۱۳٬۲۰۶
ویرایش
←خط مشی رئیس‌علی دلواری
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه زندگینامه | اندازه جعبه = | عنوان =رئیس‌علی دلواری | نام...» ایجاد کرد) |
|||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =رئیس‌علی دلواری | | عنوان =رئیس‌علی دلواری | ||
| نام = | | نام = | ||
| تصویر = | | تصویر =رئیس‌علی دلواری ۱.JPG | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| عنوان تصویر =رئیس‌علی دلواری | | عنوان تصویر =رئیس‌علی دلواری | ||
| زادروز = ۱۲۶۱ | | زادروز = ۱۲۶۱ | ||
| زادگاه =دلوار از توابع بوشهر | | زادگاه =دلوار از توابع بوشهر | ||
| تاریخ مرگ = ۱۲ شهریور | | تاریخ مرگ = ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ | ||
| مکان مرگ =بوشهر | | مکان مرگ =بوشهر | ||
|عرض جغرافیایی محل دفن= | |عرض جغرافیایی محل دفن= | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| نماینده = | | نماینده = | ||
| شناخته‌شده برای =مردم ایران و مبارزان | | شناخته‌شده برای =مردم ایران و مبارزان | ||
| نقش‌های برجسته = | | نقش‌های برجسته =فرماندهی مقاومت مردم جنوب | ||
| سبک = | | سبک =مبارزه‌ی مسلحانه | ||
| تأثیرگذاران = | | تأثیرگذاران = | ||
| تأثیرپذیرفتگان = | | تأثیرپذیرفتگان = | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
| پانویس = | | پانویس = | ||
}} | }} | ||
'''رئیس‌علی دلواری'''، ( | '''رئیس‌علی دلواری'''، (زاده‌ی ۱۲۶۱، دلوار از توابع بوشهر – درگذشته ۱۲ شهریور ۱۲۹۴، بوشهر) از مبارزان و فرماندهان پیش‌گام مقاومت مردم جنوب بود. رئیس‌علی دلواری دوران کودکی خود را در زادگاهش دلوار، با فرا گرفتن فنون نظامی و رزمی، اسب سواری، تیراندازی و آموختن قرآن مجید و اشعار '''[[حافظ]]''' و '''[[سعدی]]''' و ادبیات فارسی سپری کرد. وی با آغاز انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵، در حالی‌که ۲۴ سال داشت؛ از جمله پیش‌گامان و پیشتازان مشروطه‌خواه در جنوب ایران بود. نهضت تنگستان و قیام مردمی جنوب ایران به پیشگامی رئیس‌علی دلواری، از جمله مقاومت‌های ضداستعماری در تاریخ ایران است که بر دو پایه‌ی دینی و ملّی استوار است. با کودتای ضدانقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه‌خواهان در سال ۱۲۸۷، و استقرار حکومت دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، کانون مقاومت علیه استبداد صغیر در بوشهر تشکیل شد. رئیس‌علی دلواری و هم‌رزمان وی از تنگستان و دشتی، در یک یورش ناگهانی، بوشهر را از عناصر وابسته به دربار پاک‌سازی کرده و اداره‌ی امورگمرک و انتظامات را به‌عهده گرفتند. در آستانه‌ی جنگ جهانی اول نیروهای انگلیسی با ترفند حفظ نظم و امنیت، شروع به اشغال تدریجی جنوب ایران نمودند. رئیس‌علی آن را نقض آشکار حق حاکمیت ملی و استقلال ایران می‌دانست. از این‌رو مبارزین تنگستانی و دشتی، با فرماندهی رئیس‌علی دلواری به نیروهای انگلیس در بوشهر تهاجم کردند. رئیس‌علی در شبیخون‌های شبانه، ضربات و تلفات مؤثری بر قوای انگلیس وارد آورد. رئیس‌علی دلواری در تمامی نبردهایش با نیروهای انگلیسی، با ایمان دینی و اراده‌ی قلبی و با هوش نظامی و تجارب پارتیزانی خود، توانست موفقیت‌های چشم‌گیری را به دست آورد؛ و خود را در صدر نگرانی و نوک پیکان حمله‌ی دشمن قرار دهد. سرانجام در گیرو دار طرح حمله و آزادسازی بوشهر در دوازدهم شهریور ۱۲۹۴، هنگامی که رئیس‌علی در محلی به نام '' تنگگ صفر'' قصد شبیخون به قوای انگلیس را داشت؛ به هنگام وضو گرفتن از پشت مورد هدف گلوله یکی از هم‌راهان خائنش قرار گرفت و در دم جان باخت. رئیس‌علی دلواری هنگام شهادت حدود ۳۴ سال داشت. از او یک کودک خردسال به نام بهادر از او بر جا ماند. نوه‌ی او به نام ''گل‌اندام در سن ۸۰ سالگی در سال ۱۳۹۴ درگذشت''. مزار رئیس‌علی دلواری در قبرستان وادی‌السلام در نجف اشرف قرار دارد. خانه‌ی رئیس‌علی اکنون تبدیل به موزه شده است. | ||
== شهر دلوار == | == شهر دلوار == | ||
