۱٬۰۴۴
ویرایش
(ابرابزار) |
|||
خط ۲: | خط ۲: | ||
== زندگینامه == | == زندگینامه == | ||
* سیدعلی آقا یزدی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در حوزه | |||
== مناصب و مشاغل == | == مناصب و مشاغل == | ||
=== نخست وزیر حکومت قاجار === | === نخست وزیر حکومت قاجار === | ||
(از ۱۲۹۹/۱۲ه.ش تا ۱۳۰۰/۰۳ه. ش) | |||
پس از کودتای سوم اسفند | پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ه.ش از احمدشاه حکم نخست وزیری گرفت و در ابتدای قدرتش دستور داد جمعی از منتفذین قاجار را زندانی کنند. حکومت او که کابینه سیاه نام گرفت، با مخالفت گسترده مردم و عدم حمایت انگلستان روبرو شد و صد روزه پایان یافت. | ||
=== نماینده مجلس شورای ملی ایران === | === نماینده مجلس شورای ملی ایران === | ||
(از ۱۳۲۲ه.ش تا ۱۳۲۴ه. ش) | |||
در مجلس چهاردهم از یزد انتخاب شد و با وجود مخالفتها، رأی اعتماد | در مجلس چهاردهم از یزد انتخاب شد و با وجود مخالفتها، رأی اعتماد کسب کرد. او از مخالفان حزب توده بود.<ref name=":0" /> | ||
== گرایشات == | == گرایشات == | ||
=== مؤسس حزب اراده ملی در ایران === | |||
=== | (از ۱۳۲۳ه. ش) | ||
سید ضیاء ابتدا «حزب وطن» و سپس حزب «اراده ملی» را در بهمن ۱۳۲۳ش تأسیس کرد. ارگان حزب اراده ملی نیز روزنامه «رعد امروز» بود که در سال ۱۳۲۴ش جای خود را به نشریه روستا داد. روزنامه «اراده فارس» در شیراز نیز زیر نظر حزب اراده ملی منتشر می شد.<ref name=":0" /> | |||
سید ضیاء ابتدا | |||
== حوادث مهم زندگی == | == حوادث مهم زندگی == | ||
=== هدایت کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ در ایران === | |||
=== هدایت کودتای سوم اسفند | ارتباط سید ضیاء با وثوق الدوله، توجه انگلیسیها را به وی جلب کرد و او به «کمیته آهن» که برای حفظ منافع انگلیس در ایران و انجام کودتا تشکیل شده بود، راه یافت. با فراهم شدن شرایط، مأموران انگلیسی مقیم ایران با انتخاب سید ضیاء به عنوان چهره سیاسی و رضاخان به عنوان چهره نظامی، کودتای خود در ایران را بر اساس طرح آیرونساید عملی ساختند. طبق برنامه قبلی، نیروهای قزاق به رهبری رضاخان از قزوین به تهران آمده و کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش شکل میگیرد. در ستاد مشترک «ضیاء ـ رضا» حکم دستگیری ۶۰ نفر از افراد با گرایشهای مختلف؛ از جمله سید حسن مدرس تا صارم الدوله صادر میشود. روز چهارم کودتا، رضاخان با لقب سردار سپه، ریاست قزاق و سید ضیاء نیز حکم نخست وزیری خود را از احمدشاه قاجار دریافت می کنند. | ||
ارتباط سید ضیاء با | |||
=== مشارکت در انقلاب مشروطه ایران === | === مشارکت در انقلاب مشروطه ایران === | ||
در پانزده | در پانزده سالگی همزمان با مشروطه خواهی مردم، به شیراز رفت و فعالیت سیاسی خود را با حمایت از مشروطه با روزنامهنگاری آغاز نمود که البته هر چند یکبار به علت توقیف، به تأسیس روزنامهای دیگر اقدام نمود. وی در سن ۱۷ سالگی با همکاری دایی خود در اسفند ۱۲۸۵ش نشریات «اسلام» و کمی بعد «ندای اسلام» را در شیراز منتشر کرد و به حمایت از مشروطه پرداخت. با توقیف نشریه، سید ضیاء که جان خود را در خطر می دید، با تغییر لباس به همراه هیئت تحریریه خود به تهران آمد. وی که در مشروطه کمتر به جنبه های «مشروعه» آن توجه داشت، در هجرت بزرگ علما و تجار به شهر قم در مرداد ۱۲۸۵ش خود را در صف آنان قرار داد. | ||
