کاربر:Poori/صفحه تمرین۲

مقدمه

اتهام «محاربه» یکی از مفاهیم کلیدی در فقه اسلامی و قوانین جزایی برخی کشورهای اسلامی، به ویژه جمهوری اسلامی ایران، است. این اتهام که ریشه در متون دینی و حقوقی دارد، اغلب به معنای «جنگیدن با خدا و رسول او» تفسیر می‌شود و مجازات‌های سنگینی مانند اعدام، صلیب‌کشی، قطع عضو یا تبعید را به همراه دارد. در ایران، این اتهام از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ به بعد، به ابزاری برای سرکوب مخالفان سیاسی، معترضان و گروه‌های اقلیت تبدیل شده است. این مقاله به بررسی معنای لغوی، قرآنی، فقهی و حقوقی این مفهوم می‌پردازد و نقش آن در حذف مخالفان رژیم ایران را تحلیل می‌کند. همچنین، مخالفت‌های فقهی با کاربرد سیاسی آن و گروه‌های بیشترین آسیب‌دیده را مورد بحث قرار می‌دهد.

معنای لغوی محاربه

واژه «محاربه» (Moharebeh در انگلیسی) از ریشه عربی «حرب» (ḥarb) به معنای «جنگ» یا «جنگ‌ها» مشتق شده است. این ریشه به معنای «خشمگین شدن» یا «عصبانی شدن» نیز اشاره دارد [1]. در لغت‌نامه‌های عربی و انگلیسی، محاربه اغلب به عنوان «جنگ غیرقانونی» یا «دزدی دریایی» تعریف می‌شود. برای مثال، در Definitions.net، آن را معادل «حرابه» (Hirabah) دانسته که به معنای «جنگ غیرقانونی» یا «دزدی مسلحانه» است و از ریشه «حرب» به معنای خشم و غارت می‌آید [2].

در بررسی چند لغت‌نامه مختلف:

• در Wiktionary، محاربه (muharebe در ترکی عثمانی) از عربی «محاربة» (muḥāraba) مشتق شده و به معنای «جنگیدن» یا «مبارزه» است [3].
• در Oxford Islamic Studies (از طریق Oxford Reference)، محارب (Muharib) به فردی اشاره دارد که علیه خدا و جامعه جنگ می‌کند، اغلب با مجازات‌های حدی همراه است [4].
• در Britannica، محاربه (muharibah) به عنوان یک جرم در حقوق اسلامی تعریف شده که شامل دزدی مسلحانه یا اقدامات تروریستی است [5].
• در منابع فارسی-انگلیسی مانند Medium، آن را «دشمنی با خدا» ترجمه کرده‌اند که جرمی علیه خداوند است و مجازات مرگ دارد [6].

این تعاریف نشان‌دهنده جنبه‌های لغوی گسترده‌ای است که از جنگ فیزیکی تا اقدامات معنوی علیه秩序 دینی را شامل می‌شود.

مفهوم محاربه در قرآن

مفهوم محاربه عمدتاً بر پایه آیه ۳۳ سوره مائده (آل عمران) در قرآن کریم بنا شده است. این آیه بیان می‌کند: «إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ۚ ذَٰلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا ۖ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ» (ترجمه: مجازات کسانی که با خدا و رسول او می‌جنگند و در زمین فساد می‌کنند، این است که کشته شوند یا به دار آویخته شوند یا دست و پای‌شان از مخالف قطع شود یا تبعید شوند. این خواری آن‌ها در دنیا است و در آخرت عذابی بزرگ دارند) [7] (سوره مائده، آیه ۳۳).

این آیه که به «آیه حرابه» معروف است، مجازات‌هایی مانند اعدام، صلیب‌کشی، قطع عضو از مخالف یا تبعید را برای کسانی که «با خدا و رسول او می‌جنگند» و «فساد در زمین» می‌کنند، تجویز می‌کند. تفسیرها نشان می‌دهد که این آیه پس از حادثه‌ای در زمان پیامبر اسلام نازل شده، جایی که گروهی از قبیله بنی‌عرینه مسلمان‌نما شدند، اموال را غارت کردند و چوپانی را کشتند [8]. برخی مفسران مانند علمای شیعه و سنی، آن را محدود به دزدی مسلحانه در بیابان می‌دانند، در حالی که دیگران آن را به اقدامات تروریستی یا شورش علیه حکومت اسلامی گسترش می‌دهند [9]. آیه دیگری که مرتبط است، آیه ۲۷۹ سوره بقره است که به «حرب» (جنگ) با خدا اشاره دارد، اما مستقیماً به محاربه مربوط نیست (سوره بقره، آیه ۲۷۹) [10].

