۱۳٬۵۷۱
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
| data31 = وثوقالدوله | | data31 = وثوقالدوله | ||
}} | }} | ||
'''احمد قوام''' یا '''میرزا احمدخان قوام''' ملقب به '''قوامالسلطنه،''' (زاده ۱۲۵۲ خورشیدی، | '''احمد قوام''' یا '''میرزا احمدخان قوام''' ملقب به '''قوامالسلطنه،''' (زاده ۱۲۵۲ خورشیدی، تهران - درگذشته ۲۸ تیر ۱۳۳۴، تهران) سیاستمدار ایرانی پایان دوران قاجار و [[سلطنت پهلوی|روزگار پهلوی]] بود که پنج بار نخستوزیر شد (سه بار در پایان دوران قاجار و دو بار در زمان حکومت [[محمدرضا پهلوی|محمدرضاشاه پهلوی]]). او برادر کوچکتر وثوقالدوله بود. احمد قوام کسی است که لایحهی خلع سلاح مجاهدین تبریز را به تصویب رساند. وقایعی که منجر به کشته شدن ستارخان سردار ملی ایران گشت.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85__a-39605.aspx احمد قوام]</ref> | ||
قیام کلنل [[محمدتقی پسیان|محمد تقی خان پسیان]] در خراسان و حوادث آذربایجان در دوران نخست وزیری قوام رخ داد. او در زمان قاجار لقب قوامالسلطنه یافت و محمدرضاشاه به او لقب حضرت اشرف را داداما بعداً آن را پس گرفت. آخرین نخستوزیری وی به سال ۱۳۳۱ بود، که به علت حوادث [[قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱|۳۰ تیر ۱۳۳۱]] پس از چهار روز عزل شد.<ref name=":1">پرشین بلاگ - [https://t3f.persianblog.ir/nwvADEbLm7tvvDdyJKbw-اØمد-قوامنخست-وزیر-قاجار احمد قوام نخست وزیر قاجار]</ref><ref name=":3">goodreads - [https://www.goodreads.com/book/show/1495377._ میرزا احمد خان قوام السلطنه]</ref><ref>آی ایران - [http://www.akairan.com/foto-aka/emrooz/201586124553.html دستخط قوام السلطنه + عکس]</ref> | قیام کلنل [[محمدتقی پسیان|محمد تقی خان پسیان]] در خراسان و حوادث آذربایجان در دوران نخست وزیری قوام رخ داد. او در زمان قاجار لقب قوامالسلطنه یافت و محمدرضاشاه به او لقب حضرت اشرف را داداما بعداً آن را پس گرفت. آخرین نخستوزیری وی به سال ۱۳۳۱ بود، که به علت حوادث [[قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱|۳۰ تیر ۱۳۳۱]] پس از چهار روز عزل شد.<ref name=":1">پرشین بلاگ - [https://t3f.persianblog.ir/nwvADEbLm7tvvDdyJKbw-اØمد-قوامنخست-وزیر-قاجار احمد قوام نخست وزیر قاجار]</ref><ref name=":3">goodreads - [https://www.goodreads.com/book/show/1495377._ میرزا احمد خان قوام السلطنه]</ref><ref>آی ایران - [http://www.akairan.com/foto-aka/emrooz/201586124553.html دستخط قوام السلطنه + عکس]</ref> | ||
او در زمان قاجار لقب | او در زمان قاجار لقب قوامالسلطنه یافت ومحمدرضا شاه به او لقب حضرت اشرف را داد. احمد قوام در ۸ تیر ۱۳۲۵ حزبی به نام حزب دموکرات ایران بنیاد نهاد و تشکیل آن را از طریق رادیو اعلام نمود. عده زیادی از رجال به عنوان اعضای موسس معرفی شدند. اعضای موسس در یک نشست وی را به رهبری حزب انتخاب کردند. روزنامههای بهرام، دیپلمات و کارگران ایران به عنوان ارگانهای حزب مزبور منتشر میشد. | ||
== زندگینامه احمد قوام == | == زندگینامه احمد قوام == | ||
احمد هنوز بیش از یک سال نداشت که مادر خود را از دست داد. احمد از ۶ سالگی تحصیلات مقدماتی را آغاز کرد و تحصیلات متوسطه و عالی خود را آغاز نمود. قوام به تعلیم حسن خط پرداخت و نزد میرزا کاظم خوشنویس مشق خط کرد به طوری که خط شکسته و نستعلیق را استادانه مینوشت. | احمد هنوز بیش از یک سال نداشت که مادر خود را از دست داد. احمد از ۶ سالگی تحصیلات مقدماتی را آغاز کرد و تحصیلات متوسطه و عالی خود را آغاز نمود. قوام به تعلیم حسن خط پرداخت و نزد میرزا کاظم خوشنویس مشق خط کرد به طوری که خط شکسته و نستعلیق را استادانه مینوشت. | ||
