خودکشی در ایران

خودکشی در ایران همواره به دلایل مختلف اجتماعی یک معضل به شمار می‌آید. آمار خودکشی در ایران طی سال ۱۴۰۱ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ۷/۴ بود. یعنی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۷/۴ نفر اقدام به خودکشی کرده و فوت کردند. در مجموع، طی سال ۱۴۰۱ بیش از ۶۰۰۰ هزار نفر اقدام به خودکشی منجر به فوت داشتند. به ازای هر خودکشی کامل (منجر به فوت)، حدود ۲۰ تا ۳۰ برابر آن اقدام به خودکشی می‌کنند. در سال گذشته حدود ۱۲۰ هزار نفر اقدام به خودکشی داشتند که در سامانه وزارت بهداشت ثبت رسمی شده است. اینها گفته حمید پیروی، نایب رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در جمهوری اسلامی است. این مطلب در گزارشی از یک گفتگو با او است که در سایت پلیکان مدیا تحت عنوان «آمار خودکشی سال ۱۴۰۱ در ایران | بالاترین مرگ دردناک خودکشی در این مناطق» منتشر شده است.

خودکشی در جهان

هر چند خودکشی چالشی است جهانی ولی ایران برخلاف جهان که از روند صعودی خودکشی پیشگیری کرده‌اند دارای مسیر افزایشی است

تنها ایران نیست که با چالش خودکشی و راه‌های پیشگیری از آن مواجه است، بلکه چالشی است جهانی. بنا برآمارهای رسمی که دانشگاه علوم پزشکی ایران ارائه داده، خودکشی بین 20 علت اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان در تمام گروه‌های سنی قرار دارد. از هر صد مرگ در جهان، یک مورد نتیجه خودکشی است.

خودکشی در ایران

در حالیکه برخی از کشورها با اجرای برنامه‌های مختلف توانسته‌اند از روند صعودی خودکشی پیشگیری کنند، ایران اما از جمله کشورهایی است که نه‌تنها روند نزولی را طی نکرده، بلکه مسیر افزایشی را هم در پیش گرفت. به طور کلی میزان خودکشی در کشور از ۴.۲ در سال ۸۰ به ۶.۲ در سال ۹۸ رسید به طوریکه با رشد حدود ۴۴ درصدی خودکشی در این ۱۹ سال گذشته روبرو بوده‌ایم.

رتبه ایران در خودکشی در سطح جهان

ایران در میان کشورهای اسلامی در جایگاه سوم است و در جهان جایگاه پنجاه‌و هشتم را دارد. ۱۲۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر اقدام به خودکشی می‌کنند که از این بین ۶ نفر موفق می‌شوند. همچنین روزانه ۱۳ نفر اقدام به خودکشی می‌کنند و از سال ۹۹ این ۱۳ نفر تبدیل به ۱۵ نفر شده است.

آمار خودکشی در ایران

طبق آمار نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹، هر سال به طور متوسط ۴,۱۸۳ نفر در ایران به دلیل خودکشی جان‌شان را از دست داده‌اند. با این حساب نرخ مرگ و میر ناشی از خودکشی ۵/۱ مورد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. آمارهای رسمی در ایران نشان می‌دهد میزان خودکشی در ایران طی یک دهه گذشته، بیش از ۴۰ درصد رشد کرده و از حدود ۳,۵۰۰ مورد در سال، به بیش از ۵ هزار مورد افزایش یافته است. تازه‌ترین گزارش «شاخص‌های عدالت اجتماعی» در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که در ظرف ده سال بیش از ۴۰ هزار مرگ ناشی از خودکشی توسط نیروی انتظامی ثبت و ضبط شده است. این رقم بیش از دو برابر کل آمار قتل در دهه ۱۳۹۰ است، که کمتر از ۲۰ هزار نفر گزارش شده است.

به جز نیروی انتظامی، دو نهاد دیگر یعنی پزشکی قانونی و وزارت بهداشت هم به طور پراکنده آمارهای مربوط به خودکشی را ارائه می‌کنند که اطلاعات آنها به طور عمومی در دسترس نیست. اما نقل قول‌های منتشر شده در رسانه‌ها تحت عنوان آمار پزشکی قانونی نشان می‌دهد که بین آمارهای موجود نهادهای رسمی اختلاف قابل توجهی وجود دارد. به طور نمونه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در اسفند ۱۳۹۹، در گزارشی به نقل از پزشکی قانونی نوشت در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، به ترتیب ۵,۱۰۱ و ۵,۱۴۳ مورد خودکشی کامل رخ داده است. این آمار تقریبا ۲۰ درصد بالاتر از آماری است که نیروی انتظامی با عنوان موارد خودکشی منتشر کرده است.

رئیس سازمان امور اجتماعی کشور روز یکشنبه ۱۹ بهمن ۱۳۹۹ اعلام کرد که آمار خودکشی در ایران طی هفت سال گذشته سالانه چهار الی پنج درصد افزایش یافته است.

طبق آمار وزارت بهداشت در سال ۹۹، ۱۰۰ هزار نفر در ایران اقدام به خودکشی کردند که این میزان نیز رو به افزایش است. بعد از جوانان، مردان متاهل یا پدران، قربانیان بعدی هستند. تقریبا نیمی‌ از خودکشی ها در بین افراد متاهل اتفاق می‌افتد.

آمار وزارت بهداشت نشان می‌دهد  که ایران یکی از کشورهایی است که به شدت از معضل خودکشی رنج می‌برد. بر اساس همین آمار از هر ۱۰۰ هزار تن ایرانی، ۱۲۵ نفر اقدام به خودکشی می‌کنند که نسبت به آمار جهانی بسیار بالاست. سازمان بهداشت در تازه‌ترین آمار خود گفته است: «در کشورهای مرفه رقم خودکشی ۱۱،۵ در هر ۱۰۰ هزار جمعیت این کشورها بوده است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد که آمار خودکشی در ایران در سال 1401 نسبت به سال 1395 حدود 51 درصد افزایش داشته است. حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در هفتمین برنامه از نشست‌های انجمن روانشناسی ایران به مناسبت «10 سپتامبر؛ روز جهانی پیشگیری از خودکشی» گفت: آمار خودکشی در سال 1401 محرمانه است، اما می‌توانم بگویم که تعداد فوتی‌ها بیشتر شد. به طور کلی روند فوتی‌های ناشی از اقدام به خودکشی در کشور افزایشی است. در حوزه خودکشی، روندی که در ایران طی می‌کنیم، نگران‌کننده است.

