کاربر:Hamidreza/صفحه تمرین گارد جاویدان شاهنشاهی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''گارد جاویدان'''، یا گارد جاویدان شاهنشاهی، یگان ویژه‌ای در ارتش ایران در دوران پهلوی بود که وظیفه حفاظت از خاندان سلطنتی و کاخ‌های محمدرضا پهلوی را بر عهده داشت. این نیرو، که نام خود را از گارد جاویدان هخامنشی وام گرفته بود، نه‌تنها سمبل وفاداری به تاج و تخت بود، بلکه ابزاری برای تحکیم قدرت رژیم پهلوی در برابر مردم ایران محسوب می‌شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، این یگان منحل شد، اما میراث آن به‌عنوان بخشی از ساختار سرکوب در رژیم بعدی، جمهوری اسلامی، به شکل‌های دیگری ادامه یافت. این مقاله با نگاهی به نقش گارد جاویدان در حفظ استبداد پهلوی و شباهت‌های آن با سازوکارهای سرکوب در نظام کنونی، به بررسی تاریخچه، ساختار، هزینه‌ها، سرکوب‌ها، فرماندهان، سرنوشت اعضای آن پس از انقلاب، و تلاش‌های ترور علیه شاه می‌پردازد.

هدف اصلی گارد، حفاظت از شاه و خانواده‌اش بود، اما در عمل، این نیرو به ابزاری برای نمایش اقتدار رژیم و سرکوب مخالفان تبدیل شد.

پس از سوءقصد نافرجام به محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۴۴، توسط سرباز وظیفه رضا شمس‌آبادی، گارد جاویدان بازسازی شد. نیروهای وظیفه از آن حذف شدند و تنها کادرهای رسمی ارتش، که به‌دقت از نظر وفاداری بررسی می‌شدند، در آن خدمت کردند.  

برخلاف ادعاهای رژیم پهلوی مبنی بر حرفه‌ای بودن گارد، این نیرو بیشتر به دلیل وفاداری کورکورانه به شاه شناخته می‌شد تا شایستگی نظامی. در جریان انقلاب ۱۳۵۷، گارد جاویدان عملاً نتوانست از فروپاشی رژیم جلوگیری کند و بسیاری از اعضای آن پس از خروج شاه در ۲۶ دی ۱۳۵۷، پراکنده شدند یا به مردم پیوستند.

=== نقش گارد جاویدان در سرکوب گروه‌های چپ‌گرا ===

رژیم پهلوی، به‌ویژه در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، با تهدید فزاینده گروه‌های چپ‌گرا مانند [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق]]، [[سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران|چریک‌های فدایی خلق]]، و گروه‌های مذهبی و کمونیستی مواجه بود. در حالی که [[ساواک]] به‌عنوان نهاد اصلی امنیتی رژیم وظیفه شناسایی، دستگیری، و بازجویی از اعضای این گروه‌ها را بر عهده داشت، گارد جاویدان نیز در موارد خاصی در سرکوب این مخالفان نقش ایفا کرد. به دلیل وظیفه اصلی گارد در حفاظت از شاه و کاخ‌های سلطنتی، مشارکت مستقیم آن در عملیات دستگیری یا اعدام محدود بود، اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این یگان در تأمین امنیت عملیات‌های حساس علیه گروه‌های چپ‌گرا و همچنین در سرکوب فعالیت‌های مسلحانه آن‌ها همکاری داشته است.

برای مثال، در سال ۱۳۵۰، پس از عملیات مسلحانه چریک‌های فدایی خلق در سیاه‌کل، که به حمله به یک پاسگاه ژاندارمری منجر شد، گارد جاویدان برای تقویت امنیت کاخ‌های سلطنتی و جلوگیری از حملات احتمالی مشابه به کار گرفته شد. نیروهای گارد در این دوره به‌عنوان پشتیبان امنیتی برای عملیات ساواک و ارتش در تعقیب اعضای مجاهدین عمل کردند.<ref>[https://www.iranicaonline.org/explore/?wpv_post_search=Student+Protests&wpv_filter_submit= iranicaonline.org, "Mojāhedin-e Khalq]</ref>  

این همکاری نشان‌دهنده هماهنگی میان نهادهای سرکوب رژیم پهلوی بود که گارد جاویدان بخشی از آن محسوب می‌شد. این یگان، هرچند به‌صورت مستقیم در شکنجه یا اعدام دخیل نبود، با حمایت از ساختار استبدادی رژیم، به تداوم فضای خفقان علیه گروه‌های چپ‌گرا و دیگر مخالفان کمک کرد. این الگو بعدها در جمهوری اسلامی با نهادهایی مانند سپاه پاسداران ادامه یافت که به سرکوب گسترده گروه‌های چپ‌گرا، به‌ویژه در دهه ۱۳۶۰، پرداختند.<ref>'''[https://www.radiofarda.com/a/forty-years-forty-interviews-Mohsen-Sazegara-interview/29754589.html چطور یک انقلابی اسلامگرا تغییر کرد]'''</ref>

* '''سپهبد سید محسن هاشمی‌نژاد''': یکی از فرماندهان ارشد گارد که ادعا می‌کردنیروهای گارد جاویدان در مسابقات بین‌المللی تیراندازی، حتی در رقابت با کشورهای غربی مانند آمریکا و انگلیس، برتر بودند. این ادعا نشان‌دهنده تلاش رژیم برای نمایش قدرت نظامی گارد بود، در حالی که این نیرو عمدتاً برای سرکوب داخلی به کار گرفته می‌شد.

