|
|
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] | | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] |
| {{Infobox newspaper | | {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده |
| | name = حبل‌المتین | | | نام = فریدون آدمیت |
| | school = | | | تصویر = فریدون آدمیت؛1.jpg |
| | logo = | | | توضیح تصویر = فریدون آدمیت، تاریخ‌نگار ایرانی |
| | logo_size =
| | | نام اصلی = |
| | logo_alt = | | | زمینه فعالیت = تاریخ‌نگاری، دیپلماسی، پژوهش تاریخ معاصر ایران |
| | image = | | | ملیت = |
| | image_size = | | | تاریخ تولد = ۲۳ مرداد ۱۲۹۹ شمسی |
| | image_alt = روزنامه حب‌المتین؛1.jpg | | | محل تولد = تهران، ایران |
| | caption = شماره اول روزنامه حبل‌المتین، کلکته، ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ ه.ق
| | | والدین = |
| | motto = | | | تاریخ مرگ = ۱۰ فروردین ۱۳۸۷ شمسی |
| | type = روزانه (نسخه تهران)؛ هفتگی (نسخه کلکته)؛ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اخباری | | | محل مرگ = تهران، ایران |
| | format = دو ستونی؛ ابتدا چاپ سنگی، سپس حروفی؛ ۱۲–۲۴ صفحه (قطع وزیری بزرگ) | | | علت مرگ = |
| | owner =
| | | محل زندگی = |
| | founder = سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (مؤیدالاسلام)
| | | مدفن = بهشت زهرا، مقبره خانوادگی |
| | publisher = مطبوعه حبل‌المتین (کلکته)؛ مطبوعه فاروس (تهران) | | | پیشه = تاریخ‌نگار، دیپلمات، پژوهشگر تاریخ مشروطیت |
| | president = — | | | سال‌های نویسندگی = |
| | editor = سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (کلکته)؛ سید حسن کاشانی (تهران) | | |سبک نوشتاری = تاریخ‌نگاری تحلیلی-انتقادی، آکادمیک |
| | chiefeditor = | | |کتاب‌ها = امیرکبیر و ایران؛ ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران؛ فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت؛ اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده؛ اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی و … |
| | depeditor = | | | علت شهرت = پدر تاریخ‌نگاری نوین ایران، بنیانگذار روش تحلیلی-انتقادی در تاریخ‌نگاری معاصر ایران |
| | assoceditor = فرخ‌سلطان (دختر مؤیدالاسلام، دبیر ثانی) | | | تحصیلات = دکترای تاریخ و فلسفه سیاسی |
| | maneditor = | | |دانشگاه = دانشگاه تهران؛ مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن (LSE) |
| | generalmanager = | | | استاد = |
| | newseditor = | | | تأثیرگذاشته بر = |
| | managingeditordesign = | | | گفتاورد = |
| | campuseditor = | | |اندازه تصویر=260پیکسل}} |
| | campuschief = | | '''فریدون آدمیت'''، (متولد سال ۱۲۹۹، تهران - درگذشته ۱۰ فروردین ۱۳۸۷، تهران) تاریخ‌نگار ایرانی فرزند عباسقلی خان قزوینی بود که در فعالیت‌های سیاسی دوران قاجار نقش داشت و بنیانگذار جامعه آدمیت بود. فریدون آدمیت تحصیلات ابتدایی خود را در [[دارالفنون]] گذراند و در سال ۱۳۲۱ از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. پایان‌نامه او درباره [[امیرکبیر|میرزا تقی خان امیرکبیر]] بود که بعدها به کتابی مهم تبدیل شد. وی در سال ۱۳۱۹ به وزارت امور خارجه پیوست و سمت‌هایی مانند دبیر سفارت ایران در لندن، نماینده در [[سازمان ملل متحد]]، و سفیر در لاهه و هند را بر عهده گرفت. فریدون آدمیت در سال ۱۳۴۴ بازنشسته شد تا به پژوهشهای تاریخی بپردازد. آثار او عمدتاً بر تاریخ [[جنبش مشروطه ایران]]، اندیشه‌های روشنفکران مانند [[میرزا آقاخان کرمانی]]، میرزا فتحعلی آخوندزاده و [[عبدالرحیم طالبوف تبریزی|میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی]] تمرکز دارند. کتاب‌هایی نظیر «امیرکبیر و ایران»، «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت»، و «ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران» از جمله کارهای کلیدی او هستند که تاریخ‌نگاری تحلیلی-انتقادی را معرفی کردند. روش وی بر پایه منابع اولیه، تحلیل علل و عوامل، و تأکید بر تحول فکری بود. فریدون آدمیت تاریخ را به عنوان ابزاری برای ترقی تفکر و شناخت جریان‌های اجتماعی می‌دید و بر ارزش‌های عقلی و آزادی تأکید داشت. وی منتقدان زیادی از طیف‌های مذهبی، غیرمذهبی، چپ‌گرا و اقلیت‌هایی مانند بهاییان داشت که او را به تحریف منابع یا توطئه‌باوری متهم می‌کردند. با این حال، جایگاه او به عنوان پدر تاریخ‌نگاری نوین ایران تثبیت شده است و آثارش تأثیر عمیقی بر نسل‌های بعدی گذاشته‌اند. آدمیت در دوران بازنشستگی، زندگی منزوی داشت و از فشارهای سیاسی رنج برد، اما تا پایان بر اصول سکولار و دموکراتیک پایبند ماند. فریدون آدمیت در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۳۸۷، در تهران درگذشت. میراث او شامل ارتقای تکنیک تاریخ‌نگاری و برجسته کردن نقش روشنفکران در نهضت مشروطیت است.<ref name=":0">[https://anthropologyandculture.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%D9%88%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D9%85%D9%8A%D8%AA-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A/ درباره فریدون آدمیت: وفادار به متن تاریخ - انسان‌شناسی و فرهنگ]</ref><ref name=":1">[https://www.naakojaaketab.com/post/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B3%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%AA زندگینامه و معرفی سه عنوان از کتاب‌های فریدون آدمیت - ناکجا کتاب]</ref><ref name=":2">[https://ensani.ir/fa/article/9847/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%AA زندگی و اندیشه فریدون آدمیت - پرتال جامع علوم انسانی]</ref><ref name=":3">[https://hawzah.net/fa/Article/View/84951/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%AA نگاهی منتقدانه به زندگی، تاریخ نگاری و اندیشه سیاسی فریدون آدمیت - حوزه نت]</ref><ref name=":4">[https://bukharamag.com/1387.03.2954.html به یاد دکتر فریدون آدمیت - مجله بخارا]</ref><ref name=":5">[https://www.radiofarda.com/a/o2_admiyat/441291.html فريدون آدميت؛ مشروطه و تاریخ نگاری جدید - رادیو فردا]</ref><ref name=":6">[https://www.newslaw.net/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D9%BE%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA.a278209 فریدون آدمیت پدر تاریخ نگاری نوین ایران کیست؟ - حقوق نیوز]</ref><ref name=":7">[https://www.movarekhan.com/blog/historiography_of_fereydoun_adamit/ نگاهی به تاریخ نگاری دکتر فریدون آدمیت - مورخان]</ref><ref name=":8">[https://negah.org/378 فریدون آدمیت و بهاییان - نگاه]</ref> |