حمید پیروی کارشناس جمهوری اسلامی درباره ی آمار خودکشی سال ۱۴۰۱ گفت: آمار خودکشی در ایران طی سال ۱۴۰۱ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ۷/۴ بود. یعنی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۷/۴ نفر اقدام به خودکشی کرده و فوت کردند. در مجموع، طی سال گذشته بیش از ۶۰۰۰ هزار نفر اقدام به خودکشی منجر به فوت داشتند.

خودکشی در دهه ۱۳۹۰

تعداد مرگ‌های ناشی از خودکشی در دهه ۱۳۹۰ را می‌توان در نمودار مشاهده نمود. (عکس ضمیمه شود)

۱۲۰هزار خودکشی در ۱۴۰۱

به ازای هر خودکشی کامل (منجر به فوت)، حدود ۲۰ تا ۳۰ برابر آن اقدام به خودکشی می‌کنند. در سال گذشته حدود ۱۲۰ هزار نفر اقدام به خودکشی داشتند که در سامانه وزارت بهداشت ثبت رسمی شده است. ممکن است مواردی هم به موسسات خصوصی مراجعه کرده باشند که اقدام به خودکشی آنها ثبت نشده باشد.

آمار خودکشی بر مبنای استانها

به طور مشخص نرخ خودکشی در استان‌های کرمانشاه (۱۱/۸ به ازای ۱۰۰ هزار نفر)، ایلام (۱۱/۵ به ازای ۱۰۰ هزار نفر) و کهگیلویه و بویراحمد (۱۰/۵ به ازای ۱۰۰ هزار نفر) است که بیش از دو برابر متوسط کشوری محاسبه می‌شود. پس از آن استان‌های لرستان، همدان و چهارمحال بختیاری بالاترین آمار خودکشی به نسبت جمعیت را دارند.

در استان‌های زاگرس‌نشین آمار خودکشی بیشتر است. به نسبت جمعیت، خودکشی در استان‌های ایلام، کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد بیشتر است. بیشترین میانگین برای استان ایلام با ۱۷.۳ در ۱۰۰ هزار جمعیت است. بعد از آن کرمانشاه با ۱۳.۶ در ۱۰۰ هزار جمعیت و سپس لرستان با ۱۱.۱ در ۱۰۰ هزار جمعیت است.

میزان خودکشی در تهران، آذربایجان شرقی، اردبیل، اصفهان، فارس، قزوین، قم، مرکزی، مازندران و گیلان در طی این ۱۹ سال روند افزایشی داشته است.

آمار خودکشی در استانها را در این نمودار می‌توان مشاهده نمود. (عکس ضمیمه شود)

میانگین ۵ ساله نرخ خودکشی در استان‌های ایران را در این نمودار می‌توان مشاهده نمود. (عکس ضمیمه شود)

علت بیشتر بودن خودکشی در «غرب کشور»

شاخص فلاکت و درماندگی تا کنون در غرب کشور بیشتر بوده است. بین خودکشی جوانان ۱۵ تا ۳۴ سال با مسائل خانوادگی و مسائل مالی رابطه معنا داری وجود دارد.

بالا یا پایین بودن نرخ خودکشی بستگی به عوامل گوناگون، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی دارد و افزایش بحران‌ها و ناپایداری‌ها می‌تواند روی آمار خودکشی تاثیر بگذارد. نگاهی گذرا به نقشه پراکندگی خودکشی نشان می‌دهد در سال‌های اخیر نرخ خودکشی در مناطق غربی ایران بالاتر از سایر مناطق بوده که از نظر شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی، وضعیت شکننده‌تری نسبت به سایر مناطق کشور داشته‌اند. البته این موضوع در مورد استان‌های شرقی مثل سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی سازگار نیست و برای تجزیه و تحلیل آنها باید عوامل دیگری را بررسی کرد.

دو اینفوگرافیک نقشه خودکشی در ایران را با دو شاخص دیگر، یکی شاخص فلاکت و دیگری شاخص سهم استان‌ها از اقتصاد ایران مقایسه می‌کند. (عکس ضمیمه شود)

شاخص فلاکت حاصل جمع جبری دو شاخص تورم و بیکاری و سهم استان‌ها از اقتصاد از حاصل تقسیم آمار تولید ناخالص داخلی هر استان به محصول ناخالص داخلی کل کشور است.

چنانکه در نمودار پیدا است، نیمه سمت چپ نقشه‌های خودکشی و فلاکت شباهت و همخوانی زیادی با یکدیگر دارند. استان‌های کرمانشاه، ایلام، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد هم در آمار خودکشی و هم در شاخص فلاکت در پنج سال گذشته بدترین وضعیت را در سراسر کشور داشته‌اند.

نقشه توزیع محصول ناخالص داخلی هم نشان می‌دهد استان‌های غربی کشور جزو کم‌برخوردارترین مناطق به حساب می‌آیند. در این نقشه مورد خوزستان به دلیل استقرار صنایع نفتی در این استان استثنایی است. شرایط تهران هم به دلیل پایتخت بودن متفاوت است. اگر این دو استان را کنار بگذاریم، میان دو نقشه خودکشی و سهم استان‌ها در اقتصاد هم همخوانی به وجود می‌آید.

این موضوع  نشان می‌دهد میان نابرابری اقتصادی، بیکاری و تورم، به عنوان عوامل اقتصادی که تبعات اجتماعی آنها فراگیر است، ارتباط وجود دارد. اگرچه این عوامل تنها عوامل موثر بر بالا یا پایین نرخ خودکشی در یک منطقه نیستند.