محاربه در فقه اسلامی

در فقه اسلامی، محاربه (یا حرابه) به عنوان یک جرم حدی (مجازات ثابت قرآنی) طبقه‌بندی می‌شود و شامل اقدامات مسلحانه علیه امنیت عمومی مانند دزدی بزرگراهی، ترور، آتش‌زدن یا مسموم کردن منابع آب است [11]. علمای کلاسیک مانند حنفی‌ها، مالکی‌ها و شیعیان دوازده‌امامی، مجازات‌ها را بر اساس شدت جرم تعیین می‌کنند: اعدام برای قتل، صلیب‌کشی برای قتل و غارت، قطع عضو برای غارت بدون قتل، و تبعید برای ترساندن بدون آسیب [12]. در عربستان سعودی، آن را به دزدی مسلحانه محدود کرده‌اند و توبه قبل از دستگیری می‌تواند مجازات را لغو کند [13]. با این حال، در ایران، تفسیر گسترده‌تری دارد و شامل عضویت در گروه‌های مسلح مخالف یا حمایت از کودتا می‌شود [14].

محاربه در قوانین ایران

در قانون مجازات اسلامی ایران (مصوب ۱۳۹۲)، محاربه در ماده ۲۷۹ تعریف شده است: «محاربه عبارت است از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد» [15]. مواد ۱۸۳ تا ۱۹۶ قانون جزایی آن را گسترش می‌دهد و شامل عضویت در گروه‌های مسلح، حمایت از گروه‌های مخالف مسلح یا پذیرش پست در دولت کودتا می‌شود [16]. مجازات اصلی اعدام است، اما قاضی می‌تواند گزینه‌های دیگر قرآنی را انتخاب کند. این اتهام اغلب با «افساد فی‌الارض» (فساد در زمین) ترکیب می‌شود که جرمی مشابه است [17].

استفاده از اتهام محاربه برای سرکوب مخالفان

رژیم ایران از اتهام محاربه برای حذف مخالفان در سطوح اجتماعی و سیاسی استفاده کرده است. پس از انقلاب ۱۹۷۹، ده‌ها مقام سابق شاهنشاهی به این اتهام اعدام شدند [18]. در دهه‌های اخیر، آن را علیه معترضان، اقلیت‌ها و مخالفان سیاسی اعمال کرده‌اند. برای مثال، در اعتراضات ۲۰۰۹ (جنبش سبز)، افراد مانند محمدامین ولیان و عبدالرضا قنبری به محاربه محکوم شدند [19]. در اعتراضات ۲۰۲۲ (پس از مرگ مهسا امینی)، حداقل ۴۳ نفر به محاربه یا افساد فی‌الارض محکوم شدند و حداقل چهار نفر اعدام شدند، مانند محسن شکاری و مجیدرضا رهنورد [20]. سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل و سازمان ملل این را «ابزاری سیاسی برای محرومیت از زندگی» می‌دانند و محاکمات را ساختگی و مبتنی بر اعترافات اجباری توصیف کرده‌اند [21]. این اتهام در سطوح اجتماعی (معترضان عادی) و سیاسی (رهبران مخالف مانند میرحسین موسوی که متهم اما محاکمه نشد) اعمال شده و منجر به شکنجه، اعدام و قتل‌های فراقضایی شده است [22].

