۳۹۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اشغال ایران در جنگ جهانی اول''' - ششم اسفند ۱۲۹۳ خورشیدی، آغاز حمله و اشغال خاک ایران در جنگ جهانی اول | '''اشغال ایران در جنگ جهانی اول''' - ششم اسفند ۱۲۹۳ خورشیدی، آغاز حمله و اشغال خاک ایران در جنگ جهانی اول بود. | ||
با آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ م / ۱۲۹۳ ه ش در اروپا، به زودی شعلههای آن آسیا را نیز فراگرفت و با وجود اعلام بیطرفی ایران در جنگ، بیگانگان به خاک ایران تجاوز و مناطقی از آن را اشغال کردند. نیروهای عثمانی قسمت اعظم آذربایجان تا میانه، کردستان، کرمانشاه، بروجرد و همدان را به اشغال درآوردند. <ref>[http://www.mefda.ir/news/47663/ مف دا -ششم اسفند ۱۲۹۳ خورشیدی، آغاز حمله و اشغال خاک ایران در جنگ جهانی اول]</ref> | با آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ م / ۱۲۹۳ ه ش در اروپا، به زودی شعلههای آن آسیا را نیز فراگرفت و با وجود اعلام بیطرفی ایران در جنگ، بیگانگان به خاک ایران تجاوز و مناطقی از آن را اشغال کردند. نیروهای عثمانی قسمت اعظم آذربایجان تا میانه، کردستان، کرمانشاه، بروجرد و همدان را به اشغال درآوردند. <ref>[http://www.mefda.ir/news/47663/ مف دا -ششم اسفند ۱۲۹۳ خورشیدی، آغاز حمله و اشغال خاک ایران در جنگ جهانی اول]</ref> | ||
خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
در اين ميان گروهي از مهاجرين نيز در كرمانشاه حكومت مستقلي تشكيل داده و خود را تحت حمايت متحدين آن روز يعني آلمان وعثماني قرار داده بودند. رياست حكومت كرمانشاه را رضاقليخان نظامالسلطنه مافي به عهده داشت. جمعي از ايرانيان مقيم اروپا هم كميتهاي به نام «ايران آزاد» تشكيل داده و از حكومت نظامالسلطنه پشتيباني ميكردند. مركز اين كميته در برلن بود و سيدحسن تقيزاده در سمت رياست اين كميته با دولت آلمان رابطه برقرار كرده بود. | در اين ميان گروهي از مهاجرين نيز در كرمانشاه حكومت مستقلي تشكيل داده و خود را تحت حمايت متحدين آن روز يعني آلمان وعثماني قرار داده بودند. رياست حكومت كرمانشاه را رضاقليخان نظامالسلطنه مافي به عهده داشت. جمعي از ايرانيان مقيم اروپا هم كميتهاي به نام «ايران آزاد» تشكيل داده و از حكومت نظامالسلطنه پشتيباني ميكردند. مركز اين كميته در برلن بود و سيدحسن تقيزاده در سمت رياست اين كميته با دولت آلمان رابطه برقرار كرده بود. | ||
در مرداد ماه 1295 (اوت 1916) به دنبال پيشروي نيروهاي عثماني به طرف قزوين، سپهسالار تنكابني از رياست وزراء بركنار شد و ميرزا حسنخان وثوقالدوله به جانشيني وي انتخاب گرديد. در اين هنگام چون پايتخت در خطر اشغال قواي عثماني قرار داشت وزيران مختار روس و انگليس در تهران به احمدشاه تكليف كردند از تهران خارج شود، ولي شوراي مشورتي كه به درخواست احمدشاه از علما و شاهزادگان و اعيان تشكيل شده بود به احمدشاه توصيه كرد پايتخت راترك نكند. از سوي ديگر هيئتي از طرف شوراي مشورتي عازم همدان مركز فرماندهي قواي عثماني در ايران شد تا ضمن مذاكره با احسان پاشا فرمانده نيروهاي عثماني از وي تقاضا كنند از حركت قواي عثماني به طرف پايتخت جلوگيري نمايد. اين هيئت كه قوامالسلطنه و محتشمالسلطنه و مشاورالممالك در آن