| | metroeditor = | |
| | metrochief = | |
| | opeditor = | |
| | sportseditor =
| |
| | photoeditor =
| |
| | staff = آقا محمد جواد شیرازی (دبیر ثانی اولیه)؛ نویسندگان مهمان از ایران و جهان اسلام
| |
| | foundation = ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ هجری قمری (۲۸ آذر ۱۲۷۲ خورشیدی / ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ میلادی) | |
| | political = مشروطه‌خواه؛ وطن‌پرست؛ مخالف استعمار (روسیه و انگلیس)
| |
| | language = فارسی
| |
| | ceased publication = ۱۳ آبان ۱۳۰۹ خورشیدی (۴ نوامبر ۱۹۳۰ میلادی)؛ تعطیلی نهایی با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹
| |
| | relaunched =
| |
| | headquarters = کلکته، هند (اصلی)؛ تهران و رشت، ایران (شعبه)
| |
| | circulation = بیش از ۳۵ هزار نسخه (اوج در دوران مشروطه) | |
| | circulation_date = ۱۳۲۴ هجری قمری
| |
| | circulation_ref =
| |
| | readership =
| |
| | sister newspapers =
| |
| | ISSN =
| |
| | oclc =
| |
| | RNI =
| |
| | website =
| |
| | free =
| |
| | dirinteractive =
| |
| | publishing_country = هند (اصلی)؛ ایران (شعبه)
| |
| | publishing_city =
| |
| |تصویر=}}
| |
|
| |
|
| {{Infobox newspaper
| | == زندگی اولیه، خانواده و تحصیلات == |
| | name = حبل‌المتین
| | فریدون آدمیت در سال ۱۲۹۹ شمسی در تهران متولد شد. وی فرزند عباسقلی خان قزوینی بود که در سال ۱۲۷۸ قمری به دنیا آمده و در سال ۱۳۵۸ قمری درگذشته بود. عباسقلی خان در سال ۱۳۰۳ قمری وارد عرصه سیاسی شد و با آشنایی با [[میرزا ملکم‌خان]]، به جرگه مریدان وی پیوست و جامعه آدمیت را با اصول فکری مشابهی بنیان نهاد. خانواده آدمیت در اواخر دوران قاجار به شهرت رسید و پدرش به عنوان کارمند دولتی و فعال سیاسی، جامعه‌ای تأثیرگذار از چهره‌های برجسته سیاسی تشکیل داد که ایده‌های لیبرال را ترویج می‌کرد. این پدر منبع الهام برای پسرش باقی ماند و خانواده‌ای فرهنگی-سیاسی با اعتقاد به دانش‌اندوزی بود.<ref name=":0" /> |
| | school = —
| |
| | logo = —
| |
| | logo_size = —
| |
| | logo_alt = —
| |
| | image = [[پرونده:روزنامه حب‌المتین؛1.jpg|۲۵۰px]]
| |
| | image_size = —
| |
| | image_alt = جلد یکی از شماره‌های روزنامه حبل‌المتین
| |
| | caption = شماره اول روزنامه حبل‌المتین، کلکته، ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ هجری قمری
| |
| | motto = روزنامه مقدس (از سال هفتم)
| |
| | type = روزانه (نسخه تهران)؛ هفتگی (نسخه کلکته)؛ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اخباری
| |
| | format = دو ستونی؛ ابتدا چاپ سنگی، سپس حروفی؛ ۱۲–۲۴ صفحه (قطع وزیری بزرگ)
| |
| | owner = سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (مؤیدالاسلام)
| |
| | founder = سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (مؤیدالاسلام)
| |
| | publisher = مطبوعه حبل‌المتین (کلکته)؛ مطبوعه فاروس (تهران)
| |
| | president = —
| |
| | editor = سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (کلکته)؛ سید حسن کاشانی (تهران)
| |
| | chiefeditor = —
| |
| | depeditor = —
| |
| | assoceditor = فرخ‌سلطان (دختر مؤیدالاسلام، دبیر ثانی)
| |
| | maneditor = —
| |
| | generalmanager = —
| |
| | newseditor = —
| |
| | managingeditordesign = —
| |
| | campuseditor = —
| |
| | campuschief = —
| |
| | metroeditor = —
| |
| | metrochief = —
| |
| | opeditor = —
| |
| | sportseditor = —
| |
| | photoeditor = —
| |
| | staff = آقا محمد جواد شیرازی (دبیر ثانی اولیه)؛ نویسندگان مهمان از ایران و جهان اسلام
| |
| | foundation = ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ هجری قمری (۲۸ آذر ۱۲۷۲ خورشیدی / ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ میلادی)
| |
| | political = مشروطه‌خواه؛ وطن‌پرست؛ مخالف استعمار (روسیه و انگلیس)
| |
| | language = فارسی
| |
| | ceased publication = ۱۳ آبان ۱۳۰۹ خورشیدی (۴ نوامبر ۱۹۳۰ میلادی)؛ تعطیلی نهایی با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹
| |
| | relaunched = —
| |
| | headquarters = کلکته، هند (اصلی)؛ تهران و رشت، ایران (شعبه)
| |
| | circulation = بیش از ۳۵ هزار نسخه (اوج در دوران مشروطه)
| |
| | circulation_date = ۱۳۲۴ هجری قمری
| |
| | circulation_ref = —
| |
| | readership = —
| |
| | sister newspapers = —
| |
| | ISSN = —
| |
| | oclc = —
| |
| | RNI = —
| |
| | website = —
| |
| | free = —
| |
| | dirinteractive = —
| |
| | publishing_country = هند (اصلی)؛ ایران (شعبه)
| |
| | publishing_city = کلکته (اصلی)؛ تهران و رشت (شعبه)
| |
| }}
| |
| '''روزنامه حبل‌المتین'''، یکی از برجسته‌ترین نشریات فارسی‌زبان دوران قاجار و [[جنبش مشروطه ایران]]، نمادی از تلاش برای بیداری فکری و سیاسی ایرانیان به‌شمار می‌رود. این روزنامه در دو نسخه اصلی – کلکته (هند) و تهران – منتشر شد و بیش از ۳۸ سال فعالیت کرد، با وقفه‌های متعدد و توقیف‌های مکرر. نام آن از آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران گرفته شده و از سال هفتم، عنوان «روزنامه مقدس» به آن افزوده گردید، که نشان‌دهنده گرایش دینی و اتحاد اسلامی آن بود.
