۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
[[پرونده:جوانی محمدعلی شاه.jpg|بندانگشتی|جوانی محمدعلی شاه]] | [[پرونده:جوانی محمدعلی شاه.jpg|بندانگشتی|جوانی محمدعلی شاه]] | ||
'''محمدعلی‌شاه قاجار''' (زاده ۱۲۵۱ خورشیدی، [[تبریز]] - درگذشته ۱۳۰۴ خورشیدی، ایتالیا در تبعید) ششمین پادشاه از [[قاجاریان|دودمان قاجار]] و پسر [[مظفرالدین شاه|مظفرالدين شاه]] و فرزند ارشد وي<ref name=":1">دوران قاجار - [https://qajar.wordpress.com/category/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%8A-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1/ محمد علي شاه قاجار]</ref> بود که پس از اعطای [[جنبش مشروطه|مشروطه]] و در سال ۱۲۸۵ خورشیدی به قدرت رسید. وی از ابتدا با فرمانی که پدرش در اعطای مشروطه امضا کرده بود به مخالفت برخاست و تا آنجا پیش رفت که دستور داد در ۲ تیر ۱۲۸۷ خورشیدی یک کلنل روس به نام «ولادیمیر لیاخوف» [[به توپ بستن مجلس|مجلس را به توپ ببندد]]؛ اقدامی که در تاریخ ایران به [[استبداد صغیر]] شهرت دارد.<ref name=":3" /> | '''محمدعلی‌شاه قاجار''' (زاده ۱۲۵۱ خورشیدی، [[تبریز]] - درگذشته ۱۳۰۴ خورشیدی، ایتالیا در تبعید) ششمین پادشاه از [[قاجاریان|دودمان قاجار]] و پسر [[مظفرالدین شاه|مظفرالدين شاه]] و فرزند ارشد وي<ref name=":1">دوران قاجار - [https://qajar.wordpress.com/category/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%8A-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1/ محمد علي شاه قاجار]</ref> بود که پس از اعطای [[جنبش مشروطه|مشروطه]] و در سال ۱۲۸۵ خورشیدی به قدرت رسید. وی از ابتدا با فرمانی که پدرش در اعطای مشروطه امضا کرده بود به مخالفت برخاست و تا آنجا پیش رفت که دستور داد در ۲ تیر ۱۲۸۷ خورشیدی یک کلنل روس به نام «ولادیمیر لیاخوف» [[به توپ بستن مجلس|مجلس را به توپ ببندد]]؛ اقدامی که در تاریخ ایران به [[استبداد صغیر]] شهرت دارد.<ref name=":3">تاریخ ما - [https://tarikhema.org/contemporary/iranc/qajarian/21308/%D8%AE%D9%84%D8%B9-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1/ خلع محمدعلی شاه قاجار]</ref> | ||
او پس از فتح [[تهران]] توسط مشروطه‌خواهان، به سفارت روس پناهنده شد و با فشارهای داخلی و خارجی مجبور به ترک ایران شد. مشروطه‌خواهان پس از وی پسر خردسالش [[احمد شاه]] را به سلطنت انتخاب کردند.<ref>بیوگرافی - [http://azadamirkhizi.blogfa.com/post/277 محمد علی شاه قاجار]</ref> | او پس از فتح [[تهران]] توسط مشروطه‌خواهان، به سفارت روس پناهنده شد و با فشارهای داخلی و خارجی مجبور به ترک ایران شد. مشروطه‌خواهان پس از وی پسر خردسالش [[احمد شاه]] را به سلطنت انتخاب کردند.<ref>بیوگرافی - [http://azadamirkhizi.blogfa.com/post/277 محمد علی شاه قاجار]</ref> | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
گیلان که همواره به عنوان مسیر ورود افکار تجددخواهانه و مترقی از اروپا شناخته می‌شد، پر بود از مجامع سری و مخفیانه‌ای که در محیط استبدادی آن دوران نیروهای آزادیخواه را پرورش می‌داد. ریاست مجاهدان مشروطه‌خواه با یپرم‌خان ارمنی، میرزا حسین‌خان کسمایی و سردار محیی بود. مشروطه‌خواهان رشت به رهبری این سه تن به «[https://tarikhema.org/words/%d8%a8%d8%a7%d8%ba/ باغ] مدیریه» رشت یورش بردند و حاکم مستبد و دست‌نشانده آن، آقا بالاخان سردار افخم را کشتند. اما نگهداری قوای ملی شمال و کنترل رشت از عهده آن‌ها خارج بود پس با درخواست از سپهدار اعظم برای فرماندهی نیرو‌ها، او را به عنوان پیش‌قراول سپاه مشروطه شمال در نظر گرفتند. هرچند محمدولی خان تنکابنی در محاصره تبریز در کنار عین‌الدوله حضور داشت اما با شدت گرفتن اوامر استبدادی محمدعلی شاه از قشون خارج شد؛ با این حال، پس از دریافت درخواست انقلابیون، با امتناع از ریاست نیروهای شمال، بی‌میلی خود را نسبت به مشروطه نشان داد. سرانجام انقلابیون توانستند به شیوه‌های مختلف او را همراه کنند. با حرکت قشون به سمت جنوب و با تدابیر نظامی یپرم‌خان، قزوین به تصرف مجاهدان مشروطه‌خواه درآمد. | گیلان که همواره به عنوان مسیر ورود افکار تجددخواهانه و مترقی از اروپا شناخته می‌شد، پر بود از مجامع سری و مخفیانه‌ای که در محیط استبدادی آن دوران نیروهای آزادیخواه را پرورش می‌داد. ریاست مجاهدان مشروطه‌خواه با یپرم‌خان ارمنی، میرزا حسین‌خان کسمایی و سردار محیی بود. مشروطه‌خواهان رشت به رهبری این سه تن به «[https://tarikhema.org/words/%d8%a8%d8%a7%d8%ba/ باغ] مدیریه» رشت یورش بردند و حاکم مستبد و دست‌نشانده آن، آقا بالاخان سردار افخم را کشتند. اما نگهداری قوای ملی شمال و کنترل رشت از عهده آن‌ها خارج بود پس با درخواست از سپهدار اعظم برای فرماندهی نیرو‌ها، او را به عنوان پیش‌قراول سپاه مشروطه شمال در نظر گرفتند. هرچند محمدولی خان تنکابنی در محاصره تبریز در کنار عین‌الدوله حضور داشت اما با شدت گرفتن اوامر استبدادی محمدعلی شاه از قشون خارج شد؛ با این حال، پس از دریافت درخواست انقلابیون، با امتناع از ریاست نیروهای شمال، بی‌میلی خود را نسبت به مشروطه نشان داد. سرانجام انقلابیون توانستند به شیوه‌های مختلف او را همراه کنند. با حرکت قشون به سمت جنوب و با تدابیر نظامی یپرم‌خان، قزوین به تصرف مجاهدان مشروطه‌خواه درآمد. | ||
قوای شمال در مسیر حرکت به تهران با نیروهای دولتی به فرماندهی کاپیتان «زاپولسکی» روبه‌رو شدند و درگیری‌ها به شکست و عقب‌نشینی آزادیخواهان انجامید. پیش از جنگ کوتاه قشون بختیاری با نیروهای قزاق، سردار اسعد به نیروهای سپهدار اعظم پیوست. نیروهای ملی با عملیاتی که نقشه آن توسط یپرم‌خان طراحی شده بود، از دروازه بهجت‌آباد وارد تهران شدند. سپهدار و سردار اسعد به مجلس ملی رفتند و نیروهای یپرم‌خان قزاقخانه را محاصره کردند. با نفوذ به تمامی نقاط شهر، فقط بخش مرکزی پایداری می‌کرد. نقاط قوت محمدعلی شاه، قصر قاجار و قزاقخانه بود و فرمانده کل و حاکم تهران لیاخوف روسی. تمام روز ۲۳ تیرماه در تهران، جنگ خیابانی و گلوله باران ادامه داشت. کلنل روس که مقاومت را بی‌فایده دید با دستور صریح سفارت روسیه، نامه‌ای به سپهدار اعظم نوشت و شرایطی برای تسلیم پیشنهاد کرد. | قوای شمال در مسیر حرکت به تهران با نیروهای دولتی به فرماندهی کاپیتان «زاپولسکی» روبه‌رو شدند و درگیری‌ها به شکست و عقب‌نشینی آزادیخواهان انجامید. پیش از جنگ کوتاه قشون بختیاری با نیروهای قزاق، سردار اسعد به نیروهای سپهدار اعظم پیوست. نیروهای ملی با عملیاتی که نقشه آن توسط یپرم‌خان طراحی شده بود، از دروازه بهجت‌آباد وارد تهران شدند. سپهدار و سردار اسعد به مجلس ملی رفتند و نیروهای یپرم‌خان قزاقخانه را محاصره کردند. با نفوذ به تمامی نقاط شهر، فقط بخش مرکزی پایداری می‌کرد. نقاط قوت محمدعلی شاه، قصر قاجار و قزاقخانه بود و فرمانده کل و حاکم تهران لیاخوف روسی. تمام روز ۲۳ تیرماه در تهران، جنگ خیابانی و گلوله باران ادامه داشت. کلنل روس که مقاومت را بی‌فایده دید با دستور صریح سفارت روسیه، نامه‌ای به سپهدار اعظم نوشت و شرایطی برای تسلیم پیشنهاد کرد.<ref name=":2" /> | ||
هنگامی که خبر محاصره تهران و نفوذ تا منطقه مرکزی شهر به محمدعلی شاه رسید، او و درباریان در کاخ سلطنت‌آباد پناه گرفته بودند. روس‌ها که شرایط را بحرانی می‌دانستند از دخالت در امور داخلی ایران دست کشیدند. شاه که همواره متکی به نیروی روس‌ها بود، چاره‌ای نداشت جز اینکه به سفارت روسیه پناهنده شود. پس به همراه ۵۰۰ تن از سران، درباریان و بستگان خود راهی زرگنده شد. بدین ترتیب در ۲۵ تیر ۱۲۸۸ انقلاب مشروطیت که به ظاهر از دست رفته بود، جان دوباره گرفت. همان شب در مراسمی که در تاریخ مشروطه ایران به نام «مجلس فوق‌العاده عالی» معروف است، محمدعلی شاه از سلطنت خلع شد. | == خلع محمدعلی شاه قاجار == | ||
جنگ در تهران اما بیش از ۵ روز ادامه نیافت و قوای مشروطه خواه موفق شد کنترل کامل شهر را در دست بگیرد. مجاهدان بلافاصله یک شورای عالی ۲۸ نفری تشکیل دادند و همان روز محمد علی شاه را به دلیل پناهنده شدن در خاک وطن به سفارتخانه خارجی، از سلطنت [https://tarikhema.org/words/%d8%ae%d9%84%d8%b9/ خلع] کردند.<ref name=":3" /> | |||
هنگامی که خبر محاصره تهران و نفوذ تا منطقه مرکزی شهر به محمدعلی شاه رسید، او و درباریان در کاخ سلطنت‌آباد پناه گرفته بودند. روس‌ها که شرایط را بحرانی می‌دانستند از دخالت در امور داخلی ایران دست کشیدند. شاه که همواره متکی به نیروی روس‌ها بود، چاره‌ای نداشت جز اینکه به سفارت روسیه پناهنده شود. پس به همراه ۵۰۰ تن از سران، درباریان و بستگان خود راهی زرگنده شد. بدین ترتیب در ۲۵ تیر ۱۲۸۸ انقلاب مشروطیت که به ظاهر از دست رفته بود، جان دوباره گرفت. همان شب در مراسمی که در تاریخ مشروطه ایران به نام «مجلس فوق‌العاده عالی» معروف است، محمدعلی شاه از سلطنت خلع شد.<ref name=":2" />[[پرونده:محمدعلي شاه قاجار پس از خلع از سلطنت هنگام اقامت در استانبول.jpg|بندانگشتی|محمدعلي شاه قاجار پس از خلع از سلطنت هنگام اقامت در استانبول]] | |||
هیات عالی در پیام خلع سلطنت محمدعلی شاه به وی نوشت: | |||
اعلی حضرتا مقتضیات وقت و شدت هرج‌ومرج مملکت و انزجار قلوب ملت از اداره آن اعلی حضرت ضرورت بهم‌رسانیده که آن اعلی حضرت از زحمات بار سنگین سلطنت خود را معاف فرمایند، برطبق همین ضرورت امروز که ۲۷جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ است در سفارت محترمه دولت بهیه روس پناهنده شده بالطبع شخص همایونی خود را از این زحمت فارغ فرمودند علی‌هذا مجلس عالی فوق‌العاده امروز ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ در بهارستان تشکیل یافته اعلی حضرت قوی شوکت اقدس سلطان احمد شاه خلدالله ملکه و سلطانه را به شاهنشاهی [https://tarikhema.org/words/%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86/ ایران] پذیرفته و تا تشکیل پارلمان موقتاً حضرت مستطاب اشرف عالی آقای عضدالملک دامت شوکته را بسمت نیابت سلطنت اختیار نمود.[[پرونده:محمدعلی شاه و همسرش ملکه جهان در تبعید.jpg|بندانگشتی|محمدعلی شاه و همسرش ملکه جهان در تبعید]] | |||
بر اساس این بیانیه مجاهدان ضمن خلع سلطنت از محمدعلی شاه فرزند ۱۲ ساله او احمد شاه را به سلطنت رساندند.<ref name=":3" /> | |||
با برچیده شدن بساط حکومت محمدعلی شاه، مجلس عالی فوق‌العاده کابینه جدید را انتخاب کرد. سپهدار اعظم به ریاست وزرا و وزارت جنگ رسید و سردار اسعد بختیاری در وزارت کشور منصوب شد و یپرم‌خان ارمنی کار حفاظت تهران را برعهده گرفت و شهربانی کل را تصدی کرد. در پی این تحولات، با تلاش مشروطه‌خواهان، مهرماه سال ۱۲۸۸ هجری شمسی انتخابات مجلس در سراسر کشور برگزار شد و مجلس ملی رسماً گشایش یافت. | با برچیده شدن بساط حکومت محمدعلی شاه، مجلس عالی فوق‌العاده کابینه جدید را انتخاب کرد. سپهدار اعظم به ریاست وزرا و وزارت جنگ رسید و سردار اسعد بختیاری در وزارت کشور منصوب شد و یپرم‌خان ارمنی کار حفاظت تهران را برعهده گرفت و شهربانی کل را تصدی کرد. در پی این تحولات، با تلاش مشروطه‌خواهان، مهرماه سال ۱۲۸۸ هجری شمسی انتخابات مجلس در سراسر کشور برگزار شد و مجلس ملی رسماً گشایش یافت.<ref name=":2" /> | ||
محمدعلی | == تبعید محمدعلی شاه == | ||
طی اعلام‌نامه‌ای که بعد از این جلسه در شهر پخش شد، پسر دوازده ساله محمدعلی شاه به نام احمدمیرزا به عنوان شاه تازه تعیین شد و عضدالملک نیابت سلطنت را به عنوان بزرگ خاندان قاجار برعهده گرفت. در این جلسه، چون هیئت وزیران تشکیل نشده بود، هیئتی به جای آن مأمور رسیدگی به امور کشور گردید. | |||
بعد از این ماجرا مذاکراتی طولانی میان سفارت‌های روس و انگلیس درباره شرایط خروج محمدعلی میرزا از ایران، استرداد جواهرات ملی، بازپرداخت دیون و رهن املاک شخصی او که احتمال داشت دولت روسیه مصادره‌شان کند، صورت گرفت و در موافقت‌نامه‌ای که به امضای نمایندگان دولت‌های مذکور و مشروطه‌خواهان رسید، برای شاه مخلوع ۸۰ هزار دلار مقرری سالانه تعیین شد. محمدعلی میرزا با خانواده و ملازمانش از سفارت روسیه راهی ساحل دریای خزر شد و با کشتی خاک ایران را ترک کرد.<ref name=":2" /> | |||
سپس به روسيه رفت و در بندر اودسا در ساحل درياي سياه ساکن شد . در سال 1290 خورشیدی به تحريك روس ها دوباره به ايران برگشت و در گلشن تپه ساحل درياي خزر در گرگان پياده شد اما از تلاش هايش طرفي بر نبست و مشروطه خواهان قواي او را شكست دادند . او در اواخر همان سال از استر آباد به روسيه گريخت. | |||
در سال 1296 ه.ش / 1917 ميلادي پس از انقلاب كمونيستي از روسيه گريخت و از راه دريا به استانبول آمد ، مدتي در آن شهر بود با پسرش احمد شاه كه در سال 1298 ه.ش / 1919 ميلادي عازم اروپا بود ديدار كرد و به او توصيه نمود در هنگام خطر از قزاقخانه كمك بجويد زيرا قزاق ها تنها عناصر وفادار به سلسله قاجار يه اند . | |||
== | چندي به ايتاليا رفت مدتي در ايتاليا و گاهي در فراسه ساكن بود اما به علت بيماري خوني و كليه در در بهار سال 1925 ميلادي سال ۱۳۴۴ هجری قمری در سن 53 سالگي در شهر سن رمو ايتاليا درگذشت .<ref name=":1" /> | ||
== آخرین وصیت محمدعلی شاه قاجار == | |||
هنگامی که فاتحان تهران، محمدعلی شاه را روانه تبعید می کردند، پادشاه معزول به دلیل علاقه زیادی که به پسرش'''احمد شاه''' نصیحت کرد ثروت اندوزی را مهمترین اولویت زندگی خود قرار دهد. | هنگامی که فاتحان تهران، محمدعلی شاه را روانه تبعید می کردند، پادشاه معزول به دلیل علاقه زیادی که به پسرش'''احمد شاه''' نصیحت کرد ثروت اندوزی را مهمترین اولویت زندگی خود قرار دهد. | ||
| خط ۱۴۹: | خط ۱۵۵: | ||
مارلینگ وزیر مختار انگلیس درباره او گفته است:احمد شاه همواره امیدوار بود به ثروتی بادآورده در بورس پاریس دست یابد<ref>آی ایران - [http://www.akairan.com/maghalat-persia/maghalate-tarikhi/201210131911.html آخرین وصیت محمدعلی شاه قاجار]</ref> | مارلینگ وزیر مختار انگلیس درباره او گفته است:احمد شاه همواره امیدوار بود به ثروتی بادآورده در بورس پاریس دست یابد<ref>آی ایران - [http://www.akairan.com/maghalat-persia/maghalate-tarikhi/201210131911.html آخرین وصیت محمدعلی شاه قاجار]</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||