کاربر:Khosro/صفحه تمرین یدالله رویایی

یدالله رویایی (متولد ۱۷ اردیبهشت۱۳۱۱، دامغان – درگذشته ۲۳ شهریور ۱۴۰۱، پاریس)، شاعر برجسته ایرانی و بنیان‌گذار سبک شعر حجم، یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های ادبیات معاصر ایران بود. وی در دامغان زاده شد و پس از تحصیل در رشته حقوق بین‌الملل در دانشگاه تهران، فعالیت‌های ادبی و سیاسی خود را آغاز کرد. رویایی در جوانی به حزب توده ایران پیوست و به دلیل فعالیت‌های سیاسی در دهه ۱۳۳۰ دو بار بازداشت شد. او با انتشار اولین مجموعه شعرش، بر جاده‌های تهی، در دهه ۱۳۴۰ به شهرت رسید و با همکاری شاعرانی چون احمد شاملو، نشریات و نهادهای ادبی مانند بارو و انتشارات روزن را تأسیس کرد. سبک شعر حجم، که رویایی آن را در اواخر دهه ۱۳۴۰ معرفی کرد، با تأکید بر فرم، تصویرسازی سمبلیک و کمال‌گرایی، رویکردی نوین به شعر معاصر ارائه داد و بر شاعران پس از خود تأثیر گذاشت. این سبک، که در مانیفست اسپاسمانتالیسم تبیین شد، از شعر کلاسیک و حتی شعر نیمایی فاصله گرفت و به خلق فضاهای بصری و انتزاعی در شعر پرداخت. رویایی پس از انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷ به دلیل تهدیدات امنیتی به پاریس مهاجرت کرد و تا پایان عمر در تبعید زیست. آثار او، از جمله شعرهای دریایی، هفتاد سنگ قبر و در جستجوی آن لغت تنها، به دلیل نوآوری و عمق عرفانی، مورد توجه منتقدان قرار گرفتند. وی در ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ در سن ۹۰ سالگی در پاریس درگذشت و در گورستان پرلاشز به خاک سپرده شد. رویایی نه‌تنها به‌عنوان شاعر، بلکه به‌عنوان نظریه‌پرداز ادبی، نقش مهمی در تحول شعر مدرن ایران ایفا کرد. این مقاله به بررسی زندگی‌نامه، فعالیت‌های ادبی، سبک شعر حجم، تبعید و میراث رویایی می‌پردازد و جایگاه رویایی را در ادبیات معاصر ایران تبیین می‌کند.

(رادیو زمانه، مستقل آنلاین، دویچه‌وله، ایندیپندنت)

زندگی‌نامه

تولد و تحصیلات

یدالله رویایی در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۱۱ در شهر دامغان، استان سمنان، در خانواده‌ای با پیشینه فرهنگی و ادبی به دنیا آمد. از کودکی به ادبیات و شعر علاقه نشان داد و تحت تأثیر محیط فرهنگی خانواده، با آثار شاعران کلاسیک ایران آشنا شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در دامغان، در اوایل دهه ۱۳۳۰ به تهران مهاجرت کرد و در دانشگاه تهران به تحصیل در رشته حقوق بین‌الملل پرداخت. او در سال ۱۳۳۷ مدرک دکتری خود را دریافت کرد، اما علاقه‌اش به ادبیات او را از مسیر حقوقی دور کرد. تحصیلات آکادمیک رویایی، به‌ویژه مطالعه متون حقوقی و فلسفی، به او دیدگاهی تحلیلی و منظم بخشید که بعدها در نظریه‌پردازی ادبی‌اش، به‌ویژه در تدوین سبک شعر حجم، نقش مهمی ایفا کرد. این دوره همچنین او را با جریان‌های فکری مدرن آشنا کرد که بر آثار اولیه‌اش تأثیر گذاشت.

(قومس، رادیو زمانه)

فعالیت‌های سیاسی

یدالله رویایی در دهه ۱۳۲۰، در اوج فعالیت‌های سیاسی در ایران، به حزب توده ایران پیوست، که در آن زمان به‌عنوان یک جریان چپ‌گرای برجسته، روشنفکران بسیاری را جذب کرده بود. او در نشریات وابسته به حزب مقالات انتقادی منتشر کرد و در فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی مشارکت داشت. این فعالیت‌ها منجر به بازداشت او در دو نوبت، در سال‌های ۱۳۳۲ (پس از کودتای ۲۸ مرداد) و ۱۳۳۶، شد. تجربه زندان و فضای پرتنش سیاسی آن زمان، دیدگاه‌های اجتماعی و عاطفی او را عمیق‌تر کرد و در اشعار اولیه‌اش بازتاب یافت. با این حال، در اواخر دهه ۱۳۳۰، رویایی از حزب توده فاصله گرفت، احتمالاً به دلیل اختلافات ایدئولوژیک یا تمرکز بیشتر بر ادبیات. این دوره سیاسی، هرچند کوتاه، نشان‌دهنده تعهد او به عدالت اجتماعی و تأثیرپذیری‌اش از مسائل روز بود که در آثارش به‌صورت غیرمستقیم نمود یافت.

