۹٬۲۵۴
ویرایش
کاربر:Khosro/صفحه تمرین1: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
دارسی در سال ۱۹۰۱، با آنتوان کتابچی خان، ارمنی ترکیهای و مدیر گمرکات ایران، آشنا شد که دوست نزدیک امینالسلطان صدراعظم بود. کتابچی پس از آگاهی از منابع نفتی ایران، دارسی را برای سرمایهگذاری ترغیب کرد. دارسی زمینشناسانی مانند برلز و دالتون را برای بررسی به ایران فرستاد و گزارش آنها وجود نفت در کرمانشاه و خوزستان را تأیید کرد. | دارسی در سال ۱۹۰۱، با آنتوان کتابچی خان، ارمنی ترکیهای و مدیر گمرکات ایران، آشنا شد که دوست نزدیک امینالسلطان صدراعظم بود. کتابچی پس از آگاهی از منابع نفتی ایران، دارسی را برای سرمایهگذاری ترغیب کرد. دارسی زمینشناسانی مانند برلز و دالتون را برای بررسی به ایران فرستاد و گزارش آنها وجود نفت در کرمانشاه و خوزستان را تأیید کرد. | ||
در اواخر قرن نوزدهم، با کشف نفت در پنسیلوانیا در سال ۱۸۵۹، نفت به منبع انرژی اصلی تبدیل شد و اقتصاد ایران را وابسته کرد. امتیاز دارسی نقطه عطفی در روابط خارجی ایران قاجار بود و بر سیاست داخلی و خارجی تأثیر گذاشت. | در اواخر قرن نوزدهم، با کشف نفت در پنسیلوانیا در سال ۱۸۵۹، نفت به منبع انرژی اصلی تبدیل شد و اقتصاد ایران را وابسته کرد. امتیاز دارسی نقطه عطفی در روابط خارجی ایران قاجار بود و بر سیاست داخلی و خارجی تأثیر گذاشت.<ref name=":0">[https://rch.ac.ir/article/Details/8997 دارسی امتیاز - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":1">[https://www.ipis.ir/portal/subjectview/606343 امتیاز نفت دارسی، از نگاه اسناد موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه - مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی]</ref> | ||
== مذاکرات و انعقاد قرارداد == | == مذاکرات و انعقاد قرارداد == | ||
هیئت باستانشناسی فرانسوی به ریاست ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۱، برای کاوش به ایران آمد و به رگههای نفت در چاه سرخ (سیاه سرخ) نزدیک قصرشیرین برخورد. گزارش آنها در مجله سالنامه معادن فرانسه منتشر شد و کتابچی خان را به فکر کسب امتیاز انداخت. او با سر هنری دراموند وولف، وزیرمختار پیشین انگلیس، مذاکره کرد و دارسی را معرفی نمود. | هیئت باستانشناسی فرانسوی به ریاست ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۱، برای کاوش به ایران آمد و به رگههای نفت در چاه سرخ (سیاه سرخ) نزدیک قصرشیرین برخورد. گزارش آنها در مجله سالنامه معادن فرانسه منتشر شد و کتابچی خان را به فکر کسب امتیاز انداخت. او با سر هنری دراموند وولف، وزیرمختار پیشین انگلیس، مذاکره کرد و دارسی را معرفی نمود. | ||
