جنبش مشروطه ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

اولین نشانه‌های بیداری در بین ایرانیان در جنبش تنباکو در زمان ناصرالدین شاه قاجار نمایان شد. در اثر ایستادگی مردم ایران و همراهی برخی مراجع و ملایان‌، دربار در مقابل خواست مردم عقب نشینی کرد و امتیاز انحصار تجارت تنباکو را که به یک کمپانی انگلیسی واگذار کرده بود لغو کرد. در همین دوران تعدادی از ایرانیان که به اروپا رفته بودند و پیشرفت‌های آنجا را دیده بودند؛ این آگاهی‌ها را به جامعه ایران آورده و شور آزادیخواهی را در ایران می‌پراکندند. ایران در حال گذار از یک جامعه‌ی فئودالی به یک جامعه‌ی بورژوایی تجاری بود. الزام این گذار آزادی‌های سیاسی بود که قدرت مطلقه دربار را تهدید می‌کرد.  تشکیلات حکومت و استبداد مانع پیشرفت جامعه ایران بود. در واقع جنبش مشروطه پاسخی به یک ضرورت تاریخی در ایران بود که قدرت شاه و دربار را محدود کرده و مشارکت اقشار مختلف مردم در حاکمیت را تضمین می‌کرد.  

در تبریز سپاه روس بر شهر مسلط شد و به کشتار انقلابیون پرداخت و تعداد زیادی از آنان توسط روس‌ها اعدام شدند. در سال‌های بعد ایران صحنه کشمکش بین دو دولت استعماری روس و انگلیس بود. هرکدام از آنان به دنبال سهم بیشتری از منابع ایران بودند. آنان ایران را به دو منطقه نفوذ بین خود تقسیم کرده بودند. در این دوران احمد شاه آخرین شاه سلسله قاجار به جای پدرش محمد‌علی شاه بر مسند قدرت تکیه زده بود. او پادشاه بسیار ضعیفی بود. ضعف حکومت و دولت مرکزی و جایگزینی بی‌شمار دولت‌ها اوضاع آشفته‌ای را در ایران به وجود آورده بود. در نهایت این اوضاع آشفته زمینه را برای کودتای ۳ اسفند ۱۳۹۹ و ظهور رضا‌خان و در ادامه به قدرت رسیدن او و تغییر سلسله قاجاریه و بنیانگذاری سلسه پهلوی توسط رضا‌خان و آغاز دوران دیکتاتوری رضاخان مهیا کرد.     

=== روابط ایران با دولتهای خارجی در دوره قاجار  ===

==== روابط ایران و فرانسه ====

==== روابط ایران و انگلستان ====

==== روابط ایران و روسیه ====

=== نفوذ خارجیان در ایران عصر قاجار ===

بعد از مرگ فتحعلی‌شاه،‌ محمدشاه پسر عباس میرزا با حمایت روسیه به پادشاهی رسید. روسیه محرک لشگر کشی‌های متعدد ایران به افغانستان و هرات بود و هدف آن حمله به قلمرو انگلستان بود. انگلستان از حکومت افغانستان و هرات دفاع می‌کرد و هدفش ایجاد حائلی برای جلوگیری از نفوذ روسیه به سمت هند بود.<ref name=":1" />

=== نفوذ اقتصادی و امتیازات خارجی در ایران  ===

== صدور فرمان مشروطیت و افتتاح مجلس ==

[[پرونده:جشن و چراغانی در تهران پس از صدور فرمان مشروطه.JPG|جایگزین=جشن و چراغانی در تهران پس از صدور فرمان مشروطیت|بندانگشتی|450x450پیکسل|جشن و چراغانی در تهران پس از صدور فرمان مشروطیت]]

در روز ششم مرداد شاه پاسخ تلگراف محمد علی میرزا را داد. از پاسخ شاه پیداست که مقرر شده بود که مشیر الدوله را برای بازگرداندن علما به قم بفرستد و به دیگر خواسته‌های متحصنین اعتنایی نکند. از طرفی متحصنین که قدرت یافته بودند و پی به نیرنگ دربار برده بودند به قم تلگراف زدند که بازنگردند. روزبه‌روز به تعداد بست نشینان افزوده می‌شد و تعداد آنان به بیش از ۱۴هزار نفر رسیده بود. روز ششم مرداد عین‌الدوله برکنار شد و مشیر الدوله به جای او نشست. در این میان دولت انگلیس که در رقابت با روسیه که قدرت استعماری غالب در ایران بود و از دیکتاتوری قاجار حمایت می‌کرد به طرفداری از مشروطه خواهان برخاسته بود و با آنان همراهی می‌کرد رسما مداخله کرده و از دولت ایران خواست که هر چه زودتر به درخواستهای مردم پاسخ دهد و در پارلمان انگلیس نیز در این‌باره بحث شد. سرانجام شاه و دربار در روز سیزدهم مرداد ۱۲۸۵ تسلیم شدند و فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه امضا شد. بست نشینان همان‌روز در سفارت انگلیس جشن گرفتند و چراغانی کردند. روز بعد که فرمان مشروطه چاپ شده به دیوارهای چسبانیده شد فعالان جنبش آنرا نپسندیدند زیرا از ملت نامی برده نشده بود و از طرفی جمله‌های آن مبهم بود.  شب شانزدهم مرداد نشستی از سران جنبش در خانه مشیرالدوله در قلهک برگزار شد و پیامد آن جلسه شاه فرمان قبلی را تصحیح کرد که مورد قبول متحصنین واقع شد و همانروز مردم از سفارت پراکنده شدند و بازارها را باز کرده خیابانها را چراغانی کردند و سه شب در تهران جشن برپا بود. علما در قم پس از آگاهی از وقایع تهران و صدور فرمان مشروطیت از قم به طرف تهران حرکت کردند و روز ۲۴ مرداد در میان استقبال مردم به تهران رسیدند و دو روز دیگر جشن برپا شد. روز شنبه ۲۶ مرداد در سرای مدرسه نظام جلسه باشکوهی برپا شد. بسیاری از سران فعالان و علما و وزیران و درباریان در جلسه حاضر شدند. این جلسه برای افتتاح مجلس موقت بود که در آن باید نظامنامه انتخابات و دیگر امور بنیانگذاری مشروطه و مجلس مشخص می‌شد. مجلس موقت تشکیل شد و نظامنامه انتخابات را تهیه کرد و مقرر شد روز ۱۴ شهریور به امضا شاه برسد. دراین میان درباریان در برابر خواست ملت مقاومت کرده و دست به توطئه می‌زدند. آنها در صدد تغییر رای شاه برآمده و می‌خواستند دوباره عین‌الدوله را بر سرکار آورند و مشروطه را در نطفه خفه کنند. باردیگر مردم به شورش درآمدند و می‌خواستند از علما فتوای برای بیرون کردن تعدادی از درباریان بگیرند. دولت در مقابل خواست مردم عقب نشینی کرد و روز ۱۷شهریور شاه آیین نامه انتخابات را امضا کرد و به عین‌الدوله دستور دارد به خراسان برود. در تهران انتخاب نمایندگان آغاز شد. در روز ۱۴ مهر اولین جلسه نمایندگان تهران آغاز شد. دربار برای جلوگیری و به شکست کشاندن مشروطه آنرا به ولایات دیگر خبر نداد و از تلگراف به سایر شهرها جلوگیری می‌کرد.  مردم سایر شهرها از جمله تبریز و رشت و مشهد و اصفهان و شیراز و کرمان از اتفاقات تهران بی‌خبر بودند.