دیگر اقدام وی | دیگر اقدام وی بمبگذاری توسط یکی از عواملش در مغازه حاج محمد اسماعیل نماینده دوره اول مجلس و هوادار محمدعلی شاه بود که انفجار بمب کشته شدن بمبگذار را در پی داشت و منجر به فرار وی شد. او با پناهندگی به سفارت بلژیک راهی خارج گردید. همچنین بار دیگر که به علت بمب گذاری در منزل شعاع السلطنه برادر محمدعلی شاه تحت تعقیب قرار گرفته بود، به سفارت انگلیس و سپس عثمانی پناهنده شد که مورد قبول واقع نشد. سرانجام پس از شش ماه پناهندگی در سفارت اتریش با صدور فرمان عفو عمومی محمدعلی شاه در هنگام فتح تهران از سفارت خارج شد. | ||
وی از مهر | وی از مهر ۱۲۸۸ش به انتشار نشریه «ندای اسلام» دست زد. نشریه «شرق» هم که هزینه آن توسط زرتشتیان و ارامنه تأمین میشد، به دلیل اهانت به مجلس دوم توقیف شد. روزنامه برق نیز که پس از آن انتشار یافت با دلایلی مشابه توقیف شد و سید ضیاء که به زندان محکوم شده بود، با تلاش عده ای از مشروطه خواهان آزاد شد و به خارج از کشور رفت. | ||
==== حمایت از قرارداد | ==== حمایت از قرارداد ۱۹۱۹ ==== | ||
سید ضیاء از حامیان وثوق | سید ضیاء از حامیان وثوق الدوله و پیمان ۱۹۱۹م که مخالفان بسیاری داشت، بود.<ref name=":0" /> | ||
== مهاجرت == | == مهاجرت == | ||
==== شهر ژنو ==== | ==== شهر ژنو ==== | ||
(از ۱۳۰۰ه.ش تا ۱۳۱۰ه. ش) | |||
سید ضیاء پس از کنار گذاشته شدن از صحنه سیاست با دریافت مبلغی پول، در حالی که به خارج از ایران تبعید شده بود، ساکن ژنو شد. | سید ضیاء پس از کنار گذاشته شدن از صحنه سیاست با دریافت مبلغی پول، در حالی که به خارج از ایران تبعید شده بود، ساکن ژنو شد. | ||
==== کشور فلسطین ==== | ==== کشور فلسطین ==== | ||
(از ۱۳۱۴ه.ش تا ۱۳۲۲ه. ش) | |||
در سال | در سال ۱۳۱۰ش به دعوت حاج الأمین الحسینی مفتی اعظم فلسطین که جهت برگزاری کنگرهای به منظور مقابله با افزایش مهاجرت یهودیان به فلسطین دعوتنامههایی برای بسیاری ار رجال دولتی و غیردولتی جهان و از جمله سید ضیاء ارسال کرده بود، بدین سرزمین رفت. سید ضیاء توانست ریاست کنگره را عهدهدار شود، لذا پس از دو هفته اقامت جهت ساماندهی امور خود به سوئیس بازگشت و در بهار ۱۳۱۱ش مجدداً به فلسطین بازگشت. در ۸ ماه اقامت خود اقداماتی، همچون تأسیس کمیتههای ملی کنگره و ایجاد شعب در برخی از کشورهای عربی انجام داد و بار دیگر به اروپا بازگشت. | ||
وی مجدداً در سال | وی مجدداً در سال ۱۳۱۴ش به فلسطین بازگشت و تا سال ۱۳۲۲ش در فلسطین اقامت گزید. وی متهم است که در زمان سکونت در فلسطین به عنوان یک فرد مسلمان در خرید زمینهای فلسطینیان و فروش آن به یهودیان صهیونیست نقش داشتهاست.<ref name=":0" /> | ||
== سید ضیاءالدین طباطبایی == | == سید ضیاءالدین طباطبایی == | ||