مادرش نوهٔ [[عباس میرزا]] | مادرش نوهٔ [[عباس میرزا]] نایبالسلطنه بود. چون امور مالی آذربایجان با پدر و جدّش بود، در سال ۱۲۹۷ هجری قمری از طرف میرزا هدایتالله وزیر دفتر مستوفی آذربایجان شد. در سال ۱۳۰۴ هجری قمری [[ناصرالدین شاه|ناصرالدینشاه]] به وی لقب معتمدالسلطنه داد. وی پیشکاری و وزارت حکومت فارس، گیلان را نیز برای مدتی به عهده گرفت. آخرین سمت دولتی معتمدالسلطنه حکومت قزوین بود. مادرش طاووس خانم دختر میرزا محمدخان مجدالملک سینکی (خواهرزادهٔ میرزا آقاخان نوری) بود. | ||
در سال ۱۳۱۱ مناجات منظوم حضرت علی (ع) را با خط نستعلیق عالی نوشت و پدرش آن را تقدیم ناصرالدینشاه کرد، شاه او را احضار و به عنوان پیشخدمت خاص و لقب (دبیر حضور) سرافراز فرمود. قوام پس از قبول خدمت درباری در سال ۱۳۱۲ ازدواج کرد. | در سال ۱۳۱۱ مناجات منظوم حضرت علی (ع) را با خط نستعلیق عالی نوشت و پدرش آن را تقدیم ناصرالدینشاه کرد، شاه او را احضار و به عنوان پیشخدمت خاص و لقب (دبیر حضور) سرافراز فرمود. قوام پس از قبول خدمت درباری در سال ۱۳۱۲ ازدواج کرد. | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
پس از قتل ناصرالدینشاه کار درباری را رها کرد و در سال ۱۳۱۴ به عنوان منشی و رئیس دفتر میرزا علیخان امینالدوله (داییاش) به تبریز رفت. | پس از قتل ناصرالدینشاه کار درباری را رها کرد و در سال ۱۳۱۴ به عنوان منشی و رئیس دفتر میرزا علیخان امینالدوله (داییاش) به تبریز رفت. | ||
امینالدوله به مدت یک سال وزیر اعظم و بعد صدراعظم مظفرالدین شاه شد و طبعاً او هم رئیس دفتر اختصاصی صدراعظم بود. پس از برکناری امینالدوله، قوام با محسنخان پسر امینالدوله همسفر شده به اروپا رفت. وی بعد از ۲ سال در اواخر ۱۳۱۸ به تهران بازگشت. برای دیدار پدرش به | امینالدوله به مدت یک سال وزیر اعظم و بعد صدراعظم مظفرالدین شاه شد و طبعاً او هم رئیس دفتر اختصاصی صدراعظم بود. پس از برکناری امینالدوله، قوام با محسنخان پسر امینالدوله همسفر شده به اروپا رفت. وی بعد از ۲ سال در اواخر ۱۳۱۸ به تهران بازگشت. برای دیدار پدرش به شیراز رفت. (در این زمان پدرش برای وزارت شعاعالسلطنه در شیراز بود) در آنجا رئیس دفتر شعاعالسلطنه شد و علاوه بر ریاست دفتر کلیهٔ کارهای پدرش را انجام میداد و در حقیقت ادارهٔ امور حکومتی فارس به عهدهٔ او قرار گرفت. با صدارت عینالدوله، او فرمان ریاست دفتر اختصاصی صدراعظم را گرفت.<ref name=":2">پژوهه - [http://pajoohe.ir/احمد-قوام__a-39605.aspx احمد قوام]</ref> | ||
قوام السلطنه در زمان ۶ پادشاه زیست (ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، [[محمد علی شاه]]، [[احمد شاه]]، [[رضاشاه پهلوی|رضاشاه]] و [[محمدرضا پهلوی|محمدرضاشاه]]) که به ۵ تن آنها خدمت کرد (به غیر از ناصرالدین شاه). قوام قبل از [[جنبش مشروطه|مشروطیت]] دو بار رئیس دفتر دو صدراعظم شد و مدتی هم ریاست دفتر مخصوص مظفرالدین شاه راعهدهدار بود. او ظرف چهل سال، بیست و چهار فرمان وزارت دریافت کرد و طی سی و یک سال، پنج بار جامه صدرات پوشید و ده کابینه معرفی کرد و یازده فرمان نخست وزیری برای او صادر شد. علاوه بر مناصب یاد شده، سه سال فرمانروای کل خراسان و سیستان بود و مدتی نیز وکیل دارالشورای ملی گردید.