۲٬۵۲۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
| data31 = | | data31 = | ||
}} | }} | ||
'''حیدرخان عمواوغلی''' با نام اصلی '''حیدر تاری ویردیوف''' (زاده ۱۲۵۹ خورشیدی، ارومیه - درگذشته ۱۳۰۰ خورشیدی) از فعالان مؤثر [[جنبش مشروطه]] ایران و از نخستین رهبران چپ ایران<ref>دانشنامه جهان اسلام - [http://rch.ac.ir/article/Details?id=8237 حیدرخان عمواوغلی]</ref> و از رهبران [[حزب کمونیست ایران (دهه ۱۹۲۰)|حزب کمونیست ایران]]. وی پس از [[به توپ بستن مجلس]] عده‌ای داوطلب فدایی را برای مبارزه با [[محمد علی شاه]] و یاری مجاهدین [[تبریز]] روانه نمود و خود نیز به تبریز آمد. | '''حیدرخان عمواوغلی''' با نام اصلی '''حیدر تاری ویردیوف''' (زاده ۱۲۵۹ خورشیدی، ارومیه - درگذشته ۱۳۰۰ خورشیدی) از فعالان مؤثر [[جنبش مشروطه]] ایران و از نخستین رهبران چپ ایران<ref>دانشنامه جهان اسلام - [http://rch.ac.ir/article/Details?id=8237 حیدرخان عمواوغلی]</ref> و از رهبران [[حزب کمونیست ایران (دهه ۱۹۲۰)|حزب کمونیست ایران]] بود. وی پس از [[به توپ بستن مجلس]] عده‌ای داوطلب فدایی را برای مبارزه با [[محمد علی شاه]] و یاری مجاهدین [[تبریز]] روانه نمود و خود نیز به تبریز آمد. حیدرخان عمواوغلی در بسیاری از رویدادهای انقلابی مشروطیت دست داشت که از جمله می‌توان از شرکت در کشتن [[امین‌السلطان اتابک|میرزا علی‌اصغرخان اتابک]]، انداختن بمب درخانه علاءالدوله، سوءقصد به محمدعلی شاه و کشتن شجاع نظام مرندی با بمب دست‌ساز نام برد.<ref name=":4">کتابناک - [http://ketabnak.com/book/40414/حیدرخان-عمواوغلی حیدرخان عمواوغلی]</ref> | ||
وی پیشتر به '''حیدرخان چراغ برقی''' (به جهت کار در کارخانه برق آستانه حضرت رضا (ع) و سپس در کارخانه حاجی حسین آقا امین‌الضرب در تهران) یا '''حیدرخان بمبی''' (به جهت منفجر کردن بمب در خانه رجال و درباریان در طول مشروطه و [[استبداد صغیر]] و یا سوء قصد به جان محمدعلی شاه با نارنجک، معروف بود.<ref name=":3">پارسینه - [http://www.parsine.com/fa/news/5783/آشنایی-با-اولین-تروریست-مدرن-ایرانی-حیدرخان-عمواوغلی آشنایی با اولین تروریست مدرن ایرانی: حیدرخان عمواوغلی]</ref> حیدر عمواوغلی در پی اختلاف نظر با [[میرزا کوچک خان جنگلی|میرزا کوچک خان]] از طرف برخی مورد سوء ظن قرار گرفت و برخلاف نظر وی و بدون اطلاع او کشته شد. | |||
وی پیشتر به '''حیدرخان چراغ برقی''' (به جهت کار در کارخانه برق آستانه حضرت رضا (ع) و سپس در کارخانه حاجی حسین آقا امین‌الضرب در تهران) یا '''حیدرخان بمبی''' (به جهت منفجر کردن بمب در خانه رجال و درباریان در طول مشروطه و [[استبداد صغیر]] و یا سوء قصد به جان محمدعلی شاه با نارنجک، | |||
== زندگی‌نامه حیدرخان عمواوغلی == | == زندگی‌نامه حیدرخان عمواوغلی == | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۰: | ||
