۲۳۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
=== '''در جستوجوی نظم اقتصادی: سیاستهای ریاضت و ناکامیها''' === | === '''در جستوجوی نظم اقتصادی: سیاستهای ریاضت و ناکامیها''' === | ||
آموزگار، که در دانشگاههای آمریکا درس اقتصاد و مهندسی خوانده بود، با کولهباری از ایدههای مدرن به ایران بازگشت. او در دهه ۱۳۵۰، در اوج درآمدهای نفتی ایران، با هدف مهار تورم سیاستهای ریاضتی سختی را به اجرا درآورد. بودجه وزارتخانهها کاهش یافت، خریدهای تسلیحاتی محدود شد و برخی پروژههای عمرانی که میتوانستند به توسعه کشور کمک کنند، کنار گذاشته شدند. هدف او ساده بود: کنترل تورم و تثبیت اقتصاد. اما این سیاستها، در جامعهای که از نابرابریهای عمیق رنج میبرد، به جای ثبات، رکود اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم را به دنبال داشت. کارگران و طبقات متوسط، که زیر فشار افزایش هزینههای زندگی کمر خم کرده بودند، به خیابانها آمدند و خشم خود را فریاد زدند.<ref>'''[https://historydocuments.ir/?page=post&id=1461 جمشید آموزگار؛ دشمنی از درون]'''</ref> | آموزگار، که در دانشگاههای آمریکا درس اقتصاد و مهندسی خوانده بود، با کولهباری از ایدههای مدرن به ایران بازگشت. او در دهه ۱۳۵۰، در اوج درآمدهای نفتی ایران، با هدف مهار تورم سیاستهای ریاضتی سختی را به اجرا درآورد. بودجه وزارتخانهها کاهش یافت، خریدهای تسلیحاتی محدود شد و برخی پروژههای عمرانی که میتوانستند به توسعه کشور کمک کنند، کنار گذاشته شدند. هدف او ساده بود: کنترل تورم و تثبیت اقتصاد. اما این سیاستها، در جامعهای که از نابرابریهای عمیق رنج میبرد، به جای ثبات، رکود اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم را به دنبال داشت. کارگران و طبقات متوسط، که زیر فشار افزایش هزینههای زندگی کمر خم کرده بودند، به خیابانها آمدند و خشم خود را فریاد زدند.<ref>'''[https://historydocuments.ir/?page=post&id=1461 جمشید آموزگار؛ دشمنی از درون]'''</ref> <ref>[https://www.asriran.com/fa/news/496828/%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AF جمشید آموزگار؛ تکنوکراتی که شاه را نجات نداد]</ref> | ||
تلاشهای او برای کنترل قیمتها و مبارزه با گرانفروشی نیز به جایی نرسید. در حالی که آموزگار وعده تثبیت حقوق کارکنان و مهار قیمتها را میداد، سیاستهای متناقضی مثل آزادسازی قیمتها و افزایش دستمزدها، برنامههایش را به بنبست کشاند. افزایش مالیاتها و قطع کمکهای مالی،جرقه اعتراضات گستردهای را زد. این تصمیمات، که شاید در اتاقهای جلسات دربار منطقی به نظر میرسیدند، در خیابانهای ایران به خشم و نارضایتی دامن زدند. | تلاشهای او برای کنترل قیمتها و مبارزه با گرانفروشی نیز به جایی نرسید. در حالی که آموزگار وعده تثبیت حقوق کارکنان و مهار قیمتها را میداد، سیاستهای متناقضی مثل آزادسازی قیمتها و افزایش دستمزدها، برنامههایش را به بنبست کشاند. افزایش مالیاتها و قطع کمکهای مالی،جرقه اعتراضات گستردهای را زد. این تصمیمات، که شاید در اتاقهای جلسات دربار منطقی به نظر میرسیدند، در خیابانهای ایران به خشم و نارضایتی دامن زدند. | ||
خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
یکی از نقاط قوت کارنامه آموزگار، نقش او در سازمان اوپک بود. به عنوان نماینده ایران، او با مهارت در اجلاسیههای اوپک شرکت کرد و در افزایش قیمت جهانی نفت نقش مهمی ایفا نمود. این موفقیت، جایگاه ایران را در بازار جهانی نفت تقویت کرد و درآمدهای کلانی به خزانه رژیم سرازیر شد. اما این درخشش بینالمللی، در داخل کشور با سوءمدیریت و فساد گسترده Overshadow شد. اسناد تاریخی نشان میدهند که در وزارت دارایی تحت مدیریت آموزگار، رشوهخواری، تبعیض مالیاتی و تخصیص غیرقانونی قراردادها به نزدیکان دربار به امری عادی تبدیل شده بود. این فساد، اعتماد عمومی به رژیم را بیش از پیش فرسود و زمینه را برای اعتراضات گستردهتر فراهم کرد. | یکی از نقاط قوت کارنامه آموزگار، نقش او در سازمان اوپک بود. به عنوان نماینده ایران، او با مهارت در اجلاسیههای اوپک شرکت کرد و در افزایش قیمت جهانی نفت نقش مهمی ایفا نمود. این موفقیت، جایگاه ایران را در بازار جهانی نفت تقویت کرد و درآمدهای کلانی به خزانه رژیم سرازیر شد. اما این درخشش بینالمللی، در داخل کشور با سوءمدیریت و فساد گسترده Overshadow شد. اسناد تاریخی نشان میدهند که در وزارت دارایی تحت مدیریت آموزگار، رشوهخواری، تبعیض مالیاتی و تخصیص غیرقانونی قراردادها به نزدیکان دربار به امری عادی تبدیل شده بود. این فساد، اعتماد عمومی به رژیم را بیش از پیش فرسود و زمینه را برای اعتراضات گستردهتر فراهم کرد. | ||
جامعه ایران در آن سالها در آستانه انفجار بود. نابرابریهای اقتصادی، فشارهای اجتماعی و سرکوبهای سیاسی، گروههای مختلف از کارگران تا روشنفکران را به هم پیوند داد. سیاستهای ریاضتی آموزگار، به جای آرام کردن اوضاع، به اتحاد بازندگان اقتصادی و اجتماعی منجر شد و وضعیت پیشاانقلابی را در کشور رقم زد.<ref>[https://www.cafetarikh.com/news/21134/%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9 جمشید آموزگار به روایت اسناد ساواک]</ref> | جامعه ایران در آن سالها در آستانه انفجار بود. نابرابریهای اقتصادی، فشارهای اجتماعی و سرکوبهای سیاسی، گروههای مختلف از کارگران تا روشنفکران را به هم پیوند داد. سیاستهای ریاضتی آموزگار، به جای آرام کردن اوضاع، به اتحاد بازندگان اقتصادی و اجتماعی منجر شد و وضعیت پیشاانقلابی را در کشور رقم زد.<ref>[https://www.cafetarikh.com/news/21134/%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9 جمشید آموزگار به روایت اسناد ساواک]</ref> <ref>[https://www.etemadonline.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-7/193808-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%D8%AA-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA چرا ریاضت اقتصادی آموزگار شکست خورد؟]</ref> <ref name=":0">'''[https://historydocuments.ir/?page=post&id=3781 بررسی و تحلیل دولت جمشید آموزگار]'''</ref> | ||
===== '''در قلب قدرت: نزدیکی به شاه و وعدههای پوچ''' ===== | ===== '''در قلب قدرت: نزدیکی به شاه و وعدههای پوچ''' ===== | ||
