کاربر:Poori/صفحه تمرین

محاربه یکی از جرایم حدی در نظام حقوقی رژیم ایران است که اغلب به معنای «جنگیدن با خدا و رسول او» یا ایجاد ناامنی و فساد در زمین تفسیر می‌شود و مجازات‌های سنگینی مانند اعدام، صلیب‌کشی، قطع عضو یا تبعید را به همراه دارد. [1]مدتی پس از انقلاب ضد سلطنتی۱۳۵۷ و از زمانی که روح‌الله خمینی پایه‌های قدرت مطلقه‌ی فقیه را در قانون اساسی و در جامعه‌ی سیاسی ایران محکم کرد؛ نمایندگان گماشته‌ی او تحت عنوان «قاضی شرع» با دست‌آویز قراردادن این اتهام، آن را به ابزاری برای سرکوب مخالفان سیاسی، معترضان و گروه‌های اقلیت تبدیل کرد. گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل و سازمان ملل نشان می‌دهد که رژیم ایران از این اتهام برای حذف مخالفان در سطوح مختلف اجتماعی و سیاسی استفاده کرده، که منجر به اعدام‌های گسترده، شکنجه و قتل‌های فراقضایی شده است [2]

محاربه به ابزاری سیاسی در قوانین جزایی ایران تبدیل گشته و منجر به نقض حقوق بشر گسترده شده است. سنگین‌ترین این موارد اعدام‌های سال ۱۳۶۷ (۱۹۸۸) است که در گزارش گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران به آن پرداخته شده و جاوید رحمان با عنوان «بدترین و فاحش‌ترین موارد نقض حقوق بشر در حافظه زنده ما» از کشتارهای دهه‌ی ۶۰ یاد کرده است. بیش از ۱۰۰ نماینده پارلمان اروپا در ۱۴۰۴ خواستار شناسایی کشتار ۱۳۶۷ به عنوان نسل‌کشی شدند.

واژه محاربه

واژه «محاربه» از ریشه عربی «حرب» (ḥarb) به معنای «جنگ» مشتق شده است [3] اما این ریشه به معنای «خشمگین شدن» و «زور و اجبار» نیز اشاره دارد.

در لغت‌نامه‌های مختلف، آن را به عنوان «جنگ غیرقانونی»، «دزدی مسلحانه» یا «ایجاد ناامنی» هم تعریف کرده‌اند. در فقه قدیم «محاربه» را صرفا به مفهوم «دشمنی علیه خدا و پیامبر» دانسته‌اند؛ اما در منابع فقهی وابسته به رژیم ایران فرد محارب کسی است که «به‌وسیله سلاح، آشکارا مال مردم را می‌دزدد یا آنان را به اسارت می‌برد.»

محاربه یک جرم حدی (جرمی با مجازات ثابت قرآنی) طبقه‌بندی شده است.

مفهوم محاربه در قرآن

مفهوم محاربه عمدتاً بر پایه آیه ۳۳ سوره مائده بنا شده که پس از شکنجه و قتل یک چوپان و غارت اموال توسط عده‌ای نازل شد [11] :

«مجازات کسانی که با خدا و رسول او می‌جنگند و در زمین فساد می‌کنند، کشته شدن، به دار آویخته شدن، قطع دست و پای مخالف، یا تبعید است. این خواری آن‌ها در دنیا و عذاب بزرگ در آخرت است.» [10] (سوره مائده، آیه ۳۳).

آیه ۳۴ مائده نیز استثنایی برای توبه قبل از دستگیری اضافه می‌کند (سوره مائده، آیه ۳۴) [12].

آیه دیگری مرتبط، آیه ۲۷۹ بقره است که به «حرب» با خدا در زمینه ربا اشاره دارد، اما مستقیماً به محاربه مربوط نیست (سوره بقره، آیه ۲۷۹) [13].

تفسیرها متفاوت است: برخی آن را محدود به دزدی مسلحانه می‌دانند، در حالی که دیگران آن را به شورش علیه حکومت اسلامی گسترش می‌دهند [14].

