کاربر:Hossein/140362صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

زندان قزل‌قلعه یا «قزل قلاع» (قلعه سرخ)، از جمله یادمان‌های دوران قاجار و پهلوی اول و دوم است. اين يادمان سال‌هاست که به «میدان میوه و تره بار» تبدیل شده است.<ref>[https://22bahman.ir/show.php?page=post&id=10963 سایت انقلاب اسلامی - از زندان قزل قلعه تا ميدان تره بار]</ref>

این زندان زیر نظر ارتش اداره می‌شد.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_53506/دهه_پنجاه/قزل_قلعه قزل قلعه]</ref>  

در اوایل سلطنت قاجاریه قزل‌قلعه که در حاشیه ده امیرآباد بنا شده بود، محل بیتوته و اقامت شبانه کاروانیان بود. معمولاً مسافران و تاجران با کالاها و اجناس مختلفی که بار شترها و چهارپایان دیگر کرده بودند، به صورت یک کاروان از خراسان به راه می افتادند تا به پایتخت یا شهرهای مختلف برسند. این کاروان ها وقتی هنگام شب به نزدیکی تهران می‌رسیدند، ناگزیر بودند شبی را در کاروانسرای قزل‌قلعه بگذرانند. چون غروب که می شد، نگهبانان از ترس دزدان و چپاولگران دروازه های پایتخت را می بستند و کاروانیان ناگزیر بودند، وارد این قلعه شوند و هنگام صبح با بازشدن دروازه‌ها وارد شهر شوند. دورتادور داخل قزل‌قلعه حجره‌هایی برای اقامت مسافران بیابانی ساخته شده بود و طویله‌هایی را هم برای نگهداری چهارپایان در نظر گرفته بودند. از بیم هجوم راهزنان دور تا دور قلعه دیوارهای بلند کاهگلی ساخته بودند و یک دروازه راه ورود به این قلعه بود که شب‌ها بسته می‌شد. پس از سال‌ها با متروک ماندن جاده کاروان روی بیابانی، این قلعه در زمان قاجاریه به انبار مهمات تبدیل شد که تا زمان [[رضا شاه]] به همین صورت باقی بود تا اینکه پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ بخاطر دستگیری‌های گروهی افراد سیاسی مخالف رژیم، [[زندان قصر]] (نخستین زندان پایتخت) بیش از ظرفیت خود با انبوه فشرده‌ای از زندانیان روبرو شد.<ref name=":0">[https://psri.ir/?id=m7xalxc2 از زندان قزل قلعه تا میدان تره بار]</ref>

این قلعه در زمان سلطنت قاجاریه برای انبار مهمات ساخته شده بود و تا زمان رضا شاه نيز انبار مهمات بود. در زمان [[محمدرضا شاه پهلوی|محمدرضا شاه]] چون ارتش نيازی به انبار مهمات در داخل شهر نداشت آن را انبار اشيای كهنه مثل ميز و صندلی كردند. <ref name=":1">[https://www.rahetudeh.com/rahetude/2014/07juin/461/galeh.html "قزل قلعه" میدان تره بار عباس آباد روی ویرانه زندان قدیمی تهران]</ref>

سپهبد تیمور بختیار ژنرال بی‌رحم رژیم و نخستین رئیس [[ساواک]] جدیدالتاسیس، تصمیم گرفت قزل‌قلعه را با تغییرات اندک تبدیل به زندان کند. با این دستور بختیار، زندانیان سیاسی که محکومیت‌شان قطعی شده بود و می‌بایست همچنان تحت نظر سازمان قرار بگیرند به این قلعه انتقال یافتند و از طویله‌ها به عنوان سلول انفرادی زندانیان استفاده کردند.<ref name=":0" />

