قدم‌خیر قلاوند
| قدم‌خیر قلاوند | |
|---|---|
 قدم‌خیر قلاوند | |
| زادروز | ۱۲۷۸ اندیمشک لرستان |
| درگذشت | ۱۳۱۲ دزفول |
| آرامگاه | آرامستانی در دزفول |
| محل زندگی | لرستان |
| ملیت | ایرانی |
| تابعیت | ایرانی |
| شناخته‌شده برای | مردم لرستان و ایران |
| نقش‌های برجسته | فرمانده گروهی از مبارزان عشایر |
| تأثیرپذیرفتگان | مردم لرستان |
| دین | اسلام-شیعه |
| همسر | صف قلی‌خان |
| فرزندان | محمدخان |
| والدین | قندی - جواهر |
قدم‌خیر قلاوند، (زاده سال ۱۲۷۸، اندیمشک لرستان – درگذشته سال ۱۳۱۲، دزفول)، زن دلاور لرستانی است که به‌خاطر رشادت‌هایش در نبرد با نیروهای رضاخان آوازه فراوان دارد و نامش در تاریخ معاصر ایران ثبت شده است. قندی پدر قدم‌خیر، کدخدای منطقه و مردی سرشناس و بانفوذ و بزرگ طایفه‌ی قلاوند ایل دریکوند بود که به گویش محلی او را «کیخا قنی» صدا می‌زدند. قدم‌خیر قلاوند زنی رشید و دلاور بود که در هنگام حمله و هجوم نیروهای رضاخان برای سرکوب عشایر در سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۱، به‌خاطر رشادت و دلاوری‌های زیاد در مبارزه‌ی مسلحانه، در کنار برادرانش و کمک به رساندن تجهیزات و آذوقه به نیروهای مبارز عشایری در میدان نبرد، شهرت فراوانی پیدا کرده بود. در درگیری‌های بین نیروهای رضاخان و مبارزان عشایر، قدم‌خیر تفنگ بر دوش و سوار بر اسب دشادوش برادرانش با نیروهای حکومتی می‌جنگید. قدم‌خیر این‌چنین بین مردم لرستان نمادی برای مبارزه با ظلم و ستم رضاخانی تبدیل شد. در نبردهای عشایر لرستان با نیروهای رضاخان، دو برادر قدم‌خیر و همسرش صف قلی‌خان کشته شدند و سرانجام هم عشایر شکست خوردند. دلاوری‌ها و رشادت‌های قدم‌خیر در صف مبارزان عشایر و وفاداری و تسلیم‌ناپذیری‌اش از او در میان مردم لرستان چهره و شخصیتی محبوب و افسانه‌ای ساخته است. یکی از شاعران و نوازندگان به نام مِراوَگ (مراد بیگ)، بر اساس رشادت و زیبایی قدم‌خیر شعری سروده و آهنگی ساخته است که همین آهنگ به یکی از مقام‌های موسیقی لُری معروف شده است. تا کنون نیز نوازندگان فراوانی در لرستان آهنگ قدم‌خیر را اجراء کرده‌اند. معروفترین این آهنگ‌ها ترانه‌ی قدم‌خیر با صدای ماندگار و اسطوره‌ای آواز لرستان، زنده‌یاد رضا سقایی است که با صدای خوش و آهنگ دلکش همراه با شعر حماسی و در عین حال عاشقانه‌ی آن، هر شنونده‌ی صاحب ذوقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سرانجام قدم‌خیر قلاوند شیرزن لرستانی در اواخر سال ۱۳۱۲، به‌علت بیماری و در اندوه از دست دادن برادرانش درگذشت و پیکر او در آرامستانی کنار پل قدیم شهر دزفول به خاک سپرده شد.
ایل و طایفه قدم‌خیر قلاوند
قدم‌خیر قلاوند در سال ۱۲۷۸، در منطقه دوکوهه واقع در شمال اندیمشک به دنیا آمد.[۱]
قدم‌خیر فرزند قنی (قندی) از طایفه قلاوند از شاخه‌های ایل دریکوند در منطقه‌ی بالاگریوه‌ی استان لرستان بود. قنی، پسران و دختران زیادی داشت که از میان پسران او عباس‌خان و باباخان و از میان دخترانش قدم‌خیر و گوطلا به‌خاطر شجاعت و دلاوری و حضور در میدان‌های جنگ، از دیگر فرزندان مشهورتر بودند.[۲]
قندی پدر قدم‌خیر، کدخدای منطقه و مردی سرشناس و بانفوذ و بزرگ طایفه‌ی قلاوند ایل دریکوند بود که به گویش محلی او را «کیخا قنی» صدا می‌زدند. نام مادر قدم‌خیر نیز جواهر بود که در گویش محلی به جواهر، جوهر می‌گویند.