<ref name=":3" /><ref name=":1" />[[پرونده:احمد قوام در جوانی.jpg|بندانگشتی|احمد قوام در جوانی]] | قوام السلطنه در زمان ۶ پادشاه زیست (ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، [[محمد علی شاه]]، [[احمد شاه]]، [[رضاشاه پهلوی|رضاشاه]] و [[محمدرضا پهلوی|محمدرضاشاه]]) که به ۵ تن آنها خدمت کرد (به غیر از ناصرالدین شاه). قوام قبل از [[جنبش مشروطه|مشروطیت]] دو بار رئیس دفتر دو صدراعظم شد و مدتی هم ریاست دفتر مخصوص مظفرالدین شاه راعهدهدار بود. او ظرف چهل سال، بیست و چهار فرمان وزارت دریافت کرد و طی سی و یک سال، پنج بار جامه صدرات پوشید و ده کابینه معرفی کرد و یازده فرمان نخست وزیری برای او صادر شد. علاوه بر مناصب یاد شده، سه سال فرمانروای کل خراسان و سیستان بود و مدتی نیز وکیل دارالشورای ملی گردید.<ref name=":3" /><ref name=":1" />[[پرونده:احمد قوام در جوانی.jpg|بندانگشتی|احمد قوام در جوانی]] | ||
== تشابه زندگی احمد قوام با دکتر [[محمد مصدق]] == | == تشابه زندگی احمد قوام با دکتر [[محمد مصدق]] == | ||
در بین سیاستمداران | در بین سیاستمداران ایران معاصر، مشابهتهای زیادی در زندگی سیاسی قوامالسلطنه با مصدق مشاهده میشود. هر دو اصل و نسب قاجاری داشتند. هر دو از خانوادهی اشرافی و زمیندار برخاسته بودند. هر دو اصطلاحاً از میرزاها و دبیران و مستوفیهای دربار بودند. هر دو دارای خط و ربط خوبی بودند. هر دو در اروپا تحصیل کرده بودند. هر دو در نیمه اول عمر خود والی مهمترین ایالتهای ایران بودند (خراسان و فارس). هر دو وزیر مالیه و خارجه بودند. هر دو با پادشاهی رضا خان مخالف بودند و هر دو در طول سلطنت او خانهنشین بودند؛ و بالاخره هر دو در مقاطعی حساس نخستوزیر ایران بودند (قوام بیشتر و مصدق کمتر) و جالب اینکه در مقطعی قوام رئیس الوزرا بود و مصدق در کابینه او وزیر مالیه بود.<ref name=":0">دیپلماسی ایرانی - [http://irdiplomacy.ir/fa/page/8674/نقش+مفید+قوام+السلطنه+در+تاریخ+معاصر+ایران.html نقش مفید قوام السلطنه در تاریخ معاصر ایران]</ref> | ||
با این تفاوت عمده که قوام از نمونه سیاستمدارانی بود که تکیهگاهش بیش از آنکه به مردم باشد، به لابیها و احزاب سیاسی و بازی با عناصر قدرت همچون دربار و نیروی نظامی بود. برعکس آن مصدق بود که پایگاه قدرتش را روی مردم متمرکز کرده بود.<ref>سرپوش - [http://www.sarpoosh.com/art-cinema/iranian-movies/iranian-movies961007482.html فراز و فرودهای مردی که رئیسالوزرا بود]</ref> | با این تفاوت عمده که قوام از نمونه سیاستمدارانی بود که تکیهگاهش بیش از آنکه به مردم باشد، به لابیها و احزاب سیاسی و بازی با عناصر قدرت همچون دربار و نیروی نظامی بود. برعکس آن مصدق بود که پایگاه قدرتش را روی مردم متمرکز کرده بود.<ref>سرپوش - [http://www.sarpoosh.com/art-cinema/iranian-movies/iranian-movies961007482.html فراز و فرودهای مردی که رئیسالوزرا بود]</ref> | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
قوام در کابینهٔ مستوفیالممالک وزیر جنگ شد و لایحهٔ [[واقعه پارک اتابک|خلع سلاح مجاهدین]] را به تصویب رساند. وی تا سال ۱۲۹۶ مجموعاً ۹ بار در راس وزارتخانههای عدلیه، مالیه و داخله قرار گرفت و در همان سال با اختیارات کامل به فرمانفرمایی خراسان و سیستان تعیین گردید. | قوام در کابینهٔ مستوفیالممالک وزیر جنگ شد و لایحهٔ [[واقعه پارک اتابک|خلع سلاح مجاهدین]] را به تصویب رساند. وی تا سال ۱۲۹۶ مجموعاً ۹ بار در راس وزارتخانههای عدلیه، مالیه و داخله قرار گرفت و در همان سال با اختیارات کامل به فرمانفرمایی خراسان و سیستان تعیین گردید. | ||