* '''ارتشبد جعفر شفقت''': از فرماندهان اولیه گارد که در سازمان‌دهی این یگان نقش داشت و بعدها به درجات بالای نظامی رسید.

* '''ارتشبد عباس قره‌باغی''': او در مراحل اولیه تشکیل گارد جاویدان، به‌ویژه در استخدام کادر رسمی پس از سوءقصد ۱۳۴۴، نقش کلیدی داشت و بعدها به یکی از فرماندهان ارشد ارتش پهلوی تبدیل شد. قره‌باغی در خاطرات خود ادعا می‌کند که گارد جاویدان به دستور شاه و با هدف بازسازی گارد هخامنشی تشکیل شد.

* [[پرونده:سپهبد بدره‌ای.jpg|جایگزین=سپهبد بدره‌ای|بندانگشتی|250x250پیکسل|'''سپهبد بدره‌ای''']]'''سپهبد عبدالعلی بدره‌ای''': در سال ۱۳۵۷، بدره‌ای همزمان فرمانده گارد جاویدان و نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی بود. او در آخرین ماه‌های رژیم تلاش کرد با برگزاری مانورهایی در لویزان، اقتدار ارتش را به نمایش بگذارد، اما این تلاش‌ها با فروپاشی رژیم ناکام ماند.<ref>'''[https://historydocuments.ir/?page=post&id=2023 واکنش‌ها و بازتاب‌ها به ترور محمدرضا پهلوی در 21 فرودین 1344]'''</ref>  

* '''سرلشکر علی نشاط''': فرمانده گارد در روزهای پایانی رژیم پهلوی، که نقش مهمی در تحولات انقلاب۱۳۵۷، ایفا کرد. نشاط در ۴ بهمن ۱۳۵۷، مانوری در لویزان برگزار کرد تا وفاداری گارد را نشان دهد، اما در ۲۱ بهمن، برخلاف دستور عبدالعلی بدره‌ای، برای اعزام گارد به درگیری‌های دوشان‌تپه، از اجرای دستور خودداری کرد و در ۲۲ بهمن با پیام رادیویی همبستگی خود را با انقلاب اعلام نمود. این اقدام او نشان‌دهنده فروپاشی وفاداری در میان فرماندهان رژیم بود، هرچند نشاط بعداً در ۲۲ فروردین ۱۳۵۸، اعدام شد.

* '''سپهبد مهدی رحیمی''': معاون فرمانده گارد جاویدان در سال ۱۳۵۷، که به‌عنوان یکی از وفاداران به رژیم شناخته می‌شد. او نیز پس از انقلاب دستگیر و در ۲۷ بهمن ۱۳۵۷، اعدام شد.

'''گروه‌های ناشناس از لشکر پیاده گارد''': در جریان درگیری‌های دوشان‌تپه در ۲۱ بهمن ۱۳۵۷، برخی از واحدهای لشکر پیاده گارد که به منطقه اعزام شده بودند، پس از مواجهه با همافران و انقلابیون، از ادامه درگیری خودداری کردند و گزارش‌هایی از پیوستن تعدادی از آن‌ها به انقلابیون وجود دارد. این افراد عمدتاً سربازان و افسران جزء بودند که هویت دقیق آن‌ها در اسناد ثبت نشده است. همچنین اسنادی از پیوستن نیروهای ارتش و کارمندان وزارتخانه‌های مختلف در شهرهای دیگرایران نشان از فروپاشی سریع حکومت داشت.<ref>'''[https://historydocuments.org/sanad/?page=show_document&id=hfx4b7yfq7 مرکز بررسی اسناد تاریخی]'''</ref>  

* '''تبدیل گارد به لشکر ۲۱ حمزه''': پس از پیروزی انقلاب۵۷، گارد جاویدان رسماً منحل شد و بخش‌هایی از آن به لشکر ۲۱ حمزه آذربایجان تغییر نام داد. برخی از اعضای سابق گارد، به‌ویژه سربازان و افسران رده‌پایین، در این لشکر جدید ادغام شدند و تحت فرماندهی نیروهای رژیم جمهوری اسلامی به خدمت ادامه دادند. این افراد به دلیل مهارت‌های نظامی‌شان در ساختار ارتش جدید حفظ شدند.

