|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| | سید حسین مجید موسوی افتخاری (معروف به مجید موسوی)، سرتیپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از فرماندهان ارشد نیروی هوافضای این سازمان است که از سال ۲۰۰۹ به عنوان جانشین فرمانده فعالیت می‌کرد و در ژوئن ۲۰۲۵ به فرماندهی رسید. او نقش کلیدی در توسعه برنامه‌های موشکی بالستیک، پهپادها و زیرساخت‌های فضایی ایران ایفا کرده و به دلیل مشارکت در این برنامه‌ها، از سوی ایالات متحده و بریتانیا تحریم شده است. موسوی در فعالیت‌های مرتبط با سرکوب اعتراضات داخلی از طریق نظارت پهپادی و صدور تسلیحات به گروه‌های نیابتی مانند حوثی‌ها و روسیه، به عنوان بخشی از ساختار نیروی هوافضا، دخیل بوده است. این مقاله بر اساس منابع معتبر فارسی و انگلیسی، بیوگرافی، کریر شغلی و نقش‌های او را به صورت خنثی بررسی می‌کند. |
|
| |
|
| {{جعبه اطلاعات نیروی نظامی |نام بخش=قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |تصویر= |زیرنویس= |پرچم= |زیرنویس پرچم= |کنش=تأمین امنیت مرزهای شرقی ایران و عملیات امنیتی داخلی |کشور=ایران |وفاداری=رهبری جمهوری اسلامی ایران |رسته=نیروی زمینی سپاه پاسداران |گونه=نظامی - امنیتی |نقش=امنیت مرزی، مقابله با گروه‌های مسلح، سرکوب اعتراضات داخلی |اندازه=بیش از ۲۰ پایگاه اصلی و ده‌ها پایگاه فرعی |ساختار فرماندهی=نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |پادگان=زاهدان، سیستان و بلوچستان |برچسب پادگان=مقر اصلی |نام مستعار= |پشتیبان=نیروی انتظامی، اطلاعات سپاه |شعار= |رنگ ها= |برچسب رنگ ها= |رژه= |سالگرد=۱۳۷۱ (تأسیس رسمی) |تجهیزات= |برچسب تجهیزات= |نبردها=جمعه خونین زاهدان (۱۴۰۱)، عملیات علیه جندالله و جیش‌العدل |نشان ها= |سربلندی‌های نبرد= |برچسب سربلندی‌های نبرد= |برچیدگی= |وب سایت= |فرمانده ۱=سید حسن مرتضوی |برچسب فرمانده ۱=فرمانده کنونی |فرمانده ۲= |برچسب فرمانده ۲= |فرمانده ۳= |برچسب فرمانده ۳= |فرمانده ۴= |برچسب فرمانده ۴= |فرماندهان برجسته=احمد غلامپور، قاسم سلیمانی، نورعلی شوشتری، محمد کرمی |نشان شناسایی= |برچسب نشان شناسایی= |هواپیمای جنگنده= |هواپیمای بمب افکن= |هواپیمای الکترونیکی= |هواپیمای شکاری= |هواپیمای رهگیر= |هواپیمای گشت زنی= |هواپیمای شناسایی= |هواپیمای آموزشی= |هواپیمای ترابری= |هواپیمای سوخت رسان= |بالگرد= |بالگرد جنگنده= |بالگرد باری= |بالگرد چندکاره= |بالگرد دیدبانی= |بالگرد آموزشی= |بالگرد کاربردی= }}
| | === بیوگرافی اولیه === |
| | سید حسین مجید موسوی افتخاری، متولد تهران، از اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی (۱۳۶۰ خورشیدی) به عنوان یکی از اعضای کلیدی برنامه موشکی ایران وارد فعالیت‌های نظامی شد.[1] او ارتباط نزدیکی با حسن تهرانی مقدم، بنیان‌گذار برنامه موشکی سپاه پاسداران، برقرار کرد و پس از مرگ مقدم در سال ۲۰۱۱، کار او را ادامه داد.[1][2] موسوی به عنوان یک چهره فنی و کمتر رسانه‌ای در ساختار سپاه شناخته می‌شود و تحصیلات خود را در رشته‌های مرتبط با مهندسی و فناوری‌های نظامی پیگیری کرده است.[3] |
|
| |
|
| قرارگاه قدس نیروی زمینی [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، یکی از قرارگاه‌های منطقه‌ای سپاه است که رسما در ۱۳۷۱ تشکیل شد. شورای عالی امنیت ملی رژیم ایران طی مصوبه‌ای در این تاریخ مسئولیت تأمین امنیت در استان‌های جنوب شرقی ایران، به ویژه سیستان و بلوچستان و کرمان را از نیروی انتظامی گرفت و به سپاه سپرد.
