|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
|
| |
|
| '''سیاوش پسر کیکاووس'''('''تولد''':از شخصیت‌های افسانه‌ای شاهنامه فردوسی '''مرگ''':با دسیسه‌های گرسیوز از چشم افراسیاب افتاد، تنها ماند و کشته شد<ref>[https://parsiandej.ir/سیاوش-و-مرگ-دلخراشش/ سیاوش و مرگ دلخراشش-پارسیان‌دژ]</ref>) سیاوش فرزند کاووس، شاه خیره سر کیانی است که پس از تولد، رستم او را به زابل برده، رسم پهلوانی، فرهیختگی و رزم بزم بدو می‌آموزد. در بازگشت، سودابه، همسر کاووس شاه، به سیاوش دل می‌بندد اما او که آزرم وحیا و پاکدامنی و عفاف آموخته‌است، تن به گناه نمی‌سپارد و به همین دلیل از جانب سودابه متهم می‌شود. سیاوش برای اثبات بی گناهی خویش از میان آتش می‌گذرد و از این آزمایش سرافراز بیرون می‌آید. پس از چندی، (برای دور ماندن از وسوسه‌های سودابه و خیره سری‌های کاووس) داوطلبانه از جانب پدر برای مقابله با افراسیاب به سوی توران زمین می‌رود. افراسیاب گروگان‌هایی را به نزد او می‌فرستد و سیاوش صلح را می‌پذیرد. از دیگر سو، کاووس از سیاوش می‌خواهد که گروگان‌ها را بکشد اما سیاوش نمی‌پذیرد و به توران پناه می‌برد. در آن جا با حریره، دختر پیران ویسه (وزیر خردمند افراسیاب) و فرنگیس، دختر افراسیاب ازدواج می‌کند. از حریره فرود و از فرنگیس، کی خسروزاده می‌شود. سیاوش دو شهر گنگ دژ و سیاوش گرد را در توران بنا می نهد.
| |
|
| |
| پس از مدتی به تحریک گریسوز، میانهٔ سیاوش و افراسیاب به تیرگی می‌گراید و سرانجام خون او در غربت و بی گناهی ریخته می‌شود.<ref>[http://adabiat-h.blogfa.com/post/21 خلاصه داستان سیاوش-]</ref>
| |
|
| |
| == زندگی و مرگ سیاووش ==
| |
| سیاوش پسر کیکاووس، پرورده دامان رستم، جهان پهلوان ایران زمین بود و جوانی یگانه و بی همتا. سودابه همسر کاووس، که زنی بود فتنه جو و هوسباز، دلبسته سیاوش شد و تلاش بسیار کرد که او را به خود رام کند و با او دَمساز شود، اما، سیاوش به خواهش او تن نداد و خشم و کین سودابه را برانگیخت.<ref>[http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/literature_verse/c5c1210758359p1.php/کاووس-و-سودابه-سودابه-و-سیاوش کاووس و سودابه، سودابه و سیاوش-آفتاب آنلاین]</ref>
| |
|
| |
| سودابه فتنه گر برای بدنام کردن سیاوش دست به نیرنگی شگفت زد و «بزد دست و جامه بدرّید پاک ـ به ناخن دو رخ را همی کرد چاک» و فریاد برآورد و یاری طلبید.
| |
|
| |
| وقتی کاووس و اهل شبستان شاهی به یاریش آمدند، همچنان شیون کنان گفت که سیاوش با او درآویخت و بر آن بود که به زور از او کام جوید.
| |
|
| |
| کاووس، شاه خودکامه، به نیرنگ سودابه گوش سپرد و بر سیاوش خشم گرفت و از او خواست برای اثبات بی گناهیش، به رسم آن روزگار، از میانه دو کوه آتش گذرکند.
| |
|
| |
| به فرمان کاووس در «ابرکوه» (ابرقو), با صد کاروان «شتر سرخ موی» هیمه آوردند و در دو سوی راهی تنگ، چون دو کوه برهم انباشتند و شاه به «پیشوای دین» فرمود نفت سیاه بر چوب ریزد و آن را شعله‌ور سازد تا سیاوش از میانه دو کوه آتش گذر کند.
| |
|
| |
| سیاوش بر اسبی تیزتاز برنشست و بی بیم و باک به قلب شعله‌های سرکش آتش فرورفت. زبانه های آتش آن چنان بلند بود که «کسی خود و اسب سیاوش ندید».