عضويت داشتند موفق شد موافقت ژنرال احسان پاشا را به خودداري از اشغال تهران از طرف قواي عثماني جلب نمايد. | در مرداد ماه 1295 (اوت 1916) به دنبال پيشروي نيروهاي عثماني به طرف قزوين، سپهسالار تنكابني از رياست وزراء بركنار شد و ميرزا حسنخان وثوقالدوله به جانشيني وي انتخاب گرديد. در اين هنگام چون پايتخت در خطر اشغال قواي عثماني قرار داشت وزيران مختار روس و انگليس در تهران به احمدشاه تكليف كردند از تهران خارج شود، ولي شوراي مشورتي كه به درخواست احمدشاه از علما و شاهزادگان و اعيان تشكيل شده بود به احمدشاه توصيه كرد پايتخت راترك نكند. از سوي ديگر هيئتي از طرف شوراي مشورتي عازم همدان مركز فرماندهي قواي عثماني در ايران شد تا ضمن مذاكره با احسان پاشا فرمانده نيروهاي عثماني از وي تقاضا كنند از حركت قواي عثماني به طرف پايتخت جلوگيري نمايد. اين هيئت كه قوامالسلطنه و محتشمالسلطنه و مشاورالممالك در آن عضويت داشتند موفق شد موافقت ژنرال احسان پاشا را به خودداري از اشغال تهران از طرف قواي عثماني جلب نمايد.<ref name=":1" /> | ||
== آغاز کمیته مجازات == | |||
سال 1917 در ايران با فعاليتهاي تروريستي كميتهاي به نام «كميته مجازات» در تهران آغاز شد و وحشت زيادي در دلها افكند. به دنبال انقلاب اول روسيه و استعفاي تزار كه در اواخر اسفندماه 1295 روي داد وثوقالدوله هيئتي را به رياست يك روزنامهنگار جوان به نام سيدضياءالدين طباطبايي به روسيه فرستاد تا دربارهي تحولات روسيه تحقيق به عمل آورده و موجبات نزديكي به حكومت جديد روسيه را فراهم آورد. در اين هيئت نمايندگاني از وزارتخانههاي مختلف عضويت داشتند، كه از آن جمله ميتوان به ميرزا باقرخان مهذبالسلطنه نمايندهي وزارت خارجه و كلنل كاظم خان نمايندهي وزارت جنگ و ميرزا يوسف خان مشار اعظم نمايندهي وزارت داخله اشاره نمود. | سال 1917 در ايران با فعاليتهاي تروريستي كميتهاي به نام «كميته مجازات» در تهران آغاز شد و وحشت زيادي در دلها افكند. به دنبال انقلاب اول روسيه و استعفاي تزار كه در اواخر اسفندماه 1295 روي داد وثوقالدوله هيئتي را به رياست يك روزنامهنگار جوان به نام سيدضياءالدين طباطبايي به روسيه فرستاد تا دربارهي تحولات روسيه تحقيق به عمل آورده و موجبات نزديكي به حكومت جديد روسيه را فراهم آورد. در اين هيئت نمايندگاني از وزارتخانههاي مختلف عضويت داشتند، كه از آن جمله ميتوان به ميرزا باقرخان مهذبالسلطنه نمايندهي وزارت خارجه و كلنل كاظم خان نمايندهي وزارت جنگ و ميرزا يوسف خان مشار اعظم نمايندهي وزارت داخله اشاره نمود. | ||
روز هشتم خرداد 1296 وثوقالدوله به دنبال تشديد فعاليت كميتهي مجازات و قتل متينالسلطنه نمايندهي سابق مجلس و مدير روزنامهي عصر جديد، استعفا داد و علاءالسلطنه به جانشيني وي انتخاب گرديد. علاءالسلطنه بعد از انجام انتخابات دورهي چهارم مجلس شوراي ملي استعفا داد و عينالدوله به جانشيني وي برگزيده شد. انقلاب دوم روسيه در زمان حكومت وي در ايران روي داد و با روي كار آمدن بلشويكها در روسيه روابط ايران و روسيه وارد مرحلهي تازهاي شد. | روز هشتم خرداد 1296 وثوقالدوله به دنبال تشديد فعاليت كميتهي مجازات و قتل متينالسلطنه نمايندهي سابق مجلس و مدير روزنامهي عصر جديد، استعفا داد و علاءالسلطنه به جانشيني وي انتخاب گرديد. علاءالسلطنه بعد از انجام انتخابات دورهي چهارم مجلس شوراي ملي استعفا داد و عينالدوله به جانشيني وي برگزيده شد. انقلاب دوم روسيه در زمان حكومت وي در ايران روي داد و با روي كار آمدن بلشويكها در روسيه روابط ايران و روسيه وارد مرحلهي تازهاي شد.<ref name=":1" /> | ||
