شاهنشاهی اشکانی: تفاوت میان نسخه‌ها

در دوره اشکانیان ارتش همیشگی و منظمی وجود نداشت که همواره آماده دفاع از کشور باشد. ارتش اشکانی دارای ساختاری فئودالی بود (ارباب-رعیتی) این ساختاری بود که تا پیش از قیام اردشیر بابکان و در دوره اشکانیان بر ایران حاکم بود. طبق این ساختار در زمان جنگ هر کدام از زمین داران بزرگ می‌بایست از رعایای خود نیرویی گرآوری کرده و برای حکومت مرکزی می‌فرستادند. جای بسی شگفتی است که این ساختار در دوران طولانی پادشاهی اشکانیان توانست ارتش‌های عظیمی را در مقابل رومیان ایجاد کند و به محض آشکار شدن نخستین نشانه‌های تهاجم از طرف دشمن پیک‌هایی به تمامی ایلات و اربابان فرستاده می‌شد و هر ایلات و ارباب به اندازه توان خود ارتشی را برای حکومت مرکزی می‌فرستاد.

این ارتش به دلیل سواره بودن توانایی جابجایی سریع را دارا بودند به همین دلیل رسیدن سپاهیان به میدان زیاد طولانی نمی‌شد. در کنار این ارتش، سپاهی نیز وجود داشت که تعداد کمتری سرباز داشت و وظیفه اش، حفاظت از پایتخت و خانواده سلطنتی و همچنین حفاظت از کاخ‌های فرماندارن ایلات بود، این ارتش اکثراً از سوارن سنگین اسلحه با زره‌هایی سنگین تشکیل می‌شد، این ارتش اساس قدرت حکومت مرکزی بود. قدرت این ارتش بر مبنای قدرت زرهی آن بود و نه جابجایی سریع آن. رمز پیروزی‌های بزرگ اشکانیان، حملات سریع و بی وقفه سواران سبک اسلحه بود؛ که اجازه حرکت به نیروهای دشمن را نمی‌دادند. متأسفانه ارتش اشکانی به دلیل مشغله زیاد در شورش‌های شرق کشور، نتوانست از بین‌النهرین پا پیش بگذارد. سپاهیان اشکانی به دلیل روش جنگی ویژه ای که داشتند یعنی تیراندازی به روش قنقاج تلفات بسیار اندکی در نبردها داشتند.

از پیاده‌نظام در دوران اشکانیان بسیار استفاده کمی می‌شده‌است، مگر در جنگ‌های شهری. سپاهیان اشکانی تابع صد در صد مقررات ارتشی نبودند و در میدان جنگ به نحوی بی نظمی حکمفرما بود. صفوف متراکم ارتشی که در دوره هخامنشیان بود، در ارتش اشکانی وجود نداشت. البته باید متذکر شد که در سال‌های ابتدایی حکومت اشکانیان، پادشاهان اشکانی به ایجاد سپاهی متشکل از پیاده‌نظام سنگین اسلحه با نیزه‌های بلند همت گماشتند، چرا که پیروزی‌های این نوع پیاده‌نظام را در نبردهای بزرگ اسکندر در مقابل هخامنشیان دیده بودند ولی پس از چندی این پیاده‌نظام از زمانی که از آنتریوکوس پادشاه سلوکی شکست خورد، برچیده شد و پارت‌ها بر روی یک ارتش سواره تمرکز یافتند. داشتن ارتش متشکل از سواره نظام برای پارت‌ها که مردمی داری گله‌های بیشمار اسب بودند، کار مشکلی نبود، لازم است ذکر شود که در دوران پارتیان، پرورش اسب یکی از کارهای رایج در مزارع بوده و مزارع فراوانی برای تربیت اسب اختصاص می‌یافتند. پارت‌ها در زمستان نیز مانند تابستان جرارانه از میهن دفاع می‌نمودند چنان‌که در بالا گفته شد، ارتش آنتوان در زمستان شکست سختی از پارت‌ها خورد. به این دلیل که بیشتر نبردها در بین‌النهرین اتفاق می‌افتاده، زمستان و تابستان فرق چندانی نداشته و در همه حالات، بین‌النهرین دارای هوای گرم بود است. (توجه شود که آنتوان در شمال آذرآبادگان شکست خورد). در تمامی نبردهای بین رومیان و اشکانیان، اشکانیان تنها در نبرد با تراژان مغلوب شدند و در بقیه نبردها فتح با آنان بود. در جنگ با تراژان نیز پس از چندی سپاهیان رومی از ایران فراری شدند چرا که پادشاه اشکانی یعنی خسرو شاه، مردم مناطق فتح شده را بر علیه رومیان شوراند و آنها را از خاک ایران بیرون کرد. در زیر شرحی بر ارتش اشکانی را می‌خوانید، به دلیل عدم وجود نیروی دریایی قوی و بزرگ در دوران پارت‌ها از شرح نیروی دریایی صرف نظر شده‌است و تنها به سواره نظام و پیاده‌نظام پرداخته می‌شود.<ref>پارسیان دژ - [https://parsiandej.ir/ارتش-اشکانیان/ ارتش اشکانیان (ارتش پادشاهی اشکانی)]</ref>