== تلاش‌های ترور علیه محمدرضا پهلوی ==

* '''ترور نافرجام ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ در دانشگاه تهران''': در این روز، محمدرضا پهلوی برای شرکت در مراسم چهاردهمین سال تأسیس دانشگاه تهران به دانشکده حقوق رفت. ناصر فخرآرایی، که به‌عنوان خبرنگار روزنامه پرچم اسلام معرفی شده بود، از فاصله نزدیک پنج گلوله به سمت شاه شلیک کرد. سه گلوله به کلاه شاه اصابت کرد، یکی لب بالای او را خراش داد، و دیگری عمل نکرد. شاه از این سوءقصد جان سالم به در برد، اما فخرآرایی در محل توسط نیروهای امنیتی کشته شد. انگیزه‌های فخرآرایی همچنان در هاله‌ای از ابهام است؛ برخی منابع او را به گروه‌های چپ‌گرا مانند حزب توده یا گروه‌های مذهبی-کمونیستی نسبت می‌دهند، در حالی که شاه به‌طور غیررسمی انگلستان را متهم کرد. این ترور به رژیم بهانه‌ای داد تا موج گسترده‌ای از سرکوب علیه حزب توده و دیگر مخالفان را آغاز کند و اختیارات شاه را از طریق تشکیل مجلس مؤسسان افزایش دهد.<ref>'''[https://www.radiofarda.com/a/role-of-the-supporters-of-the-1972-iran-revolution-in-the-army-air-force-in-weakening-it/31693234.html چگونه هواداران انقلاب در نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی آن را تضعیف کردند؟]'''</ref><ref name=":1" />

'''(خبرآنلاین)'''

* '''سوءقصد نافرجام ۱۳۴۰ (مشکوک)''': برخی منابع به تلاش دیگری برای ترور شاه، در بهمن ۱۳۴۰، اشاره می‌کنند، که قرار بود با بمب‌گذاری در خودرویی در مسیر حرکت شاه به سمت مجلس در خیابان شاه‌آباد (خیابان جمهوری کنونی) انجام شود. این بمب عمل نکرد و جزئیات این واقعه مبهم باقی مانده است.  

رژیم پهلوی با تکیه بر گارد جاویدان و دیگر نهادهای سرکوب، مانند ساواک، فضای خفقان را در ایران نهادینه کرد. این نیروها نه‌تنها مخالفان سیاسی مانند [[سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران|چریک‌های فدایی خلق]] و [[سازمان مجاهدین خلق ایران|مجاهدین خلق]]، بلکه هر صدای منتقدی را خاموش می‌کردند و به تحکیم استبداد کمک کردند. گارد جاویدان، با نمایش‌های پرزرق‌وبرق و ادعاهای وفاداری، در واقع پوششی برای فساد و ناکارآمدی رژیم بود که نابرابری اجتماعی و فقر را در ایران تشدید کرد.  

پس از انقلاب ۱۳۵۷، گارد جاویدان منحل شد، اما روحیه سرکوب و نخبه‌گرایی نظامی در رژیم جمهوری اسلامی، به شکل دیگری ادامه یافت. نهادهایی مانند سپاه پاسداران و [[بسیج]]، مشابه گارد جاویدان، به‌عنوان ابزارهایی برای حفظ قدرت حاکمان عمل کرده‌اند. همان‌طور که گارد جاویدان وفادار به شخص شاه بود، این نهادها نیز به‌جای خدمت به مردم، به حفظ ساختار ایدئولوژیک نظام ولایت‌فقیه، اولویت داده‌اند. سرکوب اعتراضات مردمی در سال‌های ۱۳۷۸، ۱۳۸۸، ۱۳۹۸، و ۱۴۰۱ نشان‌دهنده تداوم همان الگوی استبدادی است که گارد جاویدان در دوران پهلوی نمایندگی می‌کرد.<ref>[https://news.mojahedin.org/i/%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87-%DB%8C%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AC%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%DA%98%D8%AE%DB%8C%D9%85-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2-%D8%AB%D8%A7%D8%A8%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AC%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85 سایت سازمان مجاهدین خلق]</ref>

 

گارد جاویدان، چه در نام و چه در عمل، تلاشی برای بازسازی شکوه هخامنشی بود، اما در واقعیت، ابزاری برای حفظ استبداد محمدرضا پهلوی شد. این یگان، با جدایی از مردم و وفاداری به یک فرد، به نمادی از ناکارآمدی و فساد رژیم پهلوی تبدیل شد. هزینه‌های گزاف گارد، نقش آن در سرکوب اعتراضات مردمی، همکاری‌اش در سرکوب گروه‌های چپ‌گرا، سرنوشت فرماندهان و اعضای آن پس از انقلاب، و ناکامی‌اش در پیشگیری از تلاش‌های ترور علیه شاه نشان‌دهنده اولویت رژیم به حفظ قدرت به قیمت فقر و ستم بر مردم بود. پس از انقلاب، میراث سرکوبگر گارد در نهادهای نظامی و امنیتی رژیم جمهوری اسلامی ادامه یافت و نشان داد که تغییر رژیم، بدون تغییر ساختارهای استبدادی، نمی‌تواند به آزادی و عدالت منجر شود. مطالعه گارد جاویدان درس مهمی به ما می‌آموزد: هر نظامی که به‌جای خدمت به مردم، به سرکوب آن‌ها متکی باشد، محکوم به شکست است.