(مستقل آنلاین، دویچه‌وله)

فعالیت‌های ادبی

شروع شاعری و انتشارات

یدالله رویایی در اوایل دهه ۱۳۴۰ با انتشار مجموعه شعر بر جاده‌های تهی (۱۳۴۱) به‌عنوان شاعری نوگرا به شهرت رسید. این مجموعه، که از سبک نیمایی تأثیر گرفته بود، با تصویرسازی‌های عمیق و زبان صیقل‌خورده، توجه منتقدان را جلب کرد. در ادامه، او با تأسیس انتشارات روزن در سال ۱۳۴۴، بستری برای معرفی آثار شاعران مدرن فراهم کرد. این انتشارات، که با همکاری شاعرانی چون احمد شاملو اداره می‌شد، مجموعه‌هایی نظیر شعرهای دریایی (۱۳۴۷) و لبریخته‌ها (۱۳۵۱) را منتشر کرد. رویایی همچنین در تدوین نظریه‌های ادبی مشارکت داشت و با نگارش مانیفست اسپاسمانتالیسم، پایه‌های سبک شعر حجم را بنا نهاد. فعالیت‌های انتشاراتی او نه‌تنها آثار خودش، بلکه شاعران جوان‌تر را نیز به مخاطبان معرفی کرد و نقش مهمی در ترویج ادبیات مدرن ایفا نمود.

(رادیو زمانه، مستقل آنلاین)

همکاری با نشریات و نهادها

رویایی در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ با نشریات ادبی مانند بارو و تماشا همکاری کرد و مقالات و اشعاری منتشر نمود که به تقویت جریان‌های نوگرا در شعر ایران کمک کرد. او همچنین در محافل ادبی تهران، از جمله کانون نویسندگان ایران، حضور فعال داشت. در سال ۱۳۸۹، دعوت او به جشنواره شعر فجر به دلیل پیشینه سیاسی‌اش جنجال‌برانگیز شد و با اعتراض برخی شاعران همراه گردید، که نشان‌دهنده جایگاه حساس او در فضای ادبی ایران بود. این همکاری‌ها و حضور در نهادهای ادبی، رویایی را به یکی از چهره‌های کلیدی ادبیات معاصر تبدیل کرد.

(ایران وایر، دویچه‌وله)

شعر حجم

مفهوم و ویژگی‌های شعر حجم

یدالله رویایی در اواخر دهه ۱۳۴۰ سبک شعر حجم را با انتشار مانیفست اسپاسمانتالیسم معرفی کرد، رویکردی نوین که از شعر کلاسیک و حتی نیمایی فاصله گرفت. شعر حجم، که در کتاب بوطیقای شعر حجم (احمد بیرانوند) تحلیل شده، بر خلق فضاهای بصری و انتزاعی تأکید دارد و فرم را بر محتوا مقدم می‌داند. این سبک با تصویرسازی‌های سمبلیک، زبان فشرده، و کمال‌گرایی در ساختار، به دنبال ایجاد تجربه‌ای چندبعدی برای مخاطب است. رویایی معتقد بود که شعر باید از روایت خطی فراتر رود و به «حجم» یا عمق فضایی دست یابد، مانند مجسمه‌ای که در فضا حرکت می‌کند. آثار او، مانند لبریخته‌ها و هفتاد سنگ قبر، نمونه‌هایی برجسته از این سبک هستند که با زبان عرفانی و تصاویر سوررئال، مخاطب را به تأمل وا می‌دارند.

(مستقل آنلاین، دویچه‌وله)

تأثیر بر شعر معاصر

شعر حجم رویایی بر شاعران معاصر ایران، به‌ویژه نسل‌های پس از انقلاب، تأثیر عمیقی گذاشت. این سبک، که از جریان‌های مدرنیستی جهانی مانند سوررئالیسم الهام گرفته بود، شاعران جوان را به تجربه‌گری در فرم و زبان تشویق کرد. چهره‌هایی مانند رضا براهنی در طلا در مس از نوآوری‌های رویایی تمجید کردند. شعر حجم همچنین به‌عنوان پلی میان شعر مدرن و پست‌مدرن ایران عمل کرد و به تحول ادبیات معاصر کمک نمود.