پایتخت دولت اشکانی بر حسب توسعة آن کشور تغییر می‌کرد.

زمانی که اشکانیان در سرزمین پارت حکومت داشتند، پایتخت آنان در شهر نسا (نزدیک عشق آباد) و سپس در شهر اساک نزدیک قوچان بود.

در زمان تیرداد اول پایتخت خود را به هکاتم پیلس یا شهر صد دروازه در نزدیکی دامغان انتقال دادند، بعداز آنکه مرز ایشان به رود فرات رسید شهر تیسفون را که در جانب چپ دجله مقابل شهر سلوکیه ساخته بودند به پایتختی برگزیدند.

اشکانیان در آغاز به جهت معاشرت با قوم داهه وسکاهامظاهر طبیعت مانند آفتاب و ماه و ستارگان را مقدس می دانستندپس از آنکه با سلوکیها و یونانیان نزدیک شدند به پرستش ارباب انواع یونانی و خدایان ایشان نیز خو گرفتند، عده ای از ایشان به مذهب زرتشت درآمدند. چنان‌که بلاش اول در صدد گردآوری اوستا برآمد.

 

از مذاهب معروف دورة اشکانی '''مهرپرستی''' است.

خدای مهر یا خورشید که در عین حال خدای عدالت نیز بود از دیر باز در فلات ایران مورد پرستش بود. مهر با شمشا (شمس) خدای بابلی یکی دانسته شده‌است. دینی بود که مردم را به صلح همگانی دعوت می‌کرد. مهر پرستان یکدیگر را برادر و مربیان خویش را پدر می‌خواندند. اشکانیان نسبت به مذاهب بیگانه بی نظر بودند و ادیان مختلف در کشور ایشان آزاد بود. چنان‌که یهودیان، اشکانیان را حامی خود می‌شمردند. وبخاطر همین نظرات زیادی وجود دارد که در واقع اشکانیان چه دینی داشتند واین دقیقاً مشخص نیست.<ref name=":1" />

سکه‌های پارتی فقط ازنقره وبرنج بود و در زمان آنها پول طلا تنها از راه بازرگانی به ایران وارد می‌شد.

واحد پول اشکانیان «درخم» نام داشت که کلمه ای است یونانی و بعدها به صورت درهم و درم درآمده است.

بعضی از سکه‌ها نیز دارای صورت خدایان یونانی می‌باشد. مسکوکات پارتی بر طبق تقویم سلوکیان تاریخ گذاری می شد که مبدأ آن سال آن سال ۳۱ ق. م یعنی، سال جلوس سلوکوس نیکاتر بر تخت شاهی است.

از قرن اول بعد از میلاد، کم کم خط سکه‌های پارتی از یونانی به خط و زبان آرامی تبدیل می‌شود و از مرغوبیت جنس و فلز آنها کاسته می‌گردد.

