۱۳٬۱۲۶
ویرایش
←ساخت تندیس خسرو روزبه
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
== دوران جوانی وتحصیلات خسرو روزبه == | == دوران جوانی وتحصیلات خسرو روزبه == | ||
خسرو روزبه دومین فرزند خانواده‌ی «ضیاء لشکر» در سال ۱۲۹۴ شمسی در سامن در شهرستان ملایر بدنیا آمد. پدرش، سمت ریاست کارپردازی لشکر را در ارتش به‌عهده داشت و مدتی بعد نیز رئیس ژاندارمری محلی ولایات ثلاث ملایر شد.<ref name=":0" />خسرو روزبه در خانواده‌ای متوسط پرورش یافت. او دوران شش ساله‌ی دبیرستان را طی چهار سال به پایان رساند و با نمرات عالی به دریافت دیپلم علمی نائل شد. او در دوران تحصیل همواره شاگرد اول بود. روزبه که به ریاضیات علاقه داشت در کلاس پنجم متوسطه رساله‌ای در زمینه‌ی حل معادلات درجه‌ی چهارم و درجات عالی از طریق تقسیم تسلسل نوشت و به کمک آن مسائل شیخ بها را که بر معادلات درجه‌ی عالی منتهی | خسرو روزبه دومین فرزند خانواده‌ی «ضیاء لشکر» در سال ۱۲۹۴ شمسی در سامن در شهرستان ملایر بدنیا آمد. پدرش، سمت ریاست کارپردازی لشکر را در ارتش به‌عهده داشت و مدتی بعد نیز رئیس ژاندارمری محلی ولایات ثلاث ملایر شد.<ref name=":0" />خسرو روزبه در خانواده‌ای متوسط پرورش یافت. او دوران شش ساله‌ی دبیرستان را طی چهار سال به پایان رساند و با نمرات عالی به دریافت دیپلم علمی نائل شد. او در دوران تحصیل همواره شاگرد اول بود. روزبه که به ریاضیات علاقه داشت در کلاس پنجم متوسطه رساله‌ای در زمینه‌ی حل معادلات درجه‌ی چهارم و درجات عالی از طریق تقسیم تسلسل نوشت و به کمک آن مسائل شیخ بها را که بر معادلات درجه‌ی عالی منتهی می‌گردید، حل کرد. | ||
خسرو روزبه به علت عدم استطاعت مالی خانواده‌اش نتوانست در ریاضیات دانشکده‌ی علوم تحصیل کند، از این رو او وارد دانشکده‌ی افسری شد. طی دوران تحصیل در دانشکده‌ی افسری، روزبه پیوسته در زمره‌ی شاگردان برجسته‌ی رسته‌ی توپخانه بود و مورد علاقه‌ی فرماندهانش قرار داشت. وی پس از مدتی برای آموزش دانشجویان، به خدمت در دانشکده‌ی افسری فراخوانده شد و کنفرانس‌های علمی و نظامی در دانشکده‌ی افسری، دانشکده‌ی فنی، دبیرستان و دانشکده‌ی کشاورزی و دانشکده‌ی دامپزشکی برگزار نمود و در این دوران ۱۶ جلد کتاب نظامی، فنی و ریاضی برای شاگردان خود تألیف کرد. | خسرو روزبه به علت عدم استطاعت مالی خانواده‌اش نتوانست در ریاضیات دانشکده‌ی علوم تحصیل کند، از این رو او وارد دانشکده‌ی افسری شد. طی دوران تحصیل در دانشکده‌ی افسری، روزبه پیوسته در زمره‌ی شاگردان برجسته‌ی رسته‌ی توپخانه بود و مورد علاقه‌ی فرماندهانش قرار داشت. وی پس از مدتی برای آموزش دانشجویان، به خدمت در دانشکده‌ی افسری فراخوانده شد و کنفرانس‌های علمی و نظامی در دانشکده‌ی افسری، دانشکده‌ی فنی، دبیرستان و دانشکده‌ی کشاورزی و دانشکده‌ی دامپزشکی برگزار نمود و در این دوران ۱۶ جلد کتاب نظامی، فنی و ریاضی برای شاگردان خود تألیف کرد. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