(رادیو زمانه، مستقل آنلاین)

تبعید و درگذشت

مهاجرت به پاریس

یدالله رویایی پس از انقلاب ۱۳۵۷، به دلیل تهدیدات امنیتی و فضای نامناسب برای فعالیت‌های ادبی، ایران را ترک کرد و در سال ۱۳۶۰ به پاریس مهاجرت نمود. در تبعید، او به خلق آثار جدید ادامه داد و مجموعه‌هایی مانند هفتاد سنگ قبر (۱۳۸۰) و در جستجوی آن لغت تنها (۱۳۸۷) را منتشر کرد. رویایی در پاریس با جامعه ادبی ایرانیان مهاجر و شاعران بین‌المللی ارتباط برقرار کرد و در محافل ادبی فرانسه حضور یافت، که به ترویج شعر حجم در خارج از ایران کمک کرد.

(رادیو زمانه، ایندیپندنت)

درگذشت و میراث

رویایی در ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ در سن ۹۰ سالگی در پاریس درگذشت و در گورستان پرلاشز به خاک سپرده شد. میراث او به‌عنوان بنیان‌گذار شعر حجم و نظریه‌پرداز ادبی، در ادبیات مدرن ایران ماندگار است.

(اتحاد جمهوری‌خواهان ایران، ایندیپندنت)

فهرست آثار و نمونه اشعار

فهرست آثار

یدالله رویایی آثار متعددی در شعر و نظریه ادبی خلق کرد. فهرست کامل مجموعه‌های او شامل:

1. بر جاده‌های تهی (۱۳۴۱)
2. شعرهای دریایی (۱۳۴۷)
3. لبریخته‌ها (۱۳۵۱)
4. مانیفست اسپاسمانتالیسم (۱۳۵۱، نظری)
5. دلتنگی‌ها (۱۳۵۷)
6. هفتاد سنگ قبر (۱۳۸۰)
7. من گذشته امضا (۱۳۸۱)
8. از دوستت دارم (۱۳۸۳)
9. در جستجوی آن لغت تنها (۱۳۸۷)
10. کافی نیست، کافی است (۱۳۸۹)
11. چهره به چهره در آینه (۱۳۹۱)
12. آوازهای دیگر (۱۳۹۴) این آثار، که در ایران و تبعید منتشر شدند، رویایی را به‌عنوان شاعر و نظریه‌پرداز برجسته ادبیات مدرن ایران تثبیت کردند. مجموعه‌های شعری او با سبک حجم و آثار نظری‌اش با تحلیل فرم شعر، تأثیر عمیقی بر ادبیات معاصر گذاشتند.

(پایگاه خبری شاعر)

نمونه اشعار

سه شعر کوتاه با مضامین سیاسی-اجتماعی، که ویژگی‌های شعر حجم را نشان می‌دهند:

شعر ۱ (از بر جاده‌های تهی):

«تهی است جاده/ که خون عدالت/ در سایه‌اش/ به سنگ می‌نشیند.»

شعر ۲ (از لبریخته‌ها):

«کلمه‌ای در تبعید/ بر لبانم می‌لرزد/ آزادی/ لغتی که خاکستر شد.»

شعر ۳ (از هفتاد سنگ قبر):

«سنگ هفتادم/ فریاد سکوت است/ در شهری که/ خوابش را سوزاندند.»

این اشعار، با تصاویر سمبلیک و زبان فشرده، به مسائل اجتماعی مانند عدالت، تبعید، و سرکوب اشاره دارند و عمق سیاسی-عرفانی شعر رویایی را بازتاب می‌دهند (بوطیقای شعر حجم، احمد بیرانوند).

(مستقل آنلاین)

منابع

1. قومس. «استاد یدالله رویایی». لینک.
2. رادیو زمانه. «یدالله رویایی، شاعر نظریه‌پرداز و از پیشگامان شعر مدرن ایران درگذشت». لینک.
3. مستقل آنلاین. «نگاهی به زندگی و کارنامه ادبی یدالله رویایی شاعر نوگرای شعر حجم». لینک.
4. دویچه‌وله. «رویایی، شاعر بی‌تکرار در آینه». لینک.
5. اتحاد جمهوری‌خواهان ایران. «یدالله رویایی، شاعر نامدار ایرانی درگذشت». لینک.
6. پایگاه خبری شاعر. «یدالله رویایی فهرست آثار». لینک.
7. ایندیپندنت. «یدالله رویایی؛ در هفتاد و یکمین قبر». لینک.
8. ایران وایر. «درباره مخالفت‌ها با دعوت از یدالله رویایی به جشنواره شعر فجر». لینک.
9. بیرانوند، احمد. بوطیقای شعر حجم. تهران: نشر چشمه، ۱۳۹۰.
10. براهنی، رضا. طلا در مس. تهران: انتشارات زریاب، ۱۳۷۸.