خسرو گلسرخی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خسرو گلسرخی''' (زاده ۲ بهمن- اعدام ۲۹ بهمن ۵۲) شاعر، نویسنده و مبارز در شهر رشت در یک خانواده مذهبی به دنیا آمد. وی از بیست سالگی سرودن شعر را آغاز کرد و به محافل روشنفکری راه یافت. خسرو گلسرخی در همین دوران در روزنامه کیهان مشغول به کار شد. در سال ۴۸ با عاطفه گرگین آشنا شد و این آشنایی به ازدواج آن دو انجامید. ثمره این ازدواج یک فرزند به نام دامون بود. زندگی مشترک خسرو گلسرخی با همسرش چهار سال بیشتر نپایید. خسرو گلسرخی در سال ۱۳۵۲ به جرم فعالیت‌ علیه حکومت [[محمدرضا پهلوی]] از طرف [[ساواک]] دستگیر شد و در بیدادگاه نظامی شاه همراه با همرزم خود کرامت دانشیان به اعدام محکوم شد. دفاعیات گلسرخی در بیدادگاه شاه یکی از مشهورترین دفاعیاتی است که زندانیان سیاسی در زمان شاه علیه حکومت سلطنتی ارائه دادند.

پدربزرگ خسرو گلسرخی مرد مبارزی بود که در کنار [[میرزا کوچک‌ خان جنگلی|میرزا کوچک خان جنگلی]] در [[نهضت جنگل]] جنگیده بود. خسرو گلسرخی توسط چنین شخصیتی تعلیم دید و تحت تأثیر نظرات او قرار گرفت. او حتی شعرهایی به نام جنگلی‌ها و دامون سروده است که تحت تأثیر همین موضوع است. (دامون به معنی پناهگاه و انبوهی سیاهی جنگل است).

خسرو گلسرخی از آغاز جوانی به دلیل قلم توانایی که داشت وارد عرصه نویسندگی شد. او در سال ۱۳۴۸ در حالی که دبیر بخش هنری کیهان بود با عاطفه گرگین شاعر و نویسنده همفکرش که در رادیو کار می‌کرد ازدواج کرد. زندگی مشترک این دو چهار سال طول کشید و ثمره این ازدواج فرزندی به نام دامون بود. مدتی بعد از دستگیری خسرو گلسرخی، عاطفه گرگین نیز دستگیر و در دادگاه نظامی به چهار سال زندان محکوم شد. با به زندان افتادن عاطفه گرگین سرپرستی دامون به برادرش سپرده شد.

خسرو گلسرخی طی دوران تحصیل خود علیرغم فشارهای زندگی و تأمین معاش خانواده، هرگز از ادبیات غافل نبود. او طی سالهای زندگی خود اشعار و مقالات و نقدهای بسیاری بر آثار ادبی نوشت که با نام‌های مستعاری چون خسرو تهرانی، خسرو کاتوزیان، بابک رستگار و دامون و زریر و قباد به چاپ رسیده‌است. در این زمان گلسرخی، با آموختن زبان فرانسه به طور کامل و زبان انگلیسی در دوره دانشگاهی، دست به ترجمه‌های ادبی نیز می‌زد. اشعار و مقالات و نقدهای ادبی او در نشریاتی همچون آیندگان و اطلاعات و کیهان و فردوسی و نگین منتشر می‌شد. شعر «کنار پنجره» اولین تجربهٔ او در دنیای ادبیات و شعر بود. او همچنین نقدها و خوانش‌هایی بر [[فروغ فرخزاد]] و [[رضا براهنی]] نوشته‌است.[[پرونده:خسروگلسرخی وعاطفه گرگین.png|جایگزین=خسروگلسرخی وعاطفه گرگی|بندانگشتی|300x300پیکسل|خسروگلسرخی وعاطفه گرگین]]

کار جدی گلسرخی در شعر از سال ۱۳۴۵ شروع شد. با این وجود از وی کتابی منتشر نشد. آثار او پس از اعدام وی توسط همسرش به چاپ رسید. همچنین از وی جزوه‌ای با عنوان «سیاست هنر، سیاست شعر» که به رابطهٔ هنر و شعر و سیاست می‌پردازد برجای مانده است. از جمله کتاب‌های شعر او با نام «من در کجای جهان ایستاده‌ام» و کتاب «بیدار» بارها به چاپ رسیده‌است.

