۸٬۸۰۱
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
}} | }} | ||
'''جنبش تنباکو''' ، '''نهضت تنباکو''' یا '''قیام | '''جنبش تنباکو'''، '''نهضت تنباکو''' یا '''قیام تنباکو،''' (در سال ۱۲۶۸) یک حرکت اجتماعی و سیاسی به شمار می‌رود که علیه اعطای امتیاز توتون و تنباکو ایجاد شد. زمینه‌ساز جنبش تنباکو قرارداد عظیمی بود که بین دولت ایران و یک سرمایه‌گذار انگلیسی به نام «رویتر» بسته شده بود. در این قرارداد در سال ۱۲۵۰ امتیازهای بسیاری از جمله امتیاز احداث راه‌آهن، کشتیرانی در رودخانه‌ها، خطوط تلگراف، بهره‌برداری از معادن و جنگل‌های دولتی و زهکشی و آبیاری ایران به مدت هفتاد سال به انگلستان دادند. | ||
بعد از سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا و هنگامی که او با کمبود بودجه برای سفر تفریحی خود مواجه بود دولت انگلستان توانست از طریق فردی به نام جرالد تالبوت | بعد از سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا و هنگامی که او با کمبود بودجه برای سفر تفریحی خود مواجه بود دولت انگلستان توانست از طریق فردی به نام جرالد تالبوت امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران را بدست آورد. جرالد تالبوت یک کمپانی به نام رژی تأسیس کرده و این کمپانی امتیاز توتون و تنباکوی ایران را از آن خود کرد. این قرارداد با عث نارضایتی مردم و شعله‌ور شدن قیام و شورش شد. جنبش ابتدا از حرکت اعتراضی مردم درشهرهای تبریز و شیراز و اصفهان آغاز و رفته رفته فراگیر شد. ۱۷ ماه پس از امضای قرارداد رژی و به میدان آمدن مردم، میرزا محمد حسین شیرازی (مرجع زمان) که در سامرا می‌زیست نیز فتوای تحریم استعمال توتون و تنباکو را صادر کرد: متن این فتوا چنین بود: | ||
امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران را بدست آورد. جرالد تالبوت یک کمپانی به نام رژی تأسیس کرده و این کمپانی امتیاز توتون و تنباکوی ایران را از آن خود کرد. این قرارداد با عث | |||
«بسم‌الله الرحمن الرحیم. الیوم استعمال تنباکو و توتون بأی نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (عج) است». | «بسم‌الله الرحمن الرحیم. الیوم استعمال تنباکو و توتون بأی نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (عج) است». | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۴: | ||
سرانجام در روز ۲۵ اردیبهشت سال ۱۲۷۰ شمسی به دنبال اعتراضات و درگیری‌های خونین مردم علیه قرارداد رژی، ناصرالدین شاه مجبور به لغو این امتیاز گردید و بدین ترتیب اولین حرکت سراسری خلق علیه یک کمپانی و امتیاز استعماری به ثمر رسید. | سرانجام در روز ۲۵ اردیبهشت سال ۱۲۷۰ شمسی به دنبال اعتراضات و درگیری‌های خونین مردم علیه قرارداد رژی، ناصرالدین شاه مجبور به لغو این امتیاز گردید و بدین ترتیب اولین حرکت سراسری خلق علیه یک کمپانی و امتیاز استعماری به ثمر رسید. | ||
== بافت اجتماعی ایران | == بافت اجتماعی ایران == | ||
در نیمهٴ دوم قرن سیزدهم شمسی، بافت اجتماعی ایران به این شکل بود که شاه بشکلی مطلق العنان، با جمع کثیری از شاهزادگان، درباریان، اشراف، ایلخانان (خوانین عشایر) و آخوندهای وابسته به حکومت، در یک طرفو در مقابل، تودهٴ کثیر دهقانان، صنعتگران، پیشهوران، و قشرهای پایین شهری، قرار داشتند. این توده‌های ستمدیده با وقوع هر اعتراض و خیزشی که علیه حاکمیت بود به آن می‌پیوستند. در این میان، بوژوازی نوپای تجاری هم، که ممانعت‌ها و اخاذی‌های دربار و خوانین را در برابر تجارت و کسب و کار خود می‌دید، بتدریج، در