مذاکرات در پاریس و لندن بین دارسی، وولف و کتابچی انجام شد. کتابچی امتیاز خود را به ۵۰ هزار پوند به دارسی فروخت. وزارت خارجه انگلیس به سر آرتور هاردینگ، وزیرمختار در تهران، دستور داد بدون تحریک روسها، امتیاز جنوب را برای تبعه انگلیسی تحصیل کند. نماینده دارسی، آلفرد ماریوت، با وساطت کتابچی و رشوه به امینالسلطان و درباریان، راه را هموار کرد. | مذاکرات در پاریس و لندن بین دارسی، وولف و کتابچی انجام شد. کتابچی امتیاز خود را به ۵۰ هزار پوند به دارسی فروخت. وزارت خارجه انگلیس به سر آرتور هاردینگ، وزیرمختار در تهران، دستور داد بدون تحریک روسها، امتیاز جنوب را برای تبعه انگلیسی تحصیل کند. نماینده دارسی، آلفرد ماریوت، با وساطت کتابچی و رشوه به امینالسلطان و درباریان، راه را هموار کرد. | ||
در ۲۸ مه ۱۹۰۱ (۹ صفر ۱۳۱۹ قمری / ۷ خرداد ۱۲۸۰ خورشیدی)، مظفرالدین شاه قرارداد را امضا کرد. طرفین: دولت ایران (مظفرالدین شاه، امینالسلطان، [[میرزا حسنخان مشیرالدوله|مشیرالدوله]]، مهندسالممالک) و دارسی (با نماینده ماریوت). دارسی حدود ۴۹ هزار پوند (۱۹ هزار نقد و ۳۰ هزار سهام) به مقامات ایرانی رشوه داد. | در ۲۸ مه ۱۹۰۱ (۹ صفر ۱۳۱۹ قمری / ۷ خرداد ۱۲۸۰ خورشیدی)، مظفرالدین شاه قرارداد را امضا کرد. طرفین: دولت ایران (مظفرالدین شاه، امینالسلطان، [[میرزا حسنخان مشیرالدوله|مشیرالدوله]]، مهندسالممالک) و دارسی (با نماینده ماریوت). دارسی حدود ۴۹ هزار پوند (۱۹ هزار نقد و ۳۰ هزار سهام) به مقامات ایرانی رشوه داد.<ref name=":2">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245406/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF دارسی، قرارداد - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":0" /> | ||
== مفاد قرارداد دارسی == | == مفاد قرارداد دارسی == | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
زمینهای بایر رایگان واگذار میشد و زمینهای دایر به قیمت عادلانه خریداری میگردید. اماکن مقدس در شعاع ۲۰۰ ذرع مستثنی بودند. کارکنان باید ایرانی باشند جز مهندسان و مدیران. در مناطق محلی استفادهکننده از نفت، مقدار قبلی رایگان تأمین میشد. | زمینهای بایر رایگان واگذار میشد و زمینهای دایر به قیمت عادلانه خریداری میگردید. اماکن مقدس در شعاع ۲۰۰ ذرع مستثنی بودند. کارکنان باید ایرانی باشند جز مهندسان و مدیران. در مناطق محلی استفادهکننده از نفت، مقدار قبلی رایگان تأمین میشد. | ||
دولت امنیت را تضمین میکرد و دارسی حق مطالبه خسارت نداشت. در پایان ۶۰ سال، تمام داراییها بدون غرامت به دولت بازمیگشت. اگر شرکت در دو سال تأسیس نشود، امتیاز باطل میشد. اختلافات به حکمیت دو قاضی (و قاضی سوم اگر لازم) ارجاع میگردید. متن فرانسوی اولویت داشت. | دولت امنیت را تضمین میکرد و دارسی حق مطالبه خسارت نداشت. در پایان ۶۰ سال، تمام داراییها بدون غرامت به دولت بازمیگشت. اگر شرکت در دو سال تأسیس نشود، امتیاز باطل میشد. اختلافات به حکمیت دو قاضی (و قاضی سوم اگر لازم) ارجاع میگردید. متن فرانسوی اولویت داشت.<ref>[https://dr.shiravi.com/wp-content/uploads/2012/03/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C.pdf امتيازنامه دارسی - تألیف دکتر عبدالحسین شیروی]</ref> | ||
== عملیات اکتشاف و کشف نفت == | == عملیات اکتشاف و کشف نفت == | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