| | === کریر شغلی و مقام‌های گذشته === |
| | موسوی بخش عمده کریر خود را در نیروی هوافضای سپاه پاسداران سپری کرده است. از سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸ خورشیدی)، او به عنوان جانشین فرمانده این نیرو منصوب شد و مسئولیت مستقیم توسعه و اجرای برنامه‌های موشکی بالستیک را بر عهده گرفت.[1][4] در این دوره، موسوی بر پروژه‌های تحقیقاتی پهپادها و سامانه‌های بدون سرنشین نظارت داشت و نقش مهمی در طراحی سامانه‌های موشکی بالستیک، پهپادی و زیرساخت‌های فضایی ایفا کرد.[2][5] او همچنین از پایه‌گذاران گسترش پایگاه‌های موشکی در عمق خاک ایران بود و بر تولید و استقرار موشک‌های میان‌برد و پهپادهای انتحاری تمرکز نمود.[5][6] |
|
| |
|
| هدف رژیم ایران از تشکیل این قرارگاه حفاظت از خطرات امنیتی بود که از سوی مخالفت‌های منطقه‌ای مردم بلوچستان احساس می‌کرد؛ بنابراین و برای پر کردن این «خلأ امنیتی» در مرزهای شرقی، سپاه جایگزین نیروی انتظامی در این حوزه شد.
| | پیش از انتصاب به جانشینی، موسوی در واحدهای فنی سپاه فعالیت می‌کرد و کمتر در شاخه‌های دیگر مانند نیروی قدس یا زمینی تجربه داشت، که این امر او را از فرماندهان پیشین مانند حسین دهقان یا محمدباقر قالیباف متمایز می‌سازد.[1] در سال ۲۰۲۵، پس از کشته شدن امیرعلی حاجی‌زاده در حمله هوایی اسرائیل، آیت‌الله علی خامنه‌ای موسوی را در ۱۴ ژوئن (۲۳ خرداد ۱۴۰۴) به عنوان فرمانده نیروی هوافضای سپاه منصوب کرد.[4][7] در این سمت، او بر بازسازی و تقویت قابلیت‌های موشکی و پهپادی تمرکز دارد.[1] |
|
| |
|
| تاریخچه قرارگاه قدس به فعالیت‌های اولیه سپاه در دهه ۱۳۶۰ بازمی‌گردد؛ اما ساختار رسمی آن پس از مصوبه شورای عالی امنیت ملی شکل گرفت. فرماندهان آن شامل چهره‌هایی مانند احمد غلامپور، قاسم سلیمانی، قدرت‌الله منصوری، نورعلی شوشتری، روح‌الله نوری، محمد مارانی، محمد کرمی و سید حسن مرتضوی بوده‌اند که اغلب در عملیات امنیتی و مقابله با گروه‌های مسلح نقش داشته‌اند. این قرارگاه در کنار وظایف مرزی، در سرکوب اعتراضات مردمی، به ویژه در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران و رویداد جمعه خونین زاهدان، مشارکت داشته است که منجر به کشته شدن ده‌ها نفر از معترضان شده. مقاله حاضر بدون سوگیری حمایتی، بر اساس منابع مستقل، به بررسی این جنبه‌ها می‌پردازد و بر ضرورت بررسی بی‌طرفانه نقش نهادهای امنیتی در جامعه ایران تأکید دارد.