== زندگی مخفی خسرو روزبه == | == زندگی مخفی خسرو روزبه == | ||
در نخستین دوران از زندگی مخفی‌اش، سلسله مقالاتی به نام مستعار «ستخر» (مرکب از حروف اول «سروان توپخانه خسرو روزبه») در افشاء مفاسد سران ارتش و همچنین دعوت افسران و درجه‌داران به مبارزه علیه حکومت نگاشت. کتاب «اطاعت کورکورانه» را نیز در همین دوران منتشر کرد که در کشور بازتاب وسیعی یافت و افکار عمومی را متوجه وجود افسری پیشتاز در درون ارتش نمود که پذیرای سنت حاکم یعنی اطاعت کورکورانه نیست. او در این کتاب از احساسات میهن‌دوستانه‌ی خود، از نفرتش نسبت به استعمار و دست‌نشاندگان امپریالیسم انگلیس در ارتش، و از عشق و علاقه‌اش به مردم محروم سخن | در نخستین دوران از زندگی مخفی‌اش، سلسله مقالاتی به نام مستعار «ستخر» (مرکب از حروف اول «سروان توپخانه خسرو روزبه») در افشاء مفاسد سران ارتش و همچنین دعوت افسران و درجه‌داران به مبارزه علیه حکومت نگاشت. کتاب «اطاعت کورکورانه» را نیز در همین دوران منتشر کرد که در کشور بازتاب وسیعی یافت و افکار عمومی را متوجه وجود افسری پیشتاز در درون ارتش نمود که پذیرای سنت حاکم یعنی اطاعت کورکورانه نیست. او در این کتاب از احساسات میهن‌دوستانه‌ی خود، از نفرتش نسبت به استعمار و دست‌نشاندگان امپریالیسم انگلیس در ارتش، و از عشق و علاقه‌اش به مردم محروم سخن گفته است. | ||
== دستگیری و فرار مجدد خسرو روزبه == | == دستگیری و فرار مجدد خسرو روزبه == | ||
یک سال پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] یعنی در مرداد ۱۳۳۳ یکی از کادرهای سازمان نظامی به نام عباسی با یک چمدان کتاب و مدرک بازداشت می‌شود. خسرو روزبه، بیش از حد روی مقاومت عباسی حساب کرده بود؛ ولی پیش‌بینی او غلط از آب درآمد و عباسی زیر شکنجه‌های وحشیانهٴ دژخیمان بختیار، دفترهای رمز سازمان و دفترچهٴ رمز مثلثاتی اسامی را لو داد و به این ترتیب یورش پلیس به سازمان نظامی آغاز گردید. گروهی از افسران گریختند ولی حدود ۶۰۰ تن از آنان دستگیر شدند. از این عده ۲۷ نفر اعدام و عدهٴ زیادی به حبس‌های طولانی مدت محکوم شدند. اولین دسته، مرکب از ۹ افسر که در میان آنان سرهنگ سیامک و سرهنگ مبشری نیز بودند، روز ۲۷ مهر ۱۳۳۳ به همراه یک شاعر جوان به نام [[مرتضی کیوان]] تیرباران شدند. دومین دسته مرکب از ۶ افسر در تاریخ ۸ آبان ۱۳۳۳، دستهٴ سوم مرکب از ۵ افسر در ۱۷ آبان ۱۳۳۳ و دستهٴ چهارم مرکب از ۶ افسر در ۲۶ مرداد ۱۳۳۴ تیرباران شدند. روز ۱۵ بهمن ۱۳۳۴ ستوان منزوی یکی از اعضای سازمان افسران در جریان خروج از ایران دستگیر شد و بر اثر شکنجه به قتل رسید. خسرو روزبه در ۱۷ فروردین ۱۳۲۶ توسط رکن دوم ستاد ارتش دستگیر شد و قرار بود پس از انتقال به آذربایجان در دادگاه زمان جنگ محاکمه و تیرباران شود. اما در روز ۱۷ اردیبهشت همان سال، روز ملاقات عمومی زندانیان دژبان مرکز، به کمک تنی چند از همرزمانش از زندان گریخت. | یک سال پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] یعنی در مرداد ۱۳۳۳ یکی از