قدم‌خیر در کودکی سواد مختصری را فرا گرفته بود، اما تجربه و دانش او به‌خاطر مقام و موقعیت خانوادگی او بیشتر از زنان آن منطقه بود.[۳]
قدم‌خیر در دوران جوانی خواستگاران بسیاری داشت، اما او با پسرعموی پدرش به نام صف قلی‌خان ازدواج کرد که بعدها از هم جدا شدند. حاصل این ازدواج پسری به نام محمدخان بود که تا چند سال پیش نیز زنده بود.[۴]
نام قدم‌خیر در تاریخ معاصر
در بین زنان ایرانی به‌ویژه از انقلاب مشروطیت تا کنون زنان پیشتاز و بن‌بست‌شکنانی بوده‌اند که برگ‌های زرینی از تاریخ معاصر ایران را به خود اختصاص داده‌اند. زنانی که در برابر حکومت‌هیا مستبد و ارتجاعی مقاومت و مبارزه کردند و نقش بی‌بدیلی در راه آزادی ایفا کردند. یکی از این شیرزنان ایرانی قدم‌خیر قلاوند است. نام قدم‌خیر به‌عنوان یکی از رهبران و فرماندهان صدها مبارز عشایر لُر در تاریخ ایران ثبت شد.[۵]
قدم‌خیر در میدان نبرد
قدم‌خیر قلاوند زنی رشید و دلاور بود که در هنگام حمله و هجوم نیروهای رضاخان برای سرکوب عشایر در سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۱، به‌خاطر رشادت و دلاوری‌های زیاد در مبارزه‌ی مسلحانه، در کنار برادرانش و کمک به رساندن تجهیزات و آذوقه به نیروهای مبارز عشایری در میدان نبرد، شهرت فراوانی پیدا کرده بود.[۶]
در درگیری‌های بین نیروهای رضاخان و مبارزان عشایر، قدم‌خیر تفنگ بر دوش و سوار بر اسب دشادوش برادرانش با نیروهای حکومتی می‌جنگید. در یکی از این درگیری‌ها که عشایر و برادران قدم‌خیر در حلقه‌ی محاصره‌ی نیروهای مهاجم افتاده بودند و آذوقه و مهماتشان تمام شده بود، این قدم‌خیر دلاور بود که سوار بر اسب حلقه‌ی محاصره را می‌شکست و به بردارانش آذوقه و مهمات می‌رساند و آن‌ها را از محاصره نجات می‌داد. قدم‌خیر این‌چنین در بین مردم نمادی برای مبارزه با ظلم و ستم رضاخانی تبدیل شد.[۳]
در نبردهای عشایر لرستان با نیروهای رضاخان، دو برادر قدم‌خیر و همسرش صف قلی‌خان کشته شدند و سرانجام هم عشایر شکست خوردند. دلاوری‌ها و رشادت‌های قدم‌خیر در صف مبارزان عشایر و وفاداری و تسلیم‌ناپذیری‌اش از او در میان مردم لرستان چهره و شخصیتی محبوب و افسانه‌ای ساخته است. جهانگرد فرانسوی «فریا مادلین استارک»، مؤلف کتاب سفرنامه لرستان و ایلام و الموت، در توصیف قدم‌خیر نوشته است:
«داستان قدم‌خیر یعنی زنی که پنج سال قبل با دولت جنگیده بود را برایم بازگفتند و روایت می‌کردند که قدم‌خیر زنی زیبا بوده است که با پسرعموی خود ازدواج کرده بود، زن و شوهر عادت داشته‌اند که با هم به‌جنگ دشمنان بروند. قدم‌خیر مانند مردان ایل‌سوار بر اسب تیراندازی می‌کرد.»[۶]
آوازه قدم‌خیر در موسیقی لرستان
ملا جمشید یکی از شاعران و نوازندگان ایل قلاوند، در توصیف قدم‌خیر شعری زیبا سروده و آهنگی با کمانچه ساخته و نواخته است. تا کنون نیز نوازندگان فراوانی در لرستان آهنگ قدم‌خیر را اجراء کرده‌اند. معروفترین این آهنگ‌ها ترانه‌ی قدم‌خیر با صدای ماندگار و اسطوره‌ای آواز لرستان، زنده‌یاد رضا سقایی است که با صدای خوش و آهنگ دلکش همراه با شعر حماسی و در عین حال عاشقانه‌ی آن، هر شنونده‌ی صاحب ذوقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.[۳]
جان سیسیل ادموندز در سفرنامه‌ی خود موقع عبور از لرستان به داستان قدم‌خیر و اشعار و ترانه‌های ساخته شده در توصیف او پرداخته است.[۲]
دکتر سکندر امان‌اللهی بهاروند، مؤلف کتاب موسیقی در فرهنگ لرستان، در وصف قدم‌خیر قلاوند نوشته است که قدم‌خیر در سوارکاری، رشادت و تیراندازی دست‌کمی از مردان دلیر و رشید نداشته است و برای قبیله‌ی خود، رئیس و دلاوری کم‌نظیر بوده است.[۱]
شهرت و آوازه قدم‌خیر به‌خاطر دلاوری و رشادت‌هایش در میدان نبرد، در همه جا پیچیده بود. به همین خاطر مردم از همه‌ی نقاط به دیدار او می‌رفتند و با زنی دلیر و شجاع و بسیار زیبا مواجه می‌شدند و تحت تأثیر قرار می‌گرفتند. از میان نوازندگان و خوانندگان بومی که به دیدار قدم‌خیر رفته بودند، فردی به نام مِراوَگ (مراد بیگ) بود. او بر اساس رشادت و زیبایی قدم‌خیر شعری سرود و آهنگی ساخت که همین آهنگ به یکی از مقام‌های موسیقی لُری معروف شد.