دارسی با مشکلات مالی مواجه شد و مذاکراتی با شرکتهای فرانسوی و آمریکایی کرد. در سال ۱۹۰۵، سندیکای امتیازات با شرکت نفت برمه و لرد استراتکونا تشکیل شد. حفاری در رامهرمز و سپس مسجدسلیمان ادامه یافت اما بختیاریها مانع شدند. قراردادی با بختیاریها برای ۳ درصد سهام و حفاظت منعقد شد. | دارسی با مشکلات مالی مواجه شد و مذاکراتی با شرکتهای فرانسوی و آمریکایی کرد. در سال ۱۹۰۵، سندیکای امتیازات با شرکت نفت برمه و لرد استراتکونا تشکیل شد. حفاری در رامهرمز و سپس مسجدسلیمان ادامه یافت اما بختیاریها مانع شدند. قراردادی با بختیاریها برای ۳ درصد سهام و حفاظت منعقد شد. | ||
در ۲۶ مه ۱۹۰۸ (۲۴ ربیعالآخر ۱۳۲۶ قمری)، چاه اول مسجدسلیمان در ۳۶۰ متری به نفت عظیم رسید. این کشف نفت خاورمیانه را بنیان گذاشت و نفوذ انگلیس را افزایش داد. | در ۲۶ مه ۱۹۰۸ (۲۴ ربیعالآخر ۱۳۲۶ قمری)، چاه اول مسجدسلیمان در ۳۶۰ متری به نفت عظیم رسید. این کشف نفت خاورمیانه را بنیان گذاشت و نفوذ انگلیس را افزایش داد.<ref name=":0" /> | ||
== تشکیل شرکت و عملیات اولیه == | == تشکیل شرکت و عملیات اولیه == | ||
در آوریل ۱۹۰۹، شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه ۲ میلیون پوند تشکیل شد و جایگزین سندیکا گردید. بیشتر سهام متعلق به شرکت نفت برمه بود. تا سال ۱۹۱۴ میلادی، ۳۱ چاه در مسجدسلیمان حفر شد. پالایشگاه آبادان در سال ۱۹۱۲، با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن سالانه ساخته شد. | در آوریل ۱۹۰۹، شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه ۲ میلیون پوند تشکیل شد و جایگزین سندیکا گردید. بیشتر سهام متعلق به شرکت نفت برمه بود. تا سال ۱۹۱۴ میلادی، ۳۱ چاه در مسجدسلیمان حفر شد. پالایشگاه آبادان در سال ۱۹۱۲، با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن سالانه ساخته شد. | ||
در جنگ جهانی اول، انگلیس سربازان هندی را برای حفاظت فرستاد. شرکت امنیت را مختل دید و پرداختها را متوقف کرد. ''' | در جنگ جهانی اول، انگلیس سربازان هندی را برای حفاظت فرستاد. شرکت امنیت را مختل دید و پرداختها را متوقف کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> ''')''' | ||
== تأثیرات اقتصادی و سیاسی == | == تأثیرات اقتصادی و سیاسی == | ||
قرارداد دارسی، قرارداد نفت را با سیاست درآمیخت و اقتصاد ایران را وابسته کرد. کشف نفت وابستگی ایجاد کرد و نفوذ انگلیس را پایدار نمود. اختلافات شامل عدم پرداخت ۱۶ درصد سود، معافیت گمرکی، واگذاری زمینها، و استخدام خارجیها بود. شرکت با بختیاریها قرارداد داخلی امضا کرد که دولت آن را مخالف منافع دانست. | قرارداد دارسی، قرارداد نفت را با سیاست درآمیخت و اقتصاد ایران را وابسته کرد. کشف نفت وابستگی ایجاد کرد و نفوذ انگلیس را پایدار نمود. اختلافات شامل عدم پرداخت ۱۶ درصد سود، معافیت گمرکی، واگذاری زمینها، و استخدام خارجیها بود. شرکت با بختیاریها قرارداد داخلی امضا کرد که دولت آن را مخالف منافع دانست.<ref name=":2" /> | ||
