نعمت‌الله نصیری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نعمت‌الله نصیری'''، (متولد سال ۱۲۸۹، تهران - درگذشته ۲۶ بهمن ۱۳۵۷، تهران)، یکی از منفورترین چهره‌های [[سلطنت پهلوی|رژیم پهلوی]]، به دلیل نقش محوری در [[کودتای ۲۸ مرداد|کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲]] و ریاست طولانی‌مدت بر [[ساواک]] (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) از ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷، در تاریخ ایران نمادی از سرکوب و خیانت به ملت است. نصیری، زاده تهران در خانواده‌ای متوسط با اصالت قاجاری، پس از تحصیل در دانشکده افسری، به سرعت در ارتش صعود کرد و در دهه ۱۳۲۰ به مناصب کلیدی، مانند فرماندهی [[گارد جاویدان شاهنشاهی|گارد جاویدان]] و معاونت شهربانی، دست یافت. در کودتای ۲۸ مرداد، او با هماهنگی [[فضل‌الله زاهدی]] و مأموران سیا، نیروهای شهربانی را برای سرکوب حامیان [[دکتر محمد مصدق]] بسیج کرد و فرمان عزل نخست‌وزیر را تحویل داد، اقدامی که دولت ملی را سرنگون کرد. نصیری با تأسیس ساواک در ۱۳۳۵، که با الگوبرداری از موساد و آموزش سیا شکل گرفت، دستگاهی امنیتی برای سرکوب مخالفان رژیم شاهنشاهی ایجاد کرد. او با روش‌های خشن، از جمله شکنجه و اعدام، نابودی تشکل‌هایی مانند [[جبهه ملی ایران|جبهه ملی]]، [[حزب توده ایران|حزب توده]]، [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] و [[سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران|چریک‌های فدایی]] را هدف قرار داد. در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، نصیری دستور سرکوب خونین معترضان را صادر کرد. این دستور خشم عمومی را علیه رژیم شاه شعله‌ور ساخت. او همچنین شبکه‌ای جهانی برای نظارت بر مخالفان خارج از کشور، به‌ویژه دانشجویان کنفدراسیون، راه‌اندازی کرد و با سیا و موساد همکاری نمود. این اقدامات، نصیری را به چهره‌ای وابسته به غرب و دربار تبدیل کرد. با اوج‌گیری [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]]، نصیری در آبان ۵۷ از ساواک برکنار شد، اما نفرت عمومی از او فروکش نکرد. پس از پیروزی انقلاب ضدسلطنتی، او در پادگان جمشیدیه بازداشت و در دادگاه انقلاب به اتهام جنایات علیه مردم، از جمله شکنجه و اعدام فعالان سیاسی، محاکمه شد. نصیری در ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ در پشت‌بام مدرسه رفاه اعدام شد، که بازتاب گسترده‌ای داشت و خشم مردم علیه ساواک را تسکین داد. میراث نصیری، به‌عنوان عامل سرکوب و تقویت دیکتاتوری پهلوی، همچنان بحث‌برانگیز است. برخی او را وفادار به شاه می‌دانند، اما اکثریت او را مسئول سرکوب خونین ملت ایران می‌شناسند. این مقاله، با بررسی زندگی، نقش در کودتا، سرکوب انقلابیون، و سقوط نصیری، چهره واقعی این مهره امنیتی رژیم پهلوی را عیان می‌کند.<ref name=":0">[https://www.cafetarikh.com/news/30600 نصیری؛ باسابقه ترین رئیس ساواک - سایت کافه تاریخ]</ref><ref name=":1">[https://www.iranrights.org/fa/memorial/story/-3071/nematollah-nasiri نعمت‌الله نصیری - بنیاد عبدالرحمن برومند]</ref><ref name=":2">[https://virgool.io/abolqasm/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%87%D8%B3%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D9%86%D8%B9%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-oy21sjrvgytx سرگذشت نعمت‌الله نصیری،رئیس ساواک محمد رضا پهلوی - سایت ویرگول]</ref><ref name=":3">[https://www.afkarnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-3/396196-%D8%B9%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 عاقبت کار رئیس ساواک - افکار نیوز]</ref><ref name=":4">[https://www.iichs.ir/fa/news/24730/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%85%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D9%87 سرانجام بازداشتی پادگان امجدیه - تاریخ معاصر ایران]</ref>  