قدرت قوام در خراسان افزود تا جایی که او را خدای خراسان میگفتند. حکومت قوام در خراسان ۳ سال به طول انجامید. پس از کودتای ۱۲۹۹ و آمدن سید ضیاءالدین طباطبایی در ۱۳ فروردین ۱۳۰۰ به دستور سید دستگیر شد. علت دستگیری قوام اطاعت تامّه نداشتن از رئیسالوزراء و اینکه به سیّد ضیاء خبر رسید که والی خراسان با زبردست خان در صدد طرح نقشه بر علیه نفوذ و قدرت کابینه میباشد؛ لذا در صدد دستگیری قوام برآمد. علت دیگر دستگیری، دل خوش نداشتن انگلیسیها از قوام در جریان به رسمیت شناختن پلیس جنوب و قیام تنگستانیها و چاه کوتیها بود.<ref name=":2" /> | قدرت قوام در خراسان افزود تا جایی که او را خدای خراسان میگفتند. حکومت قوام در خراسان ۳ سال به طول انجامید. پس از [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|کودتای ۱۲۹۹]] و آمدن [[سید ضیاءالدین طباطبایی]] در ۱۳ فروردین ۱۳۰۰ به دستور سید دستگیر شد. علت دستگیری قوام اطاعت تامّه نداشتن از رئیسالوزراء و اینکه به سیّد ضیاء خبر رسید که والی خراسان با زبردست خان در صدد طرح نقشه بر علیه نفوذ و قدرت کابینه میباشد؛ لذا در صدد دستگیری قوام برآمد. علت دیگر دستگیری، دل خوش نداشتن انگلیسیها از قوام در جریان به رسمیت شناختن پلیس جنوب و قیام تنگستانیها و چاه کوتیها بود.<ref name=":2" /> | ||
== اولین نخستوزیری احمد قوام و شورش کلنل پسیان == | == اولین نخستوزیری احمد قوام و شورش کلنل پسیان == | ||
| خط ۱۴۶: | خط ۱۴۶: | ||
۳- رجال ایران را برای همیشه از سردار سپه مرعوب کرد.<ref name=":2" /> | ۳- رجال ایران را برای همیشه از سردار سپه مرعوب کرد.<ref name=":2" /> | ||
قوام در ۳۰ مهر ماه ۱۳۰۲ از زندان آزاد شد، چند روز بعد از این | قوام در ۳۰ مهر ماه ۱۳۰۲ از زندان آزاد شد، چند روز بعد از این قدرتنمایی سردار سپه به نخستین هدف بزرگ رسید و احمدشاه در تاریخ سوم آبان ۱۳۰۲ فرمان رئیسالوزرایی او را صادر کرد.<ref name=":1" /> قوام در اواخر ۱۳۰۹ به ایران بازگشت؛ ولی هیچگونه فعالیت سیاسی نداشت و بیشتر اوقات خود را در باغ چای خود میگذرانید.<ref name=":2" />در تمام دوران قدرت و سلطنت رضاشاه قوام تبعیدی در املاک خود در لاهیجان بود فقط گاهی برای شرکت در مراسم دستوری به تهران میآمد. (مانند شرکت در مراسم سفر ولیعهد به سوئیس در سال ۱۳۱۰ و شرکت در گشایش مجلس نهم در سال ۱۳۱۱) او بعد از سوم شهریور ۱۳۲۰ و اشغال ایران به وسیلهٔ متفقین و استعفا و خروج رضاشاه از کشور بار دیگر وارد فعالیتهای سیاسی شد.<ref name=":1" /> | ||
== سومین نخستوزیری احمد قوام == | == سومین نخستوزیری احمد قوام == | ||
[[پرونده:احمد قوام و رضاشاه.jpg|بندانگشتی|احمد قوام و رضاشاه]] | [[پرونده:احمد قوام و رضاشاه.jpg|بندانگشتی|احمد قوام و رضاشاه]] | ||
۱۸ مرداد ۱۳۲۱ مجلس شورای ملی با اکثریت ۱۰۹ رای به احمد قوام رای اعتماد داد. قوام برای حل مشکل کمبود نان و مواد غذایی وزارتخانهٔ جدیدی به نام وزارت خواربار تأسیس کرد. واقعهٔ مهم دیگر این دوره از | ۱۸ مرداد ۱۳۲۱ مجلس شورای ملی با اکثریت ۱۰۹ رای به احمد قوام رای اعتماد داد. قوام برای حل مشکل کمبود نان و مواد غذایی وزارتخانهٔ جدیدی به نام وزارت خواربار تأسیس کرد. واقعهٔ مهم دیگر این دوره از نخستوزیری قوام استخدام هیئتی از مستشاران آمریکایی برای ادارهٔ امور مالی ایران است. دکتر میلسپو به عنوان رئیس کل دارایی ایران منصوب شد. او کسی بود که ۲۰ سال قبل در دورهٔ نخستوزیری قوام وی را استخدام کرده بود. همراه هیئت مستشاری مالی، یک هیئت مستشاری نظامی نیز به ریاست سرهنگ شوارتسکف برای تجدید سازمان ژاندارمری ایران استخدام کرد. استخدام مستشاران آمریکایی در سال ۱۳۲۱، بر خلاف باور عمومی، ابتکار خود قوام و اقدامی در جهت مقابله با انگلیسیها نبود، بلکه این خود انگلیسیها بودند که میخواستند برای تقویت موضع خود در برابر روسها، آمریکاییها را به میدان بکشند. سر ریدر بولارد (وزیر مختار انگلستان) میگوید: تحکیم حکومت مرکزی عمدتاً به اصلاحات اساسی با همکاری مستشاران آمریکایی بستگی دارد. ما همیشه از آمریکاییها حمایت کردهایم؛ ولی شاید روسها از حضور آنها نه تنها خوشحال نباشند؛ بلکه مکدر هم باشند. با وجود تشکیل وزارت خواروبار وضع نان نه تنها بهبود نیافت، بلکه روز به روز بدتر شد تا اینکه ماجرای ۱۷ آذر پیشآمد. | ||