صورتش از خشم گلگون بود[[پرونده:خسروگلسرخی ودامون.png|جایگزین=خسروگلسرخی ودامون|بندانگشتی|خسروگلسرخی ودامون]]و دستانش به زیر پوششی از گرد پنهان بود

تساوی را چنین بنوشت : یک با یک برابر است

همیشه یک نفر باید بپاخیزد...

اگر یک فرد انسان واحد یک بود[[پرونده:خسرو گلسرخی به همراه دوستانش در کافه نادری.jpg|جایگزین=خسرو گلسرخی به همراه دوستانش در کافه نادری|بندانگشتی|از چپ :پسرخاله خسرو گلسرخی، خسروگلسرخی، غلامرضا امامی، محمد مختاری، اسماعیل خویی، هرمز ریاحی

]]آنکه زور و زر به دامن داشت بالا بود و آنکه

شب که مي‌آيد و مي کوبد پشت را

به خودم مي گويم

من همين فردا

کاري خواهم کرد

کاري کارستان

و به انبار کتان فقر کبريتي خواهم زد

تا همه نارفيقان من و تو بگويند

پولش از پارو بالا ميره»

و در آن لحظه من مرد پيروزي خواهم بود

و همه مردم ،‌ با فدکاري يک بو تيمار

کار و نان خود را در دريا مي‌ريزند

بر فراز شهر آذين بندند

و بگويند

پيروزي او دربست بهروزي ماست

و در اين هنگام است

و در اين هنگام است

غير از آن يخچال و مبل و ماشين

چه نشستي دل غافل ، مادر

خوشبختي ، خوشحالي اين است

ميان قلب پر مهر مردم باشيم

و به دنيا نوري ديگر بخشيم

شب که مي ايد و مي کوبد

به خودم مي گويم

من همين فردا

به شب سنگين و مزمن

که به روي پلک همسفرم خوابيده ست

صدها بمب خواهم ريخت

تا اگر خواست بيازارد پلک او را

منفجر گردد ، نابود شود

من همين فردا

به رفيقانم که همه از عرياني مي گريند

گريه کار ابر است

من وتو با انگشتي چون شمشير

من و تو با حرفي چون باروت

به عرياني پايان بخشيم

و بگوييم به دنيا ، به فرياد بلند

عاقبت ديديد ما ما صاحب خورشيد شديم

و در اين هنگام است

و در اين هنگام است

که همان بوسه ي تو خواهم بود

کز سر مهر به خورشيد دهي

و منم شاد از اين پيروزي

به حميده روسري خواهم داد

تا که از باد جدايي نهراسد

و نگويد هواي سردي است

حيف شد مويم کوتاه کردم

شب که مي ايد و مي کوبد پشت در را

به خودم مي گويم

اگر از خواب شب يلدا ما برخيزيم

اگر از خواب بلند يلدا ، برخيزيم

ما همين فردا

کاري خواهيم کرد

کاري کارستان<ref>[http://delfarib.blogfa.com/post/31 اشعار خسرو گلسرخی]</ref>

با سرزمین من؟[[پرونده:کافه نادری.jpg|alt=کافه نادری پاتق خسرو گلسرخی|بندانگشتی|کافه نادری پاتق خسرو گلسرخی]]

آن کس که سوگوار کـــرد خاک مـــرا

بر شانه‌های ذوالاکتاف پهن کـــرد

و از شانه‌ها طناب گذر کـــرد

این سرزمین من چه بی‌دریغ بـــود

با باری ز فریاد‌های خفته و خونین  

ای سرزمین من !

