|
|
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|887x887پیکسل]] | | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|887x887پیکسل]]'''میرزا محمدعلی خان تربیت'''، (متولد سال ۱۲۵۶، تبریز – درگذشته ۱۳۱۸ ش، تهران)، روشنفکر، روزنامه‌نگار، و سیاستمدار برجسته دوره [[جنبش مشروطه ایران|مشروطیت ایران]]، نقش مهمی در تحولات فرهنگی و سیاسی کشور ایفا کرد. او در تبریز در خانواده‌ای متوسط متولد شد و با تحصیلات سنتی و مدرن، از جمله یادگیری زبان فرانسه، به چهره‌ای پیشرو در ترویج تجدد تبدیل شد. محمدعلی تربیت در سال ۱۲۷۸، کتابخانه تربیت را به‌عنوان اولین کتابخانه عمومی ایران در تبریز تأسیس کرد و با انتشار نشریه «گنجینه فنون» (۱۲۸۴ ش) به نشر ایده‌های مشروطه‌خواهی و آگاهی عمومی کمک کرد. در انقلاب مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش)، او عضو فعال انجمن ایالتی تبریز بود و به‌عنوان نماینده تبریز در مجلس اول شورای ملی، از اصلاحات قضایی و آموزشی حمایت کرد. با آغاز [[استبداد صغیر]] (۱۲۸۷ ش)، محمدعلی تربیت به برلین مهاجرت کرد و در فعالیت‌های سیاسی تبعیدی علیه [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] مشارکت داشت. پس از فتح تهران (۱۲۸۸ ش) و احیای مشروطیت، او به ایران بازگشت و به‌عنوان رئیس معارف تبریز، مدارسی با برنامه‌های نوین تأسیس کرد. میرزا محمدعلی خان تربیت در دوره‌های بعدی به‌عنوان نماینده مجلس فعالیت کرد و دیدگاه‌های لیبرال و ترقی‌خواهانه‌اش به تقویت گفتمان مشروطه‌خواهی کمک کرد. در روزنامه‌نگاری، او با «گنجینه فنون» و مقالاتش، مفاهیم دموکراسی و حقوق شهروندی را ترویج داد و بر روشنفکران، به‌ویژه در آذربایجان، تأثیر گذاشت. با این حال، اتهاماتی مانند نزدیکی به محافل خارجی در دوره تبعید و عدم قاطعیت در برخی تصمیم‌گیری‌های سیاسی به او نسبت داده شد که در رقابت‌های سیاسی ریشه داشت. محمدعلی تربیت در سال‌های پایانی کمتر در سیاست فعال بود و به فعالیت‌های فرهنگی در تهران ادامه داد تا اینکه در سال ۱۳۱۸، درگذشت. میراث او در تأسیس کتابخانه تربیت، روزنامه‌نگاری، و نقش در مشروطیت، او را به شخصیتی ماندگار در تاریخ ایران تبدیل کرده است. این میراث، به‌ویژه در پیوند فرهنگ و سیاست، نشان‌دهنده تأثیر عمیق او بر جامعه ایرانی است.<ref name=":0">[https://ensani.ir/file/download/article/20101204142618-0%20(61).pdf کتاب پی‌دی‌اف «روزنامه‌نگاران وکیل؛ محمدعلی تربیت»، تألیف سید فرید قاسمی]</ref><ref name=":1">[https://jpolitic.com/fa/%d9%85%d8%ad%d9%85%d8%af-%d8%b9%d9%84%db%8c-%d8%aa%d8%b1%d8%a8%db%8c%d8%aa/ کنش سیاسی محمدعلی تربیت و اندیشه سیاسی او - جی پولتیک]</ref><ref name=":2">[https://azariha.org/1874/%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81/ محمدعلی تربیت؛ مرد دایره‌المعارف - آذری‌ها]</ref><ref name=":3">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224171/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%D8%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C تربیت، میرزا محمدعلی - مرکز دائرة‌العمارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":4">[https://zamaaneh.com/morenews/2006/12/_6_1.html انقلابيون مشروطه در برلين - رادیو زمانه]</ref><ref name=":5">کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تأیف احمد کسروی</ref><ref name=":6">کتاب «انقلاب مشروطه ایران»، تألیف عباس میرزا معزالسلطنه</ref> |