۱۷ آذر ۱۳۲۱ عدهای از دانش آموزان و دانشجویان با دادن شعارهایی درباره نبودن نان بود پشت مجلس اجتماع کردند و بعد از گرفتن مجلس عدهای به غارت و چپاول مغازهها دست زدند سپس به خانهٔ قوام هجوم بردند و اموالش را به یغما بردند و خانهاش را آتش زدند.<ref name=":2" /> | ۱۷ آذر ۱۳۲۱ عدهای از دانش آموزان و دانشجویان با دادن شعارهایی درباره نبودن نان بود پشت مجلس اجتماع کردند و بعد از گرفتن مجلس عدهای به غارت و چپاول مغازهها دست زدند سپس به خانهٔ قوام هجوم بردند و اموالش را به یغما بردند و خانهاش را آتش زدند.<ref name=":2" /> | ||
در آن زمان گفته میشد این عده به تحریک دربار و رجال درباری علیه قوام تظاهرات کردند و خواستار استعفای او از | در آن زمان گفته میشد این عده به تحریک دربار و رجال درباری علیه قوام تظاهرات کردند و خواستار استعفای او از نخستوزیری شدند. قوام تصمیم به مقاومت گرفت، عدهای از رجال و مسببین حادثه را بازداشت کرد، تمام مطبوعات کشور را توقیف نمود و به جای آن یک روزنامه به نام اخبار امروز منتشر ساخت؛ ولی سرانجام در پی مخالفتهای فزاینده بعضی نمایندگان مجلس و مطبوعاتیها و مخالفت شاه با او در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۲۱ استعفا داد و بار دیگر به لاهیجان رفت. این بار بعد از استعفا مطبوعات آنچنان مقالات تند و آنقدر کاریکاتورهای زننده و به حدی اشعار انتقادی علیه او چاپ کردند که پیشبینی میشد قوامالسلطنه برای همیشه صحنه را ترک کند، اما چنین نشد.<ref name=":1" /> | ||
== چهارمین نخستوزیری احمد قوام و غائلهٔ آذربایجان == | == چهارمین نخستوزیری احمد قوام و غائلهٔ آذربایجان == | ||
در تاریخ ششم بهمن ماه ۱۳۲۴ | در تاریخ ششم بهمن ماه ۱۳۲۴ قوامالسلطنه برای چهارمین بار به نخستوزیری رسید. نخستوزیری قوام در این دوره مصادف بود با خودداری اتحاد جماهیر شوروی در خارج کردن قوای خود از ایران. سربازان انگلستان شروع به ترک کشور کردند ولی شورویها پاسخ دولت ایران را که پرسیده بود چه وقت حاضر به ترک ایران هستند گفته بود: «تا وقتی که اوضاع روشن شود» و همزمان [[جعفر پیشهوری|سید جعفر پیشهوری]] مدیر روزنامه آژیر با حمایت ارتش سرخ در آذربایجان اعلام خودمختاری کرد و شوروی مجدداً ادعای خود در مورد نفت شمال را تکرار کرد و اوضاع تیرهتر شد. در چنین شرایطی همه میدانستند که از رجالی مانند محمد ساعد و مرتضی قلیخان بیات (سهامالسلطنه) و حکیمالملک و صدرالاشراف که بعضی پاک و درست هم بودند، کاری ساخته نیست. هریک مدتی کوتاه نخستوزیر بودند ولی ناچار به استعفا شدند. در اینجا بود که نمایندگان متوجه مرد قدرتمند دربار شدند و با آنکه نمایندگان مجلس مطبوعات و شاه، دلخوشی از او نداشتند، همگی با موافقت او را به نخستوزیری رساندند. قوامالسلطنه، در ششم بهمن نخستوزیری را پذیرفت و در ۲۹ بهمن ۱۳۲۴ با هیاتی از وزیران و روزنامهنگاران برای ملاقات با استالین و حل مشکلات مربوط به خروج سربازان شوروی از ایران و مسئله آذربایجان و نفت شمال عازم مسکو شد.<ref name=":1" />[[پرونده:احمد قوام و محمدرضا پهلوی.jpg|بندانگشتی|احمد قوام و محمدرضا پهلوی]]قوام اول فروردین ۱۳۲۵ دستور بازداشت سید ضیاء را داد. ده روز پس از ورود احمد قوام به تهران، سادچیکف سفیر شوروی وارد تهران شد. ۱۵ فروردین ۱۳۲۵ قرارداد قوام- سادچیکف انتشار یافت. | ||