خسرو گلسرخی شاعری بود که بیش از هنرش به خاطر دفاع از مردم در دادگاه و اعدام در راه عقیده‌اش به شهرت رسید. او هنر خود را برای هنر نمی‌خواستو از هنرش وسیله ای برای اعتراض ساخت. در مصاحبه ای که در سال ۱۳۴۹ انتشار یافت، او نگاه خود را نسبت به وظیفه و تأثیر نقد در جامعه اینگونه بیان می‌کند:

همچنین در مورد نقش منتقد ادبیات معتقد است که یک منتقد باید نقش دشوار ادبیات را، توجیه کند، تا نظام حاکم بر جامعه نتواند از ادبیات به عنوان یک عامل بهره دهنده مدد بگیرد.[[پرونده:خسروگلسرخی.jpg|جایگزین=خسروگلسرخی در زندان قصر|بندانگشتی|خسروگلسرخی در زندان قصر|193x193پیکسل]]خسرو گلسرخی در مقابل نظرگاه «هنر برای هنر» می‌ایستد و هنر را بازتاب کنش‌های اجتماعی و برای اجتماع می‌داند و از این موضع به نقد هنر می‌پردازد. او بر این باور است که شاعر باید روابط پنهان جامعه را عریان کند.

تاریخ معاصر به ما می‌گوید: تکنولوژی در برابر نیروی ایمان انسانی بسیار زبون است.<ref>[از کتاب آخرین دفاع خسرو گلسرخی از بزرگ خضرائی </ref>

دلاوري خسرو(گلسرخي) تنها اين نبود كه در دادگاه نظامي آن‌چنان شيرانه غريد و بدون آن‌كه «براي جانش چانه‌بزند، از خلقش دفاع كرد». علاوه برآن دفاعي از جنبش انقلابي كرد كه بسيار هشيارانه و آگاهانه بود.  

او دفاع قهرمانانه و تاريخيش را با كلام جاودان «مولا حسين» آغاز كرد كه «ان‌الحياة عقيدة و جهاد»...، بعد به‌هويت ايدئولوژيك خود به‌عنوان يك ماركسيست انقلابي اشاره كرد و سپس گفت: «زندگي مولا حسين، نمودار زندگي كنوني ماست كه جان بركف، براي خلقهاي ميهن خود، در اين دادگاه محاكمه مي‌شويم. او در اقليت بود و يزيد بارگاه، قشون، حكومت و قدرت داشت. او ايستاد و شهيد شد، هرچند كه يزيد گوشه‌اي از تاريخ را اشغال كرد. ولي آن‌چه كه در تداوم تاريخ تكرار شد، راه مولا حسين و پايداري او بود، نه حكومت يزيد. آن‌چه خلقها تكرار كردند و مي‌كنند، راه مولا حسين است».  

پس از اين دفاع بي‌سابقه، خسرو در وصيتنامه اش خود را «فدايي خلق ايران»‌معرفي كرد. درحالي كه همگان مي دانستند كه او هيچگاه «فدايي»‌به‌معناي اخص تشكيلاتي آن نبود.  

از اين موضعگيري چه نتيجه اي مي توان گرفت؟ تعارف را به‌كنار بگذاريم. اگر اين موضعگيري، به‌غايت دقيق، هشيارانه و البته انقلابي نيست بايد به‌خسرو مارك فرصت‌طلبي زد. اما واقعيت اين است كه او در يك كلام ازخط مشي انقلابي مبارزه مسلحانه دفاع كرد و خود را ، به‌عنوان يك فرد به‌جريان مسلط و عمومي جنبش انقلابي ميهنش ، كه در آن زمان در مجاهدين وفداييها تبلور مي يافت گره زد.  

