کاربر:Khosro/صفحه تمرین فقر در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

ایران، کشوری با ذخایر عظیم نفت، گاز، و مواد معدنی، به طور پارادوکسیکال (متناقض) با فقر گسترده‌ای مواجه است که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است. در حالی که منابع حکومتی اغلب شدت این بحران را کم اهمیت جلوه می‌دهند، گزارش‌های مستقل و شواهد میدانی نشان‌دهنده واقعیتی تلخ است: اکثریت قریب به اتفاق ایرانیان برای تأمین نیازهای اولیه خود با دشواری مواجه‌اند. به عنوان مثال، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۲ اعلام کرد که ۳۰ درصد جمعیت زیر خط فقر هستند، اما منابع مستقل ارقامی بین ۶۰ تا ۸۰ درصد را گزارش می‌کنند.<ref>[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%DB%B3%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B7-%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF/a-70162239 وزیر تعاون: ۳۰ درصد جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند - سابت دویچه‌وله]</ref><ref>[https://www.alef.ir/news/4001005042.html تقریبا ۷۰ درصد مردم ایران زیر خط فقر نسبی هستند - سایت الف]</ref> این مقاله با تمرکز ویژه بر نقش حکومت جمهوری اسلامی در ایجاد و تشدید فقر، به بررسی عوامل ساختاری، سیاسی، و اقتصادی این بحران می‌پردازد. سوءمدیریت، فساد نهادینه‌شده، و سیاست‌های اقتصادی ناکارآمد، همراه با هزینه‌های کلان برای حفظ قدرت داخلی و نفوذ منطقه‌ای، از جمله عوامل کلیدی هستند که در این تحلیل مورد توجه قرار می‌گیرند. این مطالعه با رویکردی دانشگاهی و استناد به منابع گوناگون تکمیل‌شده و با آثار علمی معتبر، به دنبال ارائه تحلیلی عمیق از فقر در ایران است.<ref>[https://ir.voanews.com/a/poverty-economic-crash-in-iran/7207381.html آمارها سخن می‌گویند؛ نزدیک به ۶۰ درصد مردم ایران زیر سایه فقر قرار دارند - سایت صدای آمریکا]</ref>

=== تعریف فقر در ایران ===

فقر در ایران با دو معیار مطلق و نسبی سنجیده می‌شود. خط فقر مطلق، که بر اساس هزینه نیازهای اساسی (غذا، مسکن، مراقبت‌های بهداشتی) تعیین می‌شود، به دلیل تورم سرسام‌آور به شدت افزایش یافته است. در سال ۱۴۰۲، خط فقر برای یک خانواده چهار نفره بین ۲۵ تا ۶۰ میلیون تومان در ماه (حدود ۵۰۰ تا ۱۲۰۰ دلار با نرخ بازار آزاد) برآورد شد، در حالی که درآمد متوسط خانوارها بسیار کمتر از این میزان است.<ref>[https://www.radiofarda.com/a/32464354.html خط فقر ۳۰ میلیون تومانی؛ خانواده‌هایی با دو عضو شاغل همچنان زیر خط فقر - سایت رادیو فردا]</ref><ref>[https://kar-online.com/98366/ خط فقر در بهمن ۱۴۰۳ برای یک خانواده ۴ نفره ۶۰ میلیون تومان - سایت کار آنلاین]</ref> خط فقر نسبی، که نابرابری درآمدی را در نظر می‌گیرد، نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد ایرانیان در مقایسه با استانداردهای زندگی در جامعه خود فقیر محسوب می‌شوند.<ref>[https://ir.voanews.com/a/more-than-80-percent-iranian-households-are-below-poverty-line/7909434.html بیش از ۸۰ درصد خانوار‌های ایران زیر خط فقر جهانی قرار دارند - سایت صدای آمریکا]</ref> این ارقام نشان‌دهنده چالش‌های عمیق در دسترسی به کالاهای اساسی است که با سیاست‌های نادرست حکومتی، تحریم‌های بین‌المللی، و سوءمدیریت اقتصادی تشدید شده است.<ref>[https://www.independentpersian.com/node/411998/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF/%D9%81%D9%82%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%AA%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85 فقر در ایران؛ از آمار ادعایی حکومت تا واقعیت سفره مردم - سایت ایندیپندنت]</ref>