اقدامات آمریکا در این تصمیمگیریها زیاد تأثیر داشت؛ زیرا همزمان با ورود سادچیکف به ایران، رئیس جمهور آمریکا ( | اقدامات آمریکا در این تصمیمگیریها زیاد تأثیر داشت؛ زیرا همزمان با ورود سادچیکف به ایران، رئیس جمهور آمریکا (هاری ترومن) اولتیماتوم خود را به شوروی فرستاد که اگر شوروی خاک ایران را تخلیه نکند آمریکا نیز نیروهای خود را وارد ایران خواهد کرد. | ||
پس از آنکه قوام و هیئت او از مسکو بازگشتند، قوام به تشکیل حزب دموکرات ایران مبادرت ورزید. (تیر ۱۳۲۵) تنها حزبی که با حمایت و اعمال نفوذ شدید دولت وقت و با هدف قبضه کردن دورهٔ ۱۵ مجلس شورای ملی تأسیس شد، حزب دموکرات قوامالسلطنه بود که هیچگونه بنیان سیاسی، اجتماعی در میان مردم نداشت و اعضای آن عمدتاً فرصتطلبان و سودجویانی بودند که صرفاً جهت کسب قدرت سیاسی و احیاناً رسیدن به نمایندگی مجلس بدان روی آورده بودند. | پس از آنکه قوام و هیئت او از مسکو بازگشتند، قوام به تشکیل حزب دموکرات ایران مبادرت ورزید. (تیر ۱۳۲۵) تنها حزبی که با حمایت و اعمال نفوذ شدید دولت وقت و با هدف قبضه کردن دورهٔ ۱۵ مجلس شورای ملی تأسیس شد، حزب دموکرات قوامالسلطنه بود که هیچگونه بنیان سیاسی، اجتماعی در میان مردم نداشت و اعضای آن عمدتاً فرصتطلبان و سودجویانی بودند که صرفاً جهت کسب قدرت سیاسی و احیاناً رسیدن به نمایندگی مجلس بدان روی آورده بودند. | ||
| خط ۱۶۶: | خط ۱۶۶: | ||
انگلیسیها هم در این میان نقش مرموزی ایفا میکردند و اسناد منتشره مبین این واقعیت است که انگلیسیها در این دوران مقدمات جداسازی ایالات جنوب ایران به خصوص خوزستان را از پیکر ایران، در صورت تحقق یافتن تجزیهٔ آذربایجان فراهم ساخته بودند. | انگلیسیها هم در این میان نقش مرموزی ایفا میکردند و اسناد منتشره مبین این واقعیت است که انگلیسیها در این دوران مقدمات جداسازی ایالات جنوب ایران به خصوص خوزستان را از پیکر ایران، در صورت تحقق یافتن تجزیهٔ آذربایجان فراهم ساخته بودند. | ||
قوام هیأتی را برای رسیدگی به شیراز فرستاد. بالاخره مذاکرات منجر به نتیجه شد و | قوام هیأتی را برای رسیدگی به شیراز فرستاد. بالاخره مذاکرات منجر به نتیجه شد و قشقایی اعلام کرد، مطیع دولت است. آذر ماه ۱۳۲۵ ماه پیوستن آذربایجان به ایران بود (یکسال از حکومت خودمختار آذربایجان میگذشت). | ||
محمدرضا دستور داد که روز ۲۱ آذر به عنوان روز نجات آذربایجان جشن گرفته شود و ارتش رژه برود؛ در حالیکه در این ماجرا، ارتش و شاه نقش اساسی نداشتند، خروج نیروهای شوروی و عدم مقاومت فرقه در واقع تلاش آمریکا بود. | محمدرضا شاه دستور داد که روز ۲۱ آذر به عنوان روز نجات آذربایجان جشن گرفته شود و ارتش رژه برود؛ در حالیکه در این ماجرا، ارتش و شاه نقش اساسی نداشتند، خروج نیروهای شوروی و عدم مقاومت فرقه در واقع تلاش آمریکا بود. | ||
در واقع نجات آذربایجان به دست قوام نیز نبود؛ بلکه قوام قصد دادن امتیازاتی در مورد آذربایجان و نفت شمال به روسها داشت و این آمریکاییها بودند که جلوی اجرای نقشههای او را گرفتند. احمد قوام پس از ختم غائلهٔ آذربایجان و فارس در صدد انجام انتخابات دورهٔ پانزدهم برآمد.[[پرونده:احمد قوام و اشرف پهلوی.jpg|بندانگشتی|احمد قوام و اشرف پهلوی]]اولین اقدام مهم قوام در مجلس پانزدهم، طرح و تصمیمگیری دربارهٔ نفت شمال بود؛ اما قرارداد شرکت نفت ایران و شوروی به تصویب مجلس نرسید و سادچیکف پاسخ بسیار تند و زنندهای برای قوام فرستاد. | در واقع نجات آذربایجان به دست قوام نیز نبود؛ بلکه قوام قصد دادن امتیازاتی در مورد آذربایجان و نفت شمال به روسها داشت و این آمریکاییها بودند که جلوی اجرای نقشههای او را گرفتند. احمد قوام پس از ختم غائلهٔ آذربایجان و فارس در صدد انجام انتخابات دورهٔ پانزدهم برآمد.[[پرونده:احمد قوام و اشرف پهلوی.jpg|بندانگشتی|احمد قوام و اشرف پهلوی]]اولین اقدام مهم قوام در مجلس پانزدهم، طرح و تصمیمگیری دربارهٔ نفت شمال بود؛ اما قرارداد شرکت نفت ایران و شوروی به تصویب مجلس نرسید و سادچیکف پاسخ بسیار تند و زنندهای برای قوام فرستاد. | ||