کادرهای سازمان نظامی به نام عباسی با یک چمدان کتاب و مدرک بازداشت می‌شود. خسرو روزبه، بیش از حد روی مقاومت عباسی حساب کرده بود؛ ولی پیش‌بینی او غلط از آب درآمد و عباسی زیر شکنجه‌های وحشیانهٴ دژخیمان بختیار، دفترهای رمز سازمان و دفترچهٴ رمز مثلثاتی اسامی را لو داد و به این ترتیب یورش پلیس به سازمان نظامی آغاز گردید. گروهی از افسران گریختند ولی حدود ۶۰۰ تن از آنان دستگیر شدند. از این عده ۲۷ نفر اعدام و عدهٴ زیادی به حبس‌های طولانی مدت محکوم شدند. اولین دسته، مرکب از ۹ افسر که در میان آنان سرهنگ سیامک و سرهنگ مبشری نیز بودند، روز ۲۷ مهر ۱۳۳۳ به همراه یک شاعر جوان به نام [[مرتضی کیوان]] تیرباران شدند. دومین دسته مرکب از ۶ افسر در تاریخ ۸ آبان ۱۳۳۳، دستهٴ سوم مرکب از ۵ افسر در ۱۷ آبان ۱۳۳۳ و دستهٴ چهارم مرکب از ۶ افسر در ۲۶ مرداد ۱۳۳۴ تیرباران شدند. روز ۱۵ بهمن ۱۳۳۴ ستوان منزوی یکی از اعضای سازمان افسران در جریان خروج از ایران دستگیر شد و بر اثر شکنجه به قتل رسید. خسرو روزبه در ۱۷ فروردین ۱۳۲۶ توسط رکن دوم ستاد ارتش دستگیر شد و قرار بود پس از انتقال به آذربایجان در دادگاه زمان جنگ محاکمه و تیرباران شود. اما در روز ۱۷ اردیبهشت همان سال، روز ملاقات عمومی زندانیان دژبان مرکز، به کمک تنی چند از همرزمانش از زندان گریخت. | ||
[[پرونده:Vlcsnap-2019-01-02-19h00m14s943.png|بندانگشتی|زندان قزل قلعه تهران |جایگزین=زندان قزل قلعه تهران - خسرو روزبه]] | [[پرونده:Vlcsnap-2019-01-02-19h00m14s943.png|بندانگشتی|زندان قزل قلعه تهران |جایگزین=زندان قزل قلعه تهران - خسرو روزبه]] | ||
او در فروردین ۱۳۲۷ مجدداً دستگیر شد و دادستانی ارتش برای وی تقاضای اعدام نمود و در نهایت روزبه به ۱۵ سال زندان محکوم شد. او در آذر ماه ۱۳۲۹ به همراه نه تن دیگر از رهبران [[حزب توده ایران|حزب توده]] (از جمله [[نورالدین کیانوری|کیانوری]]، مرتضی یزدی، جودت، نوشین و قاسمی که قبلاً همگی در دادگاه نظامی محاکمه شده بودند، به یاری افراد بیرون از زندان، ترتیب یک فرار جنجالی را از زندان قصر دادند، با تهیه نقشه قبلی یک نفر با لباس افسری ارتش و کامیون نظامی به زندان قصر مراجعه | او در فروردین ۱۳۲۷ مجدداً دستگیر شد و دادستانی ارتش برای وی تقاضای اعدام نمود و در نهایت روزبه به ۱۵ سال زندان محکوم شد. او در آذر ماه ۱۳۲۹ به همراه نه تن دیگر از رهبران [[حزب توده ایران|حزب توده]] (از جمله [[نورالدین کیانوری|کیانوری]]، مرتضی یزدی، جودت، نوشین و قاسمی که قبلاً همگی در دادگاه نظامی محاکمه شده بودند، به یاری افراد بیرون از زندان، ترتیب یک فرار جنجالی را از زندان قصر دادند، با تهیه نقشه قبلی یک نفر با لباس افسری ارتش و کامیون نظامی به زندان قصر مراجعه میکند و با نشان دادن مدارک جعلی خود، را نماینده‌ی دستگاه قضایی ارتش معرفی نموده و زندانیان را جهت انتقال به زندان مرکزی در جنوب تهران تحویل میگیرد. دو افسر نگهبان زندان هم که از پیش در جریان ماجرا بودند به بهانه‌ی بدرقه‌ی زندانیان با همین خودرو از آنجا خارج شدند و چند ساعت بعد اعلام شد که همگی با این نقشه فرار کرده‌اند. این فرار مهیج و بیسابقه در تاریخ زندان قصر، موجب شد تا شایعاتی مبنی بر کمک رزم‌آرا به زندانیان برای تخریب شاه، بر سر زبانها بیفتد. | ||