کنار این اقشار ناراضی قرار گرفت. | در نیمهٴ دوم قرن سیزدهم شمسی، بافت اجتماعی ایران به این شکل بود که شاه بشکلی مطلق العنان، با جمع کثیری از شاهزادگان، درباریان، اشراف، ایلخانان (خوانین عشایر) و آخوندهای وابسته به حکومت، در یک طرفو در مقابل، تودهٴ کثیر دهقانان، صنعتگران، پیشهوران، و قشرهای پایین شهری، قرار داشتند. این توده‌های ستمدیده با وقوع هر اعتراض و خیزشی که علیه حاکمیت بود به آن می‌پیوستند. در این میان، بوژوازی نوپای تجاری هم، که ممانعت‌ها و اخاذی‌های دربار و خوانین را در برابر تجارت و کسب و کار خود می‌دید، بتدریج، در کنار این اقشار ناراضی قرار گرفت. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۰: | ||
== قرارداد رویتر == | == قرارداد رویتر == | ||
[[پرونده:قرارداد رویتر.jpg|جایگزین=قرارداد رویتر|بندانگشتی|قرارداد رویتر]] | [[پرونده:قرارداد رویتر.jpg|جایگزین=قرارداد رویتر|بندانگشتی|قرارداد رویتر]] | ||
در زمان ناصرالدین شاه، قرارداد عظیمی بین دولت ایران و یک | در زمان ناصرالدین شاه، قرارداد عظیمی بین دولت ایران و یک سرمایه‌گذار انگلیسی به نام بارون ژولیوس دورویتر بسته شد. این قرارداد امتیاز انحصاری تجارت انواع کالاهای ایرانی را به انگلستان داد. حق استخراج و صادرات معادن، بانک‌ها، راه‌سازی، کشتی رانی، تأسیس کارخانه‌جات و... برخی از این امتیازها بودند. این قرارداد عملا سرنوشت ایران را به دست انگلستان می‌سپرد. | ||
== قرارداد رِژی یا امتیاز توتون و تنباکو == | == قرارداد رِژی یا امتیاز توتون و تنباکو == | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۲: | ||
* سوم: توده‌ی مردم. | * سوم: توده‌ی مردم. | ||
از این سه عنصر دستگاه حاکمه قاجار دست در دست عوامل شرکت رژی در مقابل توده‌ی مردم بود. نیروهایی در درون توده مردم وجود داشتند که مردم را به میدان مبارزه با دو عنصر داخلی و خارجی کشاندند که شامل: تجار، رعایا و برخی از علماء و روحانیون چون میرزای شیرازی، میرزا محمد حسن آشتیانی، حاج میرزا جواد آقا، آقا میرسیدعلی مدرس .<ref>کتاب قیام تنباکو، یعقوب آژند</ref> | از این سه عنصر دستگاه حاکمه قاجار دست در دست عوامل شرکت رژی در مقابل توده‌ی مردم بود. نیروهایی در درون توده مردم وجود داشتند که مردم را به میدان مبارزه با دو عنصر داخلی و خارجی کشاندند که شامل: تجار، رعایا و برخی از علماء و روحانیون چون میرزای شیرازی، میرزا محمد حسن آشتیانی، حاج میرزا جواد آقا، آقا میرسیدعلی مدرس .<ref>کتاب قیام تنباکو، یعقوب آژند</ref> | ||
== | == نامه‌ها به میرزای شیرازی == | ||
[[پرونده:اسدآبادی2.PNG|جایگزین=سیدجمال‌الدین اسدآبادی|بندانگشتی|سیدجمال‌الدین اسدآبادی]] | [[پرونده:اسدآبادی2.PNG|جایگزین=سیدجمال‌الدین اسدآبادی|بندانگشتی|سیدجمال‌الدین اسدآبادی]] | ||
در دوران قاجار پس از عقد قراردادهای رویتر و رژی بازرگانان و تجار و تولیدکنندگانی که تا کنون خودشان تولید کرده و از فروش کالاهاشان سود می‌بردند، از اعطای امتیازات به دول استعماری، ضرر می‌کردند. اعطای امتیاز توتون و تنباکو نیز باعث ضرر تجار توتون ایران می‌شد. به این ترتیب منافع بورژوازی تجاری و پیشهوران فقیر و توده‌های ناراضی و روستاییان خشمگین، در این رابطه منطبق بود. بنابراین بازرگانان سرشناس، و آخوندهای وابسته به بازار هم وارد صحنه شدند. | در دوران قاجار پس از عقد قراردادهای رویتر و رژی بازرگانان و تجار و تولیدکنندگانی که تا کنون خودشان تولید کرده و از فروش کالاهاشان سود می‌بردند، از اعطای امتیازات به دول استعماری، ضرر می‌کردند. اعطای امتیاز توتون و تنباکو نیز باعث ضرر تجار توتون ایران می‌شد. به این ترتیب منافع بورژوازی تجاری و پیشهوران فقیر و توده‌های ناراضی و روستاییان خشمگین، در این رابطه منطبق بود. بنابراین بازرگانان سرشناس، و آخوندهای وابسته به بازار هم وارد صحنه شدند. | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۶: | ||