| |
|
| |
| زمانی که سیاوش از آن سوی کوه آتش همچون تیری بیرون جهید، فریاد شادی از هر سو به آسمان برخاست. سیاوش روسپید از آتش به درآمد و روسیاهی به سودابه ماند. اما، سیاوش از گناه سودابه درگذشت و به شاه گفت:
| |
|
| |
| «به من بخش سودابه را زین گناه ـ پذیرد مگر پند و آید به راه»
| |
|
| |
| در این گیرودار افراسیاب تورانی به «ایران» لشکرکشی کرد و بر چند شهر ایران‌زمین چیره شد. کیکاووس که سرِ آزار سودابه را نداشت و در پی رهایی از این رسوایی بود، سیاوش را به جنگ افراسیاب فرستاد.
| |
|
| |
| افراسیاب برای رویارویی با سپاه ایران زمین در محلی به نام «اِرمان»، در هفت فرسنگی سمرقند، سپاه آراست.
| |
|
| |
| هنگامی که دو لشکر رویاروی شدند، افراسیاب خوابی هولناک دید و خوابگزاران در تعبیر آن گفتند اگر با سیاوش بجنگد، روزگار و تاج و تخت تورانزمین تباه خواهد شد و اگر در این میان سیاوش کشته شود، خونش هرگز از جوشش نخواهد ایستاد و سراسر گیتی را پرآشوب خواهد کرد.
| |
|
| |
| افراسیاب برادرش گرسیوَز را برای صلح و آشتی پیش رستم و سیاوش فرستاد. سیاوش از افراسیاب خواست شهرهایی را که به تصرف درآورده، به ایران برگرداند.
| |
|
| |
| افراسیاب پذیرفت و شهرهای «بخارا و سُغد (از شهرهای نزدیک سمرقند) و سمرقند و چاچ (نام قدیم تاشکند) و سِپیجاب (نام قدیم سیرام» را رها کرد و به «گنگ دژ» برگشت.
| |
|
| |
| سیاوش برای اطمینان از صلحخواهی افراسیاب، شماری از بزرگان توران را، به عنوان گروگان، نزد خود نگهداشت. سیاوش خواهان صلح و آشتی بود، اما، کاووس که سر جنگ داشت، به سیاوش پیام فرستاد که «به بندِ گران پای ترکان ببند»، «پس آن بستگان را برِ من فرست ـ که من سر بخواهم زتن‌شان گسست».
| |
|
| |
| سیاوش اندیشید: «اگرشان فرستم به نزدیک شاه ـ نپرسد، نه اندیشد از کارشان ـ همان گه کند زنده بر دارشان ـ به نزدیک یزدان چه پوزش برم؟ ـ بد آید ز کار پدر بر سرم».
| |
|
| |
| از این رو، به درخواست پدر تن نداد.
| |
|
| |
| طبیعی بود با این پاسخِ «نه» دیگر، جایی در سرزمین پدر نداشت و به ناچار از تورانیان خواست راه سرزمینی را به او نشان دهند که در آن از رنگ و نیرنگ و تبهکاری سودابه و کاووس نشانی نباشد تا در آن به گمنامی روزگار به سرآرد.
| |
|
| |
| سیاوش، به ناگزیر، دوری از یار و دیار را برگزید، اما، از دوری سرزمین محبوبش خواب و آرام نداشت:
| |
|
| |
| «همان شهرِ ایرانَش آمد به یاد ـ همی برکشید از جگر سرد باد ـ
| |
|
| |
| ز ایران دلش یاد کرد و بسوخت ـ به کردار آتش رخش برفروخت».
| |
|
| |
| افراسیاب او را به ماندن در توران فراخواند و سیاوش روانه سرزمین توران شد.
| |
|
| |
| پیران ویسه، وزیر آشتی جوی افراسیاب، تا مرز ایران و توران، به پیشواز سیاوش شتافت و او را به مهربانی پذیره شد.
| |
|
| |
| چندی بعد، سیاوش با فرنگیس، دختر افراسیاب، پیوند همسری بست و شهر «سیاوش گِرد» را پی افکند و زیستگاه خود قرار داد.<ref>[http://www.daneshju.ir/forum/showthread.php?t=90374 خون سیاوش-سایت علمی دانشجو-]</ref>
| |
|
| |
| او با جَریره، دختر پیران ویسه نیز ازدواج کرد و از او پسری آورد به نام «فُرود».