| | === نقش در فعالیت‌های سرکوب داخلی === |
| | نیروی هوافضای سپاه تحت نظارت موسوی، در عملیات داخلی از جمله سرکوب اعتراضات نقش داشته است. پهپادهای توسعه‌یافته توسط این نیرو، مانند مدل‌های شاهد، برای نظارت بر تجمعات و شناسایی معترضان در اعتراضات سال‌های ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) و ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) استفاده شده‌اند.[8][9] گزارش‌ها حاکی از آن است که این فناوری‌ها در هماهنگی با بسیج و نیروی انتظامی، به جمع‌آوری اطلاعات و تسهیل عملیات سرکوب کمک کرده‌اند، هرچند نقش مستقیم شخصی موسوی در این عملیات‌ها کمتر مستند شده است.[9][10] تحریم‌های غربی علیه او عمدتاً بر جنبه‌های نظامی خارجی تمرکز دارند، اما ساختار تحت فرماندهی او به عنوان بخشی از سپاه، در حفظ امنیت داخلی از طریق ابزارهای هوایی دخیل بوده است.[1][8] |
|
| |
|
| === مقدمه === | | === نقش در صدور تسلیحات و فعالیت‌های مرتبط با تروریسم === |
| قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) یکی از ساختارهای کلیدی در نظام امنیتی رژیم ایران است که بر سرکوب داخلی و مرزی در جنوب شرق کشور تمرکز دارد. این قرارگاه، که بخشی از نیروی زمینی سپاه است، مسئولیت جایگزینی نیروی انتظامی در تأمین امنیت مرزهای شرقی را بر عهده گرفته و در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و بخش‌هایی از هرمزگان و خراسان جنوبی فعالیت می‌کند [۱]. تشکیل این قرارگاه در پاسخ به چالش‌های امنیتی مانند فعالیت گروه‌های مسلح و قاچاق در مناطق مرزی صورت گرفت، اما نقش آن فراتر از مرزبانی رفته و شامل عملیات داخلی نیز شده است. این مقاله به بررسی تاریخچه تشکیل، فرماندهان و نقش آن در سرکوب اعتراضات مردمی می‌پردازد، با تأکید بر رویکرد آکادمیک و بدون جانبداری از نهادهای دولتی. داده‌ها بر اساس منابع عمومی، گزارش‌های حقوق بشری و رسانه‌ای گردآوری شده‌اند تا تصویری جامع ارائه شود.
