۱٬۰۴۴
ویرایش
(ابرابزار) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
حیدرخان عمواوغلی در بسیاری از رویدادهای انقلابی مشروطیت دست داشت: ترور امین السلطان، صدراعظم محمد علی شاه، شرکت در نقشه کشتن میرزا علیاصغرخاناتابک، بمب انداختن درخانه علاءالدوله، سوءقصد به محمدعلی شاه، کشتن شجاع نظام مرندی با بمب دستساز.<ref name=":4">کتابناک - [http://ketabnak.com/book/40414/حیدرخان-عمواوغلی حیدرخان عمواوغلی]</ref> | حیدرخان عمواوغلی در بسیاری از رویدادهای انقلابی مشروطیت دست داشت: ترور امین السلطان، صدراعظم محمد علی شاه، شرکت در نقشه کشتن میرزا علیاصغرخاناتابک، بمب انداختن درخانه علاءالدوله، سوءقصد به محمدعلی شاه، کشتن شجاع نظام مرندی با بمب دستساز.<ref name=":4">کتابناک - [http://ketabnak.com/book/40414/حیدرخان-عمواوغلی حیدرخان عمواوغلی]</ref> | ||
وی پیشتر به '''حیدرخان چراغ برقی''' (به جهت کار در کارخانه برق آستانه حضرت رضا (ع) و سپس در کارخانه حاجی حسین آقا امینالضرب در تهران) یا '''حیدرخان بمبی''' (به جهت | وی پیشتر به '''حیدرخان چراغ برقی''' (به جهت کار در کارخانه برق آستانه حضرت رضا (ع) و سپس در کارخانه حاجی حسین آقا امینالضرب در تهران) یا '''حیدرخان بمبی''' (به جهت منفجر کردن بمب در خانه رجال و درباریان در طول مشروطه و استبداد صغیر و یا سوء قصد به جان محمدعلی شاه با نارنجک، که همگی یا طرح او بود یا اجرای مستقیم توسط خودش) معروف بود.<ref name=":3">پارسینه - [http://www.parsine.com/fa/news/5783/آشنایی-با-اولین-تروریست-مدرن-ایرانی-حیدرخان-عمواوغلی آشنایی با اولین تروریست مدرن ایرانی: حیدرخان عمواوغلی]</ref> | ||
== زندگینامه == | == زندگینامه حیدرخان عمواوغلی == | ||
حیدرخان عمواوغلی از پدری به نام علی اکبر افشار و مادری به نام زهرا خانم متولد شد. پدرش علیاکبر افشار، طبیب بود. مشهدی علیاکبر را مردم عمو خطاب میکردند. به همین خاطر حیدرخان به عمواوغلی شهرت یافت. او مردی دلسوز ومهربان بود و در میان مردم نفوذ بسیار داشت. وی درسال ۱۲۶۵ خورشیدی به علت فشارهای مأموران دولتی همراه خانواده اش در شهر الکساندرپل (لنیناکان) در ارمنستان مقیم شد.<ref name=":0">بانک اطلاعات رجال - [http://rijaldb.com/fa/9886/حیدرخان+عمواوغلی حیدرخان عمواوغلی]</ref> | حیدرخان عمواوغلی از پدری به نام علی اکبر افشار و مادری به نام زهرا خانم متولد شد. پدرش علیاکبر افشار، طبیب بود. مشهدی علیاکبر را مردم عمو خطاب میکردند. به همین خاطر حیدرخان به عمواوغلی شهرت یافت. او مردی دلسوز ومهربان بود و در میان مردم نفوذ بسیار داشت. وی درسال ۱۲۶۵ خورشیدی به علت فشارهای مأموران دولتی همراه خانواده اش در شهر الکساندرپل (لنیناکان) در ارمنستان مقیم شد.<ref name=":0">بانک اطلاعات رجال - [http://rijaldb.com/fa/9886/حیدرخان+عمواوغلی حیدرخان عمواوغلی]</ref> | ||
خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
حیدر خان در آن شهر پس از اتمام تحصیلات ابتدائی در ایروان، دبیرستان را به پایان رسانید و در عین حال با برخی از آثار انقلابی آشنا شد و در ۱۸ سالگی وارد حزب سوسیال دموکرات شد. سپس در گرجستان به دانشگاه برق انیستیتوی پلی تکنیک رفت و دیپلم مهندسی برق گرفت. حیدرخان بعد از تحصیل به باکو رفت و به اتفاق کراسین که ازانقلابیون معروف بود، ایستگاه برقی بر پا کرد، سپس در کارخانه متقال بافی، ماشینیست برق شد و سرانجام به سمت سرمکانیک در صنایع نفتی تقی اف به کار مشغول شد.<ref name=":0" /> | حیدر خان در آن شهر پس از اتمام تحصیلات ابتدائی در ایروان، دبیرستان را به پایان رسانید و در عین حال با برخی از آثار انقلابی آشنا شد و در ۱۸ سالگی وارد حزب سوسیال دموکرات شد. سپس در گرجستان به دانشگاه برق انیستیتوی پلی تکنیک رفت و دیپلم مهندسی برق گرفت. حیدرخان بعد از تحصیل به باکو رفت و به اتفاق کراسین که ازانقلابیون معروف بود، ایستگاه برقی بر پا کرد، سپس در کارخانه متقال بافی، ماشینیست برق شد و سرانجام به سمت سرمکانیک در صنایع نفتی تقی اف به کار مشغول شد.<ref name=":0" /> | ||
== مشهد == | == رفتن حیدرخان عمواوغلی به مشهد == | ||
مظفرالدین شاه در هنگام بازگشت از سفر اول اروپا (۱۳۱۸ ه. ق) سه روز در باکو ماند و دستوری برای خرید موتور برق برای حرم امام رضا در مشهد صادر کرد، حیدرخان به دعوت رضایوف (حاج میرزا محمود میلانی) از بازرگانان تبریز، پس از خرید ماشین و لوازم چهارصد چراغ، بهسمت خراسان حرکت کرد و در حدود جمادی الاولی ۱۳۲۰ ه.ق در کارگاه برق مشهد استخدام شد. حیدرخان عمواوغلی مدت ۱۵ ماه در مشهد مشغول به کار انداختن کارخانه برق حرم امام رضا و بالا خیابان بود. کارخانه برق در آن زمان با زغال سنگ کار میکرد و در کوچهای بهنام چراغ برق قرارداشت. | مظفرالدین شاه در هنگام بازگشت از سفر اول اروپا (۱۳۱۸ ه. ق) سه روز در باکو ماند و دستوری برای خرید موتور برق برای حرم امام رضا در مشهد صادر کرد، حیدرخان به دعوت رضایوف (حاج میرزا محمود میلانی) از بازرگانان تبریز، پس از خرید ماشین و لوازم چهارصد چراغ، بهسمت خراسان حرکت کرد و در حدود جمادی الاولی ۱۳۲۰ ه.ق در کارگاه برق مشهد استخدام شد. حیدرخان عمواوغلی مدت ۱۵ ماه در مشهد مشغول به کار انداختن کارخانه برق حرم امام رضا و بالا خیابان بود. کارخانه برق در آن زمان با زغال سنگ کار میکرد و در کوچهای بهنام چراغ برق قرارداشت. | ||
خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
اما در مدت پانزده ماهی که در خراسان اقامت دارد نتوانست سازماندهی سیاسی کند چون «کلههای مردم به قدری نارس بود که سعی من در این ایام بینتیجه ماند.»<ref name=":2">بیبیسی فارسی - [http://www.bbc.com/persian/iran/2014/10/141021_l12_iran_heidarkhan_book_review مستبدین گریختند'؛ نگاهی به خاطرات حیدرخان عمواوغلی]</ref> | اما در مدت پانزده ماهی که در خراسان اقامت دارد نتوانست سازماندهی سیاسی کند چون «کلههای مردم به قدری نارس بود که سعی من در این ایام بینتیجه ماند.»<ref name=":2">بیبیسی فارسی - [http://www.bbc.com/persian/iran/2014/10/141021_l12_iran_heidarkhan_book_review مستبدین گریختند'؛ نگاهی به خاطرات حیدرخان عمواوغلی]</ref> | ||
== تهران == | == رفتن حیدرخان عمواوغلی به تهران == | ||
حیدرخان در رجب ۱۳۲۱ ه.ق از مشهد به تهران رفت و در کارخانه برق حاجی امینالضرب استخدام شد. چون در این کارخانه کار میکرد حیدرخان برقی شناخته شد.<ref name=":0" /> | حیدرخان در رجب ۱۳۲۱ ه.ق از مشهد به تهران رفت و در کارخانه برق حاجی امینالضرب استخدام شد. چون در این کارخانه کار میکرد حیدرخان برقی شناخته شد.<ref name=":0" /> | ||
خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
با آغاز انقلاب مشروطه در تهران به فعالیت انقلابی پرداخت و فرقه سوسیال دموکرات ایران را با همراهی تقیزاده تأسیس کرد. تندرویهای او و یارانش باعث به بنبست رسیدن انقلاب مشروطه و استبداد صغیر شد.<ref name=":0" /> | با آغاز انقلاب مشروطه در تهران به فعالیت انقلابی پرداخت و فرقه سوسیال دموکرات ایران را با همراهی تقیزاده تأسیس کرد. تندرویهای او و یارانش باعث به بنبست رسیدن انقلاب مشروطه و استبداد صغیر شد.<ref name=":0" /> | ||
== فرار از تهران == | == فرار حیدرخان عمواوغلی از تهران == | ||
حیدرخان پس از به توپ بستن مجلس، از تهران را فرار میکند. برای سر حیدرخان جایزهای ۱۰ هزار تومانی تعیین کرده بودند و برحسب اتفاق از این موضوع آگاه میشود. در راه به قزاقی برمیخورد که تلگراف جایزه برای سر حیدرخان را به خود او نشان میدهد. قزاق نمیدانسته که حیدرخان خود اوست. | حیدرخان پس از به توپ بستن مجلس، از تهران را فرار میکند. برای سر حیدرخان جایزهای ۱۰ هزار تومانی تعیین کرده بودند و برحسب اتفاق از این موضوع آگاه میشود. در راه به قزاقی برمیخورد که تلگراف جایزه برای سر حیدرخان را به خود او نشان میدهد. قزاق نمیدانسته که حیدرخان خود اوست. | ||
خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
به این ترتیب حیدر خان به بادکوبه میرسد تا «همه اوقاتش را مصروف مسئله آماده کردن انقلاب آینده کند.»<ref name=":2" /> | به این ترتیب حیدر خان به بادکوبه میرسد تا «همه اوقاتش را مصروف مسئله آماده کردن انقلاب آینده کند.»<ref name=":2" /> | ||
== اروپا == | == رفتن حیدرخان عمواوغلی به اروپا == | ||
پس از شکست انقلاب ۱۹۰۵ روسیه حیدر عمواغلی مسافرتی به کشورهای اروپا ئی نمود. وی در این مسافرتها به تکمیل معلومات فنی[و دانش سیاسی] خود پرداخت. حیدرخان طبق توصیه انجمن مجاهدین فنون ساختن بمب و سایر اسلحه و ادواتی که به کار مبارزه انقلابی میخورد آموخت. در سال ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۸۶ شمسی) او مجدداً به ایران بازمیگردد و فعالیت انقلابی خود را در راس مجاهدین و مبارزین نهضت مشروطیت از سر میگیرد.<ref name=":1" /> | پس از شکست انقلاب ۱۹۰۵ روسیه حیدر عمواغلی مسافرتی به کشورهای اروپا ئی نمود. وی در این مسافرتها به تکمیل معلومات فنی[و دانش سیاسی] خود پرداخت. حیدرخان طبق توصیه انجمن مجاهدین فنون ساختن بمب و سایر اسلحه و ادواتی که به کار مبارزه انقلابی میخورد آموخت. در سال ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۸۶ شمسی) او مجدداً به ایران بازمیگردد و فعالیت انقلابی خود را در راس مجاهدین و مبارزین نهضت مشروطیت از سر میگیرد.<ref name=":1" /> | ||
== ورود مجدد به ایران == | == ورود مجدد حیدرخان عمواوغلی به ایران == | ||
بعد از ورود مجدد به ایران ابتدا با تعدادی از نیروهای جنگی که گرد آورده بود به تبریز میرود و در کنار مجاهدین میجنگد سپس به ایالتهای دیگر میرود تا آنها را آزاد کند.<ref name=":2" /> | بعد از ورود مجدد به ایران ابتدا با تعدادی از نیروهای جنگی که گرد آورده بود به تبریز میرود و در کنار مجاهدین میجنگد سپس به ایالتهای دیگر میرود تا آنها را آزاد کند.<ref name=":2" /> | ||
خط ۱۴۶: | خط ۱۴۶: | ||
تندروی او و یارانش و فرقه سوسیال دموکرات باعث مجادلات بسیار شد. حیدرخان نسبت به کشتن مخالفین آزادی (به گمان خود) کوچکترین ترس یا تردیدی به دل راه نمیداد.<ref name=":0" /> | تندروی او و یارانش و فرقه سوسیال دموکرات باعث مجادلات بسیار شد. حیدرخان نسبت به کشتن مخالفین آزادی (به گمان خود) کوچکترین ترس یا تردیدی به دل راه نمیداد.<ref name=":0" /> | ||
== اختلاف با ستارخان == | == اختلاف حیدرخان عمواوغلی با ستارخان == | ||
ستارخان بازوی نیرومند انقلاب مشروطه، که دستههای فدایی تحت رهبری حیدرعمواوغلی را تا آخرین روزهای مقاومت تبریز در کنار خود داشت همیشه میگفتهاست: «حرف همان است که حیدر خان بگوید». | ستارخان بازوی نیرومند انقلاب مشروطه، که دستههای فدایی تحت رهبری حیدرعمواوغلی را تا آخرین روزهای مقاومت تبریز در کنار خود داشت همیشه میگفتهاست: «حرف همان است که حیدر خان بگوید». | ||
خط ۱۵۳: | خط ۱۵۳: | ||
با این حال بعد از پیروزی مشروطه و فتح تهران بهدلایل نامعلوم دچار اختلافاتی با ستارخان میشود بطوریکه در جریان درگیری پارک اتابک بین قوای دولتی و مجاهدین، با تمام دوستی که با ستارخان داشت، بر علیه وی جنگید.<ref name=":3" /> | با این حال بعد از پیروزی مشروطه و فتح تهران بهدلایل نامعلوم دچار اختلافاتی با ستارخان میشود بطوریکه در جریان درگیری پارک اتابک بین قوای دولتی و مجاهدین، با تمام دوستی که با ستارخان داشت، بر علیه وی جنگید.<ref name=":3" /> | ||
== پس از پیروزی مشروطه و فتح تهران == | == حیدرخان عمواوغلی پس از پیروزی مشروطه و فتح تهران == | ||
در بحبوحه پیش از جنگ بینالملل اول، حیدر در روسیه بود و سپس به برلین رفت، و در آغاز جنگ از برلین خارج شد و در لباس صاحبمنصبی ترکهای عثمانی در بینالنهرین جنگید و تا کرمانشاه پیشآمد، سپس به آلمان رفت ولی چون صدای انقلاب بلشویکی گوش فلک را کر میکرد به همراهی لنین درسوئیس پرداخت و به همراهی وی به روسیه رفت و در جریان پیروزی در کنار لنین بود.<ref name=":3" /> | در بحبوحه پیش از جنگ بینالملل اول، حیدر در روسیه بود و سپس به برلین رفت، و در آغاز جنگ از برلین خارج شد و در لباس صاحبمنصبی ترکهای عثمانی در بینالنهرین جنگید و تا کرمانشاه پیشآمد، سپس به آلمان رفت ولی چون صدای انقلاب بلشویکی گوش فلک را کر میکرد به همراهی لنین درسوئیس پرداخت و به همراهی وی به روسیه رفت و در جریان پیروزی در کنار لنین بود.<ref name=":3" /> | ||
خط ۱۶۰: | خط ۱۶۰: | ||
حیدرخان در سال ۱۹۱۹ به دعوت لنین از طرف (حزب عدالت) در تشکیل اولین کنگره بینالمللی سوم کمونیستی به پطروگراد دعوت میشود و بعداً به نمایندگی ایران در هیئت اجرائیه بینالمللی سوم (کمینترن) انتخاب میگردد.<ref name=":0" /> | حیدرخان در سال ۱۹۱۹ به دعوت لنین از طرف (حزب عدالت) در تشکیل اولین کنگره بینالمللی سوم کمونیستی به پطروگراد دعوت میشود و بعداً به نمایندگی ایران در هیئت اجرائیه بینالمللی سوم (کمینترن) انتخاب میگردد.<ref name=":0" /> | ||
== جنبش جنگل == | == همراهی حیدرخان عمواوغلی با جنبش جنگل == | ||
پس از تأسیس حکومت شوروی در آذربایجان و عقبنشینی ارتش انگلیس از قفقاز و سپس گیلان، جنبش آزادیبخش در گیلان دوباره احیا شد و با حضور عناصر چپ و حزب عدالت (بعدتر حزب کمونیست) در سال ۱۲۹۹ ه.ش نخستین جمهوری انقلابی در گیلان اعلام شد. در اردبیهشت ۱۳۰۰ ه. ش، پس از مذاکرات طولانی، امضای توافق بر سر همکاری جدید با میرزا کوچکخان را امکانپذیر ساخت. بر این اساس در دوره هفتماهه پایانی نهضت جنگل به یاران میرزا کوچکخان پیوست. وی اندیشهٔ اتحاد با میرزا را داشت و پس از توافق با میرزا برای جنگلیها پول و اسلحه فراهم کرد.<ref name=":0" /> | پس از تأسیس حکومت شوروی در آذربایجان و عقبنشینی ارتش انگلیس از قفقاز و سپس گیلان، جنبش آزادیبخش در گیلان دوباره احیا شد و با حضور عناصر چپ و حزب عدالت (بعدتر حزب کمونیست) در سال ۱۲۹۹ ه.ش نخستین جمهوری انقلابی در گیلان اعلام شد. در اردبیهشت ۱۳۰۰ ه. ش، پس از مذاکرات طولانی، امضای توافق بر سر همکاری جدید با میرزا کوچکخان را امکانپذیر ساخت. بر این اساس در دوره هفتماهه پایانی نهضت جنگل به یاران میرزا کوچکخان پیوست. وی اندیشهٔ اتحاد با میرزا را داشت و پس از توافق با میرزا برای جنگلیها پول و اسلحه فراهم کرد.<ref name=":0" /> | ||
== حزب کمونیست ایران == | == دبیر اولی حزب کمونیست ایران == | ||
در شهریور ۱۳۰۰ خورشیدی نخستین پلنوم وسیع حزب کمونیست با هدف جمعبندی دلائل شکست جمهوری گیلان و خاتمه بخشیدن به چپ رویها تشکیل شد. دراین پلنوم حیدرعمواغلی که شخصاً در آن حضور داشت به دبیر اولی حزب انتخاب شد و شخصیت هائی نظیر "کریم نیک بین"، "سلیمان تاریوریف"، "محمد آخوند زاده (سیروس بهرام)، " میرجعفرجواد زاده "(پیشه وری) به عضویت کمیته مرکزی برگزیده شدند. در دیماه همان سال، تزهای جدید حزب در باره وضع اجتماعی- اقتصادی ایران و تاکتیکهای نوین حزب کمونیست ایران انتشار یافت.<ref name=":0" /> | در شهریور ۱۳۰۰ خورشیدی نخستین پلنوم وسیع حزب کمونیست با هدف جمعبندی دلائل شکست جمهوری گیلان و خاتمه بخشیدن به چپ رویها تشکیل شد. دراین پلنوم حیدرعمواغلی که شخصاً در آن حضور داشت به دبیر اولی حزب انتخاب شد و شخصیت هائی نظیر "کریم نیک بین"، "سلیمان تاریوریف"، "محمد آخوند زاده (سیروس بهرام)، " میرجعفرجواد زاده "(پیشه وری) به عضویت کمیته مرکزی برگزیده شدند. در دیماه همان سال، تزهای جدید حزب در باره وضع اجتماعی- اقتصادی ایران و تاکتیکهای نوین حزب کمونیست ایران انتشار یافت.<ref name=":0" /> | ||
== مرگ == | == مرگ حیدرخان عمواوغلی == | ||
هنگام همراهی با میرزا کوچک خان در یک بحث و رویارویی تند بین وی و اتباع جنگل، به سوء ظن یاران میرزا دچار شد و توسط حسنخان معینالرعایا دستگیر و زندانی شد و در همان سال به دستور وی و بر خلاف نظر میرزا کوچک خان کشته شد.<ref name=":3" /> تاریخ کشته شدن وی را ۵ آبان ۱۳۰۰ مقارن با ۱۸ اکتبر ۱۹۲۱ ذکر نمودهاند.<ref name=":4" /> | مرگ وی در هالهای از ابهام است. گفته شده است هنگام همراهی با میرزا کوچک خان در یک بحث و رویارویی تند بین وی و اتباع جنگل، به سوء ظن یاران میرزا دچار شد و توسط حسنخان معینالرعایا دستگیر و زندانی شد و در همان سال به دستور وی و بر خلاف نظر میرزا کوچک خان کشته شد.<ref name=":3" /> تاریخ کشته شدن وی را ۵ آبان ۱۳۰۰ مقارن با ۱۸ اکتبر ۱۹۲۱ ذکر نمودهاند.<ref name=":4" /> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} |
ویرایش