| |
|
| |
|
| نسخه کلکته، به مدیریت سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (مؤیدالاسلام)، در ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ هجری قمری (۲۸ آذر ۱۲۷۲ خورشیدی / ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ میلادی) تأسیس شد. این نشریه، حاصل مکاتبات [[سید جمال‌الدین اسدآبادی]]، [[میرزا ملکم‌خان|میرزا ملکم خان]]، و مؤیدالاسلام بود که هدف‌شان ایجاد انقلاب فکری از طریق جراید برای تنویر افکار آزادی‌خواهانه ایرانیان بود. انتشار هفتگی (دوشنبه‌ها چاپ، سه‌شنبه‌ها توزیع) در ۱۲ تا ۲۴ صفحه دو ستونی، ابتدا با چاپ سنگی و سپس حروفی، با تیراژی که از ۵۰۰ نسخه آغاز شد و در دوران مشروطه به بیش از ۳۵ هزار نسخه رسید.
| | === تحصیلات === |
| | فریدون آدمیت تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه دارالفنون گذراند و تا کلاس پنجم متوسطه در آنجا ادامه داد. او کلاس پنجم را در سال ۱۳۱۸ به اتمام رساند و سه ماه بعد در آزمون نهایی مدرسه متوسطه شرکت کرد و موفق شد. سپس به دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران راه یافت و در سال ۱۳۲۱ فارغ‌التحصیل گردید. پایان‌نامه وی درباره زندگی و اقدامات سیاسی میرزا تقی خان امیرکبیر بود که دو سال بعد با عنوان «امیرکبیر و ایران» با مقدمه [[محمود محمود]] منتشر شد. در سال ۱۳۱۹، همزمان با تحصیل در دانشکده حقوق، به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. او برای تکمیل تحصیلات به بریتانیا رفت و در دانشکده علوم سیاسی و اقتصاد لندن (LSE) ثبت‌نام کرد. پس از پنج سال تحصیل در رشته تاریخ و فلسفه سیاسی، در سال ۱۹۴۹ میلادی به درجه دکتری دست یافت. رساله دکترای او درباره روابط دیپلماتیک ایران با انگلیس، روسیه و ترکیه عثمانی از ۱۸۱۵ تا ۱۸۳۰ بود. استادش، چارلز وبستر، از تحقیق وی ستایش کرد و آن را نشان‌دهنده بصیرت تاریخی استثنایی دانست. آدمیت پیشنهاد تحصیل در مدرسه شرق‌شناسی را رد کرد و علوم غربی را ترجیح داد.<ref name=":1" /> |
|
| |
|
| توزیع گسترده به ایران، اروپا، عراق (نجف)، عثمانی، افغانستان، مصر، چین، برمه، روسیه و ترکستان، با کمک مالی حاجی زین‌العابدین تقی‌اف، و پخش رایگان ۱۰ ساله میان روحانیان نجف و روشنفکران ایرانی، از عوامل موفقیت روزنامه حب‌المتین بود. گاهی ضمیمه‌های اردو و بنگالی داشت و با نشریات جهانی مانند «جهان اسلام» پاریس تعامل می‌کرد.
| | == حرفه دیپلماتیک == |
| | فریدون آدمیت در سال ۱۳۱۹ به وزارت امور خارجه پیوست و سمت‌هایی مانند دبیر دوم سفارت ایران در لندن، معاونت اداره اطلاعات و مطبوعات، معاونت اداره کارگزینی، دبیر اول نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل متحد، رایزن سفارت ایران در سازمان ملل، نماینده ایران در کمیسیون وابسته به شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد، نماینده ایران در کمیسیون حقوقی تعریف تعرض، مخبر کمیسیون امور حقوقی در مجمع عمومی نهم، نماینده ایران در کنفرانس ممالک آسیایی و آفریقایی در باندونگ، مدیر کل سیاسی وزارت خارجه، مشاور عالی وزارت امور خارجه، معاون وزارت امور خارجه، سفیر ایران در لاهه از ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۲، و سفیر ایران در هند را بر عهده گرفت. او حدود بیست سال مقام داور بین‌الملل را در دیوان حکمیت لاهه داشت. او در سال ۱۳۳۰ به عنوان جوان‌ترین سفیر ایران در سازمان ملل معرفی شد. فریدون آدمیت در سال ۱۳۴۴ در اوج توانایی، با نامه‌ای کوتاه تقاضای بازنشستگی کرد تا به پژوهشهای تاریخی بپردازد. او دوران هشت‌ساله در سازمان ملل را ارزشمندترین دوره خدمتی خود می‌دانست.<ref name=":2" /> |
|
| |
|
| محتوای اصلی این روزنامه بر اخبار جهان اسلام و ایران، مقالات سیاسی (دعوت به قانون، [[آزادی]]، انتقاد از استبداد و شاه)، اقتصادی (استقلال، تجارت)، فرهنگی-اجتماعی (سوادآموزی، مدارس دخترانه)، جغرافیایی (معرفی ایالت‌های ایران)، و نقد استعماری (انگلیس، روسیه) تمرکز داشت. راه ترقی را اقتباس گزینشی از غرب با الگوی ژاپن می‌دانست و گفتگوهایی مانند «سیاح ایرانی و هندی» یا «شاگرد و معلم» برای آموزش منتشر می‌کرد.