سرهنگ عصار علاوه بر دستگیری خمینی، در دستگیری فدایی خلق [[عباس مفتاحی]] نقش محوری داشت و بنا بر سند ساواک به همین دلیل از اعلیحضرت مژدگانی گرفته است. <blockquote>«سرگرد سیف الدین عصار مامور خدمت از ارتش شاهنشاهی به ساواک طی چند سال گذشته در بسیاری از فعالیت‌های عملیاتی و دستگیری عوامل مُخرّب مشارکت و پیوسته با جسارت و رشادت کامل انجام وظیفه نموده است. نامبرده در جریان کشف و دستگیری عناصر وابسته به جنبش مسلحانه در تبریز و تهران و... تلاش و جدیت فوق العاده داشته است...و در روز ۱۳/۵/۱۳۵۰ در دستگیری عباس مفتاحی یکی از ۹ متواری...نقش عمده ای داشته است... در صورت استقرار اراده...ملوکانه یکسال ارشدیت به نامبرده اعطا شود.» زیر سند نوشته شده: از شرف عرض مبارک شاهانه گذشت. موافقت فرمودند.<ref name=":3">[https://www.pezhvakeiran.com/maghaleh-49447.html خاطرات خانه زندگان (قسمت هفدهم) زندان قزل قلعه با حوض و بید مجنونش] </ref></blockquote>

بطور معمول یک سرباز روی پشت بام سلول‌های عمومی پاس می‌داد. سربازان که بیشترشان سرباز وظیفه بودند، گاه‌گداری پای صحبت زندانیان می‌نشستند و از سرودخوانی آنان کیف می‌کردند. پیش آمده بود که دور از چشم و اطلاع رؤسای قزل‌قلعه سربازان پیغام‌های غیر سیاسی خانواده زندانی را هم به او می‌رساندند. در یک مورد سربازی پیش خانواده زندانی رفته و با آنان گرم صحبت شده بود و کلک و ملکی هم در کارش نبوده است. سربازان گاهی چیزهای کوچک متعلق به خودشان مثل نخ و سوزن، قلم و غیره را از پنجره گنبد (از سقف) پائین می‌انداختند تا زندانیان بردارند.<ref name=":3" />

در کتاب خاطرات خانه‌ی زندگان آمده است: در قزل‌قلعه‌ آزاد بودیم که همه‌ اوقات صبح و عصر را در حیاط قدم بزنیم، با مهره‌های خمیری دست ساز یک همبند هنرمند بروجردی شطرنج و تخته‌ نرد بازی کنیم و دیگران ‘کونسه‌ بدهند’؛ یا کنار حوض آب لم بدهیم و روزها را بشماریم- کار دیگری که‌ نمی‌شد کرد. کتاب و روزنامه‌ای در کار نبود. غذای سه‌ وعده‌ را گرچه‌ خود نمی‌پختیم ولی داخل دیگی تحویل می‌گرفتیم و بین همه‌ توزیع می‌کردیم. نوبت حمام را خود نگاه می‌داشتیم، بر نظافت دستشوئی و توالت نظارت داشتیم و از همه‌ مهمتر اینکه‌ مسئولین زندان داخل بندها نمی‌آمدند و اگر به‌ ندرت، آنهم برای انجام کارهایشان وارد حیاط می‌شدند، بعداز چند دقیقه‌ گورشان را گم می‌ردند.<ref name=":3" />

در قسمت ضلع جنوبی زندان قزل‌قلعه، قرینه آشپزخانه زندان، حمام قرار داشت. حمام یا بهتر بگویم (در مقطعی) شکنجه‌گاه زندان قزل‌قلعه در آهنی زنگ‌زده و قفلی برنجی داشت که همیشه بسته بود. رختکن دلگیرش از دو قسمت سکو و پایین سکو تشکیل می‌شد و زندانیان لباس‌های خودشان را روی سکو قرار می‌دادند. سه محوطه کوچک با دو دیوار تیغه‌ای شیرآهک مالیده از هم جدا می‌شد و در هر کدام چند دوش و شیرآب رسوب زده وجود داشت. یکی از دوش‌ها بزرگتر بود و پائین دوش‌ها یک کاسه گذاشته بودند که آب در آن جمع می‌شد. شیشه‌های حمام به سمت بیرون آنقدر کثیف بود که اصلاً چیزی دیده نمی‌شد.<ref name=":0" />

باقر مؤمنی محقق و نویسنده سرشناس ایران در یک ویدئو از زندان قزل‌قلعه و ماجرای ملاقات با پدر بیمارش و نقش استوارساقی می‌گوید. <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=SYuliZ8hYOU باقر مومنی در زندان قزل قلعه و ماجرای ملاقات با پدر بیمارش]</ref>

مسعود رجوی پس از این‌که به‌علت کارزار گسترده و فعالیت‌های برادرش اعدام نشد، در پیامی که ۳ اردیبهشت ۵۱ از زندان قزل‌قلعه ارسال کرد نوشت:

