|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:گزارشگر ویژه.jpg|بندانگشتی|گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد]]'''گزارشگر ویژه حقوق بشر؛ Special Rapporteur on Human Rights'''. گزارشگر ویژه حقوق بشر، مقامی مستقل از هر دولت یا سازمان است که توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل برای نظارت بر وضعیت حقوق بشر در یک کشور یا موضوع خاص منصوب می‌شود و در ظرفیت فردی خود خدمت می‌کند. این افراد، که اغلب کارشناسان حقوق بین‌الملل یا فعالان برجسته هستند، وظیفه جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبه با قربانیان، و ارائه گزارش به مجمع عمومی یا شورای حقوق بشر را دارند. آن‌ها از منابع مختلفی مانند سازمان‌های غیردولتی، شاهدان، و اسناد رسمی استفاده می‌کنند و گزارش‌هایشان می‌تواند به قطعنامه‌ها یا اقدامات بین‌المللی منجر شود.<ref name=":0" /> گزارشگران ویژه باید بی‌طرف و مستقل عمل کنند، اما اغلب با موانعی مانند عدم همکاری دولت‌ها مواجه می‌شوند. نقش آن‌ها در جلب توجه جهانی به نقض حقوق بشر و فشار بر دولت‌ها برای اصلاحات حیاتی است، هرچند محدودیت‌هایی مانند عدم دسترسی مستقیم به برخی کشورها، از جمله ایران، کارشان را دشوار می‌کند. <ref>[https://impactiran.org/wp-content/uploads/2018/02/UNSR_WhitePaper.pdf REFLECTIONS ON THE IRAN MANDATE]</ref>
| |
|
| |
|
| گزارشگران ویژه یافته‌های خود را به شورای حقوق بشر و مجمع عمومی سازمان ملل گزارش می‌دهند و توصیه‌هایی برای بهبود وضعیت حقوق بشر ارائه می‌کنند. <ref name=":1">[https://guide-humanitarian-law.org/content/article/3/special-rapporteurs/ The Practical Guide to Humanitarian Law. (2023, May 5). ''UN Special Rapporteurs'']</ref> صدای گزارشگر ویژه به عنوان یک صدای معتبر در جامعه بین‌المللی شناخته می‌شود و نقش مهمی در افزایش آگاهی جهانی، تسهیل گفتگو و اقدام در مورد مسائل حقوق بشری دارد. <ref name=":1" /> <ref>OHCHR. (n.d.). ''Special Procedures of the Human Rights Council''. Retrieved from Search Results for "What is the role of a UN Special Rapporteur"</ref>
| |
| == گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران ==
| |
| از سال ۱۹۸۴، سازمان ملل به دلیل نگرانی‌های مداوم در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، اقدام به تعیین نمایندگان و گزارشگران ویژه کرده است. این گزارشگران، کارشناسان مستقلی هستند که وظیفه نظارت، گزارش‌دهی و ارائه توصیه در مورد وضعیت حقوق بشر در یک کشور خاص یا یک موضوع خاص را بر عهده دارند. <ref name=":0">[https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Water/10anniversary/Being_a_Special_Rapporteur.pdf OHCHR. (n.d.). ''BEING A SPECIAL RAPPORTEUR'']</ref> انتصاب گزارشگر ویژه برای ایران نشان‌دهنده نگرانی عمیق جامعه بین‌المللی از نقض سیستماتیک حقوق بشر در این کشور، از جمله اعدام‌های گسترده (به ویژه برای جرایم مواد مخدر و علیه مخالفان سیاسی)، سرکوب آزادی بیان و اجتماعات، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های دینی و قومی، و عدم وجود دادرسی عادلانه است.[[پرونده:آندرس آگوئیلار ماودسلی.jpg|بندانگشتی|200x200پیکسل|آندرس آگوئیلار]]
| |
|
| |
| گزارشگران ویژه ایران به ترتیب زمانی عبارتند از: آندرس آگوئیلار ماودسلی(۱۹۸۴-۱۹۸۶)، رینالدو گالیندو پل (۱۹۸۶-۱۹۹۵)، موریس کاپیتورن (۱۹۹۵-۲۰۰۲)، احمد شهید (۲۰۱۱-۲۰۱۶)، عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸)، [[جاوید رحمان]] (۲۰۱۸-۲۰۲۴) و مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون). <ref name=":2" /> <ref name=":3" /> (لازم به ذکر است که این مأموریت بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱ متوقف بود.) گزارش‌های این افراد، علی‌رغم تفاوت در تمرکز و دسترسی، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده حقوق بشر در ایران ترسیم کرده‌اند. نقش پروفسور کاظم رجوی در جلب توجه اولیه سازمان ملل به این موارد بسیار حائز اهمیت بود. جمهوری اسلامی ایران عمدتاً با این گزارشگران همکاری نکرده، اجازه بازدید از کشور را به اکثر آن‌ها نداده و گزارش‌هایشان را مغرضانه و با انگیزه‌های سیاسی خوانده و اتهاماتی مبنی بر همکاری با گروه‌های مخالف مانند سازمان مجاهدین خلق و دریافت پول از کشورهای متخاصم را به آن‌ها وارد کرده است. با این حال، گزارش‌های آن‌ها همچنان به عنوان منابع مهمی برای مستندسازی وضعیت حقوق بشر در ایران و اعمال فشار بین‌المللی بر دولت ایران برای پاسخگویی و بهبود عملکرد خود عمل می‌کنند.