بیشترین کشتار با اتهام محاربه از کدام گروه سیاسی

بیشترین کشتار با اتهام محاربه در ایران علیه گروه‌های اقلیت قومی و سیاسی مخالف مانند کردها، بلوچ‌ها و سازمان مجاهدین خلق (MEK) بوده است. گزارش‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که اقلیت‌های قومی بیش از حد در آمار اعدام‌ها نمایندگی دارند: در ۲۰۲۴، اقلیت‌ها (کردها، بلوچ‌ها، عرب‌ها) بیش از نیمی از اعدام‌ها را تشکیل می‌دادند، اغلب به اتهام محاربه یا افساد فی‌الارض [23]. سازمان مجاهدین خلق بیشترین آسیب را دیده، با هزاران اعدام در دهه ۱۹۸۰، از جمله کشتار ۱۹۸۸ که هزاران زندانی سیاسی به محاربه محکوم و اعدام شدند [24]. در اعتراضات اخیر، معترضان عادی (نه گروه خاص) بیشترین محکومیت‌ها را داشته‌اند، اما گروه‌های مسلح کرد مانند PJAK و بلوچ‌ها (به اتهام جدایی‌طلبی) همچنان بیشترین اعدام‌ها را تجربه می‌کنند [25].

مخالفت‌های فقهی و روحانیون با کاربرد محاربه

هرچند برخی علما مانند آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی fatwaهایی در حمایت از کاربرد محاربه علیه تهدیدکنندگان رهبر صادر کرده‌اند [26]، مخالفت‌های فقهی نیز وجود دارد. علمای شیعه مانند حسین کاظمینی بروجردی خود به محاربه متهم شدند و کاربرد سیاسی آن را محکوم کردند [27]. کارشناسان فقهی ایرانی اساس قرآنی محکومیت‌های محاربه را زیر سؤال برده‌اند و می‌گویند آیه ۳۳ مائده محدود به دزدی مسلحانه است، نه اعتراضات سیاسی [28]. در گزارش‌های سازمان ملل، علما تفسیرهای متفاوت قرآنی را برجسته کرده‌اند که مجازات مرگ را برای جرایم سیاسی رد می‌کنند [29]. همچنین، پیشنهادهایی برای تغییر مجازات محاربه برای حفظ امنیت عمومی وجود دارد، با تأکید بر تفسیر محدودتر آیه [30].

نتیجه‌گیری

اتهام محاربه، از یک مفهوم قرآنی برای حفظ امنیت عمومی، به ابزاری برای سرکوب در ایران تبدیل شده است. این کاربرد سیاسی منجر به نقض حقوق بشر گسترده شده و نیاز به بازنگری فقهی و حقوقی دارد. مخالفت‌های داخلی و بین‌المللی می‌تواند به محدود کردن سوءاستفاده از آن کمک کند.

لیست منابع

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
2. https://www.definitions.net/definition/Moharebeh
3. https://en.wiktionary.org/wiki/muharebe
4. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100205678
5. https://www.britannica.com/topic/muharibah
6. https://medium.com/@ruialves/what-is-the-meaning-of-moharebeh-under-sharia-law-7b1308ccde37
7. https://quran.com/5/33
8. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
9. https://feqh.semnan.ac.ir/article_8709.html?lang=en
10. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
11. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
12. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
13. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
14. https://www.refworld.org/legal/legislation/natlegbod/1991/fa/115464
15. https://www.refworld.org/legal/legislation/natlegbod/1991/fa/115464
16. https://en.wikipedia.org/wiki/Moharebeh
17. https://iranhr.net/en/articles/4725/
18. https://en.wikipedia.org/wiki/Moharebeh
19. https://en.wikipedia.org/wiki/Moharebeh
20. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-63949566
21. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2021/10/iran-death-penalty-used-political-tool-un-expert
22. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2025/09/iran-over-1000-people-executed-as-authorities-step-up-horrifying-assault-on-right-to-life/
23. http://iranprimer.usip.org/blog/2025/feb/25/report-executions-minorities-iran-2024
24. https://en.wikipedia.org/wiki/Moharebeh
25. https://www.ecpm.org/app/uploads/2025/02/Annual-Report-on-the-Death-Penalty-in-Iran-2024.pdf
26. https://en.irna.ir/news/85876243/Anyone-threatening-Leader-is-guilty-of-moharebeh-Ayatollah
27. https://en.wikipedia.org/wiki/Moharebeh
28. https://www.iranintl.com/en/202212117200
29. https://cdn.penalreform.org/wp-content/uploads/2015/07/Sharia-law-and-the-death-penalty.pdf
30. https://journalisslp.com/index.php/isslp/article/download/257/581/1915