نعمت‌الله نصیری در دهه ۱۳۲۰ با تثبیت جایگاهش در ارتش پهلوی، به مناصب کلیدی دست یافت. در ۱۳۲۳، او به فرماندهی هنگ گارد جاویدان، مسئول حفاظت از کاخ‌های [[محمدرضا پهلوی|محمدرضا شاه]]'''،''' منصوب شد. منابع گزارش می‌دهند که نصیری در سرکوب اعتراضات کارگری در خوزستان (۱۳۲۵) و اعتصابات کارگران نفت آبادان نقش فعالی ایفا کرد. این اقدامات، که با خشونت همراه بود، او را به درجه سرهنگ تمامی رساند. نصیری با ایجاد شبکه‌ای از افسران وفادار در گارد، اعتماد دربار را جلب کرد و به‌عنوان مهره‌ای امنیتی برای رژیم شناخته شد.<ref name=":0" />

در اواخر دهه ۱۳۲۰، وفاداری مطلق نصیری به محمدرضا شاه، او را به حلقه نزدیکان دربار کشاند. در ۱۳۳۰، به‌عنوان معاون شهربانی کل کشور منصوب شد و با شبکه‌های اطلاعاتی دربار، از جمله [[تیمور بختیار]]، همکاری کرد. او گزارش‌های امنیتی درباره [[نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران|نهضت ملی شدن نفت]] و فعالیت‌های جبهه ملی را مستقیماً به شاه ارائه می‌داد. این نقش، نصیری را به گزینه‌ای مناسب برای کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تبدیل کرد.<ref name=":2" />  

نصیری در اوایل دهه ۱۳۳۰، پیش از کودتا، در سرکوب تظاهرات حامیان مصدق مشارکت داشت. در ۳۰ تیر ۱۳۳۱، به‌عنوان معاون شهربانی، دستور سرکوب تظاهرکنندگان را صادر کرد که منجر به کشته شدن چندین نفر شد. این اقدامات، نصیری را به چهره‌ای منفور نزد ملی‌گرایان تبدیل کرد و جایگاه او را در دربار و نزد حامیان غربی رژیم تقویت نمود.<ref name=":1" />

=== نصیری و کودتای ۲۸ مرداد و تأسیس ساواک ===

نصیری در طول ریاست بر ساواک (۱۳۳۵–۱۳۵۷)، با استفاده از روش‌های وحشیانه مانند شکنجه و اعدام، مخالفان رژیم را سرکوب کرد. او دستور بازجویی‌های خشن از اعضای جبهه ملی، حزب توده، سازمان مجاهدین و چریک‌های فدایی را صادر کرد. اعدام چهره‌هایی مانند [[خسرو گلسرخی]] و [[کرامت‌الله دانشیان|کرامت دانشیان]] در ۱۳۵۲، به دستور نصیری انجام شد. این اقدامات، نفرت عمومی از ساواک را افزایش داد.<ref name=":3" />  

== سرانجام نعمت‌الله نصیری ==

=== بازداشت در پادگان جمشیدیه ===

پس از پیروزی انقلاب ضدسلطنتی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، نصیری که به تهران بازگشته بود، در پادگان جمشیدیه، همراه با دیگر مقامات رژیم پهلوی، بازداشت شد. اسناد ساواک و اعترافات نصیری در بازجویی‌ها، نقش او در شکنجه و اعدام مخالفان را تأیید کرد. او در محکمه‌ای تحت ریاست صادق خلخالی، به اتهام جنایت علیه مردم، از جمله سرکوب ۱۵ خرداد و اعدام فعالان سیاسی، محاکمه شد. نصیری هیچ دفاعی از خود نکرد و وفاداری‌اش به شاه را تکرار نمود.<ref name=":4" />