حیدر خان در آنجا پس از اتمام تحصیلات ابتدائی در ایروان، دبیرستان را به پایان رسانید و در عین حال با برخی از آثار انقلابی آشنا شد و در ۱۸ سالگی وارد حزب سوسیال دموکرات شد. سپس در گرجستان به دانشگاه برق انیستیتوی پلی تکنیک رفت و دیپلم مهندسی برق گرفت. حیدرخان بعد از تحصیل به باکو رفت و به اتفاق کراسین که ازانقلابیون معروف بود، ایستگاه برقی بر پا کرد، سپس در کارخانه متقال بافی، ماشینیست برق شد و سرانجام به سمت سرمکانیک در صنایع نفتی تقی‌اف به کار مشغول شد.<ref name=":0" /> | حیدر خان در آنجا پس از اتمام تحصیلات ابتدائی در ایروان، دبیرستان را به پایان رسانید و در عین حال با برخی از آثار انقلابی آشنا شد و در ۱۸ سالگی وارد حزب سوسیال دموکرات شد. سپس در گرجستان به دانشگاه برق انیستیتوی پلی تکنیک رفت و دیپلم مهندسی برق گرفت. حیدرخان بعد از تحصیل به باکو رفت و به اتفاق کراسین که ازانقلابیون معروف بود، ایستگاه برقی بر پا کرد، سپس در کارخانه متقال بافی، ماشینیست برق شد و سرانجام به سمت سرمکانیک در صنایع نفتی تقی‌اف به کار مشغول شد.<ref name=":0" /> | ||
== | == حیدرخان عمواوغلی در مشهد == | ||
[[مظفرالدین شاه]] در هنگام بازگشت از سفر اول اروپا (۱۳۱۸ هجری قمری) سه روز در باکو ماند و دستوری برای خرید موتور برق برای حرم امام رضا در مشهد صادر کرد، حیدرخان به دعوت رضایوف (حاج میرزا محمود میلانی) از بازرگانان تبریز، پس از خرید ماشین و لوازم چهارصد چراغ، به‌سمت خراسان حرکت کرد و در حدود جمادی الاولی ۱۳۲۰ در کارگاه برق مشهد استخدام شد. حیدرخان عمواوغلی مدت ۱۵ ماه در مشهد مشغول به کار انداختن کارخانه برق حرم امام رضا و بالا خیابان بود. کارخانه برق در آن زمان با زغال سنگ کار می‌کرد و در کوچه‌ای به‌نام چراغ برق قرارداشت. | [[مظفرالدین شاه]] در هنگام بازگشت از سفر اول اروپا (۱۳۱۸ هجری قمری) سه روز در باکو ماند و دستوری برای خرید موتور برق برای حرم امام رضا در مشهد صادر کرد، حیدرخان به دعوت رضایوف (حاج میرزا محمود میلانی) از بازرگانان تبریز، پس از خرید ماشین و لوازم چهارصد چراغ، به‌سمت خراسان حرکت کرد و در حدود جمادی الاولی ۱۳۲۰ در کارگاه برق مشهد استخدام شد. حیدرخان عمواوغلی مدت ۱۵ ماه در مشهد مشغول به کار انداختن کارخانه برق حرم امام رضا و بالا خیابان بود. کارخانه برق در آن زمان با زغال سنگ کار می‌کرد و در کوچه‌ای به‌نام چراغ برق قرارداشت. | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۱: | ||
اما در مدت پانزده ماهی که در خراسان اقامت دارد نتوانست سازماندهی سیاسی کند چون «کله‌های مردم به قدری نارس بود که سعی من در این ایام بی‌نتیجه ماند.»<ref name=":2">بی‌بی‌سی فارسی - [http://www.bbc.com/persian/iran/2014/10/141021_l12_iran_heidarkhan_book_review مستبدین گریختند'؛ نگاهی به خاطرات حیدرخان عمواوغلی]</ref> | اما در مدت پانزده ماهی که در خراسان اقامت دارد نتوانست سازماندهی سیاسی کند چون «کله‌های مردم به قدری نارس بود که سعی من در این ایام بی‌نتیجه ماند.»<ref name=":2">بی‌بی‌سی فارسی - [http://www.bbc.com/persian/iran/2014/10/141021_l12_iran_heidarkhan_book_review مستبدین گریختند'؛ نگاهی به خاطرات حیدرخان عمواوغلی]</ref> | ||