| '''سمیه رشیدی'''، زندانی سیاسی محبوس در زندان قرچک ورامین، در ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ به دلیل فعالیت‌های اعتراضی در محله جوادیه تهران بازداشت شد. نیروهای امنیتی با خشونت او را ضرب و شتم کردند، سرش را به دیوار کوبیدند و به صورت، شکم و پاهایش ضربه زدند، که منجر به کبودی و خونریزی شد. او ابتدا دو روز در بازداشتگاه آگاهی ۱۵ خرداد بازجویی شد و در ۶ اردیبهشت به بند زنان [[زندان اوین]] منتقل گردید. اتهامش «تبلیغ علیه نظام» است، اما بدون دادگاه و دسترسی به وکیل، پرونده‌اش بلاتکلیف مانده. در ۱۹ خرداد ۱۴۰۴ به بند ۲۰۹ اوین و پس از [[حمله اسرائیل به ایران|حمله موشکی اسرائیل]] به اوین در تیر ۱۴۰۴، به زندان قرچک تبعید شد. سمیه رشیدی به بیماری صرع مبتلاست که با تشنج‌های ناگهانی و افت هوشیاری همراه است. از ابتدای بازداشت، از سردردهای شدید و تشدید بیماری شکایت داشت، اما بهداری زندان علائم را «تمارض» دانست و داروهای نامناسب تجویز کرد. شرایط غیربهداشتی، تراکم جمعیت، و کمبود دارو در زندان قرچک وضعیت او را وخیم‌تر کرد. او برای کارهای روزانه به کمک هم‌بندی‌ها وابسته بود. در ۲۵ شهریور ۱۴۰۴، پس از تشنج‌های مکرر، با تأخیر به بیمارستان مفتح ورامین منتقل شد و در ۲۹ شهریور به کما رفت. سطح هوشیاری‌اش به ۵ رسید و پزشکان وضعیت را «بحرانی و ناپایدار» توصیف کردند و از نجات جانش قطع امید نمودند. خانواده‌اش از ملاقات و اطلاعات درمانی محروم است و نهادهای امنیتی وضعیت را به «خودکشی» نسبت می‌دهند تا مسئولیت را انکار کنند. این محرومیت از درمان، نقض مواد ۵ و ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر و قواعد نلسون ماندلا است. پرونده سمیه رشیدی با موارد مشابهی مانند [[بکتاش آبتین]] مقایسه شده و کمیسیون زنان [[شورای ملی مقاومت ایران]] خواستار آزادی فوری، درمان و بازدید هیأت حقیقت‌یاب از زندانهای زنان شده است.<ref>[https://iranhrs.org/%D8%AA%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%9B-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%A8/ تشدید فشارها بر سمیه رشیدی؛ انتقال به بند ۲۰۹ اوین - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref>[https://iranhrs.org/%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%9B-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88%D8%AE%DB%8C%D9%85-%DB%8C%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C/ وضعیت وخیم سمیه رشیدی، زندانی سیاسی در زندان قرچک - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref><ref>[https://fa.iran-hrm.com/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88%D8%AE%DB%8C%D9%85-%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1/ وضعیت وخیم سمیه رشیدی، زندانی سیاسی در زندان قرچک - مانیتورینگ حقوق بشر]</ref><ref>[https://wncri.org/fa/%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D9%85%D8%B1%DA%AF/ زندانی سیاسی سمیه رشیدی در شرف مرگ به دلیل چندماه تأخیر در اعزام به بیمارستان - زنان نیروی تغییر]</ref><ref>[https://v1.iranintl.com/202509180532 پزشکان از نجات جان سمیه رشیدی، زندانی سیاسی، قطع امید کرده‌اند - ایران اینترنشنال]</ref><ref>[https://bazdashtshodegan.com/%D9%82%D8%B7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C/ قطعی امید پزشکان از نجات جان سمیه رشیدی زندانی سیاسی زندان قرچک ورامین - صدای بازداشت‌شدگان]</ref><ref>[https://iranfreedom.net/%d9%88%d8%b6%d8%b9%db%8c%d8%aa-%d9%88%d8%ae%db%8c%d9%85-%d8%b3%d9%85%db%8c%d9%87-%d8%b1%d8%b4%db%8c%d8%af%db%8c%d8%9b-%d8%b2%d9%86%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%af%d8%b1/ وضعیت وخیم سمیه رشیدی؛ زندانی سیاسی در آستانه مرگ در زندان قرچک - ایران آزادی]</ref><ref>[https://jinhaagency.com/fa/rwzanh/smyh-rshydy-zndany-syasy-mhbws-dr-zndan-qrchk-bh-kma-rft-53243 سمیه رشیدی؛ زندانی سیاسی محبوس در زندان قرچک به کما رفت - خبرگزاری زن]</ref><ref>[https://hengaw.net/fa/news/2025/09/article-121 زندان قرچک ورامین، وخامت حال سمیە رشیدی، زندانی سیاسی و انتقال وی بە بیمارستان - سازمان حقوق بشری هه‌نگاو]</ref><ref>[https://www.iran-emrooz.net/index.php/news2/123262/ از بکتاش آبتین تا سمیه رشیدی؛ مرگ تدریجی زندانیان سیاسی - ایران امروز]</ref> | |