در اوائل ديماه 1296 ايران وضع آشفتهاي داشت. بخش اعظم شمال ايران هنوز تحت اشغال سربازان روس بود، ولي با روي كارآمدن حكومت بلشويكي در روسيه بين افسران قشون اشغالي روس بر سر اين كه از حكومت جديد روسيه اطاعت كنند يا نه اختلاف افتاده بود. بخش مهمي از غرب ايران در اشغال عثمانيها بود و در جنوب نيروي «تفنگداران جنوب» كه انگليسيها به وجود آورده بودند فرمانروايي ميكردند عينالدوله كه علاوه بر مشكلات سياست خارجي با بحران شديد مالي و قحطي و گرسنگي در قلمرو حكومت خود روبه رو شده بود، روز 25 دي ماه 1296 استعفا داد و مستوفيالممالك به جانشيني وي تعيين گرديد. مستوفيالممالك در داخل با همان مشكلات عينالدوله دست به گريبان بود، ولي در سياست خارجي با انعقاد قرارداد صلح بين روسيه و آلمان (قرارداد برست ليتوسك) موفقيت بزرگي به دست آورد، زيرا به موجب اين قرارداد روسها مكلف به بيرون بردن نيروهاي خود از ايران گرديدند. البته مستوفيالممالك و دولت او در اين موفقيت نقشي نداشتند. تعهد روسيه به تخليهي نيروهاي خود از ايران با فعاليتهاي كميتهي ايران آزاد در برلن و مراجعات رؤساي اين كميته به دولت آلمان بيارتباط نبود و آلمانيها كه فكر ميكردند به كمك اعضاي اين كميته در ايران صاحب نفوذ خواهند شد، در قرارداد متاركهي جنگ با روسيه مادهاي گنجاندند كه به موجب آن روسها مكلف به تخليهي ايران گرديدند. | == خروج نیروهای روسیه از ایران == | ||
در اوائل ديماه 1296 ايران وضع آشفتهاي داشت. بخش اعظم شمال ايران هنوز تحت اشغال سربازان روس بود، ولي با روي كارآمدن حكومت بلشويكي در روسيه بين افسران قشون اشغالي روس بر سر اين كه از حكومت جديد روسيه اطاعت كنند يا نه اختلاف افتاده بود. بخش مهمي از غرب ايران در اشغال عثمانيها بود و در جنوب نيروي «تفنگداران جنوب» كه انگليسيها به وجود آورده بودند فرمانروايي ميكردند عينالدوله كه علاوه بر مشكلات سياست خارجي با بحران شديد مالي و قحطي و گرسنگي در قلمرو حكومت خود روبه رو شده بود، روز 25 دي ماه 1296 استعفا داد و مستوفيالممالك به جانشيني وي تعيين گرديد. مستوفيالممالك در داخل با همان مشكلات عينالدوله دست به گريبان بود، ولي در سياست خارجي با انعقاد قرارداد صلح بين روسيه و آلمان (قرارداد برست ليتوسك) موفقيت بزرگي به دست آورد، زيرا به موجب اين قرارداد روسها مكلف به بيرون بردن نيروهاي خود از ايران گرديدند. البته مستوفيالممالك و دولت او در اين موفقيت نقشي نداشتند. تعهد روسيه به تخليهي نيروهاي خود از ايران با فعاليتهاي كميتهي ايران آزاد در برلن و مراجعات رؤساي اين كميته به دولت آلمان بيارتباط نبود و آلمانيها كه فكر ميكردند به كمك اعضاي اين كميته در ايران صاحب نفوذ خواهند شد، در قرارداد متاركهي جنگ با روسيه مادهاي گنجاندند كه به موجب آن روسها مكلف به تخليهي ايران گرديدند. | |||