استان ایلام با آمار تکان‌دهنده

«سال گذشته(۱۴۰۱) در آبدانان 120 نفر اقدام به خودکشی کرده‌اند، امسال از فروردین تا شهریور، یازده دانش‌آموز اقدام به خودکشی کرده‌اند. بعد از مرگ باران، من با آموزش و پرورش صحبت کردم و به آنها توضیح دادم که بعد از وقوع چنین حوادثی، معمولا تا شش مورد خودکشی دیگر ممکن است، رخ دهد. آن زمان توجه نکردند تا نمونه‌های بعدی اتفاق افتاد.

سایت حکومتی صراط نیوز به‌نقل از یک عضو مجلس از استان ایلام اعلام کرد که هر روز چندین جوان در این استان به‌علت بیکاری خودکشی می‌کنند. علی‌اکبر بسطامی روز ۱۰ دی ۱۴۰۲ در مجلس با شاره به بیکاری فزاینده در ایران گفت: متأسفانه اتفاق شومی در استان ایلام هر روز رخ می‌دهد و آن خودکشی جوانان در سنین پایین است. عمده دلایل این خودکشی‌ها بیکاری جوانان با وجود پروژه‌های نفتی و گازی در منطقه است. باید علت خودکشی‌ها در استان ایلام شناسایی و کاهش یابد چرا که هر روز چندین جوان به‌علت بیکاری خود را بدار می‌آویزند.

خودکشی دانش‌آموزان در ایلام

روزنامه اعتماد نوشت: در روزهای منتهی به هفته اول آذر ماه سال جاری (۱۴۰۲)، چند دانش‌آموز دختر و اقلا یک پسر در استان ایلام جان باخته‌اند. چهار نفر آنها در یک محله زندگی می‌کردند و هم‌مدرسه بوده‌اند، دلیل مرگ همه آنها «خودکشی» اعلام شده است. بررسی‌های «اعتماد» نشان می‌دهد در پنجاه روز گذشته پنج دانش‌آموز دختر و پسر متوسطه اول و دوم در آبدانان خودکشی کرده‌اند.

نمونه‌ دانش‌آموزان خودکشی کرده

«فایز سعادت» آن‌طور که همسایه‌ها می‌گویند به تازگی دیپلم گرفته بود و برای درجه‌داری اقدام کرده بود، اما رد شد، در هفته آخر مهر ماه خودش را‌ دار زده است. «باران قمبری»، دانش‌آموز متوسطه اول، اواخر مهر ماه به همین روش خودکشی کرده است. «ساناز قمبری» که دبیرستان را به تازگی تمام کرده و دخترعموی باران بوده است، در چهلم باران خود را حلق‌آویز کرده. «آنیتا نوری» هفده ساله بوده که در اوایل آذر ماه خودکشی کرده و دهم دی ماه، چهلم او است. دختر دیگری به نام خانوادگی «عبداللهی» که سال دوم دبیرستان بوده هم در همین هفته‌ها به همین دلیل جان باخته است.

شیوه خودکشی دانش‌آموزان

مدیرکل امور اجتماعی استانداری ایلام: «در چند ماه گذشته تعداد زیادی از مردم آبدانان به خصوص (چهار نفر از نوجوانان دانش‌آموز) با انگیزه‌های ناشناخته از طریق حلق‌آویز کردن، دست به خودکشی زده‌اند» با در نظر گرفتن اینکه خودکشی‌ها یکی بعد از دیگری در چهلم قربانی قبلی رخ داده، نزدیک شدن به چهلمین روز درگذشت آنیتا بر این نگرانی‌ها اضافه کرده است.

«الهام قاسمی‌نژاد»، کارشناس مسوول واحد سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد شبکه بهداشت آبدانان: تا پیش از این اقدام به خودکشی بیشتر با قرص و سم مورچه و چیزهایی از این دست بود، اما حالا هم، سن کسانی که دست به خودکشی می‌زنند، کم شده است و هم شیوه حلق‌آویز کردن تکرار می‌شود.»

علل خودکشی دانش‌آموزان

سرکوب آزادی

خودکشی در بین دختران دانش‌آموز، با خودکشی باران قمبری آغاز شده است. باران 13 ساله، دوست داشته آزادانه لباس بپوشد و آن‌طور که برخی می‌گویند بعضی رفتارهای پسرانه داشته است، این مساله باعث درگیری‌های مدام او با خانواده و به خصوص پدرش بوده. این درگیری‌ها گاهی بسیار شدید بوده و منجر به آن شده است که در تابستان پدر باران برای مدتی گوشی او را از او بگیرد و محدودش کند. خودکشی او بعد از یک مشاجره با پدرش رخ داده است. به این صورت که باران به طبقه بالای خانه رفته و خودش را با شال حلق‌آویز کرده است.

بعد از او، دوستش «افروز عبداللهی» به فاصله یک هفته از مرگ باران خودکشی کرده است. مشاجره، به مساله به هم خوردن آن رابطه دوستی و غم از دست دادن باران اضافه شده و افروز در یک رفتار تکانشی در کمد لباسش خودکشی کرده است.

تبعیض

پدر ساناز قمبری، دانش‌آموزی که اوایل آذر ماه ۱۴۰۲ جان باخته: ساناز در خانه آزادی داشت، همه‌ چیز به میلش بود. بسیار بچه درس‌خوانی هم بود. در یک‌سال و نیم گذشته تمام فکر و ذکرش درس بود. مدام نگران بود که معدل و کنکورش چطور می‌شود، نمره ریاضی‌اش 19.75 بود. نگران بود که با این نمره‌ها و در این مدرسه‌ها که در اینجا هست، نتواند دانشگاهی که می‌خواهد قبول شود. می‌گفت اینها پارتی‌بازی می‌کنند و آخرش هم هیچ چیز به ما نمی‌دهند. می‌گفت معلم ریاضی‌ام برای اینکه نمره آشنای خودشان بهتر شود، به جای بیست به من 19.75 داده است

ساناز قمبری، دخترعموی باران که از نظر تکنیکی دانش‌آموز محسوب نمی‌شود و مشغول درس خواندن برای کنکور بوده، قبلا هم با مساله وسواس درگیر بوده، سومین نفری است که خودکشی کرده است. او یک بار در خرداد امسال اقدام به خودکشی کرده که ناموفق بوده است. در نهایت در چهلم باران وقتی خانواده برای مراسم از خانه بیرون رفته بودند، خودش را به همان شیوه دو دختر دیگر از بین برده است.

فقر

پدر ساناز قمبری: اینجا همه فقیر هستند. من خودم در این سن و سال از هشت صبح کار می‌کنم تا شش بعدازظهر. نه کاری برای جوان‌ها هست، نه امیدی که از اینجا بروند. این بچه، فایز سعادت را ببینید. در محل به سرش قسم می‌خوردند. خانواده‌اش فقیر هستند، رفتن به نظام تنها امیدش بود. بعد این را ردصلاحیت کردند. این بچه خیلی صالح بود. ولی چه شد؟ خودکشی کرد.

دیگران می‌گویند: «وقتی کار نیست، وقتی کارخانه نیست، امیدی هم نیست، بیایند بپرسند، چه فایده‌ای دارد؟ مگر چیزی عوض می‌شود؟»

واکنش جمهوری اسلامی

«بهروز مردانی»، خبرنگار محلی که در این مورد با «اعتماد» گفت‌وگو کرده، می‌گوید: «جو بدی در شهرستان حاکم شده. حرف زدن در این مورد می‌تواند گرفتاری‌هایی به همراه داشته باشد. ما هم از این وضعیت ناراحت هستیم و فکر نمی‌کنیم سکوت رسانه‌ها به کسی کمکی بکند؛ در هفته‌های اخیر وزیر کشور و استاندارش به اینجا آمده‌اند، مسوولانی از بهزیستی به اینجا آمده‌اند و مدام قول پیگیری می‌دهند، اما تنها حرف می‌زنند و می‌روند. نگرانی از این است که خودکشی‌های مشابه دیگری در روزهای آینده هم اتفاق بیفتد. چه کسی باید در این مورد مسوولیت قبول کند؟»

استان خوزستان - رامهرمز

سایت خبری انتخاب در بیست و ششم آبان 1399، در گزارشی خبر از شش خودکشی در مهر و آبان بین دانش‌آموزان رامهرمزی داده است. در این گزارش اشاره شده که یکی از دلایل خودکشی‌های رخ داده، فقر و دسترسی نداشتن به امکانات لازم برای شرکت در کلاس‌های آنلاین بوده است. در آنجا هم نمونه‌هایی از خودکشی به شیوه حلق‌آویز کردن دیده شده است و اقلا در مورد یکی از دانش‌آموزانی که خودکشی کرده، گفته شده که علت خودکشی او، از دست دادن دوستش آن هم به واسطه خودکشی بوده است.

خودکشی در تهران

تهران در سال ۸۰ جزو سه ـ چهار استان با پایین‌ترین نرخ خودکشی در کشور بود اما این روند از سال ۹۵ ناگهان اوج گرفته و افزایشی شده و نهایتا به نرخ ۶.۸ می‌رسد. بیشترین افزایش خودکشی با سلاح گرم را نیز در تهران داشتیم که ۵ برابر شده است. بعد از تهران نیز در قم و فارس سه برابر شده است.

آمار خودکشی بر اساس مرد یا زن

همچنین در سال ۹۹ مردان حدود ۶۵ درصد و زنان ۳۵ درصد خودکشی‌های اتفاق افتاده را شامل شدند و در سال ۹۸ مردان ۷۰ درصد خودکشی‌ها را شامل می‌شدند.

طبق آماری که آمارفکت از وبسایت آماری ourworldindata به دست آورده است؛ آمار رسمی حکایت از بیشتر بودن میزان خودکشی در بین مردان ایرانی نسبت به زنان ایرانی دارد.

در سال ها 1990 تا 1999 میزان خودکشی مردان نسبت به زنان حدود 1.5 درصد بوده است. این آمار در بین سال‌های 1999 تا 2008 نشان‌ می‌دهد نسبت خودکشی مردان به زنان بین 1.5 تا 2 درصد بیشتر است.

طبق آمار رسمی، میزان نسبت خودکشی مردان به زنان در ایران برای سال 2015 در اوج خود یعنی 2.5 درصد بیشتر بوده است. آخرین آمار ثبت شده در این موضوع مربوط به سال 2017 است که نشان می‌دهد میزان خودکشی مردان نسبت به زنان 2.45 درصد بیشتر بوده است.

آمار خودکشی بر اساس میانگین سنی

حدود 40 درصد از افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند در گروه سنی 30 تا 49 ساله و 20 درصد از آنها در گروه سنی 18 تا 24 ساله هستند. حدود 32 تا 35 درصد از آنها نیز در گروه سنی 15 تا 29 ساله هستند.

اپیدمی خودکشی در ایران

کارشناس جمهوری اسلامی در این زمینه می‌گوید: ۲۰ برابر کسانی که اقدام به خودکشی کرده‌اند هم افکار خودکشی داریم. از سوی دیگر با هر مرگ ناشی از خودکشی، در میان بازماندگان، دوستان، آشنایان و کسانی که در جریان خبر قرار می‌گیرند، ۱۳۵ تا ۱۸۰ نفر تحت تاثیر مشکلات روانی قرار می‌گیرند.

برخی از کسانی که اطلاعات خودکشی دیگران به آنها می‌رسد. ممکن است در معرض خودکشی‌های تقلیدی قرار بگیرند. یعنی خودکشی‌هایی که به دیگران سرایت پیدا می‌کند.

مقایسه آماری قتل و مرگ‌های مشکوک و خودکشی در ایران

آمار خودکشی در سال‌های گذشته نشانگر بالا بودن میزان خودکشی در ایران نسبت به میزان قتل است، خودکشی در ایران برای سال 1990 بیش از 7 درصد جمعیت کشور به ثبت رسیده است. طبق آماری که آمارفکت از وبسایت آماری ourworldindata به دست آورده است؛ میزان قتل در ایران همواره کمتر از خودکشی بوده است.

در آمارهای نیروی انتظامی تعداد قابل توجهی مرگ، تحت عنوان «سایر موارد مرگ‌های مشکوک» وجود دارد که دقیقا مشخص نیست به چه مواردی اطلاق می‌شود. آمار این مرگ‌های مشکوک در دهه ۱۳۹۰، حدود ۶ برابر آمار کل خودکشی و ۱۲ برابر آمار قتل است. نمودار گویای این مقایسه است(عکس ضمیمه شود)

آمار نشانگر کاهش سن خودکشی در ایران است و دلایل آن بیشتر «فقر اقتصادی» و «نابسامانی‌های اجتماعی و خانوادگی» اعلام شده است.

طبق آمار پزشکی قانونی جوانان قربانیان اصلی خودکشی‌اند و بیشتر خودکشی‌ها در بین افراد ۱۵ تا ۳۵ ساله رخ می‌دهد. همچنین ۵۴ درصد خودکشی‌های منجر به مرگ در میان جوانان زیر ۳۰ سال رخ داده است.

آمار رسمی خبر از افزایش نگران‌کننده میزان خودکشی در میان نوجوانان در ایران می‌دهند. بنابر این آمار افرادی که دست به خودکشی می‌زنند به مراتب کم سن‌و‌سال‌تر شده‌اند و از روش‌های غریبی برای خودکشی استفاده می‌کنند. ماه گذشته سازمان بهداشت جهانی آماری منتشر کرد که می‌گوید خودکشی سیزدهمین علت مرگ در گروه سنی ۱۵ تا ۳۴ سال در جهان است. در هر ۴۰ ثانیه یک خودکشی در سراسر دنیا رخ می‌دهد. اما سن خودکشی در ایران تا سطح دانش‌آموزان دبستان و راهنمایی نیز پایین رفته است. خبرگزاری برنا به آمارهای پزشکی قانونی و وزارت بهداشت ایران استناد کرده است که می‌گویند در سال ۹۷ میزان خودکشی نوجوانان در ایران ۲۰ درصد بوده است. این رقمی بسیار نگرانکننده است. در گزارش هم‌چنین آمده است بیشتر جوانانی که دست به این کار میزنند "در سطح تحصیلات ابتدایی و راهنمایی هستند و خودکشی در میان دانشآموختگان لیسانس و بالا‌تر کمتر رواج دارد".

خانم قاسمی‌نژاد می‌گوید که شهر آبدانان از نظر رواج افکار خودکشی اوضاع خوبی ندارد، اما آنچه امروز موجب نگرانی است، پایین آمدن سن شیوع افکار خودکشی و همین طور تکرار موارد مشابه خودکشی در شهر است.

خودکشی در زندانها

خودکشی‌های زندانیان تحت تاثیر طیف‌ گسترده‌ای از آزارهای روانی، روحی و فیزیکی اتفاق می‌افتد. تهدید زندانیان با خانواده‌ و عزیزانشان، شکنجه‌های مداوم فیزیکی و فشار فزاینده برای اعتراف‌ اجباری ممکن است یک زندانی را به نقطه‌ استیصال برساند. مقام‌های دستگاه قضایی جمهوری اسلامی، همواره ادعای مناسب بودن وضعیت زندانیان در زندان‌های ایران را مطرح می‌کنند اما تجربه زیسته شمار زیادی از زندانیان در کنار ممانعت از بازرسی‌های بین‌المللی از زندان‌های ایران اثبات می‌کند زندان‌ها و بازداشتگاه‌های امنیتی به «قتلگاه» زندانیان به خصوص معترضان تبدیل شده‌اند. گزارش سالانه هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران آشکار می‌کند طی سال ۱۴۰۲ دست‌کم شش زندانی در اثر بیماری در زندان‌ها جان باختند. ۲۰ زندانی خودکشی کردند و هشت نفر در زندان‌ها به قتل رسیدند.

خودکشی در زندان‌های ایران و هم‌چنین خودکشی پس از آزادی از زندان از پدیده‌های رایج در ایران در عهد جمهوری اسلامی است. نمونه‌های آن را می‌توان در زندان‌های مختلف کشور دید.

سازمان حقوق‌بشری «هه‌نگاو» در گزارشی، آماری به بررسی وضعیت زندان‌های ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی پرداخت و گزارش کرد طی این سال دست‌کم ۳۲ زندانی در زندان‌ها و بازداشت‌گاهای جمهوری اسلامی  جانباخته‌اند. از مجموع ۳۵ زندانی، دست‌کم ۲۳ زندانی در زندان‌های مرکزی و عمومی شهرهای مختلف جانشان را از دست داده و در هر یک از بازداشتگاه‌های اداره اطلاعات و اطلاعات سپاه پاسداران ۳ زندانی زیر شکنجه کشته شده‌اند.

زندان تبریز

در ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ زندانی که خبرگزاری رکنا اسم او را «حسن» اعلام کرده و نوشته است که او به اتهام «یک فقره قتل عمد» در جریان یک «سرقت مسلحانه» گروهی در اواخر بهمن ۱۳۹۹ که در آن چند شهروند در تبریز کشته شدند، توسط شعبه اول دادگاه کیفری آذربایجان شرقی به اعدام محکوم شده بود پس از «خودکشی» در زندان مرکزی تبریز جان باخت.

زندان ارومیه

سعدا خدیرزاده، زندانی سیاسی که تابستان ۱۴۰۱ در زندان ارومیه اقدام به خودکشی کرد، از کسانی بود که تحت‌ فشار برای اعتراف‌گیری اجباری قرار داشت.

براساس گزارش هه‌نگاو، «شیرزاد احمدی‌‎نژاد»، از بازداشتی‌های اعتراضات سراسری و اهل بوکان، اسفند ۱۴۰۱، در بازداشتگاه اداره اطلاعات ارومیه جان باخت.

«موسی اسماعیلی» و «پیمان گلوانی»، زندانیان سیاسی کرد نیز تیر ۱۴۰۲در بازداشتگاه اطلاعات ارومیه زیر شکنجه کشته شدند.

۶ اسفند ۱۴۰۲، منابع حقوق بشری کردستان خبر دادند شاهین گله‌داری، زندانی سیاسی کُرد که تنها ۲ سال حکم داشت در پی فشارهای ناشی از حبس در بند فوق امنیتی زندان مرکزی ارومیه اقدام به خودکشی کرد و جان باخت.

روز ۹ اسفند ۱۴۰۲ نیز حسن عمرپور، زندانی کُرد در زندان ارومیه خودسوزی کرد.

زندانی به نام «امیر شهبازی» که به اتهام «سرقت» چهار سال در زندان ارومیه در انتظار حکم «قطع انگشتان دست» به سر می‌برد، «در اعتراض به رفتار خشونت‌آمیز مأموران زندان» که قصد داشتند او را به سلول انفرادی ببرند، با خوردن قرص خودکشی کرد و به زندگی خود پایان داد. به گفته زندانیان، شهبازی در نامه‌ای افشا کرده بود که رییس زندان مسوول مرگ اوست.

«امیر شهبازی چند هفته پیش و درحالی‌که رضایت همه شاکی‌هایش را گرفت و چیزی به آزادی‌اش نمانده بود، با خودکشی به زندگی‌اش پایان داد. او قبل از خودکشی طی نامه‌ای به خانواده‌اش، رییس زندان، پیمان خان‌زاده و مسوول خوابگاه یک و دو، «اکبر ماهری» را دلیل این خودکشی اعلام کرده بود.»

اعتراض علیه سونامی خودکشی در زندان ارومیه

شمار اقدام به خودکشی در میان زندانیان زندان ارومیه طی ماه‌های گذشته افزایش یافته است، تا بدانجا که بیش از ۸۰۰ شهروند محبوس در زندان مرکزی ارومیه روز ۳اسفند، در یک نامه اعتراضی، خواهان برکناری «پیمان خان‌زاده»، رییس زندان مرکزی ارومیه شدند. در ابتدای این نامه آمده است: «ما زندانیان محبوس در زندان مرکزی ارومیه که هرکدام به‌اتهام‌های مختلف به حبس محکوم شده‌ایم، به‌دلیل مشکلات خود و خانواده‌های‌مان در شرایط سختی قرار داریم و تحمل حبس برای ما طاقت‌فرسا شده است. مشکل اصلی جایی است که شخص رییس زندان، پیمان خان‌زاده، نه‌تنها برای زندانیان مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد، بلکه در برخی موارد خانواده‌ها را درگیر مشکلات دیگری کرده است.»

تحریم بین‌المللی زندان ارومیه

وزارت خزانه‌داری آمریکا مهر۱۳۹۹ با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که واشینگتن، زندان ارومیه، زندان عادل‌آباد شیراز، شعبه یک دادگاه انقلاب شیراز و زندان وکیل‌آباد مشهد را، تحریم کرده است.

زندان ایلام

وحید چاوران، زندانی سیاسی، پس از اقدام به خودکشی در بیمارستان ایلام بستری شد. این زندانی سیاسی که توسط شعبه دوم دادگاه انقلاب اسلامی ایلام به ریاست «رجب محمدی» به «۱۲ سال حبس در زندان زاهدان» محکوم شده، در اعتراض به این حکم اقدام به خودکشی کرده بود.

زندان اوین

مهدی مسکین‌نواز، زندانی سیاسی در اوین در اعتراض به «قطع تماس با دخترش»، با «ریختن دیگ آب جوش به روی خود»، اقدام به خودسوزی کرد و به بیمارستان منتقل شد.

زندان رشت

اسفند سال پیش خبر رسید که یک زندانی به نام سهیل حق‌بین در زندان لاکان رشت دست به خودکشی زده است.

مرگ‌های مشکوک در زندان

کاووس سید امامی، زهرا بنی‌یعقوب، ابراهیم لطف‌اللهی، سعید امامی، سینا قنبری و وحید حیدری از جمله زندانیانی بودند که طی سال‌های قبل با مرگ‌های مشکوک در زندان‌ها جان باختند و مسوولان مدعی شدند که آن‌ها خودکشی کرده‌اند.

سال ۱۳۸۶ زهرا بنی‌یعقوب در یکی از روستاهای همدان در حال گذراندن دوره طرح پزشکی‌اش بود که ماموران موسوم به «آمر به معروف» او را دستگیر کردند. دو روز بعد هم مدعی شدند زهرا با یک پارچه تبلیغاتی خودکشی کرده است. ادعایی که خانواده بنی‌یعقوب به شدت آن را رد کردند و گفتند او نیم ساعت قبل از ساعتی که گفتند فوت کرده، با برادرش تماس تلفنی داشته و روحیه‌اش طوری نبوده که بخواهد خودکشی کند.

دستگاه قضایی جمهوری اسلامی سال ۱۳۹۶ درباره علت مرگ کاووس سید امامی، استاد دانشگاه، در زندان اوین ادعای خودکشی را مطرح کردند اما فعالان مدنی و کاربران رسانه‌های اجتماعی مرگ او را مشکوک دانستند.

سعید امامی، معاون امنیتی وزارت اطلاعات از کلیدی‌ترین مهره‌های امنیتی جمهوری اسلامی در قتل‌های زنجیره‌ای در آخرین روز خرداد ۱۳۷۸ قبل از برگزاری دادگاه به‌طور مشکوکی جان باخت و قوه قضاییه ادعا کرد او با داروی نظافت خودکشی کرده است.

ابراهیم لطف‌اللهی، دانشجوی رشته حقوق دانشگاه پیام نور سنندج، دی‌ ماه ۱۳۹۶ به دستور شعبه سوم بازپرسی دادسرای انقلاب سنندج به دست ماموران امنیتی بازداشت شد و هشت روز بعد خبر خودکشی‌اش را به خانواده‌اش دادند.

وحید حیدری و سینا قنبری، از معترضان بازداشتی اعتراضات دی‌ ماه ۱۳۹۶ بودند که در زندان‌ به دلایل نامعلوم جان باختند.

اجبار زندانیان به مصرف داروهای مشکوک

برخی زندانیان سیاسی سابق در واکنش به مرگ‌های مشکوک بازداشتی‌ها و زندانیان با یادآوری خاطرات خود افشا کرده‌اند که در بازداشتگاه‌ها و زندان‌ها آنان را وادار به خوردن داروهای مشکوک، مخرب و روان‌گردان کرده‌اند. همچنین آمپول‌هایی به آنان تزریق می‌شده است که وضعیت جسمی و روانی آنان را به هم می‌ریخته است. به گفته فعالان حقوق بشر، خودکشی بازداشتی‌ها اندکی پس از آزادی نیز حتی اگر راست باشد، با اثرات مخرب داروهایی که به اجبار به زندانیان داده می‌شود، ارتباط مستقیم دارد.

شکنجه عامل اصلی مرگ‌ها

همان‌گونه که زندانیان سابق سیاسی نیز افشا کرده‌اند، دستگاه‌ قضایی جمهوری اسلامی در همدستی آشکار با نهادهای امنیتی، بازداشتی‌ها و زندانیان سیاسی را به جایی می‌رسانند که حتی اگر از اثرات داروهای مخرب و آزارهای روانی و فیزیکی در امان بمانند، به تنگنا می‌رسند و مرگ را انتخاب می‌کنند.

سامان یاسین در نامه‌ای خطاب به رییس قوه قضاییه از او خواسته بود حکم اعدامش را صادر کند. او که مدتی را نیز در بیمارستان روان‌پزشکی امین‌آباد بستری بود، در نامه‌اش نوشت که شکنجه‌ها و آزارهایی را در حبس متحمل شده که اعدام را به ادامه این وضعیت ترجیح می‌دهد.

خودکشی و مرگ مشکوک پس از آزادی از زندان

در بیش از چهار دهه اخیر شمار قابل توجهی از زندانیان سیاسی و جرایم عمومی در زندان‌های ایران اندکی پس از آزادی خودکشی کردند. تعدادی از آنان نیز با مرگ‌های مشکوک از دنیا رفتند.

جواد روحی، مریم آروین، عرشیا امام‌قلی‌زاده، یلدا آقافضلی، مینا یعقوبی، عباس منصوری و عاطفه نعامی از معترضانی بودند که در بازداشتگاه، زندان یا اندکی پس از آزادی به‌طور مشکوک جان باختند.

زندانیان سیاسی در ایران حتی اگر در برابر فشارها و شکنجه‌های امنیتی هم تاب‌ بیاورند، از تهدیدهای جانی در امان نیستند، زیرا مقام‌های زندان به شکلی سازمان‌یافته دسترسی زندانیان سیاسی بیمار را به رسیدگی پزشکی و درمان مناسب مسدود می‌کنند تا مرگ تدریجی آنان را رقم بزنند.

علیرضا خاری، جوان معترض اهل بندر‌گز در آخرین روزهای اسفند ماه ۱۴۰۲ پس از آزادی از زندان به زندگی خود پایان داد.

اواخر اسفند سال ۱۴۰۲، فعالان حقوق بشر اعلام کردند مسیب یگانه، زندانی سیاسی، با بلعیدن یک قرص اقدام به خودکشی کرد و پس از انتقال به بیمارستان به‌رغم ناتمام ماندن مراحل درمان به زندان اوین بازگردانده شد.

جواد روحی، معترض جوان اهل آمل، شهریور ۱۴۰۱ در جریان خیزش سراسری بازداشت و سپس در دادگاه انقلاب ساری به اعدام محکوم شد. هر چند دیوان عالی کشور حکم اعدام این جوان معترض را نقض کرد، تهدیدها، شکنجه‌ها و آزارها علیه او پایان نیافت. جواد روحی حدود یک سال پس از دستگیری، در بیمارستان نوشهر جان خود را از دست داد. دی‌ ماه ۱۴۰۱، کمیته پیگیری وضعیت بازداشت‌شدگان در گزارشی از «شکنجه‌های ترسناک» جواد روحی در زندان پرده برداشت و نوشت او در بازداشتگاه سپاه پاسداران برای اعتراف اجباری تحت‌ فشار قرار گرفته و قدرت تکلم خود را در اثر شکنجه از دست داده است.

مریم آروین، وکیل دادگستری که به زندانیان و خانواده‌های آنان مشاوره می‌داد، آذر ماه ۱۴۰۱ بازداشت شد و پس از آزادی از زندان سیرجان در بهمن ماه فوت کرد. مقام‌های قضایی، علت مرگ مریم آروین را خودکشی اعلام کردند اما خانواده‌اش ضمن رد این ادعا گفتند که دلیل مرگش داروهایی بوده که در زندان به او داده‌اند.

عرشیا امام‌قلی‌زاده، نوجوان ۱۶ساله‌ اهل جلفا با اتهام عمامه‌پراکنی بازداشت شد، حدود ۱۰ روز زندانی بود و دو روز پس از آزادی خودکشی کرد.

یلدا آقافضلی، دختر جوان تهرانی، چهارم آبان‌ ۱۴۰۱ در جریان خیزش سراسری دستگیر شد، حدود ۱۱ روز بازداشت بود و پنج روز پس از آزادی در ۲۰ آبان فوت کرد. این جوان معترض در یک فایل صوتی افشا کرده بود که در دوران بازداشت به شدت شکنجه شده است.

مینا یعقوبی، از بازداشتی‌های خیزش سراسری در اراک بود که دو مرتبه اقدام به خودکشی کرد. دادگستری استان مرکزی در واکنش به خودکشی این شهروند معترض ادعای «مشکلات روحی و روانی» او را مطرح کرد اما خانواده‌اش افشا کرده بودند او در زمان بازداشت به شدت شکنجه شده است.

عباس منصوری، جوان معترض اهل شوش نیز تنها یک هفته پس از آزادی خودکشی کرد.

پیکر عاطفه نعامی، پس از هشت روز بی‌خبری در بالکن خانه‌اش در کرج در حالی‌ که شلنگ گاز در نزدیکی دهانش جاسازی شده بود، پیدا شد. خانواده این معترض وجود آثار شکنجه روی بدن او را تایید کرده بودند.

عوامل خودکشی در ایران

طبق نظریه رابرت مرتن وقتی افراد به اهداف خود نمی‌رسند یا با بزهکاری مانند رشوه و قاچاق و..به هدف می‌رسند. برخی دنبال درگیری و مبارزه برای رسیدن به هدف نیستند، برخی برای رسیدن به هدف «شورش» می‌کنند. عده‌ای خود را ایزوله می‌کنند که از جمله به خودکشی رو می‌آورند.

خودکشی تابع عوامل مختلفی است. مشکلات سلامت روان بیشتر در بروز خودکشی موثر است. پیمایش‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد از مردم دچار نوعی از اختلالات روانی هستند. از سوی دیگر می‌دانیم که خودکشی رابطه مستقیمی با اختلال روانی دارد.

به گفته حمید پیروی کارشناس جمهوری اسلامی حدود 60 درصد از کسانی که خودکشی کردند، هنگام اقدام به خودکشی، افسردگی داشتند. به عبارتی گاهی ممکن است افراد از نظر اقتصادی مشکلی هم نداشته باشند. با این حساب درمان اختلالات روانشناختی خود می‌تواند گام بزرگی برای کاهش آمار خودکشی باشد.

آسیب‌شناسان اجتماعی بطور کلی عوامل زیادی را در خودکشی مؤثر می‌دانند. سطح بالای استرس و فشار برای موفقیت، ترس از تحقیر، خودبینی، انعطافناپذیری، درک ناپخته از مرگ، گرایش به عرفان‌های کاذب، فقدان مهارت‌های سازگاری و تابآوری برای حل مسئله، و...تعاملات آسیب‌دیده بین والدین و فرزندان، گرایش به مصرف مواد، تجربه خشونت، روابط ضعیف با همسالان و چندین متغیر دیگر از جمله تاثیرپذیری از رسانه‌ها از جمله عواملی است که ممکن است موجب گرایش نوجوانان  به خودکشی شود. اما بطور خاص در ایران این عوامل بیشتر به چشم می‌خورد:

وضعیت اقتصادی اجتماعی

افزایش خودکشی در ایران در شرایطی است که مردم این کشور در دهه ۱۳۹۰ خورشیدی در معرض شدیدترین بحران‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قرار داشته‌اند.

حسین راغفر، کارشناس اقتصادی جمهوری اسلامی گفت: خودکشی یکی از حادترین اشکال اعتراض به افزایش فسادهای اقتصادی است، دست نظام حکمرانی به خون تک‌تک این افراد آلوده است. وی افزود: پدیده خودکشی در کشور ما قطع به یقین ریشه در دو دسته از سیاست‌ها دارد یکی سیاست‌های اقتصادی است با اهمیت بیشتر و یکی هم سیاست‌های اجتماعی است که افراد، حتی کسانی که تحصیلات عالی دارند، هیچ چشم‌انداز روشنی را در مقابل خود نمی‌بینند و دست به خودکشی می‌زنند.

رواج خشونت

رواج خشونت در جامعه که سیاست‌های حکومت در آن نقش تعیین‌کننده دارند نیز از عوامل آسیب‌های روانی به همه آحاد جامعه و در نوک این هرم به نوجوانان و جوانان است.

بیکاری و آینده ناروشن

یکی از عوامل خودکشی در میان جوانان و نوجوانان نداشتن چشم‌اندازی روشن برای آینده و معضلات اساسی اجتماعی است. در کشوری که میلیون‌ها جوان هیچ امیدی به داشتن شغل، حد معینی از رفاه، تامین اجتماعی و آزادی‌ ندارند، افزایش آمار خودکشی چندان جای تعجب ندارد.

بسطامی نماینده مجلس از ایلام گفت: عمده دلایل این خودکشی‌ها بیکاری جوانان با وجود پروژه‌های نفتی و گازی در منطقه است بنابراین قانون و عدالت اجتماعی در کشور رعایت نمی شود و ما شاهد بیکاری نیروهای بومی در شهرستان‌های مهران، ایوان و... با وجود این پروژه‌ها هستیم.

بحران اعتیاد

معاون سازمان بهزیستی آموزش و پرورش تابستان امسال(۱۳۹۸) از "بحران جدی اعتیاد در جمعیت دانش‌آموزی" ایران خبر داده و گفته بود که دستگاه‌ها باید در محافظت از دانش‌آموزان در رابطه با مواد مخدر، افسردگی، خودکشی و اختلال‌های روانی و رفتاری، ‌رویکرد پیشگیرانه داشته باشند.

شیوه‌های خودکشی

می‌توان گفت در کل کشور و در ۱۹ سال یاد شده اولین وسیله خودکشی حلق آویز کردن است که ۵۰ درصد خودکشی ها از این طریق انجام می‌شود. دومین وسیله نیز مصدومیت با سم و دارو با ۱۴ درصد و سومین روش خودسوزی، چهارمین روش سلاح گرم و سپس سقوط از بلندی است.

روش‌هایی که نوجوانان برای خودکشی انتخاب می‌کنند نیز دغدغه‌ اجتماعی دیگری است. برنا می‌گوید که آنها "روش‌های جدیدی را برای خودکشی انتخاب می‌کنند؛ از حلق‌آویز شدن در معابر عمومی گرفته تا سقوط از ساختمان و پل عابر پیاده"

با سلاح گرم

علیوردی نیا استاد دانشگاه مازندران: بیشترین افزایش خودکشی با سلاح گرم را در تهران داشتیم که ۵ برابر شده است. بعد از تهران نیز در قم و فارس سه برابر شده است.

آمار خودکشی با سلاح گرم در ایران نشان می‌دهد که از سال 1990تا 2011 شاهد افزایش تعداد خودکشی‌ها به این روش بوده‌ایم. بر اساس آمار امروز بیشترین میزان خودکشی با سلاح گرم مربوط به سال 2011 با 291 خودکشی بوده است.

بر اساس آماری که آمارفکت از سایت ourworldindata به دست آورده است؛ به نظر می‌رسد از سال 2011 میزان خودکشی با سلاح گرم کاهش پیداکرده است به‌گونه‌ای که در سال 2019 به 256 خودکشی در سال رسیده است.

حلق‌آویز

در کل کشور میزان خودکشی با روش حلق‌آویز روندی افزایشی داشته؛ در این ۱۹ سال و بیشترین افزایش نیز مربوط به استان تهران است که ۴ برابر شده

خودسوزی

بر اساس گفته استاد دانشگاه مازندران در ۱۴۰۱ میزان خودکشی ناشی از خودسوزی هم در استان گلستان ۱۰ برابر شده است‌.