| | == فعالیت‌های پژوهشی و بازنشستگی == |
| | پس از بازنشستگی زودرس در سال ۱۳۴۴، فریدون آدمیت فعالیت‌های خود را بر بررسی منورالفکران و نهضت مشروطه متمرکز کرد. او همواره مورد حمایت دستگاه حاکمه پهلوی بود؛ برای مثال، در سال ۱۳۴۲ هنگام انتصاب به سفارت هند، [[محمدرضا پهلوی|محمدرضا شاه]] در استوارنامه‌اش او را شایسته و مورد اعتماد خواند. او در سال ۱۳۵۷، هنگام احیای کانون نویسندگان، ریاست نخستین جلسه عمومی را بر عهده گرفت اما زود کناره‌گیری کرد. فریدون آدمیت پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی]] و روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی، در کانون نویسندگان آزاداندیش، چهره‌ای مترقی اما الحادی گرفت و پیشنهادی ده‌ماده‌ای برای اجرای قانون اساسی، آزادی انتخابات، مطبوعات، زندانیان سیاسی و رعایت اعلامیه حقوق بشر ارائه داد. او زندگی منزوی داشت و از فشارهای سیاسی رنج برد، اما تا پایان بر اصول سکولار و دموکراتیک پایبند ماند. در سال‌های آخر، به دلیل بیماری آمفیزم و مشکلات گوارشی و تنفسی، در بیمارستان بستری شد.<ref name=":3" /> |
|
| |
|
| نسخه تهران حب‌المتین، به نیابت از مؤیدالاسلام توسط برادرش سید حسن کاشانی، از ۱۵ ربیع‌الاول ۱۳۲۵ هجری قمری (۹ اردیبهشت ۱۲۸۵ خورشیدی / ۲۹ آوریل ۱۹۰۷ میلادی) در مطبوعه فاروس آغاز شد، روزانه (به جز تعطیلات) در ۴ تا ۶ صفحه، ملی، آزاد، سیاسی، اخباری، تجاری، تحلیلی، علمی و ادبی. ۲۷۴ شماره سال اول و ۵۴ شماره سال دوم منتشر شد، اما دو بار توقیف گردید. پس از [[استبداد صغیر]]، حب‌المتین به رشت منتقل شد (۷۲ شماره از ۲۲ صفر تا ۱ رجب ۱۳۲۷ هجری قمری) و پس از فتح تهران، به تهران بازگشت اما پس از مقاله جنجالی علیه علما، توقیف نهایی شد.
| | == فعالیت سیاسی-فرهنگی پس از انقلاب و رابطه با دربار پهلوی == |
| | فریدون آدمیت در سال‌های پایانی رژیم پهلوی از حمایت مستقیم دربار برخوردار بود. محمدرضا شاه در مراسم اعطای استوارنامه سفارت هند (۱۳۴۲) شخصاً او را «شایسته‌ترین و مورد اعتمادترین» دیپلمات ایرانی خواند و هزینه چاپ برخی آثار مهمش از جمله «ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران» از محل اعتبارات خاص دربار تأمین شد. این حمایت‌ها باعث شد برخی منتقدان چپ‌گرا او را «مورخ درباری» بنامند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، آدمیت در خرداد همان سال ریاست نخستین مجمع عمومی احیاشده کانون نویسندگان ایران را بر عهده داشت و از امضاکنندگان بیانیه معروف ۱۳۴ نویسنده بود. در سال ۱۳۵۸ نیز در «کانون نویسندگان آزاداندیش» فعال شد و پیشنهاد ده‌ماده‌ای برای اجرای قانون اساسی، آزادی انتخابات و مطبوعات، آزادی زندانیان سیاسی و رعایت اعلامیه جهانی حقوق بشر ارائه داد. اما به دلیل اختلاف ایدئولوژیک با جریان چپ غالب در کانون و فشارهای سیاسی فزاینده، خیلی زود از فعالیت علنی کناره گرفت و تا پایان عمر زندگی کاملاً منزوی را برگزید.<ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /> |
|
| |
|
| نقش حبل‌المتین در جنبش مشروطه برجسته بود: از ۱۳۱۴ خورشیدی تا فرمان مشروطیت، رویدادها را انعکاس داد، اندیشه‌های مشروطه‌خواهان را بازتاب، قانون اساسی را چاپ، و مخالف قرارداد ۱۹۰۷ روسیه-انگلیس بود. توقیف ۴۳ باره در کلکته و فشارهای هند (به دلیل ضداستعماری بودن)، و توقیف‌های تهران، نشان‌دهنده تأثیر آن است. در دوره [[رضاشاه پهلوی|رضاشاه]]، حمایت محتاطانه کرد اما تیراژ کاهش یافت.
| | == آثار == |
| | [[پرونده:فکر آزادی و مقدمه مشروطیت.jpg|جایگزین=فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت|بندانگشتی|250x250پیکسل|فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت]] |
| | آثار فریدون آدمیت عمدتاً بر تاریخ مشروطیت، اندیشه‌های روشنفکران مانند میرزا آقاخان کرمانی، میرزا فتحعلی آخوندزاده و طالبوف تبریزی تمرکز دارند. لیست برخی از کتاب‌های کلیدی او عبارت است از: |
|
| |
|
| فرازها شامل تیراژ بالا، پخش رایگان، و تأثیر بر بیداری ملی؛ فرودها توقیف‌ها، وقفه ۵ ساله پس از جنگ جهانی اول، و نابینایی مؤیدالاسلام که مدیریت را به دخترش فرخ‌سلطان سپرد. آخرین شماره کلکته در ۱۳ آبان ۱۳۰۹ خورشیدی منتشر شد و با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹، تعطیل گردید. جسد مؤیدالاسلام به مشهد منتقل و در ایوان عباسی دفن شد. میراث حبل‌المتین در تاریخ‌نگاری مشروطه، ترویج وطن‌دوستی، و مبارزه فکری با استبداد و استعمار پایدار ماند، و منبع مهمی برای پژوهشگران است.<ref name=":0">[https://rch.ac.ir/article/Details/9426 حب‌المتین - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":1">[https://lib.eshia.ir/12293/02/48 حب‌المتین - کتابخانه مدرسه فقاهت]</ref><ref name=":2">[https://psri.ir/?id=dt7yfrxb روزنامه حبل المتین - مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی]</ref><ref name=":3">[https://www.cafetarikh.com/news/30189/%D8%AD%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%AF حبل‌المتین روزنامه جنبش مشروطه در هند - کافه تاریخ]</ref><ref name=":4">[https://oral-history.ir/?page=post&id=2430 روزنامه حبل المتین به روایت محمد گلبن - تاریخ شفاهی ایران]</ref><ref name=":5">[https://irdc.ir/fa/news/8916/%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D9%84%DA%A9%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D8%B0%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AD%D8%A8%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%86 از کلکته تا تهران؛ گذری بر فراز و فرود روزنامه حبل‌المتین - مرکز اسناد انقلاب اسلامی]</ref><ref name=":6">کتاب «تاریخ مشروطه ایران» - تألیف احمد کسروی</ref><ref name=":7">کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» - تألیف ناظم‌الاسلام کرمانی</ref><ref name=":8">کتاب «انقلاب مشروطه ایران» - تألیف عباس میرزا معزالسلطنه</ref>