|
| |
|
| == بازداشت و مراحل اولیه == | | == زندگی و تحصیلات == |
| سمیه رشیدی، زندانی سیاسی، در ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، در جریان شعارنویسی اعتراضی در محله جوادیه تهران توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. مأموران با خشونت شدید او را مورد ضرب و شتم قرار دادند، سرش را به دیوار کوبیدند، روی سینه‌اش نشستند و به صورت، شکم و پاهایش ضربه زدند. این ضربات باعث کبودی شدید، خونریزی از ناحیه سر و جراحت‌های متعدد شد که آثار آن تا مدت‌ها باقی ماند. رشیدی از رفتار خشونت‌آمیز مأموران شکایت کرد، اما به دلیل نبود نظارت قضایی مؤثر، این شکایت پیگیری نشد. او به مدت دو روز در بازداشتگاه آگاهی ۱۵ خرداد تحت بازجویی‌های فشرده قرار گرفت. در این مدت، بازجویی‌ها بدون حضور وکیل انجام شد و شرایط بازداشتگاه فشار روانی و جسمی زیادی بر او وارد کرد. در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، به بند زنان زندان اوین منتقل شد. اتهام رسمی او «تبلیغ علیه نظام» اعلام شده، اما هیچ دادگاهی برای رسیدگی به پرونده‌اش برگزار نشده و او از دسترسی به وکیل محروم است. این بلاتکلیفی قضایی به‌عنوان روشی برای تشدید فشار بر زندانیان سیاسی شناخته می‌شود و نشان‌دهنده [[سرکوب زنان در ایران|سرکوب سیستماتیک]] فعالان در ایران است. بازداشت خانم رشیدی در بحبوحه اعتراضات خیابانی رخ داد که توجه سازمان‌های حقوق بشری را جلب کرد. '''(کانون حقوق بشر ایران)۱ (مانیتورینگ حقوق بشر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی)'''
| | میرزا محمدعلی خان تربیت در سال ۱۲۵۶ شمسی در تبریز، در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. او تحصیلات اولیه را در مکتب‌خانه‌های تبریز آغاز کرد و سپس به یادگیری علوم مدرن، از جمله زبان فرانسه، پرداخت. این تحصیلات او را با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا کرد و زمینه‌ساز فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی‌اش شد.<ref name=":2" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| == مراحل بعدی بازداشت == | | === فعالیت‌های اولیه === |
| | میرزا محمدعلی خان تربیت در جوانی به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی علاقه‌مند شد. او در سال ۱۲۷۸، کتابخانه تربیت را در تبریز تأسیس کرد که به‌عنوان اولین کتابخانه عمومی ایران شناخته می‌شود. این اقدام، که با هدف ترویج دانش و مطالعه عمومی انجام شد، او را به چهره‌ای برجسته در میان روشنفکران تبریز تبدیل کرد. محمدعلی تربیت با تأسیس نشریه «گنجینه فنون» در سال ۱۲۸۴، به نشر ایده‌های ترقی‌خواهانه پرداخت.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| === '''انتقال به بند ۲۰۹ و شکنجه''' === | | == نقش در انقلاب مشروطیت == |