| خط ۱۸۳: | خط ۱۸۳: | ||
۲۶ تیر مجلس با حضور فقط ۴۲ نفر اعلام رای میکند و در نتیجه با ۴۰ رای به قوام ابراز تمایل میشود. | ۲۶ تیر مجلس با حضور فقط ۴۲ نفر اعلام رای میکند و در نتیجه با ۴۰ رای به قوام ابراز تمایل میشود. | ||
آنچه در مورد روی کار آمدن قوام مشخص است، این است که اشرف و ملکه مادر، | آنچه در مورد روی کار آمدن قوام مشخص است، این است که اشرف و ملکه مادر، دخالتکنندگان درجه یک بودند و سهم سیاست خارجی در درجه دوم قرار داشت و شاه تا آخرین لحظه با روی کار آمدن قوام موافق نبود. | ||
اشرف مخالفین سیاسی مصدق را در کشورهای اروپای غربی به دور خود جمع و مبارزه علیه دولت را در خارج از ایران ادامه میداد تا اینکه در تابستان ۱۳۳۰ برای | اشرف مخالفین سیاسی مصدق را در کشورهای اروپای غربی به دور خود جمع و مبارزه علیه دولت را در خارج از ایران ادامه میداد تا اینکه در تابستان ۱۳۳۰ برای نخستینبار با جناب اشرف (قوام السلطنه) در اروپا ملاقات کرد. | ||
روزنامهٔ فرانسوی پاریپرس نیز در شمارهٔ ۵ ژوئیه (۲۰ روز قبل از وقایع ۳۰ تیر) ضمن بحث از کاندیدهای | روزنامهٔ فرانسوی پاریپرس نیز در شمارهٔ ۵ ژوئیه (۲۰ روز قبل از وقایع ۳۰ تیر) ضمن بحث از کاندیدهای نخستوزیری نوشت: انگلیسیها و آمریکاییها بیشتر از همه به قوام معتقدند؛ زیرا به عقیدهٔ دیپلماتهای انگلیسی پس از سقوط مصدق فقط یک مرد قوی مانند قوام میتواند آتش احساسات مردم را فرونشاند و با دول غرب سازش کند.[[پرونده:آخرین روزهای زندگی احمد قوام در کنار تنها پسرش.jpg|بندانگشتی|آخرین روزهای زندگی احمد قوام در کنار تنها پسرش]]روزنامهٔ مصری (ژورنال دژیپت) در شمارهای که مقارن با وقایع ۳۰ تیر مینویسد: استعفای دکتر مصدق و روی کار آمدن قوام حادثهای بود که انگلیسیها از شش ماه پیش انتظار آن را داشتند. | ||
قوام پس از | قوام پس از نخستوزیری اعلامیهٔ تند و شدیداللحنی انتشار داد که مجازات تمام طبقات را در بر میگرفت؛ بنابراین جو تازهای علیه او ایجاد شد. حسین مکی معتقد است نیم یا قسمتی از شکست قوام را باید به حساب آن گذاشت. | ||
نقش آیتالله کاشانی نیز بسیار مثمر ثمر بود. اعلامیهای صادر کرد و مردم را علیه اقدامات شاه بسیج نمود و در یک اعلامیه سوابق قوام را برشمرد و او را عامل استعمار انگلستان برای برهم زدن صنعت نفت برشمرد. | نقش [[آیتالله کاشانی]] نیز بسیار مثمر ثمر بود. اعلامیهای صادر کرد و مردم را علیه اقدامات شاه بسیج نمود و در یک اعلامیه سوابق قوام را برشمرد و او را عامل استعمار انگلستان برای برهم زدن صنعت نفت برشمرد. | ||
قوام فقط ۴ روز | قوام فقط ۴ روز نخستوزیر بود و با قیام مردم در روز ۳۰ تیر که منجر به کشته شدن عدهای از مردم تهران و شهرستانها شد، استعفای قوام از رادیو پخش شد. | ||
خبر استعفای قوام بر خلاف استعفای دکتر مصدق اول به اطلاع ملت ایران رسید بعد به اطلاع خودش.<ref name=":2" /> | خبر استعفای قوام بر خلاف استعفای دکتر مصدق اول به اطلاع ملت ایران رسید بعد به اطلاع خودش.<ref name=":2" /> | ||
=== بیانیهی معروف احمد قوام === | === بیانیهی معروف احمد قوام === | ||