| | * امیرکبیر و ایران (۱۳۲۳، با مقدمه محمود محمود، که بعدها تجدید چاپ شد و آخرین ویرایش در ۱۳۵۳ بود) |
| | * فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت (۱۳۴۰) |
| | * اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی (۱۳۴۶) |
| | * اندیشه‌های طالبوف تبریزی (۱۳۴۶) |
| | * اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۳۴۹) |
| | * اندیشه ترقی و حکومت قانون: عصر سپهسالار (۱۳۵۱) |
| | * فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران (۱۳۵۴) |
| | * ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران (دو جلد، ۱۳۵۵ و بعد) |
| | * شورش بر امتیازنامه رژی (۱۳۶۰) |
| | * آشفتگی در فکر تاریخی (۱۳۶۰) |
| | * افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار (۱۳۵۶، با همکاری هما ناطق) |
| | * مجلس اول و بحران آزادی (۱۳۷۰) |
| | * تاریخ فکر از سومر تا یونان و روم (۱۳۷۵) |
|
| |
|
| == تأسیس و زمینه تاریخی ==
| | همچنین کتاب انگلیسی «جزایر بحرین: تحقیق در تاریخ دیپلماسی و حقوق بین‌الملل» (۱۹۵۵).<ref name=":6" /> |
| روزنامه حبل‌المتین در بستر جنبش‌های فکری و سیاسی اواخر دوران ناصری و پیش از مشروطه شکل گرفت. سید جلال‌الدین حسینی کاشانی، متخلص به ادیب و ملقب به مؤیدالاسلام، که در ۱۳ رجب ۱۲۸۰ هجری قمری (۴ دی ۱۲۴۲ خورشیدی / ۲۵ دسامبر ۱۸۶۳ میلادی) در کاشان زاده شد، بنیانگذار آن بود. پدرش سید محمد رضا مجتهد کاشانی از علمای ممتاز محلی بود. سید جلال‌الدین تحصیلات مقدماتی را در کاشان گذراند و پس از مرگ پدر، با برادر بزرگ‌تر به اصفهان رفت و در حلقه دروس ملا محمد کاشی و آیت‌الله شریعت شرکت کرد. سپس به عراق عزیمت نمود و درس خارج فقه را نزد میرزای شیرازی آموخت. در سال ۱۳۰۵ هجری قمری به بندرعباس رفت و با سید جمال‌الدین اسدآبادی آشنا شد، که این دیدار ظاهراً جرقه تأسیس نشریه را زد.
| |
|
| |
|
| پس از آن، به عمان و هندوستان سفر کرد و به تجارت پرداخت. ایده تأسیس روزنامه از مکاتبات با سید جمال‌الدین در انگلستان و میرزا ملکم خان، سفیر ایران در لندن، نشأت گرفت. این سه نفر بر نیاز به انقلاب فکری ایرانیان از طریق جراید تأکید کردند، به گونه‌ای که سید جمال‌الدین عروةالوثقی را در پاریس، ملکم خان [[روزنامه قانون]] را در لندن، و مؤیدالاسلام حبل‌المتین را در کلکته منتشر نمودند. هدف، روشن کردن افکار آزادی‌خواهانه و ایجاد تحول فکری در جامعه ایران بود.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| | === شرح یکی از آثار === |
| | کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» تاریخچه نشر اندیشه آزادی و مقدمه جنبش مشروطه‌خواهی است و شامل مباحث تاریخ بیداری افکار و انقلاب مشروطه تا خلع [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] می‌شود. «فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران» به دموکراسی اجتماعی در مشروطیت می‌پردازد و شامل فصل‌هایی درباره مسائل دموکراسی اجتماعی، حرکت دهقانی، ترقی فکر دموکراسی و کارنامه فرقه دموکرات است. بخش دوم آن به افکار محمدامین رسول‌زاده اختصاص دارد. «ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران» نهضت را جنبش آزادی‌خواهی طبقه متوسط شهرنشین می‌داند با عناصر روشنفکران، بازرگانان و روحانیان روشن‌بین. این کتاب‌ها تاریخ‌نگاری تحلیلی-انتقادی را معرفی کردند و بر تحول فکری تمرکز دارند. برخی مقالات و یادداشت‌ها در مجموعه‌هایی مانند «مجموعه مقالات تاریخی» گردآوری شده‌اند و جنبه سندی دارند، مانند دستورنامه محمدشاه و آگاهی‌های تازه از امیرکبیر. آثار آدمیت تأثیر عمیقی بر نسل‌های بعدی گذاشتند و جایگاه او به عنوان پدر تاریخ‌نگاری نوین ایران را تثبیت کردند.<ref name=":1" /> |
|
| |
|
| === تأسیس نسخه کلکته === | | == اندیشه‌ها و روش تاریخ‌نگاری == |
| نخستین شماره حبل‌المتین در ۱۰ جمادی‌الآخر ۱۳۱۱ هجری قمری (۲۸ آذر ۱۲۷۲ خورشیدی / ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ میلادی) در کلکته (بنگال هند) منتشر شد. نام روزنامه از آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران («وَاعتَصَموا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا») گرفته شده بود و از سال هفتم، عنوان «روزنامه مقدس» بالای آن درج گردید. چاپخانه متعلق به ناشر بود و ابتدا به روش سنگی در ۱۲ صفحه دو ستونی (۲۵×۱۷ سانتی‌متر) و سپس حروفی در ۱۶–۲۴ صفحه (۳۷٫۵×۱۷ سانتی‌متر) منتشر می‌شد. انتشار هفتگی (دوشنبه‌ها طبع، سه‌شنبه‌ها توزیع) بود و تیراژ اولیه ۵۰۰ نسخه، که با افزایش به ۳۰۰۰، ۷۵۰۰، ۱۲ هزار و در دوران مشروطه به بیش از ۳۵ هزار نسخه رسید.
| | فریدون آدمیت سه هدف اصلی را دنبال می‌کرد: شناخت مقام حقیقی اندیشه‌گران ایران تا مشروطیت و تأثیرشان در تحول فکری و ایدئولوژی نهضت ملی؛ ترقی تفکر تاریخی و تکنیک تاریخ‌نگاری نوین در ایران؛ نشان دادن وجود مردمی هوشمند و آزاده در ایران. |
|
| |
|
| توزیع حب‌المتین به ایران از طریق کشتی‌ها انجام می‌شد، اما اغلب در کیسه‌های آرد، صندوق چای و ادویه قاچاق می‌گردید تا از ممنوعیت ورود فرار کند. این تأخیرها بعدها منجر به تأسیس نسخه تهران شد.