| در ۱۹ خرداد ۱۴۰۴، سمیه رشیدی از بند زنان زندان اوین به بند ۲۰۹، که تحت کنترل [[وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی|وزارت اطلاعات]] و برای بازجویی‌های امنیتی و اعتراف‌گیری اجباری استفاده می‌شود، منتقل شد. مقامات زندان به او و خانواده‌اش اعلام کردند که این انتقال برای پیگیری درمان بیماری‌اش است، اما در واقع او به سلول‌های انفرادی این بند برده شد. بند ۲۰۹ به دلیل شرایط سخت، از جمله انزوای کامل و فشارهای روانی شدید، به‌عنوان ابزاری برای شکنجه شناخته می‌شود. سمیه رشیدی در این بند تحت بازجویی‌های مداوم بدون حضور وکیل قرار گرفت. این بازجویی‌ها با هدف اجبار به اعترافات ساختگی انجام شد و فشارهای روانی و جسمی شدیدی بر او وارد کرد. وضعیت جسمی او، به‌ویژه به دلیل بیماری صرع که نیاز به مراقبت مداوم داشت، در این دوره به شدت وخیم شد. نبود امکانات پزشکی مناسب و استرس بازجویی‌ها، سلامت او را به خطر انداخت. این انتقال و شرایط بند ۲۰۹ به‌عنوان نقض آشکار استانداردهای حقوق بشری، از جمله ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (ممنوعیت شکنجه)، تلقی می‌شود. گزارش‌های حقوق بشری این اقدام را بخشی از الگوی سرکوب فعالان سیاسی در ایران می‌دانند. '''(کانون حقوق بشر ایران)۱ (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان)'''
| |
|
| |
|
| === '''تبعید به زندان قرچک ورامین''' === | | === فعالیت در انجمن ایالتی تبریز === |
| در تیر ۱۴۰۴، پس از حمله موشکی اسرائیل به زندان اوین که باعث اختلال در ساختار زندان شد، سمیه رشیدی به زندان قرچک ورامین تبعید شد. این زندان به دلیل شرایط غیرانسانی، از جمله تراکم بالای جمعیت، فقدان امکانات بهداشتی، کمبود آب آشامیدنی سالم، غذای نامناسب، و خشونت کارکنان و زندانیان عادی علیه زندانیان سیاسی، بدنام‌ترین زندان زنان ایران است. انتقال خانم رشیدی به زندان قرچک به‌عنوان اقدامی تنبیهی برای تشدید فشار بر او تلقی شد. شرایط این زندان برای زندانیان با بیماری‌های زمینه‌ای مانند صرع به شدت خطرناک است. سمیه رشیدی در این محیط با محدودیت‌های شدید در دسترسی به امکانات اولیه مواجه شد و گزارش‌ها حاکی از تهدیدات مکرر توسط کارکنان زندان است. این تبعید، سلامت جسمی و روانی او را به خطر انداخت و به‌عنوان بخشی از سرکوب هدفمند فعالان سیاسی ارزیابی می‌شود. سازمان‌های حقوق بشری این انتقال را محکوم کردند و آن را نقض استانداردهای بین‌المللی زندان‌ها دانستند. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران آزادی) (هه‌نگاو)''' | | میرزا محمدعلی خان تربیت در جریان انقلاب مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش) به‌عنوان یکی از اعضای فعال انجمن ایالتی تبریز نقش مهمی ایفا کرد. او با همکاری روشنفکران تبریزی، مانند [[سیّدحسن تقی‌زاده|سید حسن تقی‌زاده]]، به ترویج آرمان‌های مشروطه‌خواهی پرداخت. محمدعلی تربیت از طریق سخنرانی‌ها و مقالات در نشریه «گنجینه فنون» به آگاهی‌بخشی عمومی و دفاع از قانون اساسی کمک کرد. او در این انجمن، که به‌عنوان نهادی محلی برای نظارت بر اجرای مشروطیت تشکیل شده بود، به هماهنگی میان مشروطه‌خواهان و مقاومت در برابر استبداد قاجار کمک کرد.<ref name=":3" /><ref name=":0" /> |
|
| |
|
| == شرایط زندان قرچک ورامین == | | === نمایندگی در مجلس اول === |
| زندان قرچک ورامین، که سمیه رشیدی در تیر ۱۴۰۴ به آن تبعید شد، به دلیل شرایط غیرانسانی‌اش بدنام‌ترین زندان زنان ایران است. این زندان با تراکم بالای جمعیت، فقدان امکانات بهداشتی، کمبود آب آشامیدنی سالم، و غذای نامناسب و غیربهداشتی شناخته می‌شود. زندانیان از دسترسی به امکانات اولیه مانند حمام منظم و تهویه مناسب محروم‌اند. گزارش‌ها حاکی از شیوع بیماری‌های عفونی به دلیل نبود بهداشت و حضور حشرات موذی در بندها است. کارکنان زندان و برخی زندانیان عادی، که تحت فشار مأموران عمل می‌کنند، به‌طور مکرر علیه زندانیان سیاسی مانند سمیه رشیدی خشونت کلامی و فیزیکی اعمال می‌کنند. این شرایط برای زندانیان با بیماری‌های زمینه‌ای مانند صرع، که خانم رشیدی به آن مبتلاست، به شدت خطرناک است. سمیه رشیدی برای انجام کارهای روزانه، مانند غذا خوردن و جابه‌جایی، به کمک هم‌بندی‌هایش وابسته بود، زیرا بیماری‌اش او را ناتوان کرده بود. این محیط غیرانسانی، سلامت جسمی و روانی او را به شدت تحت تأثیر قرار داد و به‌عنوان ابزاری برای تنبیه مضاعف زندانیان سیاسی تلقی می‌شود. سازمان‌های حقوق بشری، از جمله هه‌نگاو، این شرایط را نقض استانداردهای بین‌المللی زندان‌ها، از جمله قواعد نلسون ماندلا، می‌دانند و خواستار اصلاح فوری آن شده‌اند. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران آزادی) (هه‌نگاو)'''
| | محمدعلی تربیت در سال ۱۲۸۵، به‌عنوان نماینده تبریز در مجلس اول شورای ملی انتخاب شد. او در مجلس به دفاع از حقوق مردم و تقویت نظام پارلمانی پرداخت. او همچنین با حمایت از اصلاحات قضایی و آموزشی، به‌عنوان یکی از نمایندگان لیبرال و ترقی‌خواه شناخته شد. فعالیت‌های تربیت در مجلس، به‌ویژه در برابر فشارهای دربار قاجار، به تحکیم پایه‌های مشروطیت کمک کرد، هرچند با آغاز استبداد صغیر (۱۲۸۷ ش) این تلاش‌ها موقتاً متوقف شد.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /> |
|
| |
|
| === '''نقش هم‌بندی‌ها در حمایت از سمیه رشیدی''' === | | == فعالیت‌های سیاسی و تبعید == |
| در زندان قرچک، هم‌بندی‌های سمیه رشیدی نقش مهمی در حمایت از او ایفا کردند. به دلیل شدت بیماری صرع و ناتوانی جسمی ناشی از تشنج‌های مکرر، او برای انجام کارهای روزمره، مانند غذا خوردن، نظافت شخصی، و جابه‌جایی در بند، به کمک دیگر زندانیان سیاسی وابسته بود. هم‌بندی‌ها با مشاهده تشنج‌های ناگهانی او، که با افت هوشیاری و زمین خوردن همراه بود، تلاش کردند از او مراقبت کنند. آن‌ها در مواقع بحرانی، مانند حملات تشنجی شدید، او را نگه داشتند تا از آسیب بیشتر جلوگیری کنند. این حمایت‌ها در نبود امکانات پزشکی و بی‌توجهی کارکنان زندان، تنها عامل حفظ حیات خانم رشیدی در ماه‌های اولیه حضور در قرچک بود. هم‌بندی‌ها همچنین سعی کردند با اعتراض به مسئولان زندان، توجه به وضعیت وخیم او جلب کنند، اما این اعتراض‌ها بی‌نتیجه ماند. این همبستگی میان زندانیان سیاسی نشان‌دهنده روحیه مقاومتی در برابر شرایط غیرانسانی زندان بود. با این حال، شدت بیماری رشیدی و فقدان درمان مناسب، تلاش‌های هم‌بندی‌ها را ناکافی کرد و وضعیت او به‌تدریج وخیم‌تر شد. این حمایت‌ها توسط سازمان‌های حقوق بشری به‌عنوان نمونه‌ای از همدلی در میان زندانیان سیاسی ثبت شده است. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (ایران آزادی) (خبرگزاری زن)''' | | با آغاز استبداد صغیر (۱۲۸۷ ش) و سرکوب مشروطه‌خواهان توسط محمدعلی شاه، محمدعلی تربیت به برلین مهاجرت کرد. او در برلین به گروه‌های تبعیدی مشروطه‌خواه پیوست و در فعالیت‌های سیاسی علیه استبداد مشارکت داشت. تربیت با انتشار مقالات و ارتباط با روشنفکران ایرانی در اروپا، به حفظ روحیه مقاومت کمک کرد. این دوره، اگرچه کوتاه بود، نشان‌دهنده تعهد او به آرمان‌های مشروطه بود.<ref name=":1" /><ref name=":4" /> |
|
| |
|
| == وضعیت سلامتی و وخامت حال == | | === بازگشت و فعالیت‌های بعدی === |