مستوفيالممالك سرانجام در برابر مشكلات داخلي تاب مقاومت نياورد و روز هشتم ارديبهشت 1297 از رياست دولت كنارهگيري كرد. احمدشاه نجفقليخان صمصامالسلطنه را به جانشيني وي منصوب كرد. ولي دو ماه بعد با مخالفت شديد مردم و بسته شدن بازار و دكاكين بركنار گرديد. احمدشاه مجدداً وثوقالدوله را به رئيسالوزرائي منصوب كرد و اولين كار وثوقالدوله در دوره جديد حكومت خود تعقيب و دستگيري اعضاي كميتهي مجازات و اعدام سران آنها در ميدان توپخانه بود. دو عنصر اصلي ديگر اين كميته (ابراهيم منشيزاده و اسدالله ابوالفتحزاده) نيز هنگام فرار كشته شدند. | مستوفيالممالك سرانجام در برابر مشكلات داخلي تاب مقاومت نياورد و روز هشتم ارديبهشت 1297 از رياست دولت كنارهگيري كرد. احمدشاه نجفقليخان صمصامالسلطنه را به جانشيني وي منصوب كرد. ولي دو ماه بعد با مخالفت شديد مردم و بسته شدن بازار و دكاكين بركنار گرديد. احمدشاه مجدداً وثوقالدوله را به رئيسالوزرائي منصوب كرد و اولين كار وثوقالدوله در دوره جديد حكومت خود تعقيب و دستگيري اعضاي كميتهي مجازات و اعدام سران آنها در ميدان توپخانه بود. دو عنصر اصلي ديگر اين كميته (ابراهيم منشيزاده و اسدالله ابوالفتحزاده) نيز هنگام فرار كشته شدند. | ||
هنگامي كه وثوقالدوله مأمور تشكيل كابينه شد تخليه سربازان روس از ايران در شرف انجام بود. دو ماه بعد از تشكيل كابينهي جديد وثوقالدوله جنگ بينالمللي اول با شكست متحدين پايان يافت و نيروهاي عثماني نيز تا پايان سال 1918 ايران را تخليه كردند. | هنگامي كه وثوقالدوله مأمور تشكيل كابينه شد تخليه سربازان روس از ايران در شرف انجام بود. دو ماه بعد از تشكيل كابينهي جديد وثوقالدوله جنگ بينالمللي اول با شكست متحدين پايان يافت و نيروهاي عثماني نيز تا پايان سال 1918 ايران را تخليه كردند.<ref name=":1" /> | ||
== انگلیس تنها نیروی اشغالگر در ایران == | |||
تخليهي ايران از سربازان روس و عثماني با تقويت نيروهاي انگليسي در ايران و گسترش دامنهي عمليات آنها تا شمال كشور همراه بود و انگليسيها كه ميخواستند ايران را بدون رقيب و مزاحم ديگري در اختيار خود بگيرند با امضاي قرارداد جديدي با دولت وثوقالدوله قشون و ماليهي ايران را تحت كنترل خود درآوردند. انگليسيها پس از امضاي اين قرارداد، كه به قرارداد 1919 معروف شده است، بدون اين كه منتظر تصويب آن از طرف مجلس شوراي ملي بشوند، مفاد آن را به موقع اجرا گذاشتند و يك هيئت نظامي و يك هيئت مالي به ايران فرستادند، ولي انتشار خبر امضاي اين قرارداد كه ابتدا محرمانه نگاه داشته شده بود با مخالفت شديد افكار عمومي مواجه گرديد. | تخليهي ايران از سربازان روس و عثماني با تقويت نيروهاي انگليسي در ايران و گسترش دامنهي عمليات آنها تا شمال كشور همراه بود و انگليسيها كه ميخواستند ايران را بدون رقيب و مزاحم ديگري در اختيار خود بگيرند با امضاي قرارداد جديدي با دولت وثوقالدوله قشون و ماليهي ايران را تحت كنترل خود درآوردند. انگليسيها پس از امضاي اين قرارداد، كه به قرارداد 1919 معروف شده است، بدون اين كه منتظر تصويب آن از طرف مجلس شوراي ملي بشوند، مفاد آن را به موقع اجرا گذاشتند و يك هيئت نظامي و يك هيئت مالي به ايران فرستادند، ولي انتشار خبر امضاي اين قرارداد كه ابتدا محرمانه نگاه داشته شده بود با مخالفت شديد افكار عمومي مواجه گرديد. | ||
ویرایش