شرکت به تعهدات عمل نکرد: محدود به خوزستان، عدم ساخت کارخانه در ایران، عدم پرداخت مالیات، عدم سهیم کردن ایران در شرکتهای تابعه، و عدم مشارکت نمایندگان ایران. این تخلفات زمینه لغو را فراهم کرد. | شرکت به تعهدات عمل نکرد: محدود به خوزستان، عدم ساخت کارخانه در ایران، عدم پرداخت مالیات، عدم سهیم کردن ایران در شرکتهای تابعه، و عدم مشارکت نمایندگان ایران. این تخلفات زمینه لغو را فراهم کرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20151018154627-9971-51.pdf بررسی قرارداد نفت دارسی براساس اسناد نویافته - تألیف ناهید کشتمند و شمسالدین امرایی]</ref> | ||
== لغو قرارداد و رویدادهای بعدی == | == لغو قرارداد و رویدادهای بعدی == | ||
در نوامبر ۱۹۳۲ میلادی (۵ آذر ۱۳۱۱ خورشیدی)، رضا شاه قرارداد را لغو کرد و مجلس تصویب نمود. انگلیس به جامعه ملل شکایت کرد. با وساطت، قرارداد ۱۹۳۳ میلادی (اردیبهشت ۱۳۱۲ خورشیدی) جایگزین شد. | در نوامبر ۱۹۳۲ میلادی (۵ آذر ۱۳۱۱ خورشیدی)، رضا شاه قرارداد را لغو کرد و مجلس تصویب نمود. انگلیس به جامعه ملل شکایت کرد. با وساطت، قرارداد ۱۹۳۳ میلادی (اردیبهشت ۱۳۱۲ خورشیدی) جایگزین شد.<ref name=":2" /> | ||
=== تفاوتهای قرارداد ۱۹۳۳ با دارسی === | === تفاوتهای قرارداد ۱۹۳۳ با دارسی === | ||
مدت دارسی تا سال ۱۹۶۱ (۲۸ سال باقیمانده) بود اما قرارداد ۱۹۳۳ آن را ۳۲ سال تمدید کرد. سهم ایران در دارسی ۱۶ درصد کل سود بود اما در قرارداد ۱۹۳۳، ۴ شیلینگ به ازای هر تن و ۲۰ درصد اضافه درآمد (حداقل ۷۵۰ هزار پوند) فقط از شرکت اصلی. قرارداد دارسی فقط خشکی را شامل میشد اما قرارداد ۱۹۳۳ آبهای ساحلی را افزود. در قرارداد دارسی، داراییها بدون غرامت بازمیگشت اما در قرارداد ۱۹۳۳، ایران از حق اعراض کرد. در قرارداد ۱۹۳۳ امتیازات اضافی مانند معادن و راهآهن به انگلیس داد. | مدت دارسی تا سال ۱۹۶۱ (۲۸ سال باقیمانده) بود اما قرارداد ۱۹۳۳ آن را ۳۲ سال تمدید کرد. سهم ایران در دارسی ۱۶ درصد کل سود بود اما در قرارداد ۱۹۳۳، ۴ شیلینگ به ازای هر تن و ۲۰ درصد اضافه درآمد (حداقل ۷۵۰ هزار پوند) فقط از شرکت اصلی. قرارداد دارسی فقط خشکی را شامل میشد اما قرارداد ۱۹۳۳ آبهای ساحلی را افزود. در قرارداد دارسی، داراییها بدون غرامت بازمیگشت اما در قرارداد ۱۹۳۳، ایران از حق اعراض کرد. در قرارداد ۱۹۳۳ امتیازات اضافی مانند معادن و راهآهن به انگلیس داد.<ref>[https://www.iichs.ir/fa/article/17372/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-1933-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C تفاوتهای قرارداد 1933 با قرارداد دارسی - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref> | ||
قرارداد ۱۹۳۳ موقعیت انگلیس را تحکیم کرد و ایران امتیازات ناچیزی گرفت. این زمینهساز نهضت ملی شدن نفت در سال ۱۹۵۱ میلادی شد. | قرارداد ۱۹۳۳ موقعیت انگلیس را تحکیم کرد و ایران امتیازات ناچیزی گرفت. این زمینهساز نهضت ملی شدن نفت در سال ۱۹۵۱ میلادی شد.<ref name=":1" /> | ||
== منابع: == | == منابع: == | ||