== خسرو روزبه بعد از کودتای ۲۸ مرداد == | == خسرو روزبه بعد از کودتای ۲۸ مرداد == | ||
پس از غیرقانونی اعلام شدن حزب توده در سال ۱۳۲۷ فعالیت سازمان افسران افزایش یافت و در دوران حکومت [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] تعداد اعضای آن به ۶۰۰ تن | پس از غیرقانونی اعلام شدن حزب توده در سال ۱۳۲۷ فعالیت سازمان افسران افزایش یافت و در دوران حکومت [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] تعداد اعضای آن به ۶۰۰ تن میرسید. با این وجود به خاطر دخالت نکردن درکودتای ۲۸ مرداد، تا سال‌ها این سازمان مورد سرزنش و نفرین قرار گرفت. | ||
[[پرونده:خسروروزبه دستگیری.jpg|بندانگشتی|خسرو روزبه - دستگیری |جایگزین=خسرو روزبه - دستگیری]]روزبه که در بازپرسی‌های اولیه، خود را مهندس معرفی کرده بود قبل از آن که شناخته شود، به دست افسران همرزمش فراری داده شد. در چنین روزهایی، روزبه اخبار دستگیری و شکنجه‌ی همرزمان خود را می‌شنید و برای حفظ و جابه‌جا کردن آن‌هایی که هنوز دستگیر نشده بودند، تلاش می‌نمود و ناگزیر هر روز به لباسی درمی‌آمد تا رد خود را بر دشمن گم کند و مراقب بود تا باقی‌مانده‌ی حزب را از تعرض مأموران حکومتی در امان دارد. | [[پرونده:خسروروزبه دستگیری.jpg|بندانگشتی|خسرو روزبه - دستگیری |جایگزین=خسرو روزبه - دستگیری]]روزبه که در بازپرسی‌های اولیه، خود را مهندس معرفی کرده بود قبل از آن که شناخته شود، به دست افسران همرزمش فراری داده شد. در چنین روزهایی، روزبه اخبار دستگیری و شکنجه‌ی همرزمان خود را می‌شنید و برای حفظ و جابه‌جا کردن آن‌هایی که هنوز دستگیر نشده بودند، تلاش می‌نمود و ناگزیر هر روز به لباسی درمی‌آمد تا رد خود را بر دشمن گم کند و مراقب بود تا باقی‌مانده‌ی حزب را از تعرض مأموران حکومتی در امان دارد. | ||
سفارت بریتانیا، روزبه را به «رازبانه‌ای سرخ، که با لباس مبدل از تله‌های بی‌شمار پلیس فرار کرده و با شهامتی ماجراجویانه، چه برای حزب، چه برای مقامات امنیتی و چه برای عموم، از خود چهره‌ای افسانه‌ای ساخته» توصیف | سفارت بریتانیا، روزبه را به «رازبانه‌ای سرخ، که با لباس مبدل از تله‌های بی‌شمار پلیس فرار کرده و با شهامتی ماجراجویانه، چه برای حزب، چه برای مقامات امنیتی و چه برای عموم، از خود چهره‌ای افسانه‌ای ساخته» توصیف میکند.<ref name=":1">''برگرفته از کتاب خاطرات شکنجه شدگان- یرواند آبراهامیان 141''</ref> | ||
عاقبت وی در تابستان ۱۳۳۶، پس از گذاشتن قرار ملاقات با [[علی متقی]] که در خفا زندگی خود را با تحویل او به پلیس | عاقبت وی در تابستان ۱۳۳۶، پس از گذاشتن قرار ملاقات با [[علی متقی]] که در خفا زندگی خود را با تحویل او به پلیس معامله کرده بود، پس از یک نبرد شدید با چندین تن از مأموران که در لباس مبدل، در بین مردم عادی خود را مخفی ساخته بودند، در حوالی خیابان سیروس جنوبی (محله بازارچه اسماعیل بزاز)، هنگام بالا رفتن از تیر برق هدف گلوله قرار گرفته، مجروح و دستگیر شد. | ||
== بازجویی و اعدام == | == بازجویی و اعدام == | ||
خسرو روزبه را پس از دستگیری ابتدا جهت مداوا به بیمارستان و سپس به زندان قزل‌قلعه منتقل نمودند. یرواند آبراهامیان در کتاب خود «اعترافات شکنجه‌شدگان» نقل میکند:<ref name=":1" /> روزبه - تحت شرایطی که اکنون بر ما آشکار نیست - مورد بازجویی قرار گرفت، از محاکمه او فیلم‌برداری شده و به‌طور مخفیانه در قزل قلعه به تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ تیرباران شد. | روز ۱۵ تیر ۱۳۳۶ نیز خسرو روزبه پس از یک زد و خورد یک ساعته به دام مأموران نظامی افتاد. خسرو روزبه را پس از دستگیری ابتدا جهت مداوا به بیمارستان و سپس به زندان قزل‌قلعه منتقل نمودند. یرواند آبراهامیان در کتاب خود «اعترافات شکنجه‌شدگان» نقل میکند:<ref name=":1" /> روزبه - تحت شرایطی که اکنون بر ما آشکار نیست - مورد بازجویی قرار گرفت، از محاکمه او فیلم‌برداری شده و به‌طور مخفیانه در قزل قلعه به تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ تیرباران شد. | ||
[[پرونده:خسروروزبه لحظاتی قبل ازاعدام.jpg|بندانگشتی|خسرو روزبه لحظاتی قبل از اعدام |جایگزین=خسرو روزبه لحظاتی قبل از اعدام]] | [[پرونده:خسروروزبه لحظاتی قبل ازاعدام.jpg|بندانگشتی|خسرو روزبه لحظاتی قبل از اعدام |جایگزین=خسرو روزبه لحظاتی قبل از اعدام]] | ||
خسرو روزبه در بیدادگاه نظامی [[محمدرضا پهلوی|شاه]] از آرمانهایش دفاع کرد. یأس و سرخوردگی و خیانت افراد دیگر پای مقاومتش را سست نکرد، ایستاد و جنگید و بالاخره در روز ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ به جوخه‌ی تیرباران سپرده شد. در شام‌گاه اجرای حکم اعدام، خسرو روزبه وصیت‌نامه‌ی هفتاد صفحه‌ای خود را در تقبیح کاپیتالیسم و ستایش سوسیالیسم نوشت. | |||
== شعر [[احمد شاملو]] در رثای خسرو روزبه == | == شعر [[احمد شاملو]] در رثای خسرو روزبه == | ||
[[احمد شاملو]] بزرگمرد شعر ایران در سال ۱۳۵۴ در کتاب دشنه در دیس شعر «خطابه تدفین» را به مناسبت اعدام خسرو روزبه سروده و او را | [[احمد شاملو]] بزرگمرد شعر ایران در سال ۱۳۵۴ در کتاب دشنه در دیس شعر «خطابه تدفین» را به مناسبت اعدام خسرو روزبه سروده و او را ستود.<ref>کتاب دشنه در دیس احمد شاملو</ref> | ||
اما پس از فاش شدن اینکه خسرو روزبه در طراحی ترور محمد مسعود شرکت داشته از او و این شعر فاصله گرفت. | |||
غافلان | غافلان | ||
| خط ۱۴۵: | خط ۱۴۷: | ||
== ساخت تندیس خسرو روزبه == | == ساخت تندیس خسرو روزبه == | ||
[[رضا اولیا]] استاد | [[رضا اولیا]] استاد مجسمه‌ساز ایرانی در ایتالیا درتقدیر ازخسرو روزبه اقدام به ساخت مجسمه او درایتالیا کرد. | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||