| | موسوی به عنوان یکی از معماران برنامه موشکی و پهپادی ایران، در صدور تسلیحات به گروه‌های نیابتی نقش داشته است. پهپادهای شاهد-۱۳۶ توسعه‌یافته تحت نظارت نیروی هوافضا، به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین منتقل شده‌اند، که این امر توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا به عنوان حمایت از اقدامات تهاجمی روسیه توصیف شده است.[4][11] همچنین، موشک‌های بالستیک و پهپادهای ایرانی به حوثی‌ها در یمن و حزب‌الله در لبنان صادر شده، که ایالات متحده آن‌ها را ابزارهایی برای فعالیت‌های تروریستی می‌داند.[11][12] تحریم‌های ایالات متحده در دسامبر ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳) علیه موسوی، به دلیل "مشارکت مادی در برنامه موشکی بالستیک ایران" اعمال شد، که شامل تلاش برای تولید، حمل و انتقال موشک‌های قادر به حمل سلاح‌های کشتار جمعی است.[4] بریتانیا نیز در سپتامبر ۲۰۲۴ (شهریور ۱۴۰۳) او را به دلیل فعالیت‌های خصمانه علیه امنیت اسرائیل تحریم کرد.[1][13] این اقدامات بخشی از استراتژی گسترده‌تر سپاه برای حمایت از پروکسی‌های منطقه‌ای به شمار می‌رود.[12] |
|
| |
|
| === تاریخچه و چگونگی تشکیل === | | === منابع === |
| تاریخچه قرارگاه قدس به سال‌های اولیه انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. سپاه پاسداران از سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در سیستان و بلوچستان حضور داشت، اما این حضور عمدتاً از طریق نیروهای اعزامی از استان‌های مجاور مانند کرمان و یزد بود [۲]. در دوران جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹-۱۳۶۷)، نیروهای محلی سیستان و بلوچستان در قالب تیپ‌ها و لشکرهای دیگر استان‌ها، مانند تیپ ۴۱ ثارالله کرمان، مشارکت داشتند. پس از جنگ، امنیت مرزهای شرقی به نیروی انتظامی سپرده شد، اما افزایش فعالیت گروه‌های مسلح (مانند اشرار و گروهک‌های مخالف) در دهه ۱۳۶۰ و اوایل ۱۳۷۰، نیاز به یک ساختار نظامی قوی‌تر را برجسته کرد [۳].
| | [1] United Against Nuclear Iran (UANI), "The Senior Iranian Military Officers Leading Tehran’s Military Reconstitution," June 13, 2025. <nowiki>https://www.unitedagainstnucleariran.com/blog/senior-iranian-military-officers-leading-tehrans-military-reconstitution</nowiki> |
|
| |
|
| تشکیل رسمی قرارگاه قدس در سال ۱۳۷۱ (۱۹۹۲ میلادی) با مصوبه شورای عالی امنیت ملی رخ داد. این تصمیم به سپاه اجازه داد تا مسئولیت امنیت سیستان و بلوچستان را از نیروی انتظامی بگیرد و قرارگاه قدس را به عنوان ستاد منطقه‌ای نیروی زمینی سپاه تأسیس کند [۲]. قرارگاه ابتدا شامل لشکر ۴۱ ثارالله کرمان و تیپ‌های دیگری مانند ملک، ۳۳ المهدی، ۲ بیرجند و سلمان زاهدان بود. ساختار آن در طول زمان تغییر کرد و امروزه بیش از ۲۰ پایگاه اصلی و ده‌ها پایگاه فرعی در مناطق شمالی سیستان دارد [۴]. واقعیت این است که قرارگاه سپاه فراتر از موضوع حفاظت مرزی، بلکه برای مقابله با اعتراضات اجتماعی و سرکوب مخالفت‌ها یا اقدامات مبارزه جویانه با نظام سیاسی حاکم به فعالیت می‌پردازد؛ از قتل تعداد زیادی از مردم زاهدان در حادثه‌ی «جمعه‌ی سیاه زاهدان» گرفته تا برخوردها و درگیری‌های نظامی با جندالله و جیش‌العدل و شلیک‌های سازمان‌یافته به سوخت‌بران در مناطق مرزی، همگی نشان‌دهنده‌ی سطح فعالیت و آزادی عمل فرماندهی قرارگاه قدس می‌باشد.
| |
|
| |
|
| === ساختار و وظایف ===
| | [2] Press TV, "Profile: Brigadier General Seyyed Majid Mousavi, new IRGC Aerospace Force commander," June 14, 2025. <nowiki>https://www.presstv.ir/Detail/2025/06/14/749818/Brig-Gen-Majid-Mousavi-one-of-the-architects-of-Iran-s-deterrence</nowiki> |
| قرارگاه قدس یکی از ده قرارگاه منطقه‌ای نیروی زمینی سپاه است و مقر اصلی آن در زاهدان قرار دارد. ساختار آن شامل واحدهای رزمی مانند تیپ ۴۱ ثارالله کرمان، تیپ ۱۱۰ سلمان فارسی سیستان و بلوچستان، تیپ ۳۸ مکانیزه ذوالفقار کرمان و تیپ علی‌اکبر زابل است [۱]. وظایف اصلی آن عبارتند از:
| |
|
| |
|
| * تأمین امنیت مرزهای شرقی ایران با پاکستان و افغانستان، که بیش از ۹۰۰ کیلومتر طول دارد [۳].