شهر دلوار بندر کوچکی است در ۵۰ کیلومتری بوشهر که مرکز یکی از بخش‌های ساحلی شهرستان تنگستان است. واژه‌ی دلوار به معنای ''دلاور'' است که گاه ''دلبار'' هم گفته می‌شود. شغل مردم دلوار اغلب | شهر دلوار بندر کوچکی است در ۵۰ کیلومتری بوشهر که مرکز یکی از بخش‌های ساحلی شهرستان تنگستان است. واژه‌ی دلوار به معنای ''دلاور'' است که گاه ''دلبار'' هم گفته می‌شود. شغل مردم دلوار اغلب ماهیگیری و سفر به شیخ نشین‌ها است. موقعیت دلوار بگونه‌ای است که کشتی‌های بزرگ می‌توانند در ساحل آن پهلو بگیرند و به همین لحاظ در مقاطعی از تاریخ ایران نامی از آن ذکر شده است. بندر دلوار که جمعیت آن حدود ۷۰۰ نفر بوده است، بزرگترین نقش را در دفاع از خاک ایران در سال ۱۲۹۳، در برابر حمله‌ی دوم نیروهای انگلیس داشته است.<ref name=":0">[https://www.dana.ir/news/1185150.html/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%88%D9%84%D8%AF-%D8%AA%D8%A7-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA رئیس‌علی دلواری از تولد تا شهادت - پایگاه اطلاع‌رسانی دانا]</ref> | ||
تنگستان نیز منطقه‌ای کوهستانی در جنوب شرقی بوشهر است که از جنوب دشتستان بوشهر تا ساحل دریا امتداد دارد. شهرستان تنگستان شامل تنگستان شمالی با مرکزیت ''اهرم'' و تنگستان ساحلی با مرکزیت ''دلوار'' است.<ref name=":1">[http://tarikhirani.ir/fa/calendar/282/%DB%B1%DB%B2-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-%DB%B1%DB%B2%DB%B9%DB%B4-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF ۱۲ شهریور ۱۲۹۴، رئیس‌علی دلواری کشته شد - سایت تاریخ ایرانی]</ref> | تنگستان نیز منطقه‌ای کوهستانی در جنوب شرقی بوشهر است که از جنوب دشتستان بوشهر تا ساحل دریا امتداد دارد. شهرستان تنگستان شامل تنگستان شمالی با مرکزیت ''اهرم'' و تنگستان ساحلی با مرکزیت ''دلوار'' است.<ref name=":1">[http://tarikhirani.ir/fa/calendar/282/%DB%B1%DB%B2-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-%DB%B1%DB%B2%DB%B9%DB%B4-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF ۱۲ شهریور ۱۲۹۴، رئیس‌علی دلواری کشته شد - سایت تاریخ ایرانی]</ref> | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
== کودکی و جوانی رئیس‌علی دلواری == | == کودکی و جوانی رئیس‌علی دلواری == | ||
[[پرونده:دلواری2.JPG|بندانگشتی|رئیس‌علی دلواری]] | [[پرونده:دلواری2.JPG|بندانگشتی|رئیس‌علی دلواری]] | ||
رئیس‌علی | رئیس‌علی دلواری، در سال ۱۲۶۱ ه. ش، در دهستان دلوار (شهر فعلی دلوار) از توابع بوشهر به دنیا آمد. نام پدر رئیس‌علی زایرمحمد بود که پس از جان باختن رئیس‌علی، ملقّب به معین‌الاسلام شد. نام مادر رئیس‌علی شهین بود. | ||
در مورد نسب و ریشه خانوادگی رئیس‌علی اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما گروهی، خانواده‌ی او را اصالتاً از مهاجرین نورآباد لرستان و عده‌ای دیگر از نورآباد ممسنی و افرادی نیز از کهگیلویه و بویراحمد می‌دانند.<ref name=":3">[http://toolbarday.blogfa.com/post/2 زندگینامه سردار بزرگ جنوب، شهید رئیس‌علی دلواری - تل بردی دلوار]</ref> | در مورد نسب و ریشه خانوادگی رئیس‌علی اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما گروهی، خانواده‌ی او را اصالتاً از مهاجرین نورآباد لرستان و عده‌ای دیگر از نورآباد ممسنی و افرادی نیز از کهگیلویه و بویراحمد می‌دانند.<ref name=":3">[http://toolbarday.blogfa.com/post/2 زندگینامه سردار بزرگ جنوب، شهید رئیس‌علی دلواری - تل بردی دلوار]</ref> | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
اراده قوی رئیس‌علی در دفاع از محرومان جامعه و حفاظت از مرزهای وطن و ایمان مذهبی از همان کودکی در سرشت او بود؛ و بعدها این ویژگی‌ها از او مردی مجاهد و مبارزی آشتی‌ناپذیر ساخت. رئیس‌علی دلواری در تیراندازی مهارت فوق‌العاده‌ای کسب کرد که در تنگستان و آن منطقه کمتر کسی به مهارت او می‌رسید. با آغاز انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵، در حالی‌که ۲۴ سال داشت؛ از جمله پیش‌گامان و پیشتازان مشروطه‌خواه در جنوب ایران بود. او از جمله معدود رهبران تنگستان بود که به مشروطیت ایمان داشت.<ref name=":3" /> | اراده قوی رئیس‌علی در دفاع از محرومان جامعه و حفاظت از مرزهای وطن و ایمان مذهبی از همان کودکی در سرشت او بود؛ و بعدها این ویژگی‌ها از او مردی مجاهد و مبارزی آشتی‌ناپذیر ساخت. رئیس‌علی دلواری در تیراندازی مهارت فوق‌العاده‌ای کسب کرد که در تنگستان و آن منطقه کمتر کسی به مهارت او می‌رسید. با آغاز انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵، در حالی‌که ۲۴ سال داشت؛ از جمله پیش‌گامان و پیشتازان مشروطه‌خواه در جنوب ایران بود. او از جمله معدود رهبران تنگستان بود که به مشروطیت ایمان داشت.<ref name=":3" /> | ||
== | == رئیس‌علی در انقلاب مشروطه == | ||