| |
|
| |
| گرسیوَز برادر کینه جوی افراسیاب که آواز سیاوش را بر نمیتابید، با نیرنگ و توطئه و به اتّهام ارتباط با کاووس و شاهان روم و چین، فرمان قتل سیاوش را از برادرش گرفت.
| |
|
| |
| سیاوش پیش از کشته شدن به فرنگیس گفت:
| |
|
| |
| «درخت تو گر نر به بارآورد» (اگر بچهیی که در شکم داری به دنیاآمد و پسر بود) نام او را کیخسرو بگذار.
| |
|
| |
| سیاوش در واپسین ساعات زندگی از یزدان خواست نسلش را دوام دهد تا خونش انتقام ناگرفته بر زمین نماند:
| |
|
| |
| «سیاوش بنالید با کردگار ـ که ای برتر از گردش روزگار
| |
|
| |
| یکی شاخ پیدا کن از تخم من ـ چو خورشید تابنده بر انجمن
| |
|
| |
| که خواهد از این دشمنان کین خویش
| |
|
| |
| ـ کند تازه در کشور آیین خویش»
| |
|
| |
| افراسیاب فرمان داد سیاوش را بی هیچ گناهی، در بیابانی بی آب و گیاه سر از تن جداکنند.
| |
|
| |
| فرنگیس از این فرمان چنان خشمگین شد که بر سر پدر فریاد کشید:
| |
|
| |
| «سر تاج‌داران مبُر بی‌گناه ـ که نپسندد این، داورِ هور و ماه
| |
|
| |
| شنیدی که از آفریدونِ گُرد ـ ستمکاره ضحّاکِ تازی چه برد؟
| |
|
| |
| درختی نشانی همی بر زمین ـ
| |
|
| |
| کجا (=که) برگ، خون آورد بار، کین؟
| |
|
| |
| به کین سیاوش سیه پوشد آب ـ کند، زار، نفرین به افراسیاب»
| |
|
| |
| گرسیوَز سیاوش را به بیابانی برد بی آب و گیاه و به یکی از دستپروردگانش به نام «گُروی» فرمان داد که سر از تن سیاوش جداکند:
| |
|
| |
| «یکی تشت بنهاد زرّین برش ـ جدا کرد زان سرو سیمین سرش
| |
|
| |
| یکی باد با تیره گردی سیاه ـ برآمد بپوشید خورشید و ماه»
| |
|
| |
| به فرمان گرسیوز، «گُروی» تشت زرین پر از خون را به زمین ریخت و همان دم از آن خون گیاهی رویید که به آن «خون سیاوشان» میگویند.
| |
|
| |
| در «سوگ سیاوش» مردم سراسر «ایران» سوگوار شدند.<ref>[https://www.hambastegimeli.com/ديدگاه-ها/38927-2013-01-03-09-11-24 سوگ سیاووش و سوگ عاشورا در فرهنگ ایران-سایت «همبستگی ملی»عبدالعلی معصومی]</ref> رستم از شنیدن این خبر از هوش برفت و پس از به هوش آمدن، بیتاب و خشمگین، به سراپرده کاووس شاه دوید و سودابه نیرنگکار را با خنجر از پای افکند و بر آن شد که از کشندگان سیاوش انتقامی سخت بگیرد.<ref>[http://www.sid.ir/FileServer/JF/61413830406 خوانشی زیباشناسانه از مرگ در شاهنامه(مرگ سیاووش) pdf]</ref>
| |
|
| |
| ۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵۵
| |
|
| |
| '''کیخسرو پسر سیاوش'''(از اسطوره‌های شاهنامهٔ فردوسی که در توران بدنیا آمد - پدرش سیاوش و مادرش فرنگیس و نوادهٔ کیکاووس پادشاه ایران زمین) پس از بر زمین ریختن خون سیاوس افراسیاب قصد جان فرزند بدنیا نیامده سیاوش را نیز داشت و فرنگیس همسر سیاوش را شنکج‌ها داد که فرزند بیندازد ولی «پیران ویسه» فرنگیس را نجات داد تا کیخسرو را بدنیا آورد، اما افراسیاب مادر و فرزند را در زندان «گنگ دژ» محبوس کرد. گیو پهلوان ایرانی ۷ سال بدنبال رهایی آندو بود تا توانست فرانکیس و کیخسرو را به ایران بیاورد. در ایران بر سر جانشینی پادشاه بین پهلوانان اختلاف بود تا اینکه کیخسرو لیاقت‌ها نشان داد و پس از کیکاووس به تخت پادشاهی نشست. سپس برای گرفتن انتقام به توران لشکر کشید و افراسیان را بسختی شکست داد. . کیخسرو در شاهنامه به اسطوره دادگری تبدیل شد و ازجمله به تورانیان امان داد و اظهار داشت که «هر بد که به خود نمی‌پسندم، بر دیگران روا نخواهم داشت»<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/kkhosro/sh1/ پادشاهی کیخسرو ۶۰ سال بود-گنجور]</ref>
| |
|
| |
| == کیخسرو پسر سیاوش ==
| |
| مادر کیخسرو، فرنگیس دختر افراسیاب بود.