خسرو به‌عنوان يك عصب حساس جريان روشنفكري مسئول به‌خوبي مي‌دانست كه بسا ساده‌تر و حتي بي‌خطر‌تر است كه مقاديري دربارة خودش به‌عنوان يك شاعر و منقد ادبي حرف بزند و حتي در اين چارچوب به‌شكنجه و خفقان و سانسور رژيم شاه هم بپردازد. اما او فداييها را مي‌شناخت. در زندان، از طريق مجاهدين شهيد كاظم ذوالانوار و مصطفي خوشدل، با مجاهدين آشنا شده بود. و آن جا كه در دفاعيه اش بين اسلام ارتجاعي و انقلابي مرز مي كشد و مي گويد « و امروز نيز اسلام حقيقي دين خود را به‌جنبشهاي آزاديبخش ملي ايران ادا مي كند» اشاره به‌شناختي دارد كه از مجاهدين يافته است. بنابراين رسالت او به‌عنوان يك روشنفكر آگاه و مسئول اين بود كه در لحظة انتخاب «موقعيت تاريخي»‌خودش را تشخيص دهد. او در اين مقطع مي بايستي از شرايط استثنايي به‌دست آمده حداكثر استفاده را بكند . يعني علاوه بر آن كه قاطعانه در برابر رژيم وابسته شاه مي‌ايستد جنبش انقلابي ميهنش را معرفي كند. «ماهي سياه كوچولو»ي تنها، كه معمولاً‌ به‌گريز از دريا و تلاطم شهرت دارد، بر‌خلاف مسير حركت كرد تا خود را به‌دريا برساند. جسارت خسرو كه چارچوبهاي به‌رسميت شناخته و متعارف را شكست اين بود كه درست در لحظة انتخاب، خون خود را وديعة نام «فدايي» كرد. اين جسارت بي‌سابقه از يك سو مبين مرزبندي انقلابي او با مدعيان سازشكار ماركسيسم بود و از سوي ديگر پاكبازي خسرو را نشان مي داد. زيرا در سرفصل مرگ و زندگيش، بدون هيچ چشمداشت و مطالبه‌اي و فارغ از هرگونه تنزه‌طلبي و حسابگري بود. خسرو در اين لحظه ، كه همة چشمها به‌سويش خيره شده بود، به‌بهاي خونش ، نامش را با نام شريف فدايي گره زد و حقا كه گوارايش باد! براي يك ماركسيست انقلابي چه نامي والاتر از اين كه در كنار شهيدان پيشتازي همچون احمدزاده‌ها و مفتاحي‌ها و پويانها قرار گيرد؟ و به‌راستي اين نام شريف، اگر چه در دسيسه و خيانت ياران نيمه‌راه به‌تاراج رفت شايستة چه كساني بهتر از امثال خسرو است؟ او هم‌چنين وقتي گفت: « آن‌چه كه در تداوم تاريخ تكرار شد، راه مولا حسين و پايداري او بود» در اردوي حسين نام‌نويسي كرد و اين شرف نيز صدهزار بار گوارايش باد! چرا كه براي همة انقلابيون در همة زمانها و همة مكانها، چه شرفي بالاتر از اين كه لحظة چشم فروبستن در اردوي «مولا حسين» باشند. اين يك دگم شكني خلاق بود كه از روح صادق و دردمند خسرو ناشي مي‌شد. و فراموش نكنيم كه همين موضعگيري بود كه تمام دم و دستگاه ساواك را غافلگير كرد و به‌هم ريخت. كار خسرو ، چه به‌اعتبار دفاع قهرمانانه اش از اسلام انقلابي و چه به‌اعتبار فدايي خواندن خود يك دگم رايج زمانه را شكست. به‌اين اعتبار ، او در شعر زندگيش و زندگي شعريش ، دست به‌يك نوآوري و خلاقيت تاريخي زد. اين رسم اوست و راز جاودانگيش .