با کودتای ضدانقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه‌خواهان در سال ۱۲۸۷، و استقرار حکومت دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، کانون مقاومت علیه استبداد صغیر در بوشهر تشکیل شد که رئیس‌علی دلواری و هم‌رزمان وی از تنگستان و دشتی، در یک یورش ناگهانی، بوشهر را از عناصر وابسته به دربار پاک‌سازی کرده و اداره‌ی امورگمرک و انتظامات را به‌عهده گرفت. | با کودتای ضدانقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه‌خواهان در سال ۱۲۸۷، و استقرار حکومت دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، کانون مقاومت علیه استبداد صغیر در بوشهر تشکیل شد که رئیس‌علی دلواری و هم‌رزمان وی از تنگستان و دشتی، در یک یورش ناگهانی، بوشهر را از عناصر وابسته به دربار پاک‌سازی کرده و اداره‌ی امورگمرک و انتظامات را به‌عهده گرفت. | ||
این امر برای دولت انگلیس سخت بود؛ و آنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و سلطه بر منافع اقتصادی جنوب ایران، شروع به سرکوب عناصر مبارز و انقلابی کردند. اما رئیس‌علی از عقاید خود دست برنداشت و فعالیت وسیع و گسترده‌ای علیه منافع انگلیسی‌ها در جنوب ایران آغاز کرد؛ و اقتصاد بازرگانی انگلیس را در بوشهر مختل کرد و به خطر انداخت. | این امر برای دولت انگلیس سخت بود؛ و آنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و سلطه بر منافع اقتصادی جنوب ایران، شروع به سرکوب عناصر مبارز و انقلابی کردند. اما رئیس‌علی از عقاید خود دست برنداشت و فعالیت وسیع و گسترده‌ای علیه منافع انگلیسی‌ها در جنوب ایران آغاز کرد؛ و اقتصاد بازرگانی انگلیس را در بوشهر مختل کرد و به خطر انداخت. | ||
قوای انگلیسی‌ها برای سرکوب رئیس‌علی ''احمدخان دریا بیگی،'' حاکم دست‌نشانده‌ی بوشهر را تحریک کردند تا به دلوار حمله کند. احمدخان با پشتوانه و حمایت انگلیسی‌ها چندبار به تنگستان و حوالی دلوار حمله کرد که این حملات با مقاومت رئیس‌علی و یاران و هم‌رزمانش دفع شد. احمدخان چند بار به دیدار رئیس‌علی رفته بود و به او پیشنهاد داده بود که هرچقدر پول بخواهد به وی میدهیم؛ | قوای انگلیسی‌ها برای سرکوب رئیس‌علی ''احمدخان دریا بیگی،'' حاکم دست‌نشانده‌ی بوشهر را تحریک کردند تا به دلوار حمله کند. احمدخان با پشتوانه و حمایت انگلیسی‌ها چندبار به تنگستان و حوالی دلوار حمله کرد که این حملات با مقاومت رئیس‌علی و یاران و هم‌رزمانش دفع شد. احمدخان چند بار به دیدار رئیس‌علی رفته بود و به او پیشنهاد داده بود که هرچقدر پول بخواهد به وی میدهیم؛ به شرطی که دست از جنگ بردارد. رئیس‌علی هم در جواب به احمد خان گفت: ''برو به اربابات بگو ایرانی غیرت دارد و غیرت قیمت ندارد''.<ref name=":3" /> | ||
[[پرونده:دلیران تنگستان.JPG|بندانگشتی|دلیران تنگستان]] | [[پرونده:دلیران تنگستان.JPG|بندانگشتی|دلیران تنگستان]] | ||
در دوران انقلاب مشروطه، پس از آن‌که محمدعلی شاه، مجلس را به توپ بست و استبداد صغیر آغاز شد؛ در جنوب کشور هم‌زمان با بسیاری مناطق دیگر صداهای مشروطه‌خواهی و مبارزه با استبداد بلندتر شنیده می‌شد. نقش رئیس‌علی دلواری در این برهه‌ی تاریخی برجسته و چشم‌گیر است. محمدحسین رکن‌زاده‌ی آدمیت، در کتاب ''فارس و جنگ بین‌الملل'' در رابطه با نقش رئیس‌علی دلواری در دوره‌ی مشروطیت می‌نویسد: | در دوران انقلاب مشروطه، پس از آن‌که محمدعلی شاه، مجلس را به توپ بست و استبداد صغیر آغاز شد؛ در جنوب کشور هم‌زمان با بسیاری مناطق دیگر صداهای مشروطه‌خواهی و مبارزه با استبداد بلندتر شنیده می‌شد. نقش رئیس‌علی دلواری در این برهه‌ی تاریخی برجسته و چشم‌گیر است. محمدحسین رکن‌زاده‌ی آدمیت، در کتاب ''فارس و جنگ بین‌الملل'' در رابطه با نقش رئیس‌علی دلواری در دوره‌ی مشروطیت می‌نویسد: | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
«پس از آن‌که با تحریک و تهییج میرزا علی کازرونی و پیشوایی سید مرتضی مجتهد اهرمی، مردم بوشهر از پرداخت مالیات به دولت خودداری می‌کنند؛ کازرونی از رئیس‌علی درخواست می‌کند برای تصرف بوشهر به این شهر برود. رئیس‌علی هم به همراه صد نفر تفنگ‌دار به بوشهر رهسپار می‌شود و گمرک و سایر ادارات دولتی را تصرف می‌کند؛ این مراکز برای چند ماه به دست مشروطه‌خواهان و آزادی‌طلبان می‌افتد. اداره‌ی بخش مالی گمرک به رئیس‌علی واگذار می‌شود و در این دوره‌ی کوتاه با امانت‌داری او، هیچ‌گونه دخل و تصرفی در اموال اتفاق نمی‌افتد و مورد دستبرد نیز قرار نمی‌گیرد. با هجوم انگلیسی‌ها دوره‌ی اشغال بوشهر توسط مشروطه‌خواهان به پایان می‌رسد، رئیس‌علی توسط انگلیسی‌ها از بوشهر اخراج می‌شود و تعدادی از مبارزان پیشتاز نیز تبعید می‌شوند. البته در روایتی دیگر رئیس‌علی به خواست خود برای وادارکردن مردم به عدم پرداخت مالیات و تصرف مراکز دولتی وارد صحنه می‌شود و با دیگر مبارزان همراه می‌گردد.»