| سمیه رشیدی سال‌ها به بیماری صرع مبتلا بود که با حملات ناگهانی تشنج، افت هوشیاری، و گاهی زمین خوردن همراه است. پیش از بازداشت در ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، بیماری او تحت کنترل بود و با داروهای مناسب مدیریت می‌شد. اما از ابتدای بازداشت، او از سردردهای شدید، سرگیجه، و تشدید حملات صرع شکایت کرد. ضرب و شتم شدید هنگام بازداشت، که شامل ضربه به سر و کوبیدن سرش به دیوار بود، احتمالاً باعث تشدید علائم شد. در بند ۲۰۹ اوین و سپس در زندان قرچک، استرس روانی، نبود داروهای ضد صرع، و شرایط غیربهداشتی، بیماری را به مرحله بحرانی رساند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که او چندین بار در بند دچار تشنج شد و در مواردی به زمین خورد، اما بهداری زندان هیچ اقدام مؤثری انجام نداد. این بی‌توجهی، سلامت او را به خطر انداخت و نشانه‌های واضحی از وخامت حال، مانند کاهش توانایی حرکتی و ضعف عمومی، در او مشاهده شد. سازمان‌های حقوق بشری این وضعیت را نتیجه مستقیم محرومیت از درمان و شرایط غیرانسانی زندان می‌دانند. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی) (خبرگزاری زن) (هه‌نگاو)'''
| | پس از فتح تهران (۱۲۸۸ ش) و احیای مشروطیت، محمدعلی تربیت به ایران بازگشت و فعالیت‌های سیاسی خود را از سر گرفت. او در دوره‌های بعدی به‌عنوان نماینده مجلس و رئیس معارف تبریز فعالیت کرد. او در مقام رئیس معارف، به توسعه آموزش مدرن در آذربایجان کمک کرد و مدارسی با برنامه‌های نوین تأسیس نمود. این اقدامات وی را به یکی از چهره‌های کلیدی در ترویج تجدد در منطقه تبدیل کرد.<ref name=":2" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| === '''انکار درمان و اتهام تمارض''' === | | == روزنامه‌نگاری و تأثیرات فکری == |
| مسئولان بهداری زندان قرچک شکایات سمیه رشیدی از سردرد و تشنج را «تمارض» دانستند و از ارائه داروهای ضد صرع خودداری کردند. به جای درمان مناسب، تنها آرام‌بخش و داروهای اعصاب تجویز شد که نه‌تنها برای صرع بی‌فایده بود، بلکه عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی و ضعف بیشتر ایجاد کرد. پزشک زندان در پاسخ به اعتراضات خانم رشیدی و هم‌بندی‌هایش، مدعی شد که او برای جلب توجه تمارض می‌کند. این انکار درمان، که نقض آشکار حق سلامت (ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است، وضعیت این زندانی سیاسی را به مرحله خطرناک رساند. بر اساس گزارشات، او در چندین مورد به دلیل تشنج‌های شدید در بند زمین خورد و دچار آسیب‌های جسمی شد، اما هیچ اقدام پزشکی فوری انجام نشد. این بی‌توجهی عمدی، بخشی از الگوی سرکوب زندانیان سیاسی در ایران است که سازمان‌های حقوق بشری آن را محکوم کرده‌اند. محرومیت از درمان مناسب، به‌ویژه برای بیماری‌های مزمن مانند صرع، جان سمیه رشیدی را در معرض خطر جدی قرار داد و به وخامت سریع حال او منجر شده است. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی) (هه‌نگاو)'''
| | میرزا محمدعلی خان تربیت به‌عنوان یکی از پیشگامان روزنامه‌نگاری در ایران، نقش مهمی در ترویج آگاهی عمومی ایفا کرد. او در سال ۱۲۸۴، نشریه «گنجینه فنون» را در تبریز تأسیس کرد که به موضوعات علمی، فرهنگی، و سیاسی می‌پرداخت. این نشریه با هدف آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم عادی و روشنفکران منتشر شد و به گسترش ایده‌های مشروطه‌خواهی کمک کرد. تربیت از طریق مقالات خود به نقد استبداد قاجار و ترویج مفاهیم تجدد، مانند آموزش مدرن و حقوق شهروندی، پرداخت. این فعالیت‌ها او را به یکی از چهره‌های برجسته در روزنامه‌نگاری دوره مشروطیت تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| ==== '''تشنج‌های مکرر و انتقال به بیمارستان''' ==== | | === تأثیرات فکری === |