=== انقلاب ۱۳۵۷ و تحولات اقتصادی ===

[[انقلاب ضد سلطنتی|'''انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷''']] نقطه عطفی در اقتصاد ایران بود. ملی‌سازی صنایع، مصادره اموال بخش خصوصی، و تمرکزگرایی اقتصادی تحت کنترل نهادهای حکومتی، به ناکارآمدی گسترده منجر شد. سیاست‌های ایدئولوژیک، مانند اولویت دادن به خودکفایی و قطع وابستگی به غرب، بدون زیرساخت‌های لازم، اقتصاد را شکننده کرد. [[جنگ ایران و عراق|'''جنگ ایران و عراق''']] (۱۳۵۹–۱۳۶۷) این مشکلات را تشدید کرد، زیرا منابع ملی به جای توسعه، صرف هزینه‌های نظامی شد. کتاب ''اقتصاد ایران تحت جمهوری اسلامی'' نوشته جهانگیر آموزگار شرح می‌دهد که چگونه این سیاست‌ها، همراه با فساد و سوءمدیریت، پایه‌های فقر ساختاری را بنا نهادند.<ref>آموزگار، جهانگیر. ''اقتصاد ایران تحت جمهوری اسلامی''. لندن: انتشارات I.B. Tauris، ۱۹۹۳</ref>  

=== فساد ساختاری و غارت ثروت ملی ===

فساد در جمهوری اسلامی به سطحی ساختاری رسیده که اقتصاد را فلج کرده است. نهادهایی مانند سپاه پاسداران و [[بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی|'''بنیاد مستضعفان''']]، که تحت کنترل مستقیم [[سید علی خامنه ای|'''سید علی خامنه‌ای''']] هستند، از طریق انحصار بر قراردادهای دولتی و تجارت خارجی، میلیاردها دلار از ثروت ملی را به خود اختصاص داده‌اند. گزارش ''ایران وایر'' با عنوان “خامنه‌ای، امپراطوری که مردم را زیر خط فقر فرستاد” شرح می‌دهد که چگونه این نهادها، با معافیت از مالیات و نظارت، به غارت منابع پرداخته‌اند.<ref name=":0" /> به عنوان مثال، بنیاد مستضعفان، که قرار بود به فقرا کمک کند، به ابزاری برای پولشویی و تأمین مالی پروژه‌های حکومتی تبدیل شده است. این فساد، منابع لازم برای برنامه‌های رفاهی را از بین برده و فقر را تشدید کرده است.<ref>پسران، محمد هاشم. ''اقتصاد سیاسی ایران: توسعه، انقلاب و شبه‌مدرنیته''. لندن: انتشارات Routledge، ۲۰۱۸</ref>  

=== تخصیص منابع به نیروهای سرکوبگر و گروه‌های نیابتی ===

حکومت بخش قابل توجهی از بودجه ملی را به حفظ قدرت داخلی و گسترش نفوذ منطقه‌ای اختصاص داده است. هزینه‌های کلان برای نیروهای سرکوبگر، مانند [[بسیج|'''بسیج''']] و [[نیروی انتظامی جمهوری اسلامی|'''نیروی انتظامی''']]، و حمایت مالی از گروه‌هایی مانند [[حزب‌الله لبنان|'''حزب‌الله لبنان''']]، [[حشد الشعبی|'''حشدالشعبی عراق''']]، و [[شبه نظامیان حوثی|'''حوثی‌های یمن''']]، منابع را از بخش‌های حیاتی مانند آموزش و بهداشت خارج کرده است. در سال ۱۴۰۲، بودجه نظامی و امنیتی ایران چندین برابر بودجه تخصیص‌یافته به برنامه‌های رفاهی بود.<ref>[https://www.radiofarda.com/a/Iran-economy-in-40-years-on-Islamic-republic/29747560.html اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی؛ یک نظام ۴۰ ساله در دام ۱۰ بختک - سایت رادیو فردا]</ref> این اولویت‌بندی، به ویژه در شرایط تحریم‌ها، فقر را عمیق‌تر کرده و اعتراضات عمومی را افزایش داده است.<ref name=":2">[https://www.dw.com/fa-ir/iran/a-46078978 فقر در ایران؛ افزایش احتمال "شورش" و لزوم تغییر الگوی قدرت - سایت دوچه‌وله]</ref>  

=== تورم و کاهش قدرت خرید ===

تورم افسارگسیخته، که نتیجه سیاست‌های پولی نادرست و تحریم‌هاست، ارزش ریال را از سال ۱۳۹۷ بیش از ۹۰ درصد کاهش داده است. ''رادیو فردا'' گزارش می‌دهد که خط فقر برای یک خانواده چهار نفره در سال ۱۴۰۲ به ۳۰ میلیون تومان رسید، در حالی که حداقل دستمزد کمتر از ۱۰ میلیون تومان بود.<ref name=":3" /> حتی خانواده‌هایی با دو عضو شاغل اغلب زیر خط فقر باقی می‌مانند و بسیاری مجبور به گرفتن شغل دوم یا فروش اموال شخصی، مانند مو یا حتی اعضای بدن، شده‌اند.<ref>[https://wncri.org/fa/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86/ فروش مو برای زنده ماندن: فقر چگونه زنان ایرانی را به فروش موهایشان وادار می کند؟ - سایت کمیسیون زنان مقاومت ایران]</ref> این وضعیت نشان‌دهنده شکست کامل سیاست‌های حکومتی در حفظ معیشت مردم است.

=== نابرابری‌های بهداشتی و آموزشی ===

فقر دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی را به شدت محدود کرده است. سوءتغذیه در میان کودکان در مناطق محروم افزایش یافته و هزینه‌های بالای درمان، مراقبت‌های پزشکی را برای بسیاری غیرقابل دسترس کرده است.<ref>[https://kolbarnews.com/%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%88-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%AA-%D8%AD%D8%A7%DA%A9/ رابطه فقر و آسیب‌های اجتماعی، تحت حاکمیت جمهوری اسلامی - سایت کولبر نیوز]</ref> در حوزه آموزش، نرخ ترک تحصیل در مناطق فقیرنشین بالاست، که چرخه فقر را تداوم می‌بخشد. کتاب ''جامعه‌شناسی ایران'' نوشته علی رضاقلی شرح می‌دهد که چگونه نابرابری‌های ساختاری، فرصت‌های آموزشی را برای اقشار کم‌درآمد محدود کرده است.<ref>رضاقلی، علی. ''جامعه‌شناسی ایران: خودکامگی و ناکارآمدی''. تهران: نشر نی، ۱۳۸۰.</ref> سیاست‌های حکومتی در تخصیص بودجه به آموزش و بهداشت، به جای کاهش این نابرابری‌ها، آن‌ها را تشدید کرده است.

=== ناکارآمدی سیاست‌های رفاهی حکومتی ===

سیستم‌های رفاهی ایران، مانند یارانه‌های نقدی و برنامه‌های حمایتی، به دلیل فساد و سوءمدیریت تأثیر محدودی داشته‌اند. یارانه‌ها اغلب به افراد غیرنیازمند یا نهادهای حکومتی اختصاص یافته و به کاهش فقر کمک چندانی نکرده‌اند.<ref name=":4">[https://ir.voanews.com/a/economists-narrative-of-four-decades-of-rule-of-the-islamic-republic/7370594.html روایت اقتصاددانان از چهار دهه حکمرانی جمهوری اسلامی - صدای آمریکا]</ref> اصلاح این سیستم نیازمند شفافیت، پاسخگویی، و توزیع عادلانه منابع است، که با ساختار کنونی حکومتی بعید به نظر می‌رسد.