<ref name=":4" /> | «پس از آن‌که با تحریک و تهییج میرزا علی کازرونی و پیشوایی سید مرتضی مجتهد اهرمی، مردم بوشهر از پرداخت مالیات به دولت خودداری می‌کنند؛ کازرونی از رئیس‌علی درخواست می‌کند برای تصرف بوشهر به این شهر برود. رئیس‌علی هم به همراه صد نفر تفنگ‌دار به بوشهر رهسپار می‌شود و گمرک و سایر ادارات دولتی را تصرف می‌کند؛ این مراکز برای چند ماه به دست مشروطه‌خواهان و آزادی‌طلبان می‌افتد. اداره‌ی بخش مالی گمرک به رئیس‌علی واگذار می‌شود و در این دوره‌ی کوتاه با امانت‌داری او، هیچ‌گونه دخل و تصرفی در اموال اتفاق نمی‌افتد و مورد دستبرد نیز قرار نمی‌گیرد. با هجوم انگلیسی‌ها دوره‌ی اشغال بوشهر توسط مشروطه‌خواهان به پایان می‌رسد، رئیس‌علی توسط انگلیسی‌ها از بوشهر اخراج می‌شود و تعدادی از مبارزان پیشتاز نیز تبعید می‌شوند. البته در روایتی دیگر رئیس‌علی به خواست خود برای وادارکردن مردم به عدم پرداخت مالیات و تصرف مراکز دولتی وارد صحنه می‌شود و با دیگر مبارزان همراه می‌گردد.»<ref name=":4" /> | ||
== | == خط مشی رئیس‌علی دلواری == | ||
از نظراعتقادی و بُعد مذهبی، به لحاظ واکنش علمای دینی و مراجع تقلید در نجف اشرف، که در آن زمان کانون حوزه‌های علمیّه شناخته می‌شد، مقابله با اجانب و اشغال‌گران به‌منزله‌ی جهاد در راه دین و دفاع از حریم مسلمین تلّقی می‌شد؛ و به‌صراحت حکم جهاد صادر گردید. این امر، مردم خطّه‌ی جنوب را که هم تقیّد دینی داشتند | از نظراعتقادی و بُعد مذهبی، به لحاظ واکنش علمای دینی و مراجع تقلید در نجف اشرف، که در آن زمان کانون حوزه‌های علمیّه شناخته می‌شد، مقابله با اجانب و اشغال‌گران به‌منزله‌ی جهاد در راه دین و دفاع از حریم مسلمین تلّقی می‌شد؛ و به‌صراحت حکم جهاد صادر گردید. این امر، مردم خطّه‌ی جنوب را که هم تقیّد دینی داشتند و هم درحوزه‌ی جغرافیایی خلیج فارس، با عراق به منزله‌ی بخشی از بلاد مسلمین و وابسته به دارالخلافه اسلامی دارای ارتباطات منطقه‌ای بودند و از همه مهم‌تر این‌که منطقه‌ی زندگی خود را در اِشغال بیگانه می‌دیدند، پیروی از حکم جهاد واجب شمرده می‌شد؛ بنابراین، خط مشی رئیس‌علی در ارتباط با این حرکت، بیش از هرچیز بر مبنای احکام دینی شکل گرفته بود. احمد دلواری، خواهرزاده‌ی رئیس‌علی می‌گوید:<blockquote>«هدف و انگیزه شهید رئیس‌علی دلواری انگیزه‌ای مذهبی و مکتبی بوده و هر انسان پایبند به مذهب و مکتب اعتقادی خود، دارای هدفی است که ریشه آن در فطرت ذات وجودی او تبیین شده و به فرمایش رسول اکرم (ص) که می‌فرماید ''حب الوطن من الایمان،'' یعنی دوست داشتن وطن از نشانه‌های ایمان است و هر انسان آزاده و صاحب عقل و بصیرت با چنین هدفی زندگی می‌کند و اگر با چنین اعتقاداتی جان خود را نثار کند به هدف اصلی یعنی ایمان و اخلاق و عمل صالح دست پیدا کرده و به سعادت دنیا و آخرت رسیده و با ایمان و تقوای الهی خود را بیمه کرده که هدف از خلقت خداوند نیز همین است. انسان در این راه پر خطر اول بر خدای خود توکل می‌کند و در مرحله نخست خدا را پشتیبان و حامی خود قرار می‌دهد و بعد با انسان‌هایی که چون او فکر و ذکرشان با این اعتقادات خو گرفته است جان خود را در طبق اخلاص می‌گذارند. شهید رئیس‌علی نیز از روحانیت آن روز چون شیخ محمد حسین برازجانی و دیگر علماء زمان خود که از بردن نام آن‌ها به علت اطاله کلام بسنده می‌کنم، و دیگر هم‌رزمان شجاع، نترس و بی باک خود چون خالوحسین و سایر مبارزین و متدینین دشتی، دشتستان و تنگستان که در حمایت، غیرت و مردانگی و وحدت و یک‌پارچه نقش اساسی و بنیادی داشته و دارند، این نهضت را به پیروزی رساندند؛ و این قیام جنوب هم‌چون قیام خونین سرور و سالار شهیدان حسین‌بن علی (ع) تا پایان روزگار بر تارک تاریخ، خصوصاً تاریخ ایران می‌درخشد.»<ref name=":3" /></blockquote> | ||
=== مبارزه و عشق به وطن === | === مبارزه و عشق به وطن === | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