مشروطهخواه | مشروطهخواه کودتاچی نویسنده: محسن ردادی چکیده: سید ضیاء الدین طباطبایی از نخستین کسانی بوده که به خانهٔ مرتجعین و مخالفان مشروطه بمب میانداختهاست. او در دوران مشروطیت با انتشار مقالههای پر سرو صدا علیه شاه، مورد حمایت مشروطهخواهان قرار گرفت. زمانی که مشروطهخواهان دست به اسلحه بردند تا محمدعلی شاه را وادار به پذیرش خواستههای خود نمایند، سید ضیاء ۲۰ ساله، در نبرد پنج روزهٔ تهران شرکت نمود و فرماندهی بخشی از مجاهدین مسلح را برعهده داشت. سید ضیاءالدین طباطبایی که بعدها به " سید نعنا " معروف شد، در تابستان ۱۲۶۸ ه. ش در شیراز به دنیا آمد .(۱) پدر وی، " سید علی آقا یزدی " در جریان جنبش مشروطه به صف هواداران مشروطه پیوست و در زمان محمدعلی شاه قاجار و استبداد صغیر، به شهر ساری تبعید گردید. خود سید ضیاء، بسیار تندروتر از پدر بود و در پیگیری اهداف مشروطهخواهان، با جدیت تمام عمل میکرد. او از نخستین کسانی بوده که به خانهٔ مرتجعین و مخالفان مشروطه بمب میانداختهاست. (۲)سید ضیاء در دوران مشروطیت با انتشار مقالههای پر سرو صدا علیه شاه، مورد حمایت مشروطهخواهان قرار گرفت. زمانی که مشروطهخواهان دست به اسلحه بردند تا محمدعلی شاه را وادار به پذیرش خواستههای خود نمایند، سید ضیاء ۲۰ ساله، در نبرد پنج روزهٔ تهران شرکت نمود و فرماندهی بخشی از مجاهدین مسلح را برعهده داشت. (۳)نویسندگی و روزنامهنگاری تخصص سید ضیاء بود و همین امر موجب شد که انگلیس به سرعت او را در جهت منافع خود به کار بگیرند . انتشار روزنامههای متعدد کاری بود که سید ضیاء به خوبی آن را فرا گرفت. وی، به نمایندگی از مطبوعات ایران، در جشن تاجگذاری پادشاه انگلیس (جرج پنجم) شرکت کرد و پس از بازگشت به ایران، معروفترین روزنامهٔ خود یعنی روزنامهٔ رعد را منتشر نمود. سید ضیاء به عنوان یک روشنفکر طرفدار مشروطه، ماهیت واقعی روشنفکری در ایران را به نمایش گذاشت. او در این روزنامه آشکارا از منافع انگلیس سخن میگفت و مانند یک انگلیسی واقعی، به دشمنان بریتانیای کبیر میتاخت. روزنامهٔ رعد از تشکیل پلیس جنوب توسط انگلیس و قرارداد ۱۹۱۹ (اعلام رسمی تبدیل ایران به مستعمرهٔ انگلیس) با کمال جرأت حمایت نمود. اقدامات سید ضیاء در حمایت از سیاستهای انگلیس، به نگارش روزنامه ختم نمیشود. او با نظر سفارت انگلیس، گروهی با نام " کمیتهٔ آهن " یا " کمیتهٔ زرگنده " (به مناسبت قرار داشتن اقامتگاه تابستانی سفیر انگلیس در زرگنده) تدارک دید که در عین پیگیری تصویب قرارداد ۱۹۱۹، در کار برنامهریزی برای اجرای مطامع انگلستان بودند. (۴) این اقدامات سیدضیاء، او را در ردیف معتمدان انگلیس قرار داد و موجب شد در اجرای کودتای سوم اسفند، نقش کلیدی به او واگذار گردد. بین قرارداد ۱۹۱۹ و شکلگیری کودتای سوم اسفند، رابطه وجوددارد. قرارداد ۱۹۱۹ به واسطهٔ مجاهدت شهید مدرس، به تصویب نرسید و علیرغم کوشش رجال و سیاستمداران طرفدار انگلیس، رد شد؛ بنابراین لازم بود برای تأمین منافع حیاتی انگلیس در ایران، چارهای دیگر اندیشیده شود. لازم است ذکر شود که در این سالها، حکومت تزاری در روسیه ساقط شده بود و بولشویکها در شوروی چندان قدرت نگرفته بودند که خود را حریف انگلیس در ایران ببینند؛ بنابراین انگلیس میتوانست با خیال راحت به اجرای نمایشنامههایی بپردازد که کارگردانش فقط خودش بود. اگرچه کودتا در ایران سابقه نداشت، بهترین و سریعترین روش برای جبران خسارت ناشی از عدم تصویب قرارداد ۱۹۱۹ به نظر میرسید؛ بنابراین انگلیس به سرعت دست به کار شد و پس از معین کردن مهرهٔ سیاسی (سیدضیاء) و نظامی (رضاخان میرپنج)، کودتای سوم حوت (اسفند) را به اجرا