آموزگار نه تنها یک تکنوکرات تحصیلکرده بود، بلکه به لطف نزدیکیاش به محمدرضا شاه و عضویت در حزب رستاخیز، به یکی از مهرههای اصلی رژیم تبدیل شد. در سال ۱۳۵۶، وقتی شاه او را به نخستوزیری منصوب کرد، انتظار داشت که این تکنوکرات خوشسابقه بتواند با اصلاحات نمایشی و جذب برخی مخالفان میانهرو، رژیم را از بحران نجات دهد. اما این امید به سرعت رنگ باخت. آموزگار وعده «فضای باز سیاسی» داد، اما در عمل، فضای سیاسی ایران تنگتر و خفقانآورتر شد. سرکوبها نه تنها کاهش نیافت، بلکه با شدت بیشتری ادامه یافت. | آموزگار نه تنها یک تکنوکرات تحصیلکرده بود، بلکه به لطف نزدیکیاش به محمدرضا شاه و عضویت در حزب رستاخیز، به یکی از مهرههای اصلی رژیم تبدیل شد. در سال ۱۳۵۶، وقتی شاه او را به نخستوزیری منصوب کرد، انتظار داشت که این تکنوکرات خوشسابقه بتواند با اصلاحات نمایشی و جذب برخی مخالفان میانهرو، رژیم را از بحران نجات دهد. اما این امید به سرعت رنگ باخت. آموزگار وعده «فضای باز سیاسی» داد، اما در عمل، فضای سیاسی ایران تنگتر و خفقانآورتر شد. سرکوبها نه تنها کاهش نیافت، بلکه با شدت بیشتری ادامه یافت. | ||
او با حمایت سفارت آمریکا و نزدیکان دربار، سیاستهایی را پیش برد که بیشتر به نفع شاه و قدرتهای خارجی بود تا مردم ایران. این نزدیکی به غرب، که از تحصیلات و ارتباطات او در آمریکا ریشه میگرفت، باعث شد تا سیاستهایش از مطالبات واقعی جامعه ایران فاصله بگیرد. در وزارت کشور و سپس در نخستوزیری، او با تکیه بر ساواک و نیروهای امنیتی، مخالفان را با شدت سرکوب کرد. گروههای چپ، مانند سازمان چریکهای فدایی خلق، و گروههای مذهبی، بهویژه سازمان مجاهدین خلق ایران، هدف اصلی این سرکوبها بودند. | او با حمایت سفارت آمریکا و نزدیکان دربار، سیاستهایی را پیش برد که بیشتر به نفع شاه و قدرتهای خارجی بود تا مردم ایران. این نزدیکی به غرب، که از تحصیلات و ارتباطات او در آمریکا ریشه میگرفت، باعث شد تا سیاستهایش از مطالبات واقعی جامعه ایران فاصله بگیرد. در وزارت کشور و سپس در نخستوزیری، او با تکیه بر ساواک و نیروهای امنیتی، مخالفان را با شدت سرکوب کرد. گروههای چپ، مانند سازمان چریکهای فدایی خلق، و گروههای مذهبی، بهویژه سازمان مجاهدین خلق ایران، هدف اصلی این سرکوبها بودند.<ref name=":1">'''[https://historydocuments.ir/?page=post&id=4161 جمشید آموزگار به روایت اسناد ساواک]'''</ref> | ||
====== '''سرکوب بیرحمانه مخالفان: از مجاهدین تا تظاهرات خیابانی''' ====== | ====== '''سرکوب بیرحمانه مخالفان: از مجاهدین تا تظاهرات خیابانی''' ====== | ||
خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
گروههای چپگرا، بهویژه چریکهای فدایی خلق، نیز از این سرکوبها در امان نماندند. دستگیریهای گسترده، شکنجههای طولانی و اعدامهای صحرایی، بخشی از استراتژی رژیم برای خاموش کردن صدای مخالفان بود. اما این اقدامات، که با دستور مستقیم آموزگار و با هماهنگی ساواک اجرا میشد، تنها به افزایش حمایت مردمی از این گروهها منجر شد. | گروههای چپگرا، بهویژه چریکهای فدایی خلق، نیز از این سرکوبها در امان نماندند. دستگیریهای گسترده، شکنجههای طولانی و اعدامهای صحرایی، بخشی از استراتژی رژیم برای خاموش کردن صدای مخالفان بود. اما این اقدامات، که با دستور مستقیم آموزگار و با هماهنگی ساواک اجرا میشد، تنها به افزایش حمایت مردمی از این گروهها منجر شد. | ||