روح استقلال طلبی و عشق به میهن و غیرت و همت رئیس‌علی دلواری از وی شخصیتی ساخته بود که آوازه جان‌بازی و فداکاریش در سراسر ایران طنین افکند. رئیس‌علی نبرد علیه نیروهای اشغال‌گر را وظیفه ملی و مذهبی خود می‌دانست و فعالیت‌های ضد انگلیسی او از این اعتقاد مایه می‌گرفت و تقویت می‌شد. رئیس‌علی مصمم بود که خود را فدای استقلال و تمامیت ارضی وطن کند. مقامات انگلیسی که اغلب با توطئه و نیرنگ و پرداخت رشوه و زر و سیم، بر حریف چیره می‌شدند، پس از طرح اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز به‌منظور تطمیع رئیس‌علی دلواری، دو نفر از متابعان ''حیدرخان حیات‌داودی'' را به دلوار فرستادند تا به خیال خود موافقت او را مبنی بر پیاده شدن نیروهای انگلیس در کرانه خلیج فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان حین ملاقات با رئیس‌علی یادآور می‌شوند که اگر او از قیام علیه نیروهای اشغال‌گر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی ۴۰ هزارپوند به او خواهند پرداخت. رئیس‌علی دلواری با صراحت و شجاعت تمام می گوید: <blockquote>«چه‌گونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟.»</blockquote>پس از برگشتن نمایندگان حیدرخان که تیرشان به هدف نخورده بود، نامه‌ی تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیس‌علی نوشتند، مبنی بر این که: اگر برضد دولت انگلستان قیام کنید، اقدام به جنگ می‌کنیم؛ و در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل هایتان را قطع خواهیم کرد. رئیس‌علی در جواب مقامات انگلیسی می نویسد:<blockquote>«خانه‌ی ما کوه است و انهدام و تخریب آن‌ها خارج از حیطه‌ی قدرت و امکان امپراطوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که درصورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»<ref name=":2" /> </blockquote> | روح استقلال طلبی و عشق به میهن و غیرت و همت رئیس‌علی دلواری از وی شخصیتی ساخته بود که آوازه جان‌بازی و فداکاریش در سراسر ایران طنین افکند. رئیس‌علی نبرد علیه نیروهای اشغال‌گر را وظیفه ملی و مذهبی خود می‌دانست و فعالیت‌های ضد انگلیسی او از این اعتقاد مایه می‌گرفت و تقویت می‌شد. رئیس‌علی مصمم بود که خود را فدای استقلال و تمامیت ارضی وطن کند. مقامات انگلیسی که اغلب با توطئه و نیرنگ و پرداخت رشوه و زر و سیم، بر حریف چیره می‌شدند، پس از طرح اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز به‌منظور تطمیع رئیس‌علی دلواری، دو نفر از متابعان ''حیدرخان حیات‌داودی'' را به دلوار فرستادند تا به خیال خود موافقت او را مبنی بر پیاده شدن نیروهای انگلیس در کرانه خلیج فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان حین ملاقات با رئیس‌علی یادآور می‌شوند که اگر او از قیام علیه نیروهای اشغال‌گر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی ۴۰ هزارپوند به او خواهند پرداخت. رئیس‌علی دلواری با صراحت و شجاعت تمام می گوید: <blockquote>«چه‌گونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟.»</blockquote>پس از برگشتن نمایندگان حیدرخان که تیرشان به هدف نخورده بود، نامه‌ی تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیس‌علی نوشتند، مبنی بر این که: اگر برضد دولت انگلستان قیام کنید، اقدام به جنگ می‌کنیم؛ و در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل هایتان را قطع خواهیم کرد. رئیس‌علی در جواب مقامات انگلیسی می نویسد:<blockquote>«خانه‌ی ما کوه است و انهدام و تخریب آن‌ها خارج از حیطه‌ی قدرت و امکان امپراطوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که درصورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»<ref name=":2" /> </blockquote> | ||
=== | === رفتار رئیس‌علی با اسیران === | ||
در توصیف شخصیت رئیس‌علی دلواری چند ویژگی بارز به چشم می‌خورد: وطن‌دوستی، صداقت، سرشت پاک و فداکاری. در توصیف رفتار و اخلاق رئیس‌علی نقل شده است که وقتی هم‌رزمان او سربازان هندی انگلیس را به اسارت می‌گرفتند؛ و با آن‌ها با خشونت رفتار می‌کردند، رئیس‌علی می‌گوید:<blockquote>«این‌ها خود اسیر استبداد انگلیس هستند و از سر ناچاری و به‌زور تن به سربازی انگلیس داده‌اند، نباید با آن‌ها به قهر رفتار کرد.»</blockquote>رئیس‌علی دلواری در تصمیم‌گیری‌ها استقلال داشت و مطابق مکاتبات موجود در برهه‌هایی که ''واسموس'' (نماینده آلمان) سعی در تغییر نظر او داشت، فقط براساس دریافت خود از شرایط موجود عمل می‌کرد؛ و نظرات واسموس را دخالت نمی‌داد. رئیس‌علی دلواری در مهارت‌های نظامی تسلط داشت؛ و از پیشتازان جنگ چریکی در جنوب به‌شمار می‌رفت.