| | روش وی تاریخ‌نگاری تحلیلی-انتقادی بود، مبتنی بر دیدگاه متفکران تاریخی و سیاسی-اجتماعی. او تاریخ را بیان وقایع به گونه‌ای که رخ داده‌اند، تحلیل علل و عوامل، و تعقل جریان تاریخی می‌دانست. آدمیت بر واقعیات به عنوان ماده تاریخ تأکید داشت و مورخ را مسئول تجزیه و تحلیل پدیده‌ها، ارزیابی صحت شواهد و کشف علل می‌دانست. او نگرش انتقادی به آثار پیشینیان را رکن تاریخ‌نویسی مدرن می‌شمرد و تاریخ را ابزاری برای ترقی تفکر و شناخت جریان‌های اجتماعی می‌دید. اندیشه سیاسی او بر پیروی از غرب، دموکراسی مغربی، انتقاد از استبداد آسیایی و الگوی توسعه سکولار تمرکز داشت. او بر ارزش‌های عقلی و آزادی تأکید می‌کرد و روحانیان را در مشروطه دنباله‌رو روشنفکران می‌دانست.<ref name=":7" /> |
|
| |
|
| در کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» [[ناظم‌الاسلام کرمانی]]، به نقش چنین نشریات برون‌مرزی در بیداری اولیه ایرانیان اشاره شده‌است.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":7" /> | | == انتقادات == |
| | فریدون آدمیت مخالفانی از طیف مذهبی و غیرمذهبی داشت. برخی نیروهای غیرمذهبی به دلیل توجه او به نقش روحانیون در مشروطه، و برخی مذهبی‌ها به خاطر تمرکز بر روشنفکران غیرمذهبی، منتقد وی بودند. اقلیت‌هایی مانند [[بهائیان ایران|بهاییان]] به دلیل دیدگاه‌های او درباره بهاءالله، و چپ‌گرایان به دلیل مواضعش، انتقاد داشتند. هوشنگ شهابی نگرش خصمانه آدمیت به بهاییان و یهودیان را ناشی از ملی‌گرایی شدید می‌دانست که اقلیت‌ها را با قدرت‌های خارجی مرتبط می‌کند. شهابی موارد تحریف منابع توسط آدمیت برای سازگاری با توطئه‌باوری را ذکر کرد. عباس امانت کارهای آدمیت درباره جنبش بابی در «امیرکبیر و ایران» را دارای خطاهای تاریخی، بی‌دقتی متدولوژیک و زبان جدلی می‌دانست. امانت فریدون آدمیت را متهم به ایجاد نفرت نسبت به گروه‌های دینی تجددخواه مانند بهاییان تحت پوشش تجددخواهی عرفی کرد. عبدالله شهبازی آدمیت را به دلیل انتقاد از آرامش دوستدار که بهاءالله را پیامبر می‌دانست، مورد نکوهش قرار داد. برخی منتقدان مانند [[ماشاءالله آجودانی]] کارهای او را مهم اما خالی از اشکال نمی‌دانستند و به اعمال نظر شخصی در تحقیقات اشاره کردند.<ref name=":8" /> |
|
| |
|
| == مدیران و ساختار سازمانی == | | == مرگ و میراث == |
| سید جلال‌الدین حسینی کاشانی، صاحب امتیاز و مدیر کل حبل‌المتین، نقش محوری در اداره آن داشت. او لقب مؤیدالاسلام را از [[مظفرالدین شاه]] دریافت کرد و مستمری سالانه‌ای در سال ۱۳۱۵ هجری قمری به او اختصاص یافت. مؤیدالاسلام، با تحصیلات دینی و تجربیات تجاری در هند، روزنامه را به ابزاری برای وطن‌دوستی و اتحاد اسلامی تبدیل کرد. در آخر عمر، نابینا شد و امور را به دخترش فرخ‌سلطان (با امضای ف.س. مؤیدزاده) سپرد، که سمت دبیر ثانی را بر عهده داشت.
| | فریدون آدمیت بر اثر شدت یافتن بیماری گوارشی و تنفسی که مدت‌ها به آن مبتلا بود، از چند هفته پیش در بیمارستان تهران کلینیک بستری شد و در بعدازظهر دهم فروردین ۱۳۸۷ در سن ۸۷ سالگی درگذشت. او در مقبره خانوادگی در بهشت زهرای تهران دفن شد. میراث وی شامل ارتقای تکنیک تاریخ‌نگاری، برجسته کردن نقش روشنفکران در نهضت مشروطیت، و تأثیر عمیق بر نسل‌های بعدی است. او به عنوان پدر تاریخ‌نگاری نوین ایران شناخته می‌شود و آثارش در مطالعات آزادی‌خواهی و دموکراسی در ایران ضروری هستند. کارشناسان مانند محمد توکلی طرقی او را مورخی که به جای وقایع‌نگاری به علت‌شناسی می‌پردازد، ستودند. عباس میلانی وی را یکی از برجسته‌ترین مورخان تاریخ معاصر پس از [[احمد کسروی]] دانسته است. علی‌رغم انتقادات، جایگاه او در تاریخ‌نگاری ایران تثبیت شده است.<ref name=":5" /> |
|
| |
|
| مؤیدالاسلام مقالات طولانی (۱۲–۲۰ صفحه‌ای) می‌نوشت و تنها روزنامه‌ای بود که بدون سانسور مطالب حساس را چاپ می‌کرد. او وطن‌پرست و بی‌پروا بود، اما محافظه‌کارانه به شاه احترام می‌گذاشت. در ۱۹ آذر ۱۳۰۹ خورشیدی در کلکته بر اثر حمله قلبی درگذشت و جسدش یک سال بعد توسط دخترش به ایران منتقل و در ایوان عباسی حرم امام رضا (ع) دفن شد.
| | == منابع: == |
| | |
| === سید حسن کاشانی و نسخه تهران === | |
| سید حسن کاشانی، برادر کوچک‌تر مؤیدالاسلام، نایب مدیر و نماینده نشریه حب‌المتین در ایران بود. او از پیشگامان آزادی‌خواهان، به دلیل شب‌نامه‌نویسی توسط مظفرالدین شاه بازداشت و به هند تبعید شد، اما پس از دو سال به تهران بازگشت. نسخه تهران را در مطبوعه فاروس به نیابت از برادر منتشر کرد و شیخ یحیی کاشانی از شماره ۲۰ به عنوان دبیر پیوست. او پس از توقیف تهران، به قفقاز و رشت گریخت و نشریه را آنجا ادامه داد.