| در ۲۵ شهریور ۱۴۰۴، سمیه رشیدی پس از چندین تشنج پیاپی و شدید، که با افت کامل هوشیاری همراه بود، با تأخیر به بیمارستان مفتح ورامین منتقل شد. هم‌بندی‌های او در بند تلاش کردند با نگه داشتن او در هنگام تشنج، از آسیب بیشتر جلوگیری کنند، اما شدت حملات و بی‌هوشی مکرر، انتقال فوری را ضروری کرد. تأخیر در اعزام به بیمارستان به دلیل بی‌توجهی عمدی کارکنان زندان بود که اعتراضات هم‌بندی‌ها را نادیده گرفتند. در بیمارستان، سطح هوشیاری خانم رشیدی به ۵ (در مقیاس کمای گلاسکو) رسید و پزشکان وضعیت او را «بحرانی و ناپایدار» توصیف کردند. در ۲۹ شهریور ۱۴۰۴، او به کما رفت و پزشکان اعلام کردند که به دلیل شدت حملات صرع و تأخیر در درمان، امیدی به نجات جانش نیست. این وضعیت نتیجه مستقیم محرومیت طولانی‌مدت از داروهای ضد صرع و مراقبت‌های پزشکی بود. گزارش‌های حقوق بشری تأکید دارند که این تأخیر عمدی، جان سمیه رشیدی را به خطر انداخته و نمونه‌ای از نقض حقوق زندانیان بیمار در ایران است. سازمان‌های حقوق بشری همچنین خواستار تحقیقات بین‌المللی درباره این پرونده شدند. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی) (خبرگزاری زن) (هه‌نگاو)'''
| | محمدعلی تربیت با پیوند دادن روزنامه‌نگاری و فعالیت‌های فرهنگی، تأثیر عمیقی بر روشنفکران هم‌عصر خود گذاشت. او با معرفی اندیشه‌های لیبرال و ترقی‌خواهانه، به‌ویژه در تبریز، به شکل‌گیری گفتمان روشنفکری کمک کرد. همچنین او از طریق ارتباط با روشنفکرانی مانند حسن تقی‌زاده و انتشار مقالات در «گنجینه فنون»، به ترویج مفاهیم دموکراسی و قانون‌گرایی پرداخت. این تأثیرات فکری، به‌ویژه در میان جوانان و تحصیل‌کردگان آذربایجان، به تقویت جنبش مشروطه کمک کرد، هرچند برخی‌ها معتقدند که دیدگاه‌های لیبرال او گاهی با مقاومت محافظه‌کاران مواجه شد.<ref name=":3" /><ref name=":1" /><ref name=":5" /> |
|
| |
|
| == نقض حقوق بشر و واکنش‌های حقوق بشری == | | == نقدها و ارزیابی‌ها == |
| محرومیت سمیه رشیدی از درمان مناسب برای بیماری صرع، نقض آشکار ماده ۵ (منع شکنجه و رفتارهای غیرانسانی) و ماده ۲۵ (حق دسترسی به سلامت) اعلامیه جهانی حقوق بشر است. همچنین، این محرومیت با قواعد نلسون ماندلا (استانداردهای حداقل برای رفتار با زندانیان) مغایرت دارد، که بر لزوم ارائه مراقبت‌های پزشکی فوری به زندانیان تأکید دارد. ضرب و شتم شدید هنگام بازداشت در ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، که منجر به کبودی و خونریزی شد، به‌عنوان شکنجه جسمی تلقی می‌شود. انتقال خانم رشیدی به بند ۲۰۹ اوین در ۱۹ خرداد ۱۴۰۴ و سپس تبعید به زندان قرچک در تیر ۱۴۰۴، با هدف تشدید فشار روانی و جسمی انجام شد. نبود دادگاه عادلانه، محرومیت از وکیل، و بلاتکلیفی قضایی نیز نقض حق دادرسی عادلانه (ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است. شرایط غیرانسانی زندان قرچک، از جمله کمبود دارو، غذای نامناسب، و خشونت کارکنان، سلامت سمیه رشیدی را به خطر انداخت و به تشنج‌های مکرر و کما در ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ منجر شد. این الگو در ایران سیستماتیک است و سازمان‌های حقوق بشری آن را محکوم کرده‌اند. پرونده سمیه رشیدی نشان‌دهنده نقض گسترده حقوق زندانیان سیاسی در ایران است. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی) (هه‌نگاو)'''
| |
|
| |
|
| === '''مقایسه با موارد مشابه''' === | | === نقدهای مثبت === |
| پرونده سمیه رشیدی با موارد مشابهی از مرگ تدریجی زندانیان سیاسی در ایران مقایسه شده است. بکتاش آبتین، شاعر و فیلم‌ساز، در سال ۱۴۰۰ به دلیل محرومیت از درمان در زندان اوین جان باخت. [[جواد روحی]]، فعال سیاسی، در سال ۱۴۰۲ در زندان نوشهر به دلیل تأخیر در درمان فوت کرد. وحید صیادی نصیری، شاهرخ زمانی، و بهنام محجوبی نیز به دلیل محرومیت از مراقبت‌های پزشکی در زندانهای ایران جان خود را از دست دادند. در همه این موارد، مقامات زندان بیماری‌های زندانیان را «تمارض» دانستند و از ارائه دارو یا انتقال به بیمارستان خودداری کردند. در مورد سمیه رشیدی، انکار درمان صرع و تجویز داروهای نامناسب (آرام‌بخش به جای ضد صرع) وضعیت او را به کما و آستانه