<ref name=":4" /> | در توصیف شخصیت رئیس‌علی دلواری چند ویژگی بارز به چشم می‌خورد: وطن‌دوستی، صداقت، سرشت پاک و فداکاری. در توصیف رفتار و اخلاق رئیس‌علی نقل شده است که وقتی هم‌رزمان او سربازان هندی انگلیس را به اسارت می‌گرفتند؛ و با آن‌ها با خشونت رفتار می‌کردند، رئیس‌علی می‌گوید:<blockquote>«این‌ها خود اسیر استبداد انگلیس هستند و از سر ناچاری و به‌زور تن به سربازی انگلیس داده‌اند، نباید با آن‌ها به قهر رفتار کرد.»</blockquote>رئیس‌علی دلواری در تصمیم‌گیری‌ها استقلال داشت و مطابق مکاتبات موجود در برهه‌هایی که ''واسموس'' (نماینده آلمان) سعی در تغییر نظر او داشت، فقط براساس دریافت خود از شرایط موجود عمل می‌کرد؛ و نظرات واسموس را دخالت نمی‌داد. رئیس‌علی دلواری در مهارت‌های نظامی تسلط داشت؛ و از پیشتازان جنگ چریکی در جنوب به‌شمار می‌رفت.<ref name=":4" /> | ||
بزرگان و هم سن و سالان رئیس‌علی دلواری تعریف کرده‌اند که او از ایمان و اخلاص بالایی برخوردار بود؛ و حتی با دشمنان و اُسرا نیز جوان‌مردانه رفتار می کرد؛ و به‌نقل از یکی از افسران اسیر می‌گویند که او گفته است: در این مدتی که | بزرگان و هم سن و سالان رئیس‌علی دلواری تعریف کرده‌اند که او از ایمان و اخلاص بالایی برخوردار بود؛ و حتی با دشمنان و اُسرا نیز جوان‌مردانه رفتار می کرد؛ و به‌نقل از یکی از افسران اسیر می‌گویند که او گفته است: در این مدتی که سرتاسر خلیج فارس را گشته‌ام و با ایرانیان نیز حشر و نشر داشته‌ام، آنچه برداشت کرده‌ام آن است که ایرانیان مردمانی نجیب، مهمان نواز و با عاطفه و احساس هستند.<ref name=":3" /> | ||
== جنگ جهانی اول == | == جنگ جهانی اول == | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۰: | ||
رئیس‌علی شب‌هنگام با حدود ۴۰۰ نفر تفنگچی به قوای متجاوزین انگلیس شبیخون زدند. در این شبیخون تعدادی از سربازان انگلسیی و هندی به هلاکت رسیدند و ده‌ها نفر دیگر نیز مجروح شدند. شکست قوای بریتانیا در دلوار یکی از نکات برجسته‌ی تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به‌شمار می‌رود. پس از جنگ دلوار، رئیس‌علی به یورش‌های شبانه‌ی خود به بوشهر و پادگان انگلیسی‌ها ادامه داد؛ و طرح حمله سراسری به بوشهر و آزادسازی آن را پی ریخت.<ref name=":3" /> | رئیس‌علی شب‌هنگام با حدود ۴۰۰ نفر تفنگچی به قوای متجاوزین انگلیس شبیخون زدند. در این شبیخون تعدادی از سربازان انگلسیی و هندی به هلاکت رسیدند و ده‌ها نفر دیگر نیز مجروح شدند. شکست قوای بریتانیا در دلوار یکی از نکات برجسته‌ی تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به‌شمار می‌رود. پس از جنگ دلوار، رئیس‌علی به یورش‌های شبانه‌ی خود به بوشهر و پادگان انگلیسی‌ها ادامه داد؛ و طرح حمله سراسری به بوشهر و آزادسازی آن را پی ریخت.<ref name=":3" /> | ||
=== | === حمله‌ی قشون انگلیس به بوشهر === | ||
[[پرونده:اشغال بوشهر.JPG|بندانگشتی|تصویری از اشغال بوشهر توسط قوای انگلیس]] | [[پرونده:اشغال بوشهر.JPG|بندانگشتی|تصویری از اشغال بوشهر توسط قوای انگلیس]] | ||
پس از اشغال بوشهر در رمضان سال ۱۲۹۴، قوای انگلیس قصد تصرف دلوار را کردند. پیش از آن، چند بار نیروهای انگلیسی به دلوار حمله کرده و هر بار طعم تلخ شکست را چشیده بودند. رئیس‌علی دلواری همراه با یاران مبارز خود، علیه اشغال‌گران وارد نبرد شده و نیروهای متجاوز را که نزدیک به ۵ هزار نفر بودند، تار و مار کردند. قیام مردم تنگستان روی هم ۷ سال به طول کشید و در این مدت، دلیران تنگستان، دو هدف عمده را دنبال می‌کردند: نخست، پاسداری از بوشه، دشتستان و تنگستان به‌عنوان منطقه سکونت خود؛ و دوم، جلوگیری از نفوذ نیروهای بیگانه به درون سرزمین ایران و دفاع از استقلال وطن.<ref name=":0" /> | پس از اشغال بوشهر در رمضان سال ۱۲۹۴، قوای انگلیس قصد تصرف دلوار را کردند. پیش از آن، چند بار نیروهای انگلیسی به دلوار حمله کرده و هر بار طعم تلخ شکست را چشیده بودند. رئیس‌علی دلواری همراه با یاران مبارز خود، علیه اشغال‌گران وارد نبرد شده و نیروهای متجاوز را که نزدیک به ۵ هزار نفر بودند، تار و مار کردند. قیام مردم تنگستان روی هم ۷ سال به طول کشید و در این مدت، دلیران تنگستان، دو هدف عمده را دنبال می‌کردند: نخست، پاسداری از بوشه، دشتستان و تنگستان به‌عنوان منطقه سکونت خود؛ و دوم، جلوگیری از نفوذ نیروهای بیگانه به درون سرزمین ایران و دفاع از استقلال وطن.<ref name=":0" /> | ||
=== آماده نبودن شرایط عینی جامعه === | === آماده نبودن شرایط عینی جامعه === | ||
نهضت تنگستان و قیام مردمی جنوب ایران به پیشگامی رئیس‌علی دلواری، از جمله مقاومت‌های ضداستعماری در تاریخ ایران است که بر | نهضت تنگستان و قیام مردمی جنوب ایران به پیشگامی رئیس‌علی دلواری، از جمله مقاومت‌های ضداستعماری در تاریخ ایران است که بر دوپایه‌ی دینی و ملّی استوار است. آنچه در اسناد تاریخی دیده می‌شود برجستگی وجه اعتقادی آن است، چون‌که جهت‌گیری سیاست دولت وقت، به‌عنوان منشأ اقتدار ملی، بر اصل بی‌طرفی بنا شده بود؛ و نه تنها در طول مبارزه کمک و یاری در راه پیروزی قیام ننمود، بلکه در بسیاری مواقع براساس همان اصل، رودرروی مبارزان و هم‌جهت با دشمنان قرارداشت. از طرفی در منطقه نیز، همیاری و اتحاد سران قبایل وجود نداشت تا جبهه‌ی واحد و متحدی در برابر دشمن ایجاد شود، بلکه مقابله‌ی طیف هواداران حاکمیت و همسو با منافع انگلیس، در برابر سران مبارزین و مجاهدین، عرصه را نیز برآنان تنگ می‌نمود. براین اساس به‌لحاظ سیاسی، اجتماعی و نظامی، زمینه‌ی قیام (شرایط عینی جامعه) فراهم نبود؛ و به‌همین دلایل، این قیام نتوانست جنبه‌ی ملّی و سراسری به خود گیرد. احمد دلواری، خواهرزاده‌ی رئیس‌علی در رابطه با شرایط آن‌زمان می‌گوید:<blockquote>«در آن زمان اقتدار از حکومت مرکزی سلب شده بود؛ و راه‌های ارتباطی در زمین و دریا در اختیار سربازان چکمه‌پوش و اشغال‌گر انگلیسی و هندی درآمده بود؛ و حاکم بوشهر نیز نه تنها مبارزین را یاری نمی‌کردند بلکه آنان را یاغی تلقی و برای سرکوبی آن‌ها با متجاوزین همسو و هم‌نظر شده بود و برخی خوانین از ضعف حکومت مرکزی و موقعیت به دست آمده خوشحال و مسرور شده بودند و منتظر چنین موقعیتی بودند که بهتر بتوانند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند و ادعای حاکمیت مطلق می‌کردند و بر سر به‌دست گرفتن قدرت و حاکم شدن بر مردم هیچ اقدامی حتی هم‌کاری با متجاوزین دریغ نمی‌ورزیدند و از سویی بی‌توجهی و بی‌تفاوتی برخی از مردم در دیگر بلاد و شهرهای هم‌جوار، گستاخی دشمن را افزونتر ساخته بود. در این لحظات حساس با توجه به قدرت دشمن، تصمیم گرفتن و مقابله کردن با آن بسیار سخت و دشوار بود که شهامت، شجاعت، استقلال و ایمانی راسخ را می‌طلبید و تمام این نارسایی‌ها و ناملایمات می‌توانست مردم تنگستان را مثل دیگر نقاط، بی‌تفاوت سازد و سکوت را بر همه چیز ترجیح دهند. اما مردی شجاع، استقلال طلب، آزادی‌خواه و سلحشور از آبادی کوچک، اما با صلابت به‌نام دلوار همگام با یارانش در مقابل دشمن می‌ایستد و طعم تلخ جنگ و آوارگی و تمام مشکلات را به جان می‌خرد و با خون پاک و مطهر خود و یارانش جامعه‌ای را از ذلت، خفت و خواری نجات می‌دهند؛ و از یک ملت افسرده و خاموش در ادوار تاریخ یک قهرمان می‌سازد.»<ref name=":3" /> </blockquote> | ||
== موفقیت‌های رئیس‌علی دلواری == | == موفقیت‌های رئیس‌علی دلواری == | ||
رئیس‌علی دلواری در تمامی نبردهایش با نیروهای انگلیسی، با ایمان دینی و اراده‌ی قلبی و با هوش نظامی و تجارب پارتیزانی خود، توانست موفقیّت‌های چشم‌گیری را به دست آورد؛ و خود را در صدر نگرانی و نوک پیکان حمله‌ی دشمن قرار دهد. جنگ‌های دلوار، کوه کزی، شبیخون نیروهای مستقر در بهمنی و درگیری‌های | رئیس‌علی دلواری در تمامی نبردهایش با نیروهای انگلیسی، با ایمان دینی و اراده‌ی قلبی و با هوش نظامی و تجارب پارتیزانی خود، توانست موفقیّت‌های چشم‌گیری را به دست آورد؛ و خود را در صدر نگرانی و نوک پیکان حمله‌ی دشمن قرار دهد. جنگ‌های دلوار، کوه کزی، شبیخون نیروهای مستقر در بهمنی و درگیری‌های تنگگ، همگی نقش مؤثّر رئیس‌علی در هدایت نیروهای مجاهد و مبارز و ایجاد مشکل برای انگلیسی‌ها را به وضوح برجسته نمود.<ref name=":3" /> | ||
=== حضور زنان در قیام | === حضور زنان در قیام === | ||
[[پرونده:زن دلوار.JPG|بندانگشتی|270x270پیکسل|تصویری از زن مبارز دشتستانی]] | [[پرونده:زن دلوار.JPG|بندانگشتی|270x270پیکسل|تصویری از زن مبارز دشتستانی]] | ||
در قیام تاریخی رئیس‌علی | در قیام تاریخی رئیس‌علی دلواری حضور جوانان و زنان دلواری و حتی سایر نقاط در آن شرایط سخت و حساس نقش بسیار سرنوشت‌سازی داشته‌اند؛ و برای انتقال خانواده‌های خود به پشت کوه‌های ''کلات بوجیر'' که از تیرس دشمنان و اجانب مصون باشند تا مورد اصابت توپ‌های دوربُرد قرار نگیرند، هم‌کاری‌های فراوان کردند؛ و حتی برخی از آن شیرزنان با افسران و سربازان انگلیسی درگیر می‌شدند و آن‌ها را از دلوار بیرون می‌کردند.<ref name=":3" /> | ||
در این بین، زنان شیر دل لَرده‌ای که در ۲ روز پیش در رسانیدن اسلحه و فشنگ و آب و آذوقه به رئیس‌علی و یارانش نقش مهمی بازی کرده و دوش به دوش مردان مقابله و مقاومت می کردند؛ در روز سوم نیز موقعی‌که هنوز هوا تاریک بود، اسلحه به‌دست، خود را بر فراز ''راه بلوط'' و ''راه آسِنگ'' رسانده و در کنار مردان مبارز موضع گرفتند. این شیرزنان، به ویژه ''فاطمه‌آقا'' و ''خیرنسا'' دو همسر دلواری، همدوش با مردان خود به نبرد پرداختند.<ref>[http://www.boushehr24.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-6/9917-%D9%88%D9%82%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B4%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%B1%D8%A وقتی زنان دشتستانی انگلیسی‌ها را زمین‌گیر کردند - سایت بوشهر۲۴]</ref> | در این بین، زنان شیر دل لَرده‌ای که در ۲ روز پیش در رسانیدن اسلحه و فشنگ و آب و آذوقه به رئیس‌علی و یارانش نقش مهمی بازی کرده و دوش به دوش مردان مقابله و مقاومت می کردند؛ در روز سوم نیز موقعی‌که هنوز هوا تاریک بود، اسلحه به‌دست، خود را بر فراز ''راه بلوط'' و ''راه آسِنگ'' رسانده و در کنار مردان مبارز موضع گرفتند. این شیرزنان، به ویژه ''فاطمه‌آقا'' و ''خیرنسا'' دو همسر دلواری، همدوش با مردان خود به نبرد پرداختند.<ref>[http://www.boushehr24.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-6/9917-%D9%88%D9%82%D8%AA%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B4%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%B1%D8%A وقتی زنان دشتستانی انگلیسی‌ها را زمین‌گیر کردند - سایت بوشهر۲۴]</ref> | ||
| خط ۱۴۳: | خط ۱۴۳: | ||
خبر شهادت رئیس‌علی به سرعت در بین مردم جنوب پخش شد؛ و مجالس ترحیم زیادی برای او برپا کردند. در شیراز هزاران نفر در مسجد وکیل برای ادای احترام به او حاضر شدند. پیکر رئیس‌علی پس از آن‌که چند ماه در محلی به نام ''کله‌بند'' نگه‌داری شد، بنابر وصیت او به قبرستان وادی‌السلام در نجف اشرف منتقل گردید.<ref name=":4" /> | خبر شهادت رئیس‌علی به سرعت در بین مردم جنوب پخش شد؛ و مجالس ترحیم زیادی برای او برپا کردند. در شیراز هزاران نفر در مسجد وکیل برای ادای احترام به او حاضر شدند. پیکر رئیس‌علی پس از آن‌که چند ماه در محلی به نام ''کله‌بند'' نگه‌داری شد، بنابر وصیت او به قبرستان وادی‌السلام در نجف اشرف منتقل گردید.<ref name=":4" /> | ||
چند روز پس از قتل رئیس‌علی دلواری، ''نیل استروم،'' افسر سوئدی ژاندارمری که قبایل | چند روز پس از قتل رئیس‌علی دلواری، ''نیل استروم،'' افسر سوئدی ژاندارمری که قبایل منطقه‌ی جنوب را علیه انگلیسی‌ها تحریک می‌کرد، در دفتر خاطرات خود این‌طور نوشته است: <blockquote>«هنگام ترک روستا، جوانی دست تکان داد و صدایمان زد. او بلند فریاد زد می‌خواهم رئیس‌علی بشوم. بغض گلویم را گرفت. خداحافظی کردیم و از آن‌جا رفتیم.»<ref name=":4" /> </blockquote>آرامگاه رئیس علی دلواری در قبرستان وادی السلام در نجف اشرف و در شهری است که پیکر پاک امیرمومنان علی (ع) در آن آرمیده است.<ref name=":3" /> | ||
[[پرونده:عکس واقعی رئیس.jpg|بندانگشتی|عکس واقعی دلواری که توسط واسموس گرفته شده]] | [[پرونده:عکس واقعی رئیس.jpg|بندانگشتی|عکس واقعی دلواری که توسط واسموس گرفته شده]] | ||
| خط ۱۵۷: | خط ۱۵۷: | ||
== موزه شدن خانه‌ی رئیس‌علی دلواری == | == موزه شدن خانه‌ی رئیس‌علی دلواری == | ||
در سال ۱۳۷۰، خانه‌ی رئیس‌علی دلواری که در دلوار قرار دارد، تبدیل به موزه شده و هنوز جای گلوله‌ها بر در ورودی این خانه دیده می‌شود.<ref name=":4" /> | در سال ۱۳۷۰، خانه‌ی رئیس‌علی دلواری که در دلوار قرار دارد، تبدیل به موزه شده و هنوز جای گلوله‌ها بر در ورودی این خانه دیده می‌شود.<ref name=":4" /> | ||
[[پرونده:مجسمه دلواری.JPG|بندانگشتی|259x259پیکسل| | [[پرونده:مجسمه دلواری.JPG|بندانگشتی|259x259پیکسل|مجسمه‌ی رئیس‌علی دلواری در حیاط موزه|جایگزین=]] | ||
خانه‌ی رئیس‌علی دلواری، در جنوب شرقی شهر دلوار در استان بوشهر قرار دارد. | خانه‌ی رئیس‌علی دلواری، در جنوب شرقی شهر دلوار در استان بوشهر قرار دارد. | ||
| خط ۱۸۶: | خط ۱۸۶: | ||
این شهر از غرب به خلیج فارس و از شرق به کوه‌های زاگرس محدود می‌شود. | این شهر از غرب به خلیج فارس و از شرق به کوه‌های زاگرس محدود می‌شود. | ||
خانه و | خانه و موزه‌ی رئیس‌علی دلواری در قسمت جنوب شرقی شهر دلوار قرار دارد. | ||
در موزه رئیس‌علی دلواری، شرح اتفاقاتی که در دوران اشغال بوشهر توسط بریتانیا افتاده | در موزه رئیس‌علی دلواری، شرح اتفاقاتی که در دوران اشغال بوشهر توسط بریتانیا افتاده | ||