این تجربهی موفقیت آمیز موجب شد که پس از آن هر وقت ظلم و ستم حکومت استبدادی از حد میگذشته دستهی زنها به سرپرستی زینب پاشا خروج و کانون فساد را ویران می‌کرد و پس از آن از نظرها پنهان می‌شد و کسی به هویت آنان پی نمیبرد.<ref name=":4" /> | این تجربهی موفقیت آمیز موجب شد که پس از آن هر وقت ظلم و ستم حکومت استبدادی از حد میگذشته دستهی زنها به سرپرستی زینب پاشا خروج و کانون فساد را ویران می‌کرد و پس از آن از نظرها پنهان می‌شد و کسی به هویت آنان پی نمیبرد.<ref name=":4" /> | ||
== لغو امتیاز رژی | == لغو امتیاز رژی == | ||
در روز چهارشنبه ۱۶ دی ۱۲۷۰ شمسی برابر با پنجم جمادی‌الاخر سال ۱۳۰۹ هجری قمری، ناصرالدین‌شاه ناگزیر امتیاز تنباکو را لغو کرد. | در روز چهارشنبه ۱۶ دی ۱۲۷۰ شمسی برابر با پنجم جمادی‌الاخر سال ۱۳۰۹ هجری قمری، ناصرالدین‌شاه ناگزیر امتیاز تنباکو را لغو کرد. | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۳: | ||
قبل از جنبش تنباکو انجمن‌ها عمدتا تخصصی و با هدف مطالعه موضوعات مشخصی مانند شعر و فلسفه و تاریخ بودند اما در پایان قرن و شروع دوران بیداری ایرانیان، تعداد زیادی انجمن توسط نخبگان سیاسی تشکیل شد. هدف اصلی تشکیل این انجمن‌ها بررسی سیستم حکومتی در ایران و ایجاد تحول در آن بود. مفاهیمی مانند ملیت، استقلال، منافع ملی و حاکمیت ملی، از درون این انجمن‌ها به فرهنگ سیاسی ایران آمد. گسترش صنعت چاپ نیز به انجمن‌ها فرصت داد که افکار و عقاید خود را تبلیغ کنند.<ref>جنبش تنباکو و مبارزه بی‌خشونت، ص ۱۰ و ۱۱</ref><ref>جنبش‌های اجتماعی در ایران قرن بیستم، استفان پولسون، ص ۸۵</ref> | قبل از جنبش تنباکو انجمن‌ها عمدتا تخصصی و با هدف مطالعه موضوعات مشخصی مانند شعر و فلسفه و تاریخ بودند اما در پایان قرن و شروع دوران بیداری ایرانیان، تعداد زیادی انجمن توسط نخبگان سیاسی تشکیل شد. هدف اصلی تشکیل این انجمن‌ها بررسی سیستم حکومتی در ایران و ایجاد تحول در آن بود. مفاهیمی مانند ملیت، استقلال، منافع ملی و حاکمیت ملی، از درون این انجمن‌ها به فرهنگ سیاسی ایران آمد. گسترش صنعت چاپ نیز به انجمن‌ها فرصت داد که افکار و عقاید خود را تبلیغ کنند.<ref>جنبش تنباکو و مبارزه بی‌خشونت، ص ۱۰ و ۱۱</ref><ref>جنبش‌های اجتماعی در ایران قرن بیستم، استفان پولسون، ص ۸۵</ref> | ||
== جنبش تنباکو | == جنبش تنباکو زمینه‌ساز مشروطه == | ||
جنبش تنباکو موجب به‌وجود آمدن تغیرات بنیادینی در ذهنیت ایرانیان شد. این اتفاق نشان داد که شورش‌های مردمی می‌توانند تبدیل به جنبش‌های تاثیرگذار شود. جنبش تنباکو همچنین نشان داد که گروه نوظهور روشنفکر و طبقه‌‌ی متوسط جامعه سنتی می‌توانند با هم کار کنند و اینکه شاه، برخلاف تصور آن ایام، آسیب پذیر است. | جنبش تنباکو موجب به‌وجود آمدن تغیرات بنیادینی در ذهنیت ایرانیان شد. این اتفاق نشان داد که شورش‌های مردمی می‌توانند تبدیل به جنبش‌های تاثیرگذار شود. جنبش تنباکو همچنین نشان داد که گروه نوظهور روشنفکر و طبقه‌‌ی متوسط جامعه سنتی می‌توانند با هم کار کنند و اینکه شاه، برخلاف تصور آن ایام، آسیب پذیر است. | ||