخواهیم از روی آن مدارک اندک به بازسازی کاملی دست بریم، به نتیجه‌ای بی‌انجام فراخواهیم رسید. | ||
| خط ۲۰۱: | خط ۱۸۵: | ||
کتیبه‌هایی که سلاطین هخامنشی از خود به یادگار گذاشته‌اند به سه زبان است: پارسی باستانی، زبان انزانی یا شوشی و زبان بابلی، ولی بعضی از آنها فقط به پارسی باستانی، است که درباریان و خانواده سلطنتی بدان تکلم می‌کرده‌اند. کلیه این زبان‌ها را با حروف میخی می‌نوشتند. گفته‌اند اساس این حروف از خط بابلی اقتباس شده آن را ساده و مختصر کرده‌اند. به جای صدها علامت و اشکالی که در خط بابلی بوده، خط میخی فارسی فقط ۳۶ علامت و چند شکل معین داشته‌است. مهمترین کتیبه ایام هخامنشی کتیبه معروف بیستون است که در آن داریوش بزرگ شرح اقدامات خود را می‌دهد و به سه زبان نوشته شده‌است.<ref name=":3" /> | کتیبه‌هایی که سلاطین هخامنشی از خود به یادگار گذاشته‌اند به سه زبان است: پارسی باستانی، زبان انزانی یا شوشی و زبان بابلی، ولی بعضی از آنها فقط به پارسی باستانی، است که درباریان و خانواده سلطنتی بدان تکلم می‌کرده‌اند. کلیه این زبان‌ها را با حروف میخی می‌نوشتند. گفته‌اند اساس این حروف از خط بابلی اقتباس شده آن را ساده و مختصر کرده‌اند. به جای صدها علامت و اشکالی که در خط بابلی بوده، خط میخی فارسی فقط ۳۶ علامت و چند شکل معین داشته‌است. مهمترین کتیبه ایام هخامنشی کتیبه معروف بیستون است که در آن داریوش بزرگ شرح اقدامات خود را می‌دهد و به سه زبان نوشته شده‌است.<ref name=":3" /> | ||
== معماری | == معماری هخامنشیان == | ||
مهمترین بنای عهد هخامنشی تخت جمشید (پارسه) است که یونانیان به آن پرسپولیس می‌گفتند. عظمت این بنا امروز هم از خرابه‌های آن مشخص است. در ساختن قصرها و ساختمان این بنای بزرگ اکثر پادشاهان هخامنشی دخالت داشته‌اند ولی می‌توان گفت مهمترین کاخ‌های آن در زمان داریوش اول و خشایارشاه بنا گردیده‌است. | مهمترین بنای عهد هخامنشی تخت جمشید (پارسه) است که یونانیان به آن پرسپولیس می‌گفتند. عظمت این بنا امروز هم از خرابه‌های آن مشخص است. در ساختن قصرها و ساختمان این بنای بزرگ اکثر پادشاهان هخامنشی دخالت داشته‌اند ولی می‌توان گفت مهمترین کاخ‌های آن در زمان داریوش اول و خشایارشاه بنا گردیده‌است. | ||
| خط ۲۱۱: | خط ۱۹۵: | ||
و حدود ۲۵۰ سال بر آن حکم راندند…<ref name=":3" /> | و حدود ۲۵۰ سال بر آن حکم راندند…<ref name=":3" /> | ||
== حمله اسکندر و انقراض هخامنشیان == | |||
در زمان داریوش سوم، اسکندر پادشاه کشور مقدونیه به آسیای صغیر حمله کرد و سوریه را گرفت. داریوش سوم که به جنگ او رفته بود در سال ۳۳۳ پیش از میلاد در محلی به نام ایسوس از اسکندر شکست خورد. سپاه ایران دوباره نوسازی شد ولی دو سال بعد در گوگمل شکست نهایی را از مهاجمین خورد. داریوش سوم در سال ۳۳۰ پیش از میلاد کشته شد و سلسله هخامنشی منقرض شد. | |||
اسکندر که خود را شاه هخامنشی نامیده بود، تخت جمشید و دیگر مناطق قدرت هخامنشی را غارت کرد و برای آنکه روح هخامنشی را نیز از بین ببرد تخت جمشید را به آتش کشید.<ref name=":1" /> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||