| |
| | |
| === ساختار و دست‌اندرکاران ===
| |
| حبل‌المتین کمتر صاحب قلمی در ایران بود که مطلبی در آن چاپ نکرده باشد. دبیر ثانی اولیه آقا محمد جواد شیرازی بود، سپس فرخ‌سلطان. گردانندگان اغلب از کاشان بودند و با نمایندگی‌ها در ایران (شیراز، بوشهر)، اروپا، چین و روسیه ارتباط داشتند. حامیان مالی مانند حاجی زین‌العابدین تقی‌اف (سهامدار نفت باکو) توزیع رایگان را تأمین می‌کردند و حتی دو کشتی برای ارسال خرید تهیه کرده بودند.
| |
| | |
| در کتاب «انقلاب مشروطه ایران» عباس میرزا معزالسلطنه، به نقش خانواده‌های علوی مانند کاشانی‌ها در نشریات مشروطه اشاره شده‌است.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":8" />
| |
| | |
| == دوره‌های انتشار و توقیف‌ها ==
| |
| | |
| === دوره کلکته: انتشار مداوم و گسترش تیراژ ===
| |
| نسخه کلکته حبل‌المتین از سال ۱۳۱۱ هجری قمری تا ۱۳۴۹ هجری قمری با وقفه‌های کوتاه منتشر شد. در سال‌های اولیه، هفتگی بود و تیراژ از ۵۰۰ به ۳۰۰۰ نسخه رسید. با اوج‌گیری جنبش مشروطه، تیراژ به ۷۵۰۰، سپس ۱۲ هزار و در اوج به بیش از ۳۵ هزار نسخه افزایش یافت. این رشد، ناشی از توزیع گسترده به ایران، نجف، عثمانی، افغانستان، مصر، چین، برمه، روسیه و ترکستان بود. پخش رایگان ۱۰ ساله میان روحانیان نجف و روشنفکران ایرانی، با کمک مالی حاجی زین‌العابدین تقی‌اف، نقش کلیدی داشت. گاهی ضمیمه‌های اردو و بنگالی منتشر می‌شد و از طریق نمایندگی‌های خود با بیشتر مناطق جهان‌اسلام در ارتباط بود.
| |
| | |
| در دوران مشروطه، ۴۳ بار در کلکته توقیف شد، اما هر بار با تغییر نام یا فرمت ادامه یافت. فشارهای دولت هند به دلیل مقالات ضداستعماری (انتقاد از انگلیس و روسیه) علت اصلی بود.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| === تأسیس نسخه تهران و انتشار روزانه ===
| |
| نسخه تهران حب‌المتین از ۱۵ ربیع‌الاول ۱۳۲۵ هجری قمری (۹ اردیبهشت ۱۲۸۵ خورشیدی / ۲۹ آوریل ۱۹۰۷ میلادی) در مطبوعه فاروس آغاز شد. روزانه (به جز تعطیلات) در ۴ تا ۶ صفحه، ملی، آزاد، سیاسی، اخباری، تجاری، تحلیلی، علمی و ادبی بود. سال اول ۲۷۴ شماره و سال دوم ۵۴ شماره منتشر شد. این نسخه برای جبران تأخیرهای پستی کلکته تأسیس گردید و مقالات برادر (مؤیدالاسلام) را بازنشر می‌کرد.
| |
| | |
| حب‌المتین دو بار توقیف شد: بار اول پس از مقالات تند علیه دربار، و بار دوم پس از استبداد صغیر.<ref name=":1" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| === انتقال به رشت و بازگشت به تهران ===
| |
| پس از بمباران مجلس (استبداد صغیر)، سید حسن کاشانی به رشت گریخت و از ۲۲ صفر تا ۱ رجب ۱۳۲۷ هجری قمری (۷۲ شماره) در رشت منتشر کرد. پس از فتح تهران، به پایتخت بازگشت اما مقاله‌ای جنجالی علیه علما منجر به توقیف نهایی شد.
| |
| | |
| در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» [[احمد کسروی]]، به نقش نشریات مهاجر مانند حبل‌المتین در رشت طی مقاومت مشروطه‌خواهان اشاره شده‌است.
| |
| | |
| === وقفه پس از جنگ جهانی اول و پایان ===
| |
| پس از جنگ جهانی اول، انتشار کلکته حب‌المتین ۵ سال متوقف شد. از سال ۱۳۰۴، با حمایت محتاطانه از [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]] از سر گرفته شد، اما تیراژ کاهش یافت. آخرین شماره در ۱۳ آبان ۱۳۰۹ خورشیدی منتشر گردید و با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹، روزنامه تعطیل شد.<ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| == محتوا و موضوعات اصلی ==
| |
| | |
| === اخبار جهان اسلام و ایران ===
| |
| حبل‌المتین بخش عمده‌ای را به اخبار اختصاص داد: حوادث جهان اسلام (از عثمانی تا مصر)، رویدادهای ایران (از دربار تا ایالت‌ها)، و جغرافیا (معرفی استان‌ها مانند فارس، کرمان). مقالات سیاسی دعوت به قانون، آزادی، و انتقاد از استبداد شاه می‌کردند. '''(دانشنامه جهان اسلام)'''
| |
| | |
| اخبار اقتصادی بر استقلال تجارت، مبارزه با نفوذ خارجی تمرکز داشت.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| === مقالات فرهنگی-اجتماعی و آموزشی ===
| |
| حب‌المتین در بخش فرهنگی-اجتماعی بر سوادآموزی، تأسیس مدارس دخترانه، و اصلاحات اجتماعی تأکید ورزید. گفتگوهایی مانند «سیاح ایرانی و هندی» یا «شاگرد و معلم» برای آموزش عموم منتشر می‌شد. راه ترقی را اقتباس گزینشی از غرب با الگوی ژاپن می‌دانست.
| |
| | |
| حب‌المتین مقالات علمی و ادبی، ترجمه‌ها و نقد کتاب‌ها را شامل می‌شد.<ref name=":1" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| === نقد استعمار و وطن‌پرستی ===
| |
| حبل‌المتین انگلیس و روسیه را استعمارگر می‌دانست و قراردادهای ننگین را محکوم می‌کرد. مخالف قرارداد ۱۹۰۷ روسیه-انگلیس بود و از وحدت اسلامی دفاع می‌نمود.
| |
| | |
| در دوران مشروطه، [[قانون اساسی مشروطیت|قانون اساسی]] را چاپ کرد و اندیشه‌های مشروطه‌خواهان را بازتاب داد.