== | == حیدرخان عمواوغلی در تهران == | ||
حیدرخان در رجب ۱۳۲۱ ه.ق از مشهد به تهران رفت و در کارخانه برق حاجی امین‌الضرب استخدام شد. چون در این کارخانه کار می‌کرد حیدرخان برقی شناخته شد.<ref name=":0" /> | حیدرخان در رجب ۱۳۲۱ ه.ق از مشهد به تهران رفت و در کارخانه برق حاجی امین‌الضرب استخدام شد. چون در این کارخانه کار می‌کرد حیدرخان برقی شناخته شد.<ref name=":0" /> | ||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۲۳: | ||
به این ترتیب حیدر خان به بادکوبه می‌رسد تا «همه اوقاتش را مصروف مسئله آماده کردن انقلاب آینده کند.»<ref name=":2" /> | به این ترتیب حیدر خان به بادکوبه می‌رسد تا «همه اوقاتش را مصروف مسئله آماده کردن انقلاب آینده کند.»<ref name=":2" /> | ||
== | == حیدرخان عمواوغلی در اروپا == | ||
پس از شکست انقلاب ۱۹۰۵ روسیه حیدر عمواغلی مسافرتی به کشورهای اروپائی نمود. وی در این مسافرت‌ها به تکمیل معلومات فنی و دانش سیاسی خود پرداخت. حیدرخان طبق توصیه انجمن مجاهدین فنون ساختن بمب و سایر اسلحه و ادواتی که به کار مبارزه انقلابی می‌خورد آموخت. در سال ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۸۶ شمسی) او مجدداً به ایران بازمی‌گردد و فعالیت انقلابی خود را در راس مجاهدین و مبارزین نهضت مشروطیت از سر می‌گیرد.<ref name=":1" /> | پس از شکست انقلاب ۱۹۰۵ روسیه حیدر عمواغلی مسافرتی به کشورهای اروپائی نمود. وی در این مسافرت‌ها به تکمیل معلومات فنی و دانش سیاسی خود پرداخت. حیدرخان طبق توصیه انجمن مجاهدین فنون ساختن بمب و سایر اسلحه و ادواتی که به کار مبارزه انقلابی می‌خورد آموخت. در سال ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۸۶ شمسی) او مجدداً به ایران بازمی‌گردد و فعالیت انقلابی خود را در راس مجاهدین و مبارزین نهضت مشروطیت از سر می‌گیرد.<ref name=":1" /> | ||
== ورود مجدد | == ورود مجدد به ایران == | ||
بعد از ورود مجدد به ایران ابتدا با تعدادی از نیروهای جنگی که گرد آورده بود به تبریز می‌رود و در کنار مجاهدین می‌جنگد سپس به ایالت‌های دیگر می‌رود تا آنها را آزاد کند.<ref name=":2" /> | بعد از ورود مجدد به ایران ابتدا با تعدادی از نیروهای جنگی که گرد آورده بود به تبریز می‌رود و در کنار مجاهدین می‌جنگد سپس به ایالت‌های دیگر می‌رود تا آنها را آزاد کند.<ref name=":2" /> | ||
| خط ۱۴۶: | خط ۱۴۴: | ||