محاربه در قوانین رسمی رژیم ایران

محاربه را در قانون مجازات اسلامی ایران (آخرین تصویب در سال ۱۳۹۲) می‌توان مهم‌ترین جرم علیه نظام ارزیابی کرد که از ماده‌ی ۱۸۳ تا ۱۹۶ به آن پرداخته شده است.

ماده ۲۷۹ محاربه را «کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها» تعریف کرده که موجب ناامنی می‌شود [20].

مواد ۲۸۰-۲۸۶ آن را گسترش می‌دهد و شامل عضویت در گروه‌های مسلح مخالف، حمایت از گروه‌های مخالف مسلح و حمایت یا پذیرش منصب در دولت کودتا می‌گردد. [21].

مجازات اصلی اعدام است، اما قاضی می‌تواند گزینه‌های دیگر انتخاب کند [22].

این اتهام اغلب با «افساد فی‌الارض» ترکیب می‌شود [23].

استفاده از اتهام محاربه برای سرکوب مخالفان

محاربه در قوانین جزایی رژیم ایران در بسیاری موارد با اتهامات دیگر مانند «فساد فی‌الارض» و «بغی» ترکیب شده؛ از این رو در موارد بسیاری همه‌ی این اتهامات به مخالفان رژیم وارد آمده است. رژیم ایران از محاربه برای حذف مخالفان در سطوح اجتماعی (معترضان عادی) و معترضین و مخالفین سیاسی (شامل شخصیت‌ها، گروه‌ها و حامیان آن‌ها) استفاده کرده است. پس از انقلاب ضد سلطنتی، ده‌ها تن از مقامات رژیم سیاسی سابق به این اتهام اعدام شدند. سپس در دهه‌ی ۶۰ هزاران زندانی سیاسی به این اتهام قتل عام شدند. [24].

در قتل عام ۱۳۶۷، بر اساس فتوای خمینی، هزاران زندانی (عمدتاً وابسته به سازمان مجاهدین خلق ایران) پس از محاکمات ساختگی اعدام شدند. جاوید رحمان آن را در گزارش خود به‌عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر ملل متحد برای ایران، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی توصیف کرد [25]. احمد خاتمی این اعدام‌ها را «خدمت بزرگ» خمینی دانسته و امنیت فعلی را مدیون آن می‌داند [26].

در اعتراضات ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی)، افراد مانند محمدامین ولیان و عبدالرضا قنبری به محاربه محکوم شدند [27].

در ۱۴۰۱ (پس از مرگ مهسا امینی)، حداقل ۴۳ نفر با اتهام محاربه یا فساد فی‌الارض محکوم و دست کم چهار نفر مانند محسن شکاریو مجیدرضا رهنورد اعدام شدند.[28] سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل این را «ابزاری سیاسی» برای سرکوب می‌دانند که با محاکمات ساختگی و اعترافات اجباری به قتل‌های فراقضایی منجر شده است. [29].

محاربه و بغی، اتهام خاص برای یک گروه خاص

در طول عمر رژیم ایران، بیشترین کشتار با این اتهام علیه سازمان مجاهدین خلق ایران (MEK) صورت گرفته است. به ویژه در کشتار ۱۳۶۷ که هزاران زندانی وابسته به این گروه اعدام شدند [30].

گزارش‌های HRW و Amnesty نشان می‌دهد که اقلیت‌های قومی مانند کردها و بلوچ‌ها نیز آسیب دیده‌اند. هم‌چنین اقلیت‌های مذهبی مانند مسیحیان، اهل سنت، زرتشتیان و بهائیان... نیز اما MEK همواره بیشترین آسیب را دیده است. [31]. در سال‌های اخیر، معترضان عادی و زندانیان سیاسی مانند بهروز احسانی و مهدی حسنی در ۱۴۰۴ با همین اتهامات اعدام شدند [32].