| |
| | |
| در کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» ناظم‌الاسلام کرمانی، به تأثیر مقالات حبل‌المتین در بیداری فکری پیش از مشروطه اشاره شده‌است.
| |
| | |
| محتوای حب‌المتین بی‌پروا اما محترمانه به شاه بود و از سال هفتم، گرایش دینی با عنوان «مقدس» تقویت شد.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":0" /><ref name=":7" />
| |
| | |
| == نقش در جنبش مشروطه ==
| |
| | |
| ==== انعکاس رویدادها و بسیج افکار عمومی ====
| |
| حبل‌المتین از سال ۱۳۲۳ ه. ق، تا صدور فرمان مشروطیت در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴، (۵ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی)، رویدادهای جنبش را به طور کامل پوشش داد. مقالات آن، اعتراضات علیه عوارض گمرکی، مهاجرت صغری به مسجد شاه، و فتواهای علما را بازتاب می‌کرد و مشروطه‌خواهان را به اتحاد فرامی‌خواند. این نشریه، به یکی از عوامل اصلی بسیج افکار عمومی در داخل و خارج ایران تبدیل شده بود.
| |
| | |
| نسخه تهران حب‌المتین از ابتدای انتشار (۱۳۲۵ ه. ق)، روزانه اخبار مشروطه را چاپ کرد و قانون اساسی بلژیک و عثمانی را به عنوان الگو معرفی نمود.<ref name=":0" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| === حمایت از قانون اساسی و مخالفت با قراردادها ===
| |
| پس از مشروطیت، حبل‌المتین متمم قانون اساسی را در شماره‌های ویژه منتشر کرد و بر اجرای آن نظارت عمومی داشت. مخالف سرسخت قرارداد ۱۹۰۷ روسیه-انگلیس بود و آن را تقسیم ایران می‌دانست، که این موضع منجر به توقیف‌های متعدد در هند شد.
| |
| | |
| حب‌المتین در استبداد صغیر، از رشت مقالات حمایتی از مجاهدان تبریز و گیلان چاپ کرد و [[ستارخان]] و [[باقر خان|باقرخان]] را قهرمانان ملی نامید.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| === تأثیر بر روشنفکران و علما ===
| |
| حبل‌المتین با پخش رایگان به نجف، علمایی مانند [[آخوند ملا محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] را تحت تأثیر قرار داد و فتواهای ضداستبدادی را تقویت کرد. همچنین روشنفکرانی چون ناظم‌الاسلام کرمانی مقالاتشان را در آن منتشر می‌کردند.
| |
| | |
| در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» احمد کسروی، حبل‌المتین به عنوان یکی از سه جریده بزرگ برون‌مرزی (همراه قانون و عروةالوثقی) در پیروزی مشروطه ستوده شده‌است.
| |
| | |
| این نقش، روزنامه را به صدای جنبش تبدیل کرد و تیراژ را به اوج رساند.<ref name=":4" /><ref name=":1" /><ref name=":6" />
| |
| | |
| == فراز و فرودها ==
| |
| | |
| === فرازها: تیراژ بالا و توزیع گسترده ===
| |
| اوج حبل‌المتین در دوران مشروطه بود، با تیراژ بیش از ۳۵ هزار نسخه و توزیع در چندین قاره. پخش رایگان ۱۰ ساله، خرید دو کشتی برای ارسال، و نمایندگی‌های جهانی از عوامل موفقیت بودند. مقالات بی‌پروا اما محترمانه، آن را محبوب کرد.
| |
| | |
| همچنین حمایت مالی تقی‌اف و تعامل با نشریات جهانی، پایداری آن را تضمین کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| === فرودها: توقیف‌ها و وقفه‌ها ===
| |
| توقیف ۴۳ باره در کلکته به دلیل فشارهای استعماری، و توقیف‌های تهران (دو بار اصلی و نهایی پس از مقاله علیه علما) از مشکلات بودند. وقفه ۵ ساله پس از جنگ جهانی اول (به دلیل نابسامانی‌ها) تیراژ را کاهش داد.
| |
| | |
| نابینایی مؤیدالاسلام در سال‌های پایانی، مدیریت حب‌المتین را به دخترش سپرد و کیفیت را تحت تأثیر قرار داد.<ref name=":5" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| === حمایت از رضاشاه و پایان ===
| |
| از سال ۱۳۰۴، با احتیاط از رضاخان حمایت کرد اما انتقادهای گذشته را فراموش نکرد. آخرین شماره کلکته در ۱۳ آبان ۱۳۰۹ منتشر شد. با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹، روزنامه تعطیل گردید و جسد مؤیدالاسلام به مشهد منتقل شد.
| |
| | |
| در کتاب «انقلاب مشروطه ایران» عباس میرزا معزالسلطنه، به پایان عصر نشریات مهاجر پس از مشروطه اشاره شده که حبل‌المتین نمونه‌ای از آن است.<ref name=":3" /><ref name=":8" />
| |
| | |
| == میراث و اهمیت تاریخی ==
| |
| | |
| === منبع تاریخ‌نگاری مشروطه ===
| |
| حبل‌المتین منبع اصلی برای پژوهشگران تاریخ مشروطه است، با روایت دقیق رویدادها از اعتراضات اولیه تا فتح تهران. شماره‌های ویژه قانون اساسی و قراردادها، اسناد ارزشمندی هستند.
| |
| | |
| در خاطرات محمد گلبن، آن را پلی بین هند و ایران در بیداری ملی توصیف کرده‌است.<ref name=":0" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| === تأثیر بر وطن‌دوستی و اتحاد اسلامی ===
| |
| میراث حب‌المتین در ترویج وطن‌دوستی، مبارزه فکری با استبداد و استعمار، و تأکید بر آموزش پایدار ماند و الگویی برای نشریات بعدی شد.<ref name=":2" />
| |
| | |
| === اهمیت در مطبوعات فارسی ===
| |
| حب‌المتین به عنوان طولانی‌ترین نشریه فارسی برون‌مرزی (۳۸ سال)، استانداردهایی در روزنامه‌نگاری سیاسی و فرهنگی بر جا گذاشت.
| |
| | |
| در کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» ناظم‌الاسلام کرمانی، حبل‌المتین عامل کلیدی در انتقال ایده‌های آزادی از خارج به داخل دانسته شده‌است.
| |
| | |
| میراث حب‌المتین در آرشیوهای دیجیتال و پژوهشهای معاصر ادامه دارد.<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />
| |
| | |
| == منابع ==
| |