تندروی او و یارانش و فرقه سوسیال دموکرات باعث مجادلات بسیار شد. حیدرخان نسبت به کشتن مخالفین آزادی (به گمان خود) کوچک‌ترین ترس یا تردیدی به دل راه نمی‌داد.<ref name=":0" /> | تندروی او و یارانش و فرقه سوسیال دموکرات باعث مجادلات بسیار شد. حیدرخان نسبت به کشتن مخالفین آزادی (به گمان خود) کوچک‌ترین ترس یا تردیدی به دل راه نمی‌داد.<ref name=":0" /> | ||
== اختلاف | == اختلاف با ستارخان == | ||
ستارخان بازوی نیرومند انقلاب مشروطه، که دسته‌های فدایی تحت رهبری حیدرعمواوغلی را تا آخرین روزهای مقاومت تبریز در کنار خود داشت همیشه می‌گفته‌است: «حرف همان است که حیدرخان بگوید». | ستارخان بازوی نیرومند انقلاب مشروطه، که دسته‌های فدایی تحت رهبری حیدرعمواوغلی را تا آخرین روزهای مقاومت تبریز در کنار خود داشت همیشه می‌گفته‌است: «حرف همان است که حیدرخان بگوید». | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۵۱: | ||
با این حال بعد از پیروزی مشروطه و فتح تهران به‌دلایل نامعلوم دچار اختلافاتی با ستارخان می‌شود بطوری‌که در جریان درگیری پارک اتابک بین قوای دولتی و مجاهدین، با تمام دوستی که با ستارخان داشت، بر علیه وی جنگید.<ref name=":3" /> | با این حال بعد از پیروزی مشروطه و فتح تهران به‌دلایل نامعلوم دچار اختلافاتی با ستارخان می‌شود بطوری‌که در جریان درگیری پارک اتابک بین قوای دولتی و مجاهدین، با تمام دوستی که با ستارخان داشت، بر علیه وی جنگید.<ref name=":3" /> | ||
== حیدرخان عمواوغلی پس از | == حیدرخان عمواوغلی پس از فتح تهران == | ||
در بحبوحه پیش از جنگ بین‌الملل اول، حیدر در روسیه بود و سپس به برلین رفت، و در آغاز جنگ از برلین خارج شد و در لباس صاحب‌منصبی ترکهای عثمانی در بین‌النهرین جنگید و تا کرمانشاه پیش‌آمد، سپس به آلمان رفت | در بحبوحه پیش از جنگ بین‌الملل اول، حیدر در روسیه بود و سپس به برلین رفت، و در آغاز جنگ از برلین خارج شد و در لباس صاحب‌منصبی ترکهای عثمانی در بین‌النهرین جنگید و تا کرمانشاه پیش‌آمد، سپس به آلمان رفت و به همراهی لنین درسوئیس پرداخت. او سپس به روسیه رفت و در جریان پیروزی در کنار لنین بود.<ref name=":3" /> | ||
در جنگ جهانی اول، در حکومت موقت ملی که در قم و سپس در کرمانشاهان تشکیل یافته بود، شرکت فعال داشت. پس از جنگ‌های خونین با اشغالگران در قم، قوای میلیون دچار شکست می‌گردد. حیدرخان اسیر و محکوم به حبس با اعمال شاقه می‌شود ولی پس از اندک مدتی موفق به فرار شد | در جنگ جهانی اول، در حکومت موقت ملی که در قم و سپس در کرمانشاهان تشکیل یافته بود، شرکت فعال داشت. پس از جنگ‌های خونین با اشغالگران در قم، قوای میلیون دچار شکست می‌گردد. حیدرخان اسیر و محکوم به حبس با اعمال شاقه می‌شود ولی پس از اندک مدتی موفق به فرار شد و مجددا به اروپا رفت. حیدرعمواغلی بنا به دعوت سید حسن تقی‌زاده که آن زمان در برلین با عده ای از ایرانیان به نشر مجله کاوه پرداخته بود در سال ۱۹۱۷ میلادی به برلین آمد و پس از مدت کوتاهی به ایران بازمی‌گردد. | ||