| |
| * مقابله با قاچاق، تروریسم و فعالیت‌های گروه‌های مسلح مخالف [۴].
| |
| * عملیات داخلی برای حفظ امنیت استان‌های تحت پوشش، از جمله همکاری با نیروی انتظامی و اطلاعات سپاه [۲].
| |
|
| |
|
| این قرارگاه همچنین در پروژه‌های محرومیت‌زدایی مانند ساخت مدارس، کلینیک‌ها و مساجد مشارکت دارد، که بخشی از استراتژی سپاه برای کسب حمایت محلی است [۵]. با این حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد که این فعالیت‌ها گاهی با سرکوب سیاسی همراه بوده و به عنوان ابزاری برای کنترل اجتماعی استفاده می‌شود [۶].
| | [3] Khabar Farsi, "بیوگرافی سردار سید حسین (مجید) موسوی افتخاری," June 15, 2025. <nowiki>https://khabarfarsi.com/u/217021940</nowiki> |
|
| |
|
| === فرماندهان به ترتیب تاریخی ===
| |
| فرماندهان قرارگاه قدس اغلب از میان افسران با سابقه جنگ ایران و عراق انتخاب شده‌اند و نقش آن‌ها در عملیات امنیتی برجسته بوده است. فهرست chronological بر اساس منابع موجود به شرح زیر است:
| |
|
| |
|
| * احمد غلامپور (اوایل دهه ۱۳۷۰): از فرماندهان اولیه، با تمرکز بر ساختارسازی قرارگاه [۱].
| | [4] U.S. Department of State, "U.S. Sanctions on Two Iran-Based Entities Pursuant to E.O. 13949 and One Iranian Individual Pursuant to E.O. 13382," December 18, 2024. <nowiki>https://2021-2025.state.gov/u-s-sanctions-on-two-iran-based-entities-pursuant-to-e-o-13949-and-one-iranian-individual-pursuant-to-e-o-13382/</nowiki> |
| * قاسم سلیمانی (اواسط دهه ۱۳۷۰): برای مدت کوتاهی فرماندهی را بر عهده داشت و عملیات علیه اشرار را رهبری کرد [۷].
| |
| * قدرت‌الله منصوری (اواخر دهه ۱۳۷۰ تا اوایل ۱۳۸۰): بر امنیت مرزی تمرکز داشت [۱].
| |
| * نورعلی شوشتری (۱۳۸۰-۱۳۸۸): نقش کلیدی در عملیات ضدتروریستی داشت و در انفجار ۱۳۸۸ توسط جندالله کشته شد [۸].
| |
| * روح‌الله نوری (۱۳۸۸-۱۳۹۳): جانشین شوشتری، بر ادامه عملیات تمرکز کرد [۱].
| |
| * محمد مارانی (۱۳۹۳-۱۳۹۸): درجه سرتیپ گرفت و عملیات علیه گروه‌های مسلح را گسترش داد [۹].
| |
| * محمد کرمی (۱۳۹۸-۱۴۰۱): در دوران او، قرارگاه در سرکوب اعتراضات ۱۴۰۱ نقش داشت [۱۰].
| |
| * سید حسن مرتضوی (از ۱۴۰۱ تاکنون): فرمانده فعلی، با تمرکز بر امنیت مرزی و داخلی [۱].
| |
|
| |
|
| این فرماندهان اغلب در عملیات منجر به کشته شدن مخالفان مسلح نقش داشته‌اند، اما برخی مانند شوشتری در حوادث تروریستی جان باخته‌اند [۸].
| |
|
| |
|
| === نقش در سرکوب اعتراضات مردمی ===
| | [5] Rouydad24, "سردار سید مجید موسوی کیست؟," June 15, 2025. <nowiki>https://www.rouydad24.ir/fa/news/416112</nowiki> |
| قرارگاه قدس، علاوه بر وظایف مرزی، در امنیت داخلی نیز فعال است و در سرکوب اعتراضات مردمی مشارکت داشته. در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران، که پس از مرگ مهسا امینی آغاز شد، این قرارگاه نقش کلیدی در استان سیستان و بلوچستان ایفا کرد [۱۱]. رویداد جمعه خونین زاهدان (۸ مهر ۱۴۰۱) یکی از برجسته‌ترین موارد است، جایی که نیروهای امنیتی، از جمله قرارگاه قدس، به معترضان تیراندازی کردند و منجر به کشته شدن حدود ۱۰۰ نفر شد [۱۲]. گزارش‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که فرمانده وقت، محمد کرمی، مستقیماً در این عملیات نقش داشت و نیروهای تحت امرش از مهمات جنگی استفاده کردند [۱۳].
| |
|
| |
|
| در دیگر اعتراضات ۱۴۰۱ در زاهدان و سایر شهرهای استان، قرارگاه قدس با استقرار ایست‌های بازرسی و تیراندازی به معترضان، به سرکوب کمک کرد [۱۴]. سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر این اقدامات را نقض حقوق بشر توصیف کرده‌اند و گزارش داده‌اند که بیش از ۷۰ معترض در زاهدان کشته شدند [۱۵]. این نقش قرارگاه را از یک نیروی مرزی به ابزاری برای کنترل اعتراضات داخلی تبدیل کرده، که با انتقادات بین‌المللی همراه بوده است [۶].
| |
|
| |
|
| === نتیجه‌گیری ===
| | [6] Tasnim News, "سردار موسوی: پایگاه‌های موشکی را در عمق کشور توسعه دادیم," November 8, 2024. <nowiki>https://www.tasnimnews.com/fa/news/1403/08/18/3195836</nowiki> |
| قرارگاه قدس سپاه پاسداران نمادی از تمرکز سپاه بر امنیت مناطق حاشیه‌ای ایران است، اما نقش آن در سرکوب اعتراضات مردمی، مانند خیزش ۱۴۰۱، سؤالاتی درباره تعادل بین امنیت و حقوق شهروندان مطرح می‌کند. تشکیل این قرارگاه در پاسخ به تهدیدات خارجی بود، اما گسترش وظایف آن به حوزه داخلی، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های نظام امنیتی ایران است. بررسی بی‌طرفانه این نهاد نیازمند دسترسی به اسناد مستقل و تحقیقات بیشتر است تا تأثیر آن بر جامعه محلی ارزیابی شود.
| |
|
| |
|
| === فهرست منابع ===
| |
| ۱. ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد. "قرارگاه قدس". دسترسی در ۳۱ اوت ۲۰۲۵.
| |
|
| |
|
| ۲. ایران‌وایر. "حضور ۴۰ ساله سپاه در سیستان و بلوچستان؛ از قرارگاه قدس تا سپاه سلمان". ۲۶ فوریه ۲۰۲۱.
| | [7] Al Jazeera, "Who are Iran's new top military leaders after Israel's assassinations?," June 15, 2025. <nowiki>https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/who-are-irans-new-top-military-leaders-after-israels-assassinations</nowiki> |
|
| |
|
| ۳. خبرگزاری ایرنا. "سپاه قدس از شکل‌گیری تا به امروز". ۷ فوریه ۲۰۲۲.
| |
|
| |
|
| ۴. کانون حقوق بشر ایران. "جمعه خونین زاهدان: علل و نتایج کشتار". ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۳.