| |
|
| |
| وقتی سیاوش به دستور افراسیاب به قتل رسید فرنگیس باردار بود.
| |
|
| |
| افراسیاب نه تنها سیاوش را به ناروا کشت، بلکه به فرمان او، پس از قتل سیاوش، فرنگیس را که باردار بود، آزارها دادند تا بچه یی را که در شکم داشت، بیفکند تا از سیاوش هیچ دنباله و خونخواهی نماند.
| |
|
| |
| پیران ویسه، فرنگیس را از مرگ رهانید و او را به خانه برد و از او نگهداری کرد تا بچه به دنیا آمد و با هوشیاری و زیرکی بچه را از گزند افراسیاب در امان داشت.
| |
|
| |
| اما، سرانجام افراسیاب فرمان داد فرنگیس و نوزاد را در «گنگ دژ» زندانی کردند.
| |
|
| |
| گودرز، پهلوان ایرانی، پسرش گیو را برای یافتن کیخسرو و مادرش فرنگیس روانه توران کرد.
| |
|
| |
| گیو هفت سال جستجو کرد تا سرانجام آن دو را یافت و با خود به ایران برد.<ref>[http://www.mabanoo.ir/آمدن-کیخسرو-به-ایران/ آمدن کیخسرو به ایران ۱۷-سایت مابانو«بانوی ایران زمین»]</ref>
| |
|
| |
| در ایران «بر سر جانشینی او و فریبرز، پسر کیکاووس، میان پهلوانان اختلاف افتاد و سرانجام قرار نهادند هرکس دژ بهمن را بگشاید سزاوار پادشاهی است.
| |
|
| |
| کیخسرو که فرّ کیان همراه او بود دژ بهمن را گشاد و آنگاه به کین خون پدر به جنگ افراسیاب رفت و او را بکشت» («فرهنگ فارسی»، دکتر محمد معین). کیکاووس او را به جانشینی خود برگزید و پس از کیکاووس به تحت شاهی کیانی تکیه زد.
| |
|
| |
| کیخسرو پادشاهی دادگر بود و همواره به نیکی کردن سفارش می‌کرد. از جمله، پس از پیروزی برکشندهٔ پدرش، افراسیاب تورانی، دشمن‌ترین دشمن اساطیری ایران زمین، خطاب به «مهترِ بانوانِ» افراسیاب و «دختران» او، که از او امان خواسته بودند، گفت:<ref>[http://asre-nou.net/1385/mehr/17/m-se-bazi.html محمود کویر-سه بازی از شاهنامه-آیین قدرت و رسم مدارا]</ref>
| |
|
| |
| «هر آن چیز کان نیست مارا پسند»، «نیارم کسی را همان بد به روی»
| |
|
| |
| «و گر چند باشد دلم کینه جوی»...