اعتراضات خیابانی نیز در این دوره به اوج خود رسید. تظاهرات ۱۹ دی ۱۳۵۶، که در قم، شکل گرفت، و تظاهرات ۲۹ بهمن تبریز، که به یادبود کشتهشدگان قم برگزار شد، با سرکوب خونین نیروهای امنیتی مواجه شد. این رویدادها، که صدها کشته و زخمی بر جای گذاشت، نشاندهنده عمق بحران در دوره آموزگار بود واعلام حکومت نظامی در شهرهایی مانند اصفهان، نقطه اوج این بحرانها بود که نهایتاً به استعفای آموزگار در شهریور ۱۳۵۷ منجر شد. | اعتراضات خیابانی نیز در این دوره به اوج خود رسید. تظاهرات ۱۹ دی ۱۳۵۶، که در قم، شکل گرفت، و تظاهرات ۲۹ بهمن تبریز، که به یادبود کشتهشدگان قم برگزار شد، با سرکوب خونین نیروهای امنیتی مواجه شد. این رویدادها، که صدها کشته و زخمی بر جای گذاشت، نشاندهنده عمق بحران در دوره آموزگار بود واعلام حکومت نظامی در شهرهایی مانند اصفهان، نقطه اوج این بحرانها بود که نهایتاً به استعفای آموزگار در شهریور ۱۳۵۷ منجر شد.<ref name=":0" /> | ||
====== '''تلاشهای نافرجام برای نجات رژیم''' ====== | ====== '''تلاشهای نافرجام برای نجات رژیم''' ====== | ||
آموزگار در آخرین ماههای نخستوزیریاش تلاش کرد با مذاکره با برخی مخالفان میانهرو و ارائه وعدههای اصلاحی، رژیم را از سقوط نجات دهد. او با تغییرات سطحی و سیاستهای نمایشی سعی کرد رضایت دربار و حمایت آمریکا را حفظ کند، اما این تلاشها در برابر خشم عمومی و اتحاد گروههای مخالف، از مذهبیها تا چپگراها، بیفایده بود. انتخابات تحت کنترل دربار، که او در مقام وزیر کشور و نخستوزیر بر آن نظارت داشت، نه تنها مشروعیت رژیم را افزایش نداد، بلکه به دلیل فقدان شفافیت، خشم مردم را بیشتر کرد. | آموزگار در آخرین ماههای نخستوزیریاش تلاش کرد با مذاکره با برخی مخالفان میانهرو و ارائه وعدههای اصلاحی، رژیم را از سقوط نجات دهد. او با تغییرات سطحی و سیاستهای نمایشی سعی کرد رضایت دربار و حمایت آمریکا را حفظ کند، اما این تلاشها در برابر خشم عمومی و اتحاد گروههای مخالف، از مذهبیها تا چپگراها، بیفایده بود. انتخابات تحت کنترل دربار، که او در مقام وزیر کشور و نخستوزیر بر آن نظارت داشت، نه تنها مشروعیت رژیم را افزایش نداد، بلکه به دلیل فقدان شفافیت، خشم مردم را بیشتر کرد. | ||
در نهایت، آموزگار نتوانست طوفان انقلاب را مهار کند. او که زمانی به عنوان تکنوکراتی خوشفکر وارد صحنه شده بود، در گرداب ناکارآمدی، فساد و سرکوب غرق شد.داستان استعفای آموزگار در شهریور ۱۳۵۷،داستان مردی امیدوار بود که در تلاش برای حفظ نظم کهنه، خود به بخشی از فروپاشی تبدیل شد. | در نهایت، آموزگار نتوانست طوفان انقلاب را مهار کند. او که زمانی به عنوان تکنوکراتی خوشفکر وارد صحنه شده بود، در گرداب ناکارآمدی، فساد و سرکوب غرق شد.داستان استعفای آموزگار در شهریور ۱۳۵۷،داستان مردی امیدوار بود که در تلاش برای حفظ نظم کهنه، خود به بخشی از فروپاشی تبدیل شد.<ref name=":1" /> | ||
== '''پایان دوران و خروج از ایران''' == | == '''پایان دوران و خروج از ایران''' == |
ویرایش