مرگ رساند. این الگو نشان‌دهنده سیاست عمدی نظام برای حذف فیزیکی مخالفان از طریق محرومیت از درمان است. منابع حقوق بشری این موارد را مصداق «قتل عمد تدریجی» می‌دانند و خواستار پاسخگویی مقامات ایرانی شده‌اند. پرونده خانم رشیدی، مانند موارد قبلی، توجه بین‌المللی را به نقض حقوق بشر در زندانهای ایران جلب کرده و سازمان‌های حقوق بشری آن را نمونه‌ای از سرکوب سیستماتیک فعالان سیاسی می‌دانند. این مقایسه‌ها بر ضرورت مداخله فوری برای نجات جان زندانیان بیمار تأکید دارد. '''(ایران امروز) (کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر)'''
| | میرزا محمدعلی خان تربیت به دلیل فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی‌اش مورد ستایش قرار گرفته است. او با تأسیس کتابخانه تربیت (۱۲۷۸ ش) به‌عنوان اولین کتابخانه عمومی ایران، نقش مهمی در گسترش دانش و آگاهی عمومی در تبریز ایفا کرد. تربیت با انتشار نشریه «گنجینه فنون» و مشارکت در انجمن ایالتی تبریز، به ترویج ایده‌های مشروطه‌خواهی و تجدد کمک کرد. فعالیت‌های او در مجلس اول و معارف تبریز، به‌ویژه در توسعه آموزش مدرن، او را به چهره‌ای پیشرو در میان روشنفکران تبدیل کرد. برخی‌ها او را به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران فرهنگ نوین در آذربایجان ستایش کرده‌اند.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| === '''فراخوان‌های سازمان‌های حقوق بشری''' === | | === نقدهای منفی === |
| سازمان‌های حقوق بشری متعددی به وضعیت وخیم سمیه رشیدی واکنش نشان دادند. کانون حقوق بشر ایران خواستار آزادی فوری رشیدی، دسترسی به درمان مناسب، و برگزاری دادگاه عادلانه شد. این سازمان تأکید کرد که محرومیت از درمان و شرایط غیرانسانی زندان قرچک، جان رشیدی را در معرض خطر جدی قرار داده است. مانیتورینگ حقوق بشر ایران نیز از سازمان ملل خواست تا هیأتی برای بررسی وضعیت زندانهای زنان در ایران اعزام کند. سازمان زنان نیروی تغییر، پرونده رشیدی را نمونه‌ای از نقض حقوق زنان زندانی دانست و خواستار فشار بین‌المللی برای آزادی او شد. هه‌نگاو، سازمان حقوق بشری کرد، شرایط غیرانسانی قرچک و تأخیر در انتقال سمیه رشیدی به بیمارستان را محکوم کرد و آن را نقض قواعد نلسون ماندلا دانست. ایران اینترنشنال و صدای بازداشت‌شدگان گزارش دادند که نهادهای امنیتی با نسبت دادن وضعیت سمیه رشیدی به «خودکشی»، سعی در انکار مسئولیت دارند. این فراخوان‌ها بر لزوم مداخله فوری سازمان‌های بین‌المللی، از جمله گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران، تأکید دارند تا از مرگ سمیه رشیدی جلوگیری شود. '''(کانون حقوق بشر ایران)۱ (کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی) (هه‌نگاو)'''
| | میرزا محمدعلی خان تربیت با وجود دستاوردهای زیادی، با انتقاداتی نیز مواجه بود. برخی او را به دلیل نزدیکی به محافل خارجی، به‌ویژه در دوره تبعید در برلین، به وابستگی سیاسی متهم کردند. این اتهامات، که در فضای رقابت‌های سیاسی مشروطه مطرح شد، به تضعیف جایگاه او در برخی محافل منجر شد. همچنین، [[احمد کسروی]] در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» به عدم قاطعیت محمدعلی تربیت در برخی تصمیم‌گیری‌های سیاسی اشاره کرده و معتقد است که او نتوانست به‌طور کامل میان گروه‌های مختلف مشروطه‌خواه هماهنگی ایجاد کند. این انتقادات نشان‌دهنده چالش‌های او در محیط پیچیده سیاسی آن دوره بود.<ref name=":1" /><ref name=":5" /> |
|
| |
|
| === '''اطلاعیه شورای ملی مقاومت''' === | | == پایان زندگی و مرگ == |
| کمیسیون زنان شورای ملی مقاومت ایران در اطلاعیه‌ای به تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، درباره وضