وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

ایده تشکیل یک ارگان اطلاعاتی در نظام جمهوری اسلامی نخستین بار در سال ۱۳۵۹ خورشیدی، توسط [[محمدعلی رجایی]] نخست‌وزیر وقت مطرح شد. در آن‌زمان این ایده با تشکیل دفتر اطلاعاتی نخست‌وزیری صورت اجرایی گرفت. پایه‌های اولیه‌ی این سازمان اطلاعاتی توسط تیمسار حسین فردوست به همراه عده‌ای از ساواکی‌های اداره هشتم (اداره‌ی ضد جاسوسی) و ۱۸ استاد سابق  ساواک شکل گرفت. اما سرانجام لایحه‌ی تشکیل وزارت اطلاعات در سال ۱۳۶۲ زمانی که [[میرحسین موسوی]] نخست‌وزیر بود، تهیه و مورد تصویب مجلس قرار گرفت. آخوندی به نام [[محمد محمدی ری‌شهری]] به عنوان اولین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی تصدی این وزارتخانه را برعهده گرفت.<ref>سایت شفاف - [http://www.shafaf.ir/fa/news/260136/وزارت-اطلاعات-چگونه-تشکیل-شد وزارت اطلاعات چگونه تشکیل شد؟]</ref>

<blockquote>به گزارش خبرگزاری‌ دانشجویان ایران، ایسنا، حجاریان با اشاره به روند شكل‌گیری وزارت اطلاعات گفت: «از اواخر بهمن ۵۷ و روزهای بعد از پیروزی انقلاب عمدتا قدرت به دست كمیته‌ها افتاد در هر محله‌ای توسط نیروهای مردمی در محل، كلانتری‌ها، مساجد و مراكز پیش‌آهنگی و كانون‌های جوانان کمیته‌های مردمی تشكیل شدند. هر کمیته هم در حد خودش ضمن كارهای امنیتی جاری به جمع‌آوری اطلاعات می‌پرداخت و در هر کمیته واحدی به نام واحد اطلاعات شكل گرفته بود. وی‌ درباره دیگر مراكزی‌ كه كار اطلاعاتی‌ می‌کردند می‌افزاید: چون تمركز و سرویس‌دهی‌ هماهنگی‌ وجود نداشت، نهادهای‌ مختلف برای‌ خود كار اطلاعاتی‌ می‌کردند. با فاصله كمی‌ از انقلاب سپاه پاسداران تشكیل شد و آنجا هم كارهای‌ اطلاعاتی‌ صورت می‌گرفت. قضات هم در زمینه پرونده‌هایی‌ كه در اختیارشان بود كار اطلاعاتی‌ می‌کردند؛ خصوصا قضاتی‌ كه در زمینه ضدخرابكاری‌ و ضدجاسوسی‌ و ضدامنیتی‌ كار می‌کردند. مثلا خاطرم هست كه آقای‌ خلخالی‌ یک تیم اطلاعاتی‌ داشت كه در زمینه پرونده‌های‌ در اختیار ایشان به جمع‌آوری‌ اطلاعات می‌‌پرداختند. دولت موقت و شورای‌ انقلاب در آن موقع سعی‌ می‌کردند كه بخش‌هایی‌ از بقآیای‌ ساواك مخصوصا اداره هشتم ساواك را كه اداره ضد جاسوسی‌ بود، احیا كنند. اداره هشتم ساواك عمدتا مراقب سفارتخانه‌ها بودند و به دنبال جاسوس...</blockquote><blockquote>...توده‌ای‌ها و برخی‌ گروه‌های‌ چپ هم تحت عنوان مردم انقلابی‌ رفتند ساواك و اداره دوم كه مربوط به امنیت داخلی‌ بود را در اختیار خود گرفتند. آنها بیشتر به دنبال اسامی‌ اعضای‌ ساواك و اسناد داخلی‌ آنان بودند. بعدا هم اسامی‌ ۸۰۰۰ ساواكی‌ كه چاپ شد كار یکی‌ از همین گروه‌های‌ چپ بود. اگر اشتباه نكنم گروهی‌ به نام اتحادیه كمونیست‌ها این اسامی‌ را منتشر كرد.<ref>[https://iran-archive.com/sites/default/files/sanad/8000-savaki-ettehadiieye-komonistha.pdf وزارت اطلاعات - سایت ایران آرشیو]</ref></blockquote><blockquote>وی‌ درباره اداره هشتم ساواك نیز اظهار می‌دارد: از طرف دولت موقت دكتر یزدی‌ كه آن زمان، وزیر امور انقلاب بود به اداره هشتم ساواك رفت. پیش از انقلاب اداره هشتم ماموریتش را روی‌ كشورهای‌ بلوك شرق به ویژه شوروی‌ و نیز كشورهای‌ عربی‌ تعریف كرده بود. دكتر یزدی‌ با استفاده از همان نیروها و با تغییر و گسترده كردن حوزه ماموریتی‌ این اداره مجددا آن را برپا كرد. بعدا كه سنجابی‌ از دولت استعفا داد و یزدی‌ شد وزیر خارجه و دكتر چمران شد وزیر امور انقلاب، اینها رفتند زیر نظر چمران. بعدا ماجرای‌ سعادتی‌ را هم همین اداره هشتمی‌ها كشف كردند. در پیگیری‌ پرونده آناتولی‌ فینسینکو كه افسر اطلاعاتی‌ سفارت شوروی‌ بود به ارتباط سعادتی‌ رسیدند و او بازداشت شد. دفتر اطلاعات نخست‌وزیری‌ با ابتكار خود رجایی‌ شكل گرفت. اولین كاری‌ كه در آنجا صورت گرفت تقسیم كار میان سپاه و ارتش و کمیته و شهربانی‌ بود. حفاظت اطلاعات و اطلاعات عملیات مربوط به هر یک از این نیروها به خود آنان واگذار شد. کمیته‌ها در جمع‌اوری‌ اطلاعات آشكار به عنوان ضابط قوه قضائیه تعریف شدند و البته بعدا دستگاه قضایی‌ پلیس قضایی‌ را تشكیل داد كه بعد از چند سال آن را به هم زد و اخیرا مجددا به دنبال احیای‌ آن افتاده‌اند. كارهایی‌ كه برای‌ خود دفتر باقی‌ ماند یکی‌ حراست‌های‌ دستگاه‌های‌ مختلف بود. یکی‌ ضد جاسوسی‌ (همان اداره هشتم سابق ساواك با تغییر ماموریت‌ها و كادرها) و سازمان جمع‌آوری‌ پنهان. برخی‌ كارهای‌ ویژه هم زیر نظراین دفتر صورت می‌گرفت. مثلا برخی‌ خریدهای‌ ویژه اطلاعاتی‌، دستگاه‌های‌ خاص كه خرید و ورود آن به كشور نیاز به تشریفات ویژه داشت از این طریق صورت می‌گرفت. یک ستاد امنیت كشور هم درست شد كه بیشتر نقش دبیرخانه‌ای‌ داشت و درجهت هماهنگی‌ عمل می‌کرد...با توجه به تجربیاتی‌ كه كسب كرده بودیم و وضعیت عمومی‌ امنیت در كشور با كمك بچه‌های‌ کمیته ستاد مشترك و دفتر اطلاعات نخست وزیری‌ طرحی‌ را تدوین كردیم و توسط آقای‌ الویری‌ در مجلس اول ۱۶ امضا برایش جمع كردیم، عمده كار این طرح هم در مجلس دوم انجام شد كه مجلس نسبتا راستی‌ بود و به طورطبیعی‌ با من كه از نظر آنها سابقه جالبی‌ نداشتم. مرا به عنوان عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی‌ می‌شناختند كه در دفترنخست‌وزیری‌ با سابقه‌ای‌ كه از كشمیری‌ به جامانده بود فعال بودم و… سر سازگاری‌ چندانی‌ نبود. آقای‌ هاشمی‌ هم كه رئیس مجلس بود و چون عملا فرماندهی‌ نیروهای‌ مسلح و ریاست شورای‌ عالی‌ دفاع را هم داشت با سپاهی‌ها نزدیک بود. سپاهی‌ها آن موقع جدی‌ترین مخالفت‌ها را می‌کردند. یادم می‌آید محسن رضایی‌ و رضا سیف‌اللهی‌ به من می‌گفتند تو از كشمیری‌ بدتری‌. چرا كه امام دو بازو دارد یکی‌ بازوی‌ نظامی‌ و دیگری‌ بازوی‌ امنیتی‌. تو میخواهی‌ با تمركز اطلاعات در دولت عملا یک بازوی‌ امام را قطع كنی‌ و آن را بوروكراتیزه كنی‌. توقع آنها این بود كه این دو بازو هر دو در سپاه جمع شوند. هاشمی‌ هم طرفدار استدلال آنها بود. شهید محلاتی‌ هم كه نماینده امام در سپاه بود از این استدلال دفاع می‌کرد. همین‌ها رفتند سراغ امام كه كجای‌ دنیا اطلاعات وزارتخانه ‌است كه این‌ها می‌‌خواهند اطلاعات را وزارتخانه كنند. به امام گفتند كه اگر اطلاعات وزارتخانه شود همه اطلاعات آن رو می‌شود و این با فلسفه كار اطلاعاتی‌ مغایرت دارد. یکروز احمد آقا به من زنگ زد و گفت امام راجع به این طرح نظر مخالف دارند و می‌‌پرسند كجای‌ دنیا اطلاعات وزارتخانه است كه شما می‌خواهید وزارتخانه درست كنید. من دو استدلال آوردم. آن موقع آقای‌ صافی‌ گلپایگانی‌ دبیر شورای‌ نگهبان بود. ایشان البته جزو روحانیت سنتی‌ به حساب می‌آمدند و گرایشات راست هم داشتند. من با ایشان بحث كرده بودم. ایشان معتقد بود كه چون وظایف و اختیارات رهبری‌ در قانون اساسی‌ احصاء شده است و این به معنی‌ حصر این اختیارات است عملا تشكیل سازمان اطلاعات توسط رهبری‌ مخالف قانون اساسی‌ است و اگر امام بخواهد كه این تشكیلات را سامان بدهد باید از موضع بنیان‌گذار نظام حكم حكومتی‌ بدهد و خارج از قانون اساسی‌ اقدام كند. من این استدلال آقای‌ صافی‌ را به اطلاع امام رساندم. موضوع دیگری‌ را هم كه مطرح كردم این بود كه بالاخره ممكن است در جریان كارهای‌ اطلاعاتی‌ و امنیتی‌ اقداماتی‌ خلاف قانون صورت بگیرد. شكنجه‌ای‌ شود. مشكلی‌ برای‌ بیگناهی‌ به وجود آید. اینها اگر كارشان مستقیم زیر نظر امام باشد این مسائل هم به پای‌ ایشان گذاشته می‌شود. امام هر دوی‌ این استدلال‌ها را پذیرفت و نظرشان تغییر كرد.</blockquote><blockquote>حجاریان در پایان درباره طرح اخیری‌ كه در مجلس مبنی‌ بر جدایی‌ حفاظت اطلاعات وزارت اطلاعات از وزارتخانه مطرح شده نیز گفت: این ایده كه حفاظت اطلاعات از درون سازمان‌ها بیرون برود سابقه طولانی‌ دارد. این ایده ابتدا از نیروهای‌ مسلح شروع شد و سپس نیروهای‌ انتظامی‌ را در برگرفت و حال به وزارت اطلاعات كشیده شده و عن‌قریب به حراست‌ها هم كشیده خواهد شد.</blockquote><blockquote>در نهایت اسماعیل فردوسی‌پور نخستین گزینه برای وزارت اطلاعات به مجلس معرفی شد؛ اما حساسیت موضوع از یک طرف و دفاع ضعیف  فردوسی‌پور در مقابل نمایندگان مخالف از طرف دیگر باعث شد تا از بین ۱۹۱ نفر نماینده حاضر با ۷۴ رأی موافق و ۴۷ رأی مخالف و ۴۰ رأی ممتنع، موفق به کسب رأی اعتماد مجلس نشود. او سال ۸۵ درگذشت. مدتی بعد محمد محمدی‌ری‌شهری برای تصدی وزارت اطلاعات به مجلس معرفی شد که از مجموع ۲۰۰ رأی مأخوذه با ۱۷۶ رأی موافق، ۱۱ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع، به‌عنوان اولین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران معرفی شد. پس از محمد محمدی‌ری‌شهری، در دولت‌های اول و دوم اکبر هاشمی‌رفسنجانی، علی فلاحیان، در دولت سیدمحمد خاتمی، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی و علی یونسی، در دولت محمود احمدی‌نژاد محسنی‌اژه‌ای و حیدر مصلحی و در دولت روحانی محمود علوی وزرای اطلاعات بوده‌اند.<ref>مصاحبه‌ی سعید حجاریان با خبرگزاری [https://www.isna.ir/news/98072115516/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%85%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D9%86%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D8%B7 ایسنا]</ref></blockquote>

دوازده نفر دیگر عبارتند از: حمید مصحفی، علی طهوری، جواد عبداللهی، غلامحسین حاجی حیدری، بهمن غضنفریان، حامد کمالی، سعید گودرزی، بیژن علمشاهی، جاوید عراقی، محرم خدابخش، شاهرخ معینی، مهدی بشارت

استادان دیگر عبارتند از: محمود سریع القلم، محمد امین، رضا عنایتی، رضا مقدسی، مصطفی نبوی، علی جاودان، سعید فاطمی، محمود پورسعیدی، عباس کوه پیما، اسماعیل دوستدار، امیرحسین لطیفی، مجتبی شایسته، میلاد نکویی

برخی از اعضای بلندپایه سابق نیز به این کار مشغولند که عبارتند از: غلامحسین محسنی اژه ای، محمدرضا تاجیک، مصطفی یونسی، سعید حمیدیان، مصطفی پورمحمدی، علی ربیعی، روح الله حسینیان، حسین بهمنیار، احمد شفیعی، بیژن کیانی

سیامک اوستا، امیرمسعود موسویان، منوچهر اصلانی، مسعود اصلانی، مرتضی احمدیان، مجید دولتشاهی، حسین مختاری، سجاد محمدی، سعید یعقوبی، و …..