کاربر:Khosro/صفحه تمرین فضل‌الله زاهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

 

'''فضل‌الله زاهدی'''، (متولد ۱۲۷۱، همدان - درگذشته ۱۱ شهریور ۱۳۴۲، ژنو)، نظامی و سیاستمدار ایرانی، به‌دلیل رهبری [[کودتای ۲۸ مرداد|'''کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲''']] علیه دولت ملی '''[[دکتر محمد مصدق]]'''، یکی از تأثیرگذارترین و جنجالی‌ترین چهره‌های تاریخ معاصر ایران است. زاهدی، زاده همدان در خانواده‌ای مالک، پس از آموزش در مدرسه قزاق، به‌عنوان افسر ارتش در سرکوب '''[[نهضت جنگل]]''' و [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|'''کودتای ۱۲۹۹ رضاخان''']] مشارکت کرد و در دهه ۱۳۱۰ مناصب نظامی و سیاسی، از جمله فرماندهی شهربانی، را برعهده داشت. در ۱۳۳۲، با حمایت مالی و لجستیکی آمریکا و بریتانیا (عملیات آژاکس)، او کودتای ۲۸ مرداد را هدایت کرد، مصدق را عزل نمود و دیکتاتوری '''[[محمدرضا پهلوی]]''' را تثبیت کرد. در دوره نخست‌وزیری (۱۳۳۲–۱۳۳۴)، زاهدی با انعقاد قرارداد کنسرسیوم نفت، که صنعت نفت را از کنترل ملی خارج کرد، و سرکوب گسترده مخالفان، از جمله بازداشت و اعدام فعالان [[جبهه ملی ایران|'''جبهه ملی''']] و [[حزب توده ایران|'''حزب توده''']]، به رژیم پهلوی خدمت کرد. این اقدامات، او را به نمادی از خیانت به [[نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران|'''نهضت ملی شدن صنعت نفت''']] و سرکوب مردم تبدیل نمود. زاهدی با تقویت '''[[ساواک]]''' و تحکیم اقتدار شاه، پایه‌های استبداد پهلوی را مستحکم کرد، اما افزایش نفوذش، شاه را نگران ساخت. در ۱۳۳۴، تحت فشار شاه و آمریکا، زاهدی استعفا داد و به ژنو تبعید شد، جایی که در انزوا زیست و در ۱۳۴۲ درگذشت. میراث زاهدی، به‌عنوان عامل کودتا و تقویت دیکتاتوری، همچنان موضوع بحث‌های تاریخی است. برخی او را مجری سیاست‌های خارجی و دربار می‌دانند، در حالی که دیگران او را مسئول تضعیف دموکراسی و سرکوب ملت ایران می‌شناسند. این مقاله، با بررسی زندگی، نقش سیاسی، خدمات به رژیم پهلوی، و اقدامات زاهدی علیه مردم، به بررسی این چهره پیچیده می‌پردازد.<ref name=":0">[https://www.cafetarikh.com/news/48479/%D9%81%D8%B6%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%AF%D9%82-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF فضل‌الله زاهدی را جانشین مصدق می‌دانستند - سایت کافه تاریخ]</ref><ref name=":1">[http://tarikhirani.ir/fa/news/6423/%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%DB%B2%DB%B8-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%B4%D8%AF- صورت‌حساب کودتای ۲۸ مرداد کشف شد؟ - تاریخ ایرانی]</ref><ref name=":2">[https://www.sarpoosh.com/culture-thought/history-civilization/fazlollah-zahedi970116.html فضل‌الله زاهدی؛ از میدانداری در کودتا تا مرگ در تبعید - سایت سرپوش]</ref>

فضل‌الله زاهدی در دهه ۱۲۹۰ به‌عنوان افسر قزاق در سرکوب نهضت جنگل به رهبری [[میرزا کوچک خان جنگلی|'''میرزا کوچک‌خان''']] نقش داشت. او که در تیپ قزاق همدان خدمت می‌کرد، در عملیات نظامی علیه جنگلی‌ها در گیلان شرکت کرد و به دلیل شجاعتش در ۱۲۹۸ به درجه سرگردی ارتقا یافت. زاهدی در کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹، که به قدرت‌گیری [[رضاشاه پهلوی|'''رضاخان''']] منجر شد، به‌عنوان فرمانده بخشی از نیروهای قزاق در تهران مشارکت داشت. این اقدامات، او را به یکی از افسران مورد اعتماد رضاخان تبدیل کرد. در ۱۳۰۴، پس از تأسیس سلسله پهلوی، زاهدی به فرماندهی تیپ مستقل همدان منصوب شد و در سرکوب شورش‌های محلی در کردستان و لرستان نقش ایفا کرد. این خدمات، زمینه‌ساز ترقی سریع او در ارتش شد.<ref name=":0" />  

