کاربر:Poori/صفحه تمرین ۳

نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سپتامبر ۱۹۸۵ (شهریور ۱۳۶۴ خورشیدی) بر اساس دستور روح‌الله خمینی تأسیس شد و به عنوان شاخه هوایی این سازمان، مسئولیت عملیات حمایتی هوایی را بر عهده گرفت. این نیرو تا اکتبر ۲۰۰۹ (مهر ۱۳۸۸) فعال بود و سپس با ادغام بخش‌های موشکی و فضایی به نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تغییر نام یافت.

تشکیل و ساختار اولیه

نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۱۷ سپتامبر ۱۹۸۵ (۲۶ شهریور ۱۳۶۴ خورشیدی) بر اساس فرمان آیت‌الله روح‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، تأسیس شد.[1] این فرمان، تشکیل سه شاخه زمینی، دریایی و هوایی را برای سپاه پاسداران الزامی کرد تا ساختار موازی با ارتش ایجاد شود.[2] ستاد اولیه در تهران مستقر گردید و نیرو با پرسنل محدود و تجهیزات ابتدایی، بر عملیات حمایتی مانند حمل‌ونقل و شناسایی تمرکز داشت.[3]

در سال‌های نخست، این واحد از هواپیماهای قدیمی مانند F-5 و هلیکوپترهای بل ۲۰۶ که از انبارهای ارتش یا منابع خارجی به دست آمده بودند، استفاده می‌کرد.[4] نقش آن در جنگ ایران-عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) عمدتاً به پشتیبانی لجستیکی محدود می‌شد و تخمین زده می‌شود که حدود ۵۰۰۰ پرسنل در آن خدمت می‌کردند.[5]

تکامل و تغییرات ساختاری

پس از جنگ، نیروی هوایی سپاه در دهه ۱۹۹۰ بر گسترش ناوگان تمرکز کرد. در سال ۱۹۹۱، هواپیماهای سوخو-۲۴ از عراق به دست آمد و به ناوگان اضافه شد.[3] این نیرو در عملیات‌های داخلی مانند کنترل اعتراضات و مرزبانی نقش ایفا کرد و در سال ۱۹۹۷، برنامه‌هایی برای تولید هلیکوپترهای بومی مانند شاهد آغاز شد.[6]

توسعه تجهیزات شامل خرید محدود از روسیه و بازسازی هواپیماهای قدیمی بود، اما محدودیت‌های تحریم‌ها بر پیشرفت تأثیر گذاشت.[4] تا سال ۲۰۰۸، ناوگان شامل حدود ۴۰ هواپیمای جنگنده و هلیکوپتر بود که در رزمایش‌های منطقه‌ای استفاده می‌شد.[7] تغییر نام به نیروی هوافضا در ۸ اکتبر ۲۰۰۹ (۱۶ مهر ۱۳۸۸) رخ داد و مسئولیت‌های آن را به حوزه‌های موشکی و فضایی گسترش داد.[8]

فرماندهان کلیدی

فرماندهی نیروی هوایی سپاه از ابتدای تأسیس توسط افرادی با زمینه‌های مهندسی و نظامی بر عهده بود. موسی رفان، مهندس برق، از ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۰ (۱۳۶۴ تا ۱۳۶۹) اولین فرمانده بود و بر سازماندهی اولیه نظارت داشت.[9][3]

حسین دهقان از ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ (۱۳۶۹-۱۳۷۰) خدمت کرد و بعداً به سمت‌های بالاتر مانند وزارت دفاع رسید.[9][10] محمدحسین جلالی از ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۷ (۱۳۷۰-۱۳۷۶) بر نوسازی ناوگان تمرکز نمود.[9][6]

محمدباقر قالیباف از ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ (۱۳۷۶-۱۳۷۸) فرمانده بود و برنامه‌های هلیکوپتری را پیش برد؛ او سپس به فرماندهی نیروی انتظامی منتقل شد.[9][11] احمد کاظمی از ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ (۱۳۷۹-۱۳۸۲) بر عملیات جنگی نظارت داشت و در سانحه هوایی کشته شد.[9][12]

محمدرضا زاهدی به طور موقت در ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) جانشین شد.[9] حسین سلامی از ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۹ (۱۳۸۴-۱۳۸۸) فرمانده بود و تغییر نام به هوافضا در دوران او رخ داد.[9][8] این فرماندهان عمدتاً از نسل جنگ ایران-عراق بودند و بر استقلال عملیاتی نیرو تأکید داشتند.[5]

منابع

[1] Donya-e-Eqtesad, "فرماندهان کل سپاه از ابتدا تا امروز چه کسانی بودند؟," April 22, 2021. https://donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3758289

[2] Rokna News, "سپاه پاسداران چگونه تأسیس شد ؟ / ماجرای چهار گروه مسلح در یک نشست محرمانه," April 21, 2024. https://www.rokna.net/بخش-اخبار-سیاسی-74/990346

[3] Akharin Khabar, "فرماندهان نیروی هوافضای سپاه از ابتدا تاکنون," June 19, 2016. https://akharinkhabar.ir/politics/2755906

[4] Key.Aero, "Iran's air power on display," December 27, 2018. https://www.key.aero/article/irans-air-power-display

[5] U.S. Congress, "S.Hrg. 111-746 — U.S. POLICY TOWARDS THE ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN," 2009. https://www.congress.gov/event/111th-congress/senate-event/LC4988/text

[6] Rulers.org, "Index Q," accessed September 2025. https://rulers.org/indexq.html

[7] CSIS, "Iran's Rocket and Missile Forces and Strategic Options," 2014. https://www.csis.org/files/publication/141007_Iran_Rocket_Missile_forces.pdf

[8] CSIS, "Iran and the Gulf Military Balance - I," July 11, 2012. https://www.csis.org/files/publication/120711_Iran_Gulf_MilBal.pdf

[9] Mizan Online, "فرماندهان نیروی هوافضای سپاه از ابتدای تاسیس تا کنون را بشناسید," June 19, 2016. https://www.mizanonline.ir/fa/news/187547

[10] Pezhvak Iran, "مجلس شورای فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی," accessed September 2025. https://www.pezhvakeiran.com/maghaleh-101416.html

[11] Rulers.org, "Index J," accessed September 2025. https://rulers.org/indexj.html

[12] Council on Foreign Relations, "The Islamic Revolutionary Guard Corps (IRGC)," updated 2025. https://www.cfr.org/backgrounder/irans-revolutionary-guards