زبان پارتها از خانوادة زبانهای هند و اروپایی و از دستة زبانهای ایران میانه است و آن زبانی است که به نام پهلوی معروف گردیده‌است.

اشکانیان از بدو تأسیس دولت خود تا زمان گودرز اشک بیستم (۵۱ م) تحت تأثیر هلنیسم و یونانی مآبی قرار گرفتند. در این دوره پادشاهان و شاهزادگان اشکانی غالباً به زبان یونانی آشنا بودند.

چنان‌که اردوان اول اشکانی و ارد اول این زبان را بخوبی می‌دانستند. فرهنگ و آداب یونانی آنقدر در این دوره رواج داشت که پادشاهان اشکانی چون ارد بآسانی از نمایشهایی که هنرمندان یونانی می‌دادند استفاده می‌کردند.

بعضی از پادشاهان ایشان مانند: مهرداد چهارم و بلاش اول و اردوان پنجم سکه‌های خود را به زبان پهلوی و خط آرامی ضرب کرده‌اند.

از جمله از اسنادی که در این زمان پیدا شده، قباله ای است مربوط به فروش یک تاکستان به زبان پهلوی و خط آرامی که در اورامان کرمانشاه بدست آمده‌است.<ref name=":1" />

خرابة معبد کنگاور که شباهت بسیاری به معابد یونانی دارد و مربوط به خدای دیانا رب النوع ماه بوده‌است.

در همدان نیز معبدی بود به اسم آناهیتا که ستونهای آن شبیه شیوه‌های ستون سازی است.

در بیستون، گودرز اشکانی به تقیلد از داریوش کتیبه ای کنده‌است. این کتیبه به خط و زبان یونانی است.

در سر پل زهاب نقش برجسته ای از گودرز اشکانی وجود دارد که در آن کتیبة ناقصی به زبان پهلوی اشکانی دیده می‌شود.

در سالهای اخیر در ناحیة نسا در نزدیکی عشق آباد واقع در کشور ترکمنستان که مقر پادشاهان اشکانی بوده، آرشیو بزرگی محتوی اسناد مالی که بر روی پاره‌های سفال نوشته شده بدست آمد. این اسناد به خط آرامی و زبان پهلوی اشکانی است که نظیر آن برروی سفال در خرابه‌های شهر دورا اروپوس یافت شده‌است. [[پرونده:تابوت از دوره اشکانیان در موزه ملی عراق.jpg|بندانگشتی|'''تابوت از دوره اشکانیان در موزه ملی عراق''']]دیگر، ابنیه و گورستانهایی است که در ناحیة نسا در نزدیکی عشق آباد کشف شده و در آنها نقاشی‌ها و مجسمه‌ها و مهرها و سکه‌ها و لوازم زندگی مردم آن زمان یافت شده‌است<ref>مجله الکترونیکی - [http://vista.ir/article/365447/تاریخ-شهرنشینی-اشکانیان تاریخ شهرنشینی اشکانیان]</ref>

سرانجام کشمکش‌های داخلی و شکستهای خارجی حیثیت واپسین شاهان اشکانی را بر باد داد. آخرین جنبشی که به پایان کار اشکانیان انجامید از پارس و به رهبری اردشیر بابکان آغاز شد. وی در سال ۲۲۴ میلادی بر اردوان چهارم شورید؛ اردوان در نبرد از اردشیر به سختی شکست خورد و خود نیز هنگام نبرد کشته شد. اردشیر احتمالاً در سال۲۲۶ میلادی در تیسفون تاجگذاری نمود و خود را «شاهنشاه» خواند. بدین ترتیب دفتر دوره اشکانیان (از حدود ۲۳۸ پیش از میلاد تا حدود ۲۲۶ میلادی) بسته شد اما یاد شکوهشان چنان در جهان زنده بود که یکصد و پنجاه سال پس از سقوطشان امپراتور روم یولیانوس ترجیح داد به او لقب «فاتح پارت‌ها» دهند.<ref>تاریخ باستان - [http://shokoheiran.blogfa.com/cat-10.aspx اشکانیان]</ref>