| |
|
| |
| [[پرونده:رینالدو گالیندو پل.jpg|بندانگشتی|200x200پیکسل|رینالدو گالیندو پل]]
| |
|
| |
| == وخامت وضعیت حقوق بشر در ایران و چرایی انتصاب گزارشگر ویژه ==
| |
| انتصاب گزارشگر ویژه برای ایران از سال ۱۹۸۴ و تمدید چندباره این مأموریت (پس از وقفه‌ای بین ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱)، نشان‌دهنده نگرانی عمیق و مستمر جامعه بین‌المللی نسبت به وضعیت حقوق بشر در این کشور است. <ref name=":2">[http://iranprimer.usip.org/discussion/2011/jun/20/new-un-human-rights-rapporteur-iran New U.N. Human Rights Rapporteur for Iran]
| |
|
| |
| [http://iranprimer.usip.org/discussion/2011/jun/20/new-un-human-rights-rapporteur-iran June 20, 2011]</ref> <ref name=":3">[https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-iran OHCHR. (n.d.). ''Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran'']</ref> گزارش‌های متعدد سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده و سیستماتیک حقوق اساسی شهروندان ایرانی ترسیم کرده‌اند. دلایل اصلی این نگرانی‌ها شامل موارد زیر است: آمار بالای اعدام، به ویژه برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی "جرایم بسیار جدی" محسوب نمی‌شوند (مانند جرایم مواد مخدر) و اعدام نوجوانان؛ <ref name=":4">[https://www.ohchr.org/en/HRBodies/HRC/RegularSessions/Session34/Documents/A_HRC_34_65_AUV.docx OHCHR. (2017, March 6). ''Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran (A/HRC/34/65)'']</ref> <ref name=":5">[https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/A_HRC_28_70.pdf Security Council Report. (2015, March 12). ''A/HRC/28/70 Advance Unedited Version'']</ref> <ref name=":6">[https://impactiran.org/2025/03/18/joint-statement-extend-the-mandate-of-the-special-rapporteur-on-human-rights-in-iran-and-support-a-complementary-international-independent-investigative-mechanism/ Impact Iran. (2025, March 18). ''Joint Statement: Extend the mandate of the Special Rapporteur...'']</ref> سرکوب شدید آزادی بیان، عقیده، اجتماعات و مطبوعات، و بازداشت و آزار روزنامه‌نگاران، وکلا، فعالان حقوق بشر و دانشجویان؛ <ref name=":4" /> <ref name=":6" /> <ref name=":9">[https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n17/256/24/pdf/n1725624.pdf?OpenElement United Nations General Assembly. (n.d.). ''Report of the Special Rapporteur on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran (A/72/322)'']</ref> عدم وجود دادرسی عادلانه، استقلال قضایی و استفاده مکرر از شکنجه و بدرفتاری برای اخذ اعترافات؛ <ref name=":4" /> <ref name=":5" /> تبعیض گسترده علیه زنان در قانون و عمل؛ <ref name=":4" /> <ref name=":6" /> و آزار و اذیت و تبعیض سیستماتیک علیه اقلیت‌های دینی و قومی، به ویژه بهائیان. <ref name=":4" /> <ref name=":7">[http://hrlibrary.umn.edu/commission/country52/59-iran.htm University of Minnesota Human Rights Library. (1996, March). ''Report on the situation of human rights in Iran'']</ref> گزارش‌ها همچنین به عدم پاسخگویی مقامات در قبال نقض حقوق بشر، به ویژه در موارد کشتارهای جمعی مانند سال ۱۹۸۸ اشاره دارند. <ref name=":10">[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D8%AF%D9%87%D9%87-%DB%B6%DB%B0-%D9%86%D8%B3%D9%84%DA%A9%D8%B4%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%D8%AF/a-69737388 جاوید رحمان: سرکوب دهه ۶۰ "نسل‌کشی" و "جنایت علیه بشریت" بود. دویچه وله]</ref> <ref name=":11">[https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-special-rapporteur-javaid-rehman-targeted-by-iranian-regime-after-human-rights-report/ National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, September 5). ''UN Special Rapporteur Javaid Rehman Targeted by Iranian Regime After Human Rights Report'']</ref> این موارد نقض مداوم و عدم همکاری معنادار ایران با سازوکارهای حقوق بشری سازمان ملل، منجر به تأسیس و تداوم مأموریت گزارشگر ویژه شده است. <ref name=":3" /> <ref name=":8">[https://impactiran.org/wp-content/uploads/2018/02/UNSR_WhitePaper.pdf%20 Impact Iran. (n.d.). ''reflections on the iran mandate - the special rapporteur on the situation of human rights in the islamic republic iran'']</ref>
| |
|
| |
| [[پرونده:موریس دنبی کاپیتورن.jpg|بندانگشتی|150x150پیکسل|موریس دنبی کاپیتورن]]
| |
| [[پرونده:احمد شهید.jpg|بندانگشتی|150x150پیکسل|احمد شهید]]
| |