حمید ایزدپناه، شاعر، نویسنده و پژوهشگر تاریخ و موسیقی لرستان، درباره‌ی مقام موسیقی قدم‌خیر نوشته است:
«قدم خیر نام مقامی حماسی از موسیقی لری است که چهار ضربی و از جمله حماسه‌های قبیله‌ای است. چون که قهرمان اصلی آن زنی به نام قدم خیر بوده است، نوازندگان بومی بالاگریوه که آهنگ و شعر آن را در توصیف دلاوری‌های او سروده‌اند، نام مقام موسیقایی را نیز به نام او کرده اند.»
هم‌چنین علی‌محمد ساکی «محقق و مترجم»، در رابطه با چگونگی سروده شدن شعر ترانه‌ی قدم‌خیر نوشته است:
«گوینده (شاعر) با آنکه ستایشگر چشمان جذاب و انگشتان خوش‌تراش او (قدم خیر) است، توجهی به تفنگ آلمانی آماده برای جنگ و ستیز وی نیز داشته… دلربایی و شجاعت این زن نامدار همراه با شرر چشم‌های خشمگین و سیاه، آتش به خرمن هستی‌اش زده است… آنان که این شیر زن را دیده‌اند، وی را لایق توصیف فراوان دانسته و معتقدند کمتر زیبارویی با این مهابت دیده‌اند…»[۴]
بخش‌هایی از ترانه‌هایی که در وصف رشادت‌های قدم‌خیر سروده شده چنین است:
- قدم‌خیر دو هار میا میلش وه قیه تفنگچی ده میدونش خوشی نییه
ترجمه: قدم‌خیر از آن پایین می‌آید و میل جنگ دارد. هیچ تفنگچی‌ای در میدان رزم او روی خوش ندیده‌است.
- قدم‌خیر دو هار میا میلش و جنگه آلمانی دو پیچ سوهش پر د شنگه
ترجمه: «قدم‌خیر از پایین آمده ومیل به جنگ دارد، پیچ گلبند سربندش پر از فشنگ آلمانی است».
- قدم خیر یا جون خت یا جون بو وت، واکو او هف تیرته دو پیچ سووه ت
ترجمه: «ای قدم‌خیر! تورا به جان خودت یا پدرت قسم می‌دهم که آن هفت تیر را که درسربندت پنهان کرده‌ای بیرون بیار!
- قدم‌خیر قدم زنه دو دیو خونش – چی جهال عاشقی جکسون و شونش
ترجمه: «قدم خیر در ایوان خانه خود قدم می‌زند درحالی که مانند یک جوان مغرور تفنگ جکسون (تفنگی ازساخته‌های کشورآلمان) را بر دوش دارد.[۱][۵]
در ابیات دیگر نیز وصف جمال و زیبایی قدم‌خیر سروده شده است:
مال بوه قدم خیر ده کوس و کاوه (خانه پدر قدم خیر در منطقه کوس و کاوه است)
چشیاکش چی بطری پر ده شراوه (چشمان او از زیبایی به شیشه‌ای پر از شراب شبیه است)[۱]
ازدواج اجباری
مدتی پس از جدایی قدم‌خیر از همسر اولش، جلال‌خان والیزاده که از سرسپردگان دولت و از مالکین بود، از او خواستگاری کرد. قدم‌خیر که کینه‌ی زیادی به دولت و دستگاه حکومتی داشت، این ازدواج را نپذیرفت، اما سرانجام با رفت‌وآمدهای بسیار و فشار بزرگان خانواده، برخلاف میل باطنی‌اش به این ازدواج تن داد و این وصلت بیشتر او را منزوی‌تر و غمگین‌تر کرد.[۱]
درگذشت
سرانجام قدم‌خیر قلاوند شیرزن لرستانی در اواخر سال ۱۳۱۲، به‌علت بیماری و در اندوه از دست دادن برادرانش درگذشت و پیکر او در آرامستانی کنار پل قدیم شهر دزفول به خاک سپرده شد.[۱]
منابع:
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ قدم خیر قلاوند شیرزن لرستانی - سایت شعر ایرانی
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ قدم‌خیر قلاوند؛ شیرزنی از لرستان - پایگاه خبری زرک
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ قدم‌خیر؛ بانوی اصیل ایرانی - انجمن دالوند
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ قدم خیر دختر لر اسب و تفنگ وایل - رگبار
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ زنان خط شکن - قدم خیر از خطه لرستان - سایت سیمای آزادی
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ قدم خیر قلاوند - سایت دکتر سرگلزایی