مخالفت‌های فقهی و روحانیون با کاربرد محاربه

هرچند برخی مانند احمد خاتمی و ۴۰۰ روحانیون قم در ۱۴۰۴ از کاربرد آن علیه تهدیدکنندگان رهبر حمایت کرده‌اند [33]، اما مخالفت‌هایی وجود دارد. آیت‌الله منتظری در نوار صوتی ۱۳۶۷، اعدام‌ها را «بزرگ‌ترین جنایت» خواند و عاملان را جنایتکار دانست [34]. آیت‌الله محقق داماد کاربرد آن علیه معترضان سیاسی را رد کرد [35]. روحانیون در قم و نجف در ۱۴۰۱ علیه سرکوب اعتراضات موضع گرفتند [36]. محمد علی ایازی، عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم نیز در روز یکشنبه ۲۰ آذر ۱۴۰۱ و در بحبوحه‌ی اعتراضات سراسری گفت:

«اینگونه نیست که اگر کسی حق اعتراض به وضعیت موجود دارد، ماموران مانع از اعتراض او شوند و وقتی او می‌خواهد از حق خود دفاع کند، اسمش را محاربه بگذاریم.»

برخی از روحانیون با برجسته کردن وجود تفسیرهای مختلف از قرآن، مجازات مرگ برای جرایم سیاسی را رد می‌کنند. https://cdn.penalreform.org/wp-content/uploads/2015/07/Sharia-law-and-the-death-penalty.pdf

برخی نیز مانند ابوالفضل بهرام‌پور پیشنهاد مجازات‌های جایگزین داده‌اند [38].

گزارش جاوید رحمان تأکید دارد که این اعدام‌ها جنایت علیه بشریت است و نیاز به حسابرسی دارد [37].

لیست منابع

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
2. https://www.amnesty.org/en/documents/mde13/021/2011/en/
3. https://www.definitions.net/definition/Moharebeh
4. https://medium.com/@ruialves/what-is-the-meaning-of-moharebeh-under-sharia-law-7b1308ccde37
5. https://medium.com/@ruialves/what-is-the-meaning-of-moharebeh-under-sharia-law-7b1308ccde37
6. https://en.wiktionary.org/wiki/muharebe
7. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100205678
8. https://www.britannica.com/topic/muharibah
9. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
10. https://quran.com/5/33
11. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
12. https://quran.com/5/34
13. https://quran.com/2/279
14. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
15. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
16. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
17. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
18. http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_115029/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3_/%D8%AC_2/%D9%81%D8%B5%D9%84_%D8%B4%D8%B4%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%A8
19. http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_115029/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3_/%D8%AC_2/%D9%81%D8%B5%D9%84_%D8%B4%D8%B4%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%A8
20. https://www.refworld.org/legal/legislation/natlegbod/1991/fa/115464
21. https://www.refworld.org/legal/legislation/natlegbod/1991/fa/115464
22. https://iranhr.net/en/articles/3657/
23. https://iranhr.net/en/articles/3657/
24. https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%AA/
25. https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%AA/
26. https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DB%B6%DB%B7-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%84%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF/a-19487720
27. https://m.mojahedin.org/id/0ea95336-70bd-45f5-9e4c-767836d9a0d8
28. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-63900099
29. https://www.amnesty.org/en/documents/mde13/021/2011/en/
30. https://ir.voanews.com/a/eu-iran-massacre-genocide-statement/6342761.html
31. https://iranhumanrights.org/2025/04/five-more-political-prisoners-hanged-in-iran-as-use-of-death-penalty-to-crush-dissent-surges/
32. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2025/07/iran-horrifying-secret-executions-amid-mounting-political-repression/
33. https://www.iranintl.com/en/202507138096
34. https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DB%B6%DB%B7-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%84%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF/a-19487720
35. https://amwaj.media/article/deep-dive-iran-s-crackdown-triggers-backlash-from-clerics-in-qom-najaf
36. https://amwaj.media/article/deep-dive-iran-s-crackdown-triggers-backlash-from-clerics-in-qom-najaf
37. https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%AA/
38. https://iran-hrm.com/2024/12/09/why-no-to-execution-part-5/
39. https://ir.voanews.com/a/eu-iran-massacre-genocide-statement/6342761.html