کاربر:Khosro/صفحه تمرین رانت‌خواری در جمهوری اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

رانت‌خواری در جمهوری اسلامی، به‌عنوان یکی از اشکال برجسته فساد اقتصادی، در نظام حکومتی ایران به پدیده‌ای ساختاری و نهادینه تبدیل شده است. این مقاله با رویکردی آکادمیک، ابعاد رانت‌خواری را از منظر تعریف، تاریخچه، ساختار، حوزه‌ها، و پیامدهای آن بررسی می‌کند. رانت‌خواری به کسب درآمد نامشروع از طریق سوءاستفاده از قدرت یا دسترسی به منابع انحصاری تعریف می‌شود و شامل انواع اقتصادی (مانند رانت نفتی)، سیاسی (مانند انتصابات غیرشایسته)، و اطلاعاتی (مانند سوءاستفاده از اطلاعات محرمانه) است. ریشه‌های رانت‌خواری در ایران به اقتصاد نفتی و ساختار تیولداری پیش از [[انقلاب ضد سلطنتی|'''انقلاب ضدسلطنتی''']] بازمی‌گردد، اما پس از ۱۳۵۷، با تثبیت نهادهای حکومتی مانند [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|'''سپاه پاسداران''']] و بنیادها، این پدیده گسترش یافت. [[اکبر هاشمی رفسنجانی|'''هاشمی رفسنجانی''']] با واگذاری پروژه‌های بزرگ به سپاه، زمینه‌ساز رانت‌خواری نهادهای نظامی شد.

=== شبکه‌های قدرت و رانت ===

رانت‌خواری در جمهوری اسلامی بر شبکه‌های پیچیده قدرت استوار است که نهادهای حکومتی، افراد بانفوذ، و گروه‌های خودی را در بر می‌گیرد. منابع گزارش می‌دهند که این شبکه‌ها از طریق روابط غیرشفاف، مانند رشوه، لابی‌گری، و واسطه‌گری، منابع ملی را به نفع گروه‌های خاص هدایت می‌کنند. نهادهایی مانند بیت رهبری، با کنترل بنیادهای اقتصادی، نقش محوری در توزیع رانت دارند. افراد نزدیک به قدرت، مانند اعضای خانواده مقامات، از امتیازات انحصاری مانند قراردادهای کلان برخوردار می‌شوند. این شبکه‌ها، با ایجاد حلقه‌های بسته، دسترسی غیرخودی‌ها به منابع را محدود می‌کنند. این شبکه‌ها به‌عنوان ستون اصلی رانت‌خواری هستند. این ساختار، فساد را به بخشی از فرهنگ سیاسی تبدیل کرده است.<ref name=":11" /><ref name=":6" />  

=== نقش نهادهای حکومتی ===

نهادهای حکومتی مانند سپاه پاسداران، بنیاد مستضعفان، و '''[[ستاد اجرایی فرمان امام]]'''، ستون‌های اصلی رانت‌خواری در ایران هستند. منابع نشان می‌دهند که این نهادها، با کنترل بخش‌های کلیدی اقتصاد، از جمله نفت، مخابرات، و املاک مصادره‌شده، به مراکز توزیع رانت تبدیل شده‌اند. سپاه، با دریافت قراردادهای بدون مناقصه، مانند پروژه‌های پتروشیمی، میلیاردها دلار رانت کسب کرده است. بنیادها، با معافیت‌های مالیاتی و دسترسی به منابع دولتی، انحصارهای اقتصادی ایجاد کرده‌اند. این نهادها، تحت نظارت مستقیم بیت رهبری، از پاسخگویی به مجلس یا نهادهای نظارتی مستثنی هستند. کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» نوشته محمدعلی همایون کاتوزیان، این انحصارها را عامل اصلی فساد ساختاری می‌داند. این ساختار، منابع ملی را به نفع نهادهای حکومتی مصادره کرده است.<ref name=":0" /><ref name=":10" />  

=== رانت‌خواری در صنعت خودرو ===

صنعت خودرو ایران، به دلیل انحصار و حمایت‌های دولتی، به کانون رانت‌خواری تبدیل شده است. منابع نشان می‌دهند که شرکت‌های خودروسازی، مانند ایران‌خودرو و سایپا، با دریافت یارانه‌های کلان و معافیت‌های گمرکی، سودهای هنگفتی کسب می‌کنند، بدون اینکه کیفیت محصولات بهبود یابد. تخصیص ارز دولتی برای واردات قطعات، اغلب به شرکت‌های واسطه‌ای نزدیک به قدرت هدایت شده است. برای مثال، در دهه ۱۳۹۰، میلیاردها دلار ارز دولتی به شرکت‌های خاص تخصیص یافت، اما قطعات وارد نشد. این رانت، قیمت خودرو را برای مصرف‌کنندگان افزایش داده و بازار را غیررقابتی کرده است.<ref name=":2" /><ref name=":11" />  

=== پیامدهای اقتصادی رانت‌خواری ===

رانت‌خواری به شکاف طبقاتی و کاهش اعتماد عمومی در ایران دامن زده است. منابع نشان می‌دهند که انباشت ثروت توسط افراد و نهادهای نزدیک به قدرت، مانند بنیادها و سپاه، در حالی که اکثریت مردم با [[فقر در ایران|'''فقر''']] مواجه‌اند، نابرابری اجتماعی را تشدید کرده است. برای مثال، واگذاری زمین‌های دولتی به افراد خاص، قیمت مسکن را افزایش داده و دسترسی طبقات متوسط را محدود کرده است. افشای پرونده‌های فساد، مانند چای دبش، خشم عمومی را برانگیخته و اعتماد به نهادهای حکومتی را به حداقل رسانده است. این بی‌اعتمادی، مشارکت اجتماعی و انسجام ملی را تضعیف کرده است. رانت‌خواری یکی از عامل اصلی اعتراضات اجتماعی، مانند [[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|'''اعتراضات آبان ۹۸''']]، بود. این پیامدها، جامعه ایران را به سمت بی‌ثباتی سوق داده است.<ref name=":3" /><ref name=":11" />