درآورد. برای اجرای کودتا، پنج نفر با یکدیگر هم قسم شده پشت قرآن را هم مهر کردند. این پنج نفر عبارت بودند از: سیدضیاءالدین طباطبایی، رضاخان میرپنج، ماژور مسعود خان، سرهنگ احمد آقاخان (امیر احمدی) و کلنل کاظم خان (سیاح). سیدضیاءالدین هنگام طرح اعتبارنامهاش در مجلس دورهٔ چهاردهم این واقعه را چنین روایت کردهاست:دو روز پیش از کودتا من رفتم به شاهآباد جلسهای تشکیل شد در شاهآباد از بنده و آقای رضاخان میرپنج و …. من آنها را دیدم. چه دیدم و چه صحبت کردیم و چه تصمیم گرفتیم، از اسرار ماست .(۵) این اسرار احتمالاً مربوط به نقش انگلیس در جمعآوری این افراد و قول و قرارهای آنها با فیر انگلیس است. پس از کودتا، سیدضیاءدستخط نخست وزیری خود را از شاه دریافت کرد و کابینه تشکیل داد. این کابینه در همان زمان به کابینهٔ سیاه مشهور شد. روشنفکران طرفدار انگلیس از این کابینه به شدت حمایت نمودند. مدح سیدضیاء در اشعار روشنفکران این دوره به چشم میخورد. عارف قزوینی (که در میان روشنفکران به شهید معروف است) پس از سقوط کابینهٔ سیاه چنین سرود:"ای دست حق پشت و پناهت باز آ، قربان کابینه سیاهت باز آ". عشقی هم غزلها و قطعات در مدح سیدضیا داشت از جمله در مستزاد "دیدی چه خبر بود" که برای مجلس چهارم ساخت، گفتهاست: "کافی نبود هر چه ضیاء را بستاییم. از عهده نیاییم. من چیز دگر گویم و او چیز دگر بود. دیدی چه خبر بود؟" (۶)سید ضیا با همین حمایتها توانست قدرت خود را در برابر شاه قاجار تثبیت نماید و در این راه از کمکهای بیدریغ انگلیس برخوردار شد. انگلیس برای تقویت موقعیت سید ضیاء، از قرارداد پرمنفعت ۱۹۱۹نیز گذشت. حمایت آشکار انگلیس از دولت کودتا، به جز کمکهای مالی و اطلاعاتی، کسب اجازه از لرد کرزن بود تا سیدضیاء بتواند با سر و صدا لغو قرارداد دفن شدهٔ ۱۹۱۹ را اعلام دارد و به این ترتیب برای خود وجاهتی دست و پا کند. (۷) سیدضیاءکه در دورهٔ قبل، برای امضای این قرارداد، گریبان دریده بود، اکنون برای کسب آبرو، قرارداد را لغو نمود. قراردادی که عملاً غیرقابل اجرا بود. با این حال ادامه کار کابینه سیاه غیرممکن شده بود. سیدضیاءالدین طباطبایی، پس از ۹۳ روز زمامداری و چند مرتبه کشمکش با رضاخان سردار سپه، روز ۴ خرداد ۱۳۰۰ ش سقوط کرد و با دریافت ۲۵ هزار تومان، تحتالحفظ به سمت قزوین حرکت داده شد و از آنجا به خارج از ایران تبعید شد. (۸)انگلیس، بارها نشان داده که برای مهرههای خود ارزشی قائل نیست و در صورتی که کاربردی برای منافع بریتانیا نداشته باشند، به راحتی حذف شده و مهرهٔ جدید جایگزین آنها میگردد. سیدضیاء نیز مستثنا نبود. رضاخان به زودی توانست نظر انگلیس را به خود جلب نماید، و قول مساعدت بیشتری به انگلیس داد. از این پس راه زیادی تا حذف کامل سید ضیاء از قدرت نبود. رضاخان هم تا چندی توانست بر سر قدرت بماند اما او نیز به سرنوشتی به مراتب بدتر از سیدضیاء دچار شد. حوادثی که سید ضیاء و رضاخان به آن دچار شدند یادآور این جمله چرچیل است که: «انگلستان دوست دائمی و دشمن دائمی ندارد. بلکه منافع دائمی دارد.»<ref>واضح - [http://vazeh.com/n727926/سید-ضیاءالدین-طباطبایی-مشروطهخواه-کودتاچی سید ضیاءالدین طباطبایی :مشروطهخواه کودتاچی]</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|۲}} |
ویرایش