| | [8] Counter Extremism Project, "IRGC (Islamic Revolutionary Guard Corps)," accessed September 2025. <nowiki>https://www.counterextremism.com/threat/irgc-islamic-revolutionary-guard-corps</nowiki> |
|
| |
|
| ۵. رادیو زمانه. "یک فرمانده قرارگاه سپاه، استاندار سیستان و بلوچستان شد". ۲۶ دسامبر ۲۰۲۲.
| |
|
| |
|
| ۶. عفو بین‌الملل. گزارش‌های مرتبط با اعتراضات ۱۴۰۱ ایران (به ویژه بخش سیستان و بلوچستان). دسترسی در ۲۰۲۵.
| | [9] Iran Human Rights Documentation Center (IHRDC), "پیامد خشونت‌بار: انتخابات ۱۳۸۸ و سرکوب دگراندیشان در ایران," February 15, 2011 (updated context for later protests). <nowiki>https://iranhrdc.org/fa/پیامد-خشونت-بار-انتخابات-1388-و-سرکوب-دگراند/</nowiki> |
|
| |
|
| ۷. خبرگزاری تسنیم. "نیروی قدس سپاه چگونه تشکیل شد". ۳ می ۲۰۲۱. (برای اشاره به سلیمانی).
| |
|
| |
|
| ۸. خبرگزاری مهر. "اخبار قرارگاه قدس". دسترسی در ۲۰۲۵.
| | [10] Pezhvak Iran, "جمع‌بندی از اعتراضات خونین آبان ۹۸," accessed September 2025. <nowiki>https://pezhvakeiran.com/maghaleh-99300.html</nowiki> |
|
| |
|
| ۹. باشگاه خبرنگاران جوان. "فرماندهان سپاه درباره نقش شهدای اطلاعات". ۲۰ اوت ۲۰۱۷.
| |
|
| |
|
| ۱۰. ایران‌وایر. "احکام حبس برای ماموران خاطی جمعه خونین زاهدان". ۱۸ ژانویه ۲۰۲۵.
| | [11] U.S. Institute of Peace (USIP), "U.S. Sanctions Supporters of Iran's Weapons Programs," December 18, 2024. <nowiki>https://iranprimer.usip.org/blog/2024/dec/18/us-sanctions-supporters-iran%25E2%2580%2599s-weapons-programs</nowiki> |
|
| |
|
| ۱۱. رادیو فردا. "۱۶ فرمانده ارشد سپاه که دخالت نظامی در سوریه را فرماندهی کردند". ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۰. (برای زمینه فرماندهان).
| |
|
| |
|
| ۱۲. مرکز اسناد حقوق بشر ایران. "جمعه خونین زاهدان". دسترسی در ۲۰۲۵.
| | [12] Foundation for Defense of Democracies (FDD), "Assessing the Islamic Republic of Iran's Ballistic Missile Program," 2023 (updated 2025). <nowiki>https://www.fdd.org/wp-content/uploads/2023/02/fdd-monograph-arsenal-assessing-iran-ballistic-missile-program.pdf</nowiki> |
|
| |
|
| ۱۳. سرکوبگران. "مراکز سرکوب در زاهدان، قرارگاه قدس". دسترسی در ۲۰۲۵.
| |
|
| |
|
| ۱۴. ایندیپندنت پرشین. "استقرار گسترده نیروهای سرکوبگر در زاهدان". ۲۶ ژانویه ۲۰۲۳.
| | [13] UK Sanctions List, "Majid Mousavi Designation," September 2024. <nowiki>https://search-uk-sanctions-list.service.gov.uk/designations/IRN0223</nowiki> |
| | |
| ۱۵. دیده‌بان حقوق بشر. گزارش‌های مرتبط با سرکوب در بلوچستان (۲۰۲۲-۲۰۲۵).
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
|
| |
|
| <references /> | | <references /> |