| |
|
| |
| «چو از کار آن نامدارِ بلند (=افراسیاب)
| |
|
| |
| براندیشم، آنم نیاید پسند
| |
|
| |
| که بدکرد با پر هنر مادرم
| |
|
| |
| کسی را همان بد به سرناورم»
| |
|
| |
| پس از بیان این که «هر بد که به خود نمی‌پسندم، بر دیگران روا نخواهم داشت»، به آنها اطمینان داد که
| |
|
| |
| «کزین پس شما را ز من بیم نیست
| |
|
| |
| مرا بی وفایی چو دژخیم (=افراسیاب) نیست»
| |
|
| |
| و به آنها گفت:
| |
|
| |
| «بباشید ایمن به ایوانِ (=کاخ) خویش
| |
|
| |
| به یزدان سپرده تن و جان خویش»
| |
|
| |
| سپس،
| |
|
| |
| «به ایرانیان گفت: پیروزبخت
| |
|
| |
| به ما داد بوم و بر و تاج و تخت
| |
|
| |
| ز دلها، همه، کینه بیرون کنید
| |
|
| |
| به مهر اندرین کشور افسون کنید
| |
|
| |
| بکوشید و خوبی به کارآورید
| |
|
| |
| چو دیدید سرما بهارآورید
| |
|
| |
| ز خون ریختن دست باید کشید
| |
|
| |
| سر بی گناهان نباید برید
| |
|
| |
| نیاید جهان آفرین را پسند
| |
|
| |
| که جویند بر بی گناهان، گزند» (۱).
| |
|
| |
| کیخسرو از همان آغاز تکیه زدن بر تخت شاهی کیانی، دادگری آغازکرد و هرگز به گِرد بیداد و ستم نگشت:
| |
|
| |
| «بگسترد گِرد جهان داد را
| |
|
| |
| بکند از زمین بیخ بیداد را
| |
|
| |
| هر آنجا که ویران بُد آبادکرد
| |
|
| |
| دل غمگنان از غم آزادکرد
| |
|
| |
| از ابر بهاری بیارید نم
| |
|
| |
| ز روی زمین زنگ بزدود و غم
| |
|
| |
| زمین چون بهشتی شد آراسته
| |
|
| |
| ز داد و ز بخشش پر از خواسته
| |
|
| |
| جهان پرشد از خوبی و ایمنی
| |
|
| |
| ز بد بسته شد دست اهریمنی
| |
|
| |
| همه بوم ایران سراسر بگشت
| |
|
| |
| به‌آباد و ویرانی اندر گذشت
| |
|
| |
| هر آن بوم و بر کان نه آباد بود
| |
|
| |
| تبه بود و ویران ز بیداد بود
| |
|
| |
| درم داد و آبادکردش ز گنج
| |
|
| |
| ز داد و ز بخشش نیامد برنج».<ref>[http://www.iranboom.ir/nam-avaran/koroshe-bozorg/3541-keikhsore-korosh.html شباهت‌های اسطوره کیخسرو با کوروش-برگرفته از مجلهٔ ایران‌شناسی-سایت «ایران‌بوم»]</ref>
| |
|
| |
| کیخسرو پس از ۶۰ سال پادشاهی، کناره گیری کرد و به نیایش یزدان پرداخت و سرانجام در کوه‌های «البرز» در میان برف و بوران جان داد. کیخسرو فرزندی نداشت، از این رو، لُهراسب را که از نسل کیقباد بود، به جانشینی برگزید. لهراسب بلخ را پایتخت خود قرار داد. او نیز مانند کیخسرو شیفته نیایش و ستایش یزدان است. پسر او گشتاسب در پی رنجشی که از پدر به دل گرفت، به روم رفت و با دختر قیصر روم (کتایون) پیوند همسری بست و با یاری قیصر به ایران لشکرکشی کرد. لهراسب بی هیچ مقاومتی، زِمام امور پادشاهی را به پسرش سپرد و خود به آتشکده بلخ، که خود او ساخته بود، رفت و به نیایش یزدان پرداخت.<ref>[http://www.mehremihan.ir/iranian-stories/79-shahnameh-stories/851-%D9%86%D8%A7%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%DA%A9%DB%8C%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D9%88-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%84%D9%87%D8%B1%D8 ناپدید شدن کیخسرو و آغاز پادشاهی لهراسب-سایت «مهر میهن»]</ref><ref>[https://parsseh.com/19484/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%AB%D8%B1-%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9.html وداع کیخسرو با مردم و سپردن تاج وتخت به لهراسب-Parsseh]</ref>
| |
|
| |
| ــ
| |
|
| |
| '''پانویس'''
| |
|
| |
| ۱ـ «منتخب شاهنامه، محمدعلی فروغی و حبیب یغمایی، چاپ دوم، ص۴۰۶.
| |
| {{پانویس|۲}}
| |
| <references group="https://tablehattar.com/index.php/adabiat/25-2016-04-27-08-25-48" />
| |