حیدرخان در سال ۱۹۱۹ به دعوت لنین از طرف (حزب عدالت) در تشکیل اولین کنگره بین‌المللی سوم کمونیستی به پطروگراد | حیدرخان در سال ۱۹۱۹ به دعوت لنین از طرف (حزب عدالت) در تشکیل اولین کنگره بین‌المللی سوم کمونیستی به پطروگراد رفت و بعداً به نمایندگی ایران در هیئت اجرائیه بین‌المللی سوم (کمینترن) انتخاب شد.<ref name=":0" /> | ||
== همراهی | == همراهی حیدر عمواوغلی با [[نهضت جنگل|جنبش جنگل]] == | ||
پس از تأسیس حکومت شوروی در آذربایجان و عقب‌نشینی ارتش انگلیس از قفقاز و سپس گیلان، جنبش آزادیبخش در گیلان دوباره احیا شد و با حضور عناصر چپ و حزب عدالت (بعدتر حزب کمونیست) در سال ۱۲۹۹ خورشیدی نخستین [[جمهوری گیلان|جمهوری انقلابی در گیلان]] اعلام شد. در اردبیهشت ۱۳۰۰، پس از مذاکرات طولانی، امضای توافق بر سر همکاری جدید با [[میرزا کوچک خان جنگلی|میرزا کوچک‌خان]] را امکان‌پذیر ساخت. بر این اساس در دوره هفت‌ماهه پایانی نهضت جنگل به یاران میرزا کوچک‌خان پیوست. وی اندیشهٔ اتحاد با میرزا را داشت و پس از توافق با میرزا برای جنگلی‌ها پول و اسلحه فراهم کرد.<ref name=":0" /> | پس از تأسیس حکومت شوروی در آذربایجان و عقب‌نشینی ارتش انگلیس از قفقاز و سپس گیلان، جنبش آزادیبخش در گیلان دوباره احیا شد و با حضور عناصر چپ و حزب عدالت (بعدتر حزب کمونیست) در سال ۱۲۹۹ خورشیدی نخستین [[جمهوری گیلان|جمهوری انقلابی در گیلان]] اعلام شد. در اردبیهشت ۱۳۰۰، پس از مذاکرات طولانی، امضای توافق بر سر همکاری جدید با [[میرزا کوچک خان جنگلی|میرزا کوچک‌خان]] را امکان‌پذیر ساخت. بر این اساس در دوره هفت‌ماهه پایانی نهضت جنگل به یاران میرزا کوچک‌خان پیوست. وی اندیشهٔ اتحاد با میرزا را داشت و پس از توافق با میرزا برای جنگلی‌ها پول و اسلحه فراهم کرد.<ref name=":0" /> | ||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۶۷: | ||
مرگ وی در هاله‌ای از ابهام است. گفته شده است هنگام همراهی با میرزا کوچک خان در یک بحث و رویارویی تند بین وی و اتباع جنگل، به سوء ظن یاران میرزا دچار شد و توسط حسن‌خان معین‌الرعایا دستگیر و زندانی شد و در همان سال به دستور وی و بر خلاف نظر میرزا کوچک خان کشته شد.<ref name=":3" /> تاریخ کشته شدن وی را ۵ آبان ۱۳۰۰ مقارن با ۱۸ اکتبر ۱۹۲۱ ذکر نموده‌اند.<ref name=":4" /> | مرگ وی در هاله‌ای از ابهام است. گفته شده است هنگام همراهی با میرزا کوچک خان در یک بحث و رویارویی تند بین وی و اتباع جنگل، به سوء ظن یاران میرزا دچار شد و توسط حسن‌خان معین‌الرعایا دستگیر و زندانی شد و در همان سال به دستور وی و بر خلاف نظر میرزا کوچک خان کشته شد.<ref name=":3" /> تاریخ کشته شدن وی را ۵ آبان ۱۳۰۰ مقارن با ۱۸ اکتبر ۱۹۲۱ ذکر نموده‌اند.<ref name=":4" /> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||