 

به‌عنوان یک مجاهد ناچیز و به اقتضای وظیفه انقلابی و انضباط تشکیلاتی خود را آماده کرده بودم تا ناچیزترین سرمایه خود یعنی جانم را به انقلاب این خلق بزرگ هدیه کنم تا به این ترتیب پیرو صدیقی برای قهرمانان و رزمندگان بزرگواری باشم که با جانبازی و نثار خون خود در ماه‌های اخیر ثابت کردند که خلق ما تصمیم قطعی را برای نجات زندگیش از تباهی گرفته است تصمیمی که بر اساس آن هر خلقی از لحظه‌ای که مرگ را بر تسلیم مرجح می‌داند شکست‌ناپذیر شده و پیروزیش تضمین می‌گردد. اما به‌دلیل منافع مادی و تبلیغاتی دیکتاتوری حاکم مخصوصاً در خارج از ایران فعلاً از این سعادت جاویدان محروم شده‌ام.

"تا پیروزی" وسیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون.

مسعود رجوی ـ ۳-۲-۱۳۵۱ زندان قزل قلعه<ref name=":3" />

آن روز بازجو که "دکتر جوان بود" خیلی ناراحت شد، شروع کرد با شلاق به من زدن، شلاق سیمی بود من هم با یک پیراهن بودم چون هوا گرم بود وقتی که شلاق را می‌‎زد پیراهن به بدنم می‎‌‌‌‌‌چسبید. گفت: "این مدرک بود تو پاره کردی "، گفتم: "دفتر خودم بود و کاغذ خودم، به تو چه که من آن را پاره کردم، رضاخان مرد و رفت، تو الان به خاطر یک شاه مرده در یک شعری که دیگری آن را گفته مرا بازجویی می‌کنی و کتک می‌‎زنی ؟!" خلاصه آن روز من عصبانی شدم و آن کاغذ را پاره کردم و او هم عصبانی شد و کتک مفصلی به من زد. در بازجویی‌ها بیشتر مرا تهدید می‌‎کردند و شکنجه روانی می‌دادند.»<ref name=":3" /></blockquote>مسعود رجوی در دفاعیاتش گفته است: رئیس زندان قزل‌قلعه می‌گوید همان‌طور که تابه‌حال گوسفند می‌کشتید با آنها رفتار کنید...<ref name=":5">[https://m.mojahedin.org/id/20283fb9-d081-4729-ab4b-4e41dbbf4fd1 مسعود رجوی و فراز و نشیبهای مبارزه با دو دیکتاتوری]</ref>

کتاب «قزل‌قلعه: زندان سرخ پهلوی» با تدوین یعقوب لطفی از سوی موزه عبرت منتشر شد. نویسنده کتاب «قزل‌قلعه: زندان سرخ پهلوی» را بر اساس مطالعات گسترده میدانی کتابخانه‌ای، استفاده از دیگر منابع چون سایت‌های اینترنتی، بهره‌برداری از ۱۲۰ هزار برگ سند منتشر شده از سوی مرکز بررسی اسناد تاریخی، بررسی خاطرات به جا مانده از زندانیان سیاسی رژیم پهلوی و انجام مصاحبه‌‌های شفاهی با مطلعان از وقایع این زندان و محبوسان آن تدوین کرده است.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/207021/خاطرات-زندانیان-زندان-قزل-قلعه-منتشر-شد کتاب «قزل قلعه: زندان سرخ پهلوی» با تدوین یعقوب لطفی از سوی موزه عبرت منتشر شد.]</ref>

تا سال ۱۳۵۰ قزل قلعه دائر بود ولی کم کم از کارایی افتاد. بخصوص که [[زندان اوین]] را هم ساخته بودند. یکی دو سال بعد از انقلاب آنرا ویران کردند و به تلی از خاک تبدیل شد. زمین‌های قسمت شمالی را هم به میدان میوه و تره بار تبدیل کردند که دو سوله بزرگ اصلی دارد. در یکی سبزی و صیفی جات می‌فروشند و دیگری مخصوص میوه است. قسمت‌های شمالی و جنوبی زمین‌های قزل‌قلعه به وسیله بزرگراه سرباز گمنام به دو نیمه تقسیم شده است.<ref name=":0" />