| [[پرونده:عاصمه جهانگیر.jpg|بندانگشتی|149x149پیکسل|عاصمه جهانگیر]]
| |
| [[پرونده:جاویدرحمان.jpg|بندانگشتی|150x150پیکسل|جاوید رحمان]]
| |
| [[پرونده:مای ساتو.jpg|بندانگشتی|263x263پیکسل|مای ساتو]]
| |
|
| |
| == تاریخچه گزارشگران ویژه حقوق بشر در ایران ==
| |
| سازمان ملل متحد از سال ۱۹۸۴ به بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران پرداخته است. افراد زیر به عنوان نماینده یا گزارشگر ویژه منصوب شده‌اند:
| |
|
| |
| # '''آندرس آگوئیلار ماودسلی(ونزوئلا، ۱۹۸۴-۱۹۸۶):''' کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل او را در ۲۷ مهر ۱۳۶۳ (برابر ۱۹ اکتبر ۱۹۸۴) به عنوان اولین نماینده ویژه منصوب کرد. یکی از دلایل این انتخاب آن بود که او پیشتر در فروردین ۱۳۴۷ (برابر آوریل ۱۹۶۸) از برگزار کنندگان یک کنفرانس مرتبط با حقوق بشر در تهران بود. <ref>گزیده ای از مهم ترین اسناد بین المللی حقوق بشر [کتاب]/ تهیه و تنظیم مرکز مطالعات حقوق بشر [به سفارش ] سازمان ملل متحد برنامه عمران ملل متحد</ref> شاه قصد داشت از این کنفرانس برای بهبود چهره‌ی حکومت سلطنتی استفاده کند. آگوئیلار مجددا در بحبوحه‌ی [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضد سلطنتی ایران]] و پیش از پیروزی آن، در بهمن ماه ۱۳۵۷ (برابر با فوریه ۱۹۸۰) عضو و یکی از دو رئیس کمیسیون سازمان ملل (به‌همراه محمد بجویی حقوقدان الجزایری) برای بررسی و تحقیق در مورد جنایات شاه شد و در ماه مارس (اسفند) همان سال به ایران سفر کرد؛ اما با وجود این که ترکیب کمیسیون به انتخاب خود جمهوری چیده شده بود، این ماموریت در تداخل با [[گروگان گیری در سفارت آمریکا|بحران گروگان‌گیری در سفارت امریکا]] قرار گرفت و بی‌نتیجه ماند. <ref>کمیسیون تحقیق درباره جنایات شاه [http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_60963/10243_==_F_NewsKindIDInvalid/%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82_%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%88_%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7]</ref> پس از آن هم ماموریت بعدی او به عنوان گزارشگر ویژه‌ی حقوق بشر نیز به دلیل امتناع رژیم جمهوری اسلامی از همکاری با او شکست خورد و آگوئیلار در نهایت به دلیل عدم امکان انجام مأموریت خود استعفا داد. <ref name=":2" />
| |
| # '''رینالدو گالیندو پل (السالوادور، ۱۹۸۶-۱۹۹۵):''' به عنوان نماینده ویژه منصوب شد. او بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ سه بار از ایران بازدید کرد، ولی پس از سفر سوم، از ورود مجدد به ایران منع شد. <ref name=":2" /> گزارش‌های او به بررسی اطلاعات دریافتی از منابع مختلف، سیستم حقوقی ایران و پاسخ‌های دولت می‌پرداخت که اغلب اتهامات را رد کرده و به گروه‌های مخالف نسبت می‌داد. <ref name=":14">[https://impactiran.org/hr-un/special-rapporteur-on-iran/mr-reynaldo-galindo-pohl/ Impact Iran. (n.d.). ''Mr. Reynaldo Galindo Pohl'']</ref> <ref name=":15">[https://www.iranhrdc.org/wp-content/uploads/pdf_en/UN_Reports/Reynaldo%20Galindo%20Pohl/E.CN.4.1990.24--Pohl%20Report%201990.pdf مرکز اسناد حقوق بشر ایران - گزارش اعدام‌ها توسط گالیندوپل]</ref> <ref name=":16">[https://iranhrdc.org/report-on-the-human-rights-situation-in-the-islamic-republic-of-iran-by-the-special-representative-of-the-commission-on-human-rights-mr-reynaldo-pohl-pursuant-to-commission-resolution-1988-69/ Report on the human rights situation in the Islamic Republic of Iran by the Special Representative of the Commission on Human Rights]</ref> اقدامات و گزارش‌های گالیندوپل همچنین از سوی اپوزیسیون ایران و خانواده‌های قربانیان اعدام‌ها و کشتار ۱۳۶۷ مورد انتقاد شدید قرار گرفت. چرا که تنها یک اشاره‌ی سطحی و کم‌رنگ به کشتاری کرد که سال‌ها پس از آن به عنوان «جنایت علیه بشریت» و «نسل کشی» معرفی شد. <ref name=":10" /> <ref>[https://iranfreedom.net/%d8%b3%d9%81%d8%b1-%d9%85%d8%b9%d8%a7%d9%88%d9%86-%da%a9%d9%85%db%8c%d8%b3%d8%b1%d8%b9%d8%a7%d9%84%db%8c-%d8%ad%d9%82%d9%88%d9%82-%d8%a8%d8%b4%d8%b1-%d8%a8%d9%87-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86%d8%9b/ سفر معاون کمیسرعالی حقوق بشر به ایران؛ خامنه ای گالیندوپل دیگر می‌خواهد؟]</ref> از معدود کسانی که از خانواده‌ی قربانیان موفق به ملاقات با گالیندو پل شدند، [[یحیی نظیری|دکتر یحیی نظیری]] بود. همچنین رینالدو گالیندو پل فرستاده ویژه سازمان ملل در گزارش خود پیرامون وضعیت حقوق بشر در ایران به گزارشات خانواده‌های اعضای مجاهدین خلق اشاره می‌کند که مقامات رسمی زندان مدارک ازدواج دختر زندانی‌شان را به آن‌ها داده‌اند. مدارکی که به مفهوم تجاوز جنسی به دختران زندانی پیش از اعدام است. روزنامه گاردین در گزارشی در سال ۱۹۸۹ مهم‌ترین نوآوری اسدالله لاجوردی در زندان‌های ایران را تجاوز جنسی به دختران باکره از طریق ازدواج اجباری آن‌ها با زندانبانان ذکر می‌کند. <ref>[https://iranhrdc.org/report-on-the-human-rights-situation-in-the-islamic-republic-of-iran-by-the-special-representative-of-the-commission-reynaldo-galindo-pohl/ Report on the human rights situation in the Islamic Republic of Iran by the Special Representative of the Commission, Reynaldo Galindo Pohl]</ref> <ref>[https://digitallibrary.un.org/record/85464?ln=en&v=pdf Report on the human rights situation in the Islamic Republic of Iran / by the Special Representative of the Commission on Human Rights, Reynaldo Galindo Pohl, pursuant to Commission resolution 1989/66]</ref>
| |
| # '''موریس کاپیتورن (کانادا، ۱۹۹۵-۲۰۰۲):''' او در سال ۱۹۹۶ یک بار از ایران بازدید کرد. <ref>[https://iranhrdc.org/a-history-of-united-nations-special-representatives-and-rapporteurs-in-iran/ Iran Human Rights Documentation Center. (n.d.). ''A History of United Nations Special Representatives and Rapporteurs in Iran'']</ref> گزارش‌های او بر مواردی چون اعدام‌ها (از جمله اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر، اعدام در ملاء عام و سنگسار)، عدم استقلال قضایی، وضعیت اقلیت‌ها (به‌ویژه بهائیان) و محدودیت آزادی‌ها تمرکز داشت. <ref name=":7" /> <ref name=":17">[https://iranbahaipersecution.bic.org/archive/report-maurice-copithorne-special-representative-un-commission-situation-human-rights-0 Baha'i International Community. (n.d.). ''Report by Maurice Copithorne, Special Representative of the UN Commission on situation of human rights in Iran'']</ref> در سال ۲۰۰۲، کمیسیون حقوق بشر با رأی اکثریت، تصمیم به عدم تمدید مأموریت او گرفت؛ تصمیمی که با انتقاد دیده‌بان حقوق بشر و کمیسیون آمریکایی آزادی مذهبی بین‌المللی مواجه شد. <ref name=":2" /> <ref>[https://www.hrw.org/news/2002/04/21/iran-un-fails-condemn-rights-abuses Human Rights Watch. (2002, April 21). ''Iran: U.N. Fails to Condemn Rights Abuses'']</ref> <ref>[https://www.uscirf.gov/news-room/releases-statements/commission-deplores-unwarranted-rejection-unchr-resolution-iran USCIRF. (2002, April 23). ''Commission Deplores Unwarranted Rejection of UNCHR Resolution on Iran'']</ref>
| |
| # '''احمد شهید (مالدیو، ۲۰۱۱-۲۰۱۶):''' پس از وقفه‌ای ۹ ساله، شورای حقوق بشر در سال ۲۰۱۱ مجدداً این مأموریت را تحت عنوان «گزارشگر ویژه» احیا کرد. <ref name=":3" /> احمد شهید، وزیر خارجه سابق مالدیو، به این سمت منصوب شد. ایران با این انتصاب مخالفت کرد و اجازه سفر به او نداد. <ref name=":8" /> <ref name=":12">[https://www.rferl.org/a/iran-un-rapporteur-propaganda/31848567.html Radio Free Europe/Radio Liberty. (2022, May 13). ''Visit To Iran By Controversial UN Rapporteur Provokes Concerns'']</ref> گزارش‌های او بر اساس مصاحبه با قربانیان و شاهدان در خارج از ایران و بررسی اسناد تهیه می‌شد و بر گستردگی اعدام‌ها (به ویژه برای مواد مخدر و جرایم بدون خشونت)، اعدام نوجوانان، محدودیت شدید آزادی بیان و مطبوعات، وضعیت وخیم زندانیان سیاسی و عقیدتی، و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها تأکید داشت. <ref name=":5" /> <ref name=":18">[https://digitallibrary.un.org/record/795162/files/A_HRC_28_70-EN.pdf United Nations Digital Library System. (2015, May 28). ''A/HRC/28/70 General Assembly'']</ref>
| |
| #'''عاصمه جهانگیر (پاکستان، ۲۰۱۶-۲۰۱۸):''' وکیل برجسته حقوق بشر و رئیس سابق کانون وکلای دادگستری پاکستان، جانشین احمد شهید شد [4, 5]. <ref name=":2" /> <ref name=":3" /> او نیز اجازه سفر به ایران را دریافت نکرد. <ref name=":23">[https://iran1988.org/1988-massacre/ Justice for the Victims of the 1988 Massacre in Iran (JVMI). (n.d.). ''Iran 1988 Massacre'']</ref> گزارش‌های او ضمن تأیید یافته‌های گزارشگر قبلی، بر ادامه آمار بالای اعدام، بازداشت‌های خودسرانه، عدم دادرسی عادلانه، سرکوب مدافعان حقوق بشر و وضعیت اقلیت‌ها تمرکز داشت. <ref name=":4" /> <ref name=":9" /> <ref>[https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-experts-call-for-accountability-in-irans-1988-massacre/ National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, August 25). ''UN Experts Call for Accountability in Iran's 1988 Massacre'']</ref> او همچنین به سرکوب خانواده‌های قربانیان کشتار ۱۳۶۷ اشاره کرد. <ref name=":19">[https://iran1988.org/1988-massacre/ Justice for the Victims of the 1988 Massacre in Iran (JVMI). (n.d.). ''Iran 1988 Massacre'']</ref> عاصمه جهانگیر در فوریه ۲۰۱۸ در حین انجام مأموریت درگذشت. <ref name=":2" />
| |
| #'''[[جاوید رحمان]] (پاکستان/بریتانیا، ۲۰۱۸-۲۰۲۴):''' استاد حقوق بین‌الملل و حقوق بشر، در ژوئیه ۲۰۱۸ منصوب شد [4, 5]. <ref name=":2" /> <ref name=":3" /> او نیز از سفر به ایران منع شد. <ref name=":11" /> <ref name=":12" /> گزارش‌های او به طیف وسیعی از نقض حقوق بشر، از جمله سرکوب اعتراضات مسالمت‌آمیز، وضعیت زنان و اقلیت‌ها، و استفاده گسترده از مجازات اعدام پرداخت. گزارش نهایی او تحت عنوان "جنایات سنگین" (Atrocity Crimes)، به طور خاص به اعدام‌های دهه ۱۳۶۰ و کشتار زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ پرداخت و این وقایع را جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی توصیف کرد. <ref name=":10" /> <ref name=":11" /> <ref name=":20">[https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-experts-call-for-accountability-in-irans-1988-massacre/ National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, August 25). ''UN Experts Call for Accountability in Iran's 1988 Massacre'']</ref> <ref name=":13">[https://www.isna.ir/news/1403042717500/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%DB%8C%DA%A9-%D8%B2%D9%86-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF چرا یک زن گزارشگر سازمان ملل در ایران شد؟ - ایسنا]</ref>
| |
| #'''مای ساتو (ژاپن/بریتانیا، ۲۰۲۴-تاکنون):''' استاد جرم‌شناسی و مدیر مؤسسه تحقیقات سیاست جنایی و عدالت در دانشگاه بیرکبک لندن، در ژوئیه ۲۰۲۴ به عنوان گزارشگر ویژه جدید منصوب شد و کار خود را از اوت ۲۰۲۴ آغاز کرد. <ref name=":3" /> اولین گزارش او به شورای حقوق بشر بر افزایش چشمگیر اعدام‌ها (بالاترین سرانه جهانی)، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی، محدودیت آزادی بیان و تجمعات، و عدم شفافیت تأکید داشت. <ref name=":6" /> <ref name=":13" /> <ref>[https://news.mojahedin.org/i/%D8%A7%D8%AC%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%DA%98%D9%86%D9%88-%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D9%88-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%AD%D8%B3 اجلاس شورای حقوق‌بشر سازمان ملل در ژنو سخنرانیهای مای ساتو گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره ایران و سارا حسین رئیس هیأت حقیقت‌یاب مستقل]</ref>
| |
| ==نقش پروفسور کاظم رجوی در محکومیت‌های حقوق بشری جمهوری اسلامی==
| |
| [[پرونده:دکتر کاظم در سازمان ملل.jpg|بندانگشتی|266x266پیکسل|پروفسور کاظم رجوی و شعار مشهور او]][[کاظم رجوی|پروفسور کاظم رجوی]]، حقوقدان، استاد دانشگاه و فعال برجسته حقوق بشر، نقشی محوری در جلب توجه جامعه بین‌المللی به نقض حقوق بشر در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایفا کرد. <ref name=":21">[https://english.mojahedin.org/article/prof-kazem-rajavi-irans-great-defender-of-human-rights/ Mojahedin-e Khalq. (2020, August 29). ''Prof. Kazem Rajavi, Iran's great defender of human rights'']</ref> <ref name=":22">[https://www.iranrights.org/fa/memorial/story/-8748/kazem-rajavi کاظم رجوی - سایت بنیاد عبدالرحمن برومند]</ref> او که برادر [[مسعود رجوی]] بود، پس از انقلاب به عنوان اولین سفیر ایران در دفتر سازمان ملل در ژنو منصوب شد، اما در اعتراض به سرکوب‌های فزاینده، به زودی از سمت خود کناره‌گیری کرد. <ref name=":21" /> پس از آن، به عنوان نماینده [[شورای ملی مقاومت ایران|شورای ملی مقاومت ایران (NCRI)]] در سوئیس و یکی از صداهای اصلی اپوزیسیون در تبعید، فعالیت‌های گسترده‌ای را برای افشای موارد نقض حقوق بشر در ایران، به ویژه اعدام‌ها و شکنجه زندانیان سیاسی در دهه ۱۳۶۰، در مجامع بین‌المللی آغاز کرد. <ref name=":21" /> <ref name=":22" />
| |
|
| |
| تلاش‌های خستگی‌ناپذیر او در سازمان ملل، از جمله ارائه مستندات و رایزنی با دیپلمات‌ها و مقامات، نقش کلیدی در تصویب اولین قطعنامه‌های محکومیت نقض حقوق بشر در ایران توسط کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل و در نهایت انتصاب اولین نماینده ویژه (آندرس آگوئیلار) در سال ۱۹۸۴ داشت. او به عنوان «صدای زندانیان سیاسی شکنجه شده و شهدای مقاومت ایران» شناخته می‌شد. جمهوری اسلامی که نمی‌توانست فعالیت‌های افشاگرانه‌ی او را برتابد به آخرین حربه خود روی آورد: ترور.
| |
|
| |
| در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹، تروریست‌های اعزامی جمهوری اسلامی به ژنو، کاظم رجوی در نزدیکی خانه‌اش در کوپه، هدف گلوله‌های خود قرار داده و به قتل رساندند .<ref name=":21" /> <ref name=":22" />
| |
|
| |
| ==خلاصه‌ای از گزارش‌های گزارشگران ویژه==
| |
| گزارش‌های گزارشگران ویژه تصویری جامع و نگران‌کننده از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه می‌دهند:
| |
|
| |
| *'''رینالدو گالیندو پل (۱۹۸۶-۱۹۹۵):''' گزارش‌های اولیه او بیشتر بر لزوم همکاری دولت ایران و بررسی ادعاهای نقض حقوق بشر متمرکز بود. او به تدریج به مسائلی مانند اعدام‌ها، شکنجه، عدم دادرسی عادلانه و وضعیت بهائیان پرداخت، در حالی که پاسخ‌های ایران مبنی بر رد اتهامات و نسبت دادن آن‌ها به "گروه‌های تروریستی" را نیز منعکس می‌کرد. <ref name=":14" /> <ref name=":15" /> <ref name=":16" /> او بر لزوم تطبیق قوانین ایران با معیارهای بین‌المللی تأکید داشت. <ref name=":16" />
| |
| *'''موریس کاپیتورن (۱۹۹۵-۲۰۰۲):''' گزارش‌های او به طور مشخص‌تر به مواردی چون آمار بالای اعدام (از جمله برای جرایم مواد مخدر و در ملاء عام)، اجرای مجازات‌های بدنی مانند شلاق و سنگسار، نبود استقلال قضایی و دادرسی عادلانه، محدودیت شدید آزادی بیان و مطبوعات، و ادامه تبعیض علیه بهائیان پرداخت. <ref name=":7" /> <ref name=":17" /> او همچنین به وجود دادگاه‌های ویژه اشاره کرد. <ref name=":7" />
| |
| *'''احمد شهید (۲۰۱۱-۲۰۱۶):''' با توجه به عدم دسترسی به ایران، گزارش‌های او مبتنی بر منابع خارجی و شهادت‌ها بود. او به شدت بر آمار "هشداردهنده" اعدام‌ها، از جمله اعدام نوجوانان و اجرای حکم برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی مشمول مجازات اعدام نمی‌شوند، تأکید کرد. محدودیت آزادی بیان، سرکوب روزنامه‌نگاران و وکلا، بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، عدم استقلال وکلا و قوه قضائیه، و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها از محورهای اصلی گزارش‌های او بود. <ref name=":5" /> <ref name=":18" />
| |
| *'''عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸):''' گزارش‌های او ادامه نگرانی‌های گزارشگر قبلی بود. او بر نرخ بالای اعدام‌ها (حدود ۵۳۰ مورد در سال ۲۰۱۶)، اعدام نوجوانان، شکنجه و بدرفتاری، عدم دادرسی عادلانه، بازداشت‌های خودسرانه فعالان، محدودیت آزادی‌ها و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها (به ویژه بهائیان) تأکید کرد. <ref name=":4" /> او همچنین به طور خاص به آزار و اذیت خانواده‌های قربانیان کشتار ۱۳۶۷ اشاره نمود. <ref name=":19" />
| |
| *'''[[جاوید رحمان]] (۲۰۱۸-۲۰۲۴):''' گزارش‌های او طیف گسترده‌ای از نقض حقوق بشر را پوشش داد، از جمله سرکوب خشونت‌آمیز اعتراضات (مانند اعتراضات آبان ۹۸ و ۱۴۰۱)، ادامه اعدام‌ها، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها، و عدم پاسخگویی مقامات. گزارش نهایی او در سال ۲۰۲۴ با عنوان "جنایات سنگین" (Atrocity Crimes)، به طور ویژه بر اعدام‌های دهه ۱۳۶۰ و کشتار جمعی زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ متمرکز شد. این گزارش با ارائه شواهد و تحلیل حقوقی، این اقدامات را مصداق بارز جنایت علیه بشریت (قتل، شکنجه، ناپدیدسازی قهری) و با توجه به هدف قرار دادن سیستماتیک اعضا و هواداران سازمان مجاهدین خلق بر اساس فتوای آیت‌الله خمینی، دارای نشانه‌های قوی از وقوع جنایت نسل‌کشی دانست. <ref name=":10" /> <ref name=":11" /> این گزارش خواستار ایجاد یک سازوکار بین‌المللی برای تحقیق و پاسخگو کردن عاملان و پایان دادن به مصونیت از مجازات شد. <ref name=":11" /> <ref name=":20" />
| |
| * '''مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون):''' اولین گزارش او بر افزایش بی‌سابقه اعدام‌ها در سال ۲۰۲۴ (بیش از ۹۰۰ مورد، بالاترین سرانه جهانی)، به ویژه برای جرایم مواد مخدر و علیه فعالان زن، تأکید کرد او همچنین به تبعیض چندلایه علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی، محدودیت شدید آزادی بیان و اجتماعات، بازداشت فعالان و روزنامه‌نگاران، و عدم شفافیت در سیستم قضایی اشاره کرد. <ref name=":6" /> <ref name=":13" />
| |
|
| |
| ==تفاوت‌های گزارش‌های گزارشگران ویژه==
| |
| اگرچه تمامی گزارشگران ویژه تصویری نگران‌کننده از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه داده‌اند، تفاوت‌هایی در تمرکز، رویکرد و یافته‌های آن‌ها مشاهده می‌شود. گزارشگران اولیه مانند گالیندو پل و کاپیتورن که امکان سفر به ایران را داشتند (هرچند محدود)، توانستند مشاهدات مستقیم و گفتگو با برخی مقامات و زندانیان را در گزارش‌های خود بگنجانند. <ref name=":2" /> <ref name=":7" /> گزارش‌های آن‌ها پایه‌های اولیه مستندسازی نقض حقوق بشر در حوزه‌های مختلف مانند اعدام، دادرسی ناعادلانه و وضعیت اقلیت‌ها را بنا نهاد. <ref name=":7" /> <ref name=":15" />
| |
|
| |
| پس از احیای مأموریت در سال ۲۰۱۱، گزارشگران (شهید، جهانگیر، رحمان، ساتو) با عدم همکاری و ممانعت از ورود به کشور مواجه شدند. <ref name=":8" /> <ref name=":12" /> <ref name=":23" /> این امر باعث شد تا گزارش‌های آن‌ها عمدتاً بر شهادت‌ها و اطلاعات جمع‌آوری‌شده از خارج از ایران، گزارش‌های سازمان‌های غیردولتی و تحلیل قوانین و اظهارات رسمی استوار باشد. <ref name=":4" /> <ref name=":5" /> <ref name=":11" /> این گزارش‌ها به دلیل حجم بالای اطلاعات دریافتی، توانستند جزئیات بیشتری از موارد نقض سیستماتیک، الگوهای سرکوب و موارد فردی ارائه دهند.
| |
|
| |
| تمرکز موضوعی نیز در طول زمان تغییر کرده است. در حالی که نگرانی‌ها در مورد اعدام، آزادی بیان و دادرسی عادلانه همواره وجود داشته، گزارش‌های اخیرتر توجه ویژه‌ای به سرکوب اعتراضات گسترده، حقوق زنان (به ویژه پس از [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|قیام سراسری ۱۴۰۱]])، حقوق دیجیتال و مسئولیت‌پذیری در قبال جنایات گذشته مانند کشتار ۱۳۶۷ نشان داده‌اند. گزارش نهایی جاوید رحمان با توصیف کشتار ۱۳۶۷ به عنوان جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی، نقطه عطفی در تمرکز بر لزوم پاسخگویی برای جنایات گذشته بود. <ref name=":6" /> <ref name=":10" /> <ref name=":11" />
| |
|
| |
| ==پاسخ‌های جمهوری اسلامی==
| |
| رویکرد جمهوری اسلامی در قبال گزارشگران ویژه عمدتاً مبتنی بر همکاری نکردن، انکار و متهم‌سازی بوده است. از زمان احیای مأموریت در سال ۲۰۱۱، هیچ یک از گزارشگران ویژه (شهید، جهانگیر، رحمان و تاکنون ساتو) اجازه سفر به ایران را دریافت نکرده‌اند. <ref name=":8" /> <ref name=":12" /> <ref name=":23" /> این در حالی است که ایران در سال ۲۰۰۲ یک «دعوتنامه دائمی» برای تمامی رویه‌های ویژه صادر کرده بود، اما در عمل به آن پایبند نبوده است.تنها مورد استثنا، سفر گزارشگر ویژه تأثیر اقدامات قهری یک جانبه (آلنا دوهان) در سال ۲۰۲۲ بود که پس از ۱۷ سال وقفه در بازدید گزارشگران صورت گرفت و از سوی فعالان حقوق بشر به عنوان تلاشی برای انحراف افکار عمومی از کارنامه حقوق بشری ایران و مقصر جلوه دادن تحریم‌ها تلقی شد. <ref name=":12" />
| |
|
| |
| مقامات ایرانی به طور مداوم گزارش‌های ارائه شده را «مغرضانه»، «سیاسی»، «ناعادلانه» و مبتنی بر اطلاعات نادرست از سوی «گروه‌های معاند» (اشاره به [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق]]) و کشورهای متخاصم خوانده‌اند. <ref name=":11" /> <ref name=":14" /> <ref name=":24">[https://36656454.khabarban.com/ چرایی تصویب قطعنامه ضد ایرانی کانادا در سازمان ملل/ برخورد دوگانه غربی‌ها در تعریف تروریسم]</ref> آن‌ها مشروعیت خود مأموریت گزارشگر ویژه برای ایران را زیر سؤال برده‌اند <ref name=":24" /> <ref>[https://www.isna.ir/news/1403090100001/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B6%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9%87-%D8%B3%D9%88%D9%85 وزارت امور خارجه ایران: تصویب قطعنامه ضد ایرانی در کمیته سوم مجمع عمومی اقدامی سیاسی و ناموجه است. - ایسنا ۱ آذر ۱۴۰۳]</ref> رژیم ایران به جای پاسخگویی به موارد نقض حقوق بشر مطرح‌شده در گزارش‌ها، اغلب به انتقاد از وضعیت حقوق بشر در کشورهای غربی، به ویژه کانادا (به عنوان بانی اصلی قطعنامه‌های مربوط به ایران) می‌پردازد. <ref name=":27">[https://www.tabnak.ir/fa/news/1273007/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B6%D8%AF%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7 واکنش نماینده ایران به قطعنامه ضدحقوق بشری کانادا - تابناک ۳۰ آبان ۱۴۰۳]</ref>
| |
|
| |
| ==اتهامات جمهوری اسلامی به گزارشگران ویژه==
| |
| یکی از راهکارهای ثابت جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با گزارشگران ویژه، وارد کردن اتهامات شخصی و بی‌اعتبار کردن آن‌ها بوده است. این اتهامات اغلب حول محور «جانبداری سیاسی»، «دریافت پول از منابع مشکوک» و «همکاری با گروه‌های مخالف نظام"»، به ویژه [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق (MEK/PMOI)]] دور می‌زند.
| |
|
| |
| * '''احمد شهید:''' مقامات ایرانی مکرراً گزارش‌های او را به دلیل اتکا به منابع مخالف و عدم سفر به ایران، فاقد اعتبار و مغرضانه می‌دانستند و او را به دریافت اطلاعات گزینشی از گروه‌های ضد ایرانی متهم می‌کردند. <ref name=":8" />
| |
| * '''عاصمه جهانگیر:''' پس از انتصاب او، رسانه‌های نزدیک به حکومت ایران و برخی مقامات، اتهاماتی جدی علیه او مطرح کردند. خبرگزاری ایرنا در گزارشی مدعی شد که مقامات عربستان سعودی در یک سفر غیررسمی به ریاض، به او پیشنهاد ۲۰۰ هزار دلار پول در ازای اتخاذ مواضع ضد ایرانی و حمایت از مجاهدین خلق و قاچاقچیان مواد مخدر داده‌اند. <ref name=":25">[https://www.irna.ir/news/82463085/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%B7%D9%88%D8%B1-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D9%84%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%86-%D9%85%DB%8C-%D9%83%D9%86%D8%AF كنسول عربستان در نیویورك به طور محرمانه از 'عاصمه جهانگیر' گزارشگر ویژه سازمان ملل برای انجام سفر یك سفر غیر رسمی و غیر علنی به ریاض دعوت به عمل آورد. - ایرنا ۲۳ اسفند ۱۳۹۵]</ref> اگرچه خانم جهانگیر مستقیماً به این اتهام خاص پاسخی نداد، <ref name=":26">[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D9%85%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF/a-38573797 DW. (2017, April 25). ''عاصمه جهانگیر: گزارش ایرنا درباره خود را افتراآمیز خواند''.]</ref> اما به طور کلی گزارش‌ها و اتهامات علیه خود را رد می‌کرد. رسانه‌های دولتی ایران نیز او را به دریافت رشوه از عربستان برای جعل گزارش متهم کردند، اتهامی که او قویاً رد نمود. <ref name=":23" /> <ref name=":25" /> <ref name=":26" />
| |
| *'''جاوید رحمان:''' او نیز با موجی از اتهامات مشابه مواجه شد، به خصوص پس از انتشار گزارش نهایی‌اش در مورد «جنایات سنگین» و کشتار ۱۳۶۷ که مستقیماً جمهوری اسلامی را به جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی متهم می‌کرد. <ref name=":10" /> <ref name=":11" /> مقامات ایرانی و رسانه‌های همسو، او را به "جانبداری"، "فساد سیاسی"، "دریافت رشوه و پرداخت‌های نامشروع" و همکاری با سازمان مجاهدین خلق متهم کردند. <ref name=":11" /> <ref name=":20" /> این اتهامات پس از شرکت او در کنفرانسی در پاریس که توسط [[شورای ملی مقاومت ایران|شورای ملی مقاومت ایران (NCRI)]] سازماندهی شده بود، شدت گرفت. پروفسور رحمان در بیانیه‌ای تمامی این اتهامات، به ویژه دریافت هرگونه وجهی برای شرکت در کنفرانس مذکور را قاطعانه رد کرد و این اقدامات را تلاش مقامات ایرانی برای فرار از پاسخگویی در قبال جنایاتشان دانست. <ref name=":11" />
| |
| *'''مای ساتو:''' حتی پیش از شروع رسمی کار او، رسانه‌های ایرانی با اشاره به سوابق تحصیلی بریتانیایی او (مشابه [[جاوید رحمان]]) و جنسیتش، انتصاب او را حرکتی سیاسی و با هدف تداوم فشار بر ایران و معتبر جلوه دادن گزارش‌های انتقادی تفسیر کردند. <ref name=":13" />
| |
|
| |
| این الگوی اتهام‌زنی نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی به جای پرداختن به محتوای گزارش‌ها و نگرانی‌های جدی حقوق بشری مطرح‌شده، تلاش می‌کند با حمله به اعتبار و انگیزه گزارشگران ویژه، و یا حتی حمله به کشورهای پیشنهاد دهنده‌ی تعیین گزارشگر ویژه و قطعنامه محکومیت نقض حقوق بشر در ایران (مانند کانادا) و وارد کردن اتهام‌های حقوق بشری به آن‌ها، <ref name=":24" /> <ref name=":27" /> توجهات را منحرف کرده و فشار بین‌المللی را کاهش دهد.
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
|
| |
| <references />
| |