فضل‌الله زاهدی در اوایل دهه ۱۳۳۰، به دلیل اختلاف با دولت مصدق و نزدیکی به دربار، به گزینه‌ای کلیدی برای کودتا علیه دولت ملی تبدیل شد. منابع گزارش می‌دهند که او از ۱۳۳۱ با مأموران سیا و ام‌آی۶، از جمله کرمیت روزولت، در تماس بود و طرح کودتا (عملیات آژاکس) را با حمایت مالی و لجستیکی آمریکا و بریتانیا پیش برد. زاهدی، که در مجلس سنا منزوی شده بود، با شبکه‌ای از افسران ارتش، سیاستمداران مخالف مصدق، و گروه‌های اوباش مانند '''[[شعبان جعفری]]''' (شعبان بی‌مخ) هماهنگی کرد. او با وعده نخست‌وزیری، رهبری عملیات را پذیرفت و از مخفیگاه خود در تهران، دستورات را صادر می‌کرد. این برنامه‌ریزی، با هدف سرنگونی مصدق و بازگشت قدرت به شاه، نشان‌دهنده نقش محوری زاهدی در توطئه بود.  

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، علاوه بر حمایت خارجی، به همکاری گسترده دربار و عوامل داخلی وابسته بود، که فضل‌الله زاهدی در هماهنگی آن‌ها نقش کلیدی داشت. منابع گزارش می‌دهند که دربار پهلوی، به‌ویژه '''[[اشرف پهلوی]]''' و ملکه ثریا، با زاهدی در ارتباط بودند و او را به‌عنوان جایگزین مصدق ترویج می‌کردند. زاهدی با بهره‌گیری از شبکه‌ای از سیاستمداران مخالف، مانند احمد قوام و '''[[سید ضیاءالدین طباطبایی]]'''، و گروه‌های مذهبی، از جمله '''[[سید ابوالقاسم کاشانی]]'''، حمایت داخلی را جلب کرد. او همچنین با استفاده از اوباش سازمان‌یافته، مانند شعبان جعفری، فضای آشوب را در تهران ایجاد کرد که به توجیه دخالت نظامی کمک کرد. این همکاری‌ها، که با هدایت زاهدی انجام شد، نشان‌دهنده توانایی او در بسیج عوامل داخلی برای اجرای کودتا بود. با این حال، وابستگی او به دربار و گروه‌های فرصت‌طلب، وجهه‌اش را در میان ملی‌گرایان مخدوش کرد و او را به مهره‌ای در دست شاه و غرب تبدیل نمود.<ref name=":1" />  

زاهدی پس از ترک ایران، در ژنو ساکن شد و زندگی منزوی‌ای را در پیش گرفت. منابع نشان می‌دهند که او در تبعید، از سیاست ایران فاصله گرفت و بیشتر وقت خود را صرف مدیریت املاک شخصی و روابط خانوادگی کرد. پسرش، '''[[اردشیر زاهدی]]'''، که بعدها دیپلمات برجسته‌ای شد، در این دوره تنها ارتباط او با دربار پهلوی بود. زاهدی از نظر مالی تأمین بود، اما از نظر سیاسی منزوی شد و هیچ‌گاه در تصمیم‌گیری‌های رژیم پهلوی دخالت نکرد. او در محافل ایرانیان خارج از کشور نیز حضوری کم‌رنگ داشت و به‌تدریج از یادها رفت. منابع گزارش می‌دهند که زاهدی در تبعید، از نقش خود در کودتای ۲۸ مرداد دفاع می‌کرد، اما این ادعاها تأثیری بر وجهه مخدوش او نداشت.<ref name=":2" />  

== منابع ==

# فضل‌الله زاهدی؛ از میدانداری در کودتا تا مرگ در تبعید. سرپوش. <nowiki>https://www.sarpoosh.com/culture-thought/history-civilization/fazlollah-zahedi970116.html</nowiki> (سرپوش)