بیانیه معروف احمد قوام السلطنه به عنوان | بیانیه معروف احمد قوام السلطنه به عنوان نخستوزیر که از رادیو تهران پخش شد و آتش قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ را شعلهور کرد | ||
ملت ایران! | ملت ایران! | ||
بدون اندک تردید و درنگ دعوت شاهنشاه متبوع و مخفم خود را به مقام ریاست دولت پذیرفته و با وجود کبر سن و نیاز به استراحت، این بار سنگین را بر دوش گرفتم. در مقابل سختی و آشفتگی اوضاع، در مذهب یک | بدون اندک تردید و درنگ دعوت شاهنشاه متبوع و مخفم خود را به مقام ریاست دولت پذیرفته و با وجود کبر سن و نیاز به استراحت، این بار سنگین را بر دوش گرفتم. در مقابل سختی و آشفتگی اوضاع، در مذهب یک وطنخواه صمیمی، کفر بود که به ملاحظات شخصی شانه از خدمتگزاری خالی کند و با بیقیدی به پریشانی و سیهبختی مملکت نظاره نماید. | ||
حس مسئولیت و تکلیف مرا بر آن داشت که از فرصت مغتنم استفاده کرده و در مقام ترمیم | حس مسئولیت و تکلیف مرا بر آن داشت که از فرصت مغتنم استفاده کرده و در مقام ترمیم ویرانیها برآیم. در اینجا تذکر این نکته اساسی را لازم میدانم که به مناسبات حسنه با عموم ممالک، خاصه با دول بزرگ دنیا اهمیت بسیار میدهم و رفتار خود را نسبت به آنها مطابق با مقدرات بینالملل مینمایم و لکن به اتباع ایرانی اجازه نخواهم داد که به اتکاء اجانب، اغراض خود را بر دولت من تحمیل کنند. | ||
هم وطنان به عدل و داد مانند نان و آب نیازمندند. باید قوه قضائیه مستقل باشد و واقعا از دو قوه مقننه و مجریه تفکیک و از زیر نفوذ | هم وطنان به عدل و داد مانند نان و آب نیازمندند. باید قوه قضائیه مستقل باشد و واقعا از دو قوه مقننه و مجریه تفکیک و از زیر نفوذ آنها آزاد شود. | ||
من شبی با وجدان آرام سر به بالین خواهم نهاد که در | من شبی با وجدان آرام سر به بالین خواهم نهاد که در زندانهای پایتخت و ولایات یک نفر بیگناه با ناله و آه به سر نبرد. من میخواهم تمام اهالی این کشور اعم از مامور دولت و صنعتگر و کارگر و برزگر و بازرگان، غنی و ثروتمند باشند. از چشمتنگی برخی رجال که در صدد کسر حقوق کارمندان و مصادره اتومبیل و فروش ادارات برآمدهاند، تنفر دارم. | ||
به همان اندازه که از عوامفریبی در امور سیاسی بیزارم در مسائل مذهبی نیز از ریا و سالوس منزجرم. کسانی که به بهانه مبارزه با افراطیون سرخ، ارتجاع سیاه را تقویت | به همان اندازه که از عوامفریبی در امور سیاسی بیزارم در مسائل مذهبی نیز از ریا و سالوس منزجرم. کسانی که به بهانه مبارزه با افراطیون سرخ، ارتجاع سیاه را تقویت نمودهاند، لطمه شدیدی به آزادی وارد ساخته و زحمات بانیان مشروطیت را از نیم قرن به این طرف به هدر دادهاند. | ||
ملت ایران! | ملت ایران! | ||
من به اتکاء حمایت شما و نمایندگان شما این مقام را قبول کردم و هدف | من به اتکاء حمایت شما و نمایندگان شما این مقام را قبول کردم و هدف نهاییام رفاه و سعادت شماست و به عموم اخطار میکنم که دوره عصیان سپری شده و روز اطاعت از اوامر و نواهی حکومت فرا رسیده است. | ||
کشتیبان را سیاستی دگر آمد. | کشتیبان را سیاستی دگر آمد. | ||
| خط ۲۲۰: | خط ۲۲۰: | ||
طهران- ۲۷ تیر ۱۳۳۱ | طهران- ۲۷ تیر ۱۳۳۱ | ||
رئیس الوزرا- | رئیس الوزرا- قوامالسلطنه | ||
== مرگ احمد قوام == | == مرگ احمد قوام == | ||
قوام در ۳۱ تیر ۱۳۳۴ در سن ۸۲ سالگی در تهران | قوام در ۳۱ تیر ۱۳۳۴ در سن ۸۲ سالگی در تهران درگذشت. قوام از همسرش اشرف فرزندی نداشت و تنها فرزند او به نام حسین قوام حاصل ازدواج او با یک دختر روستایی بنام زهرا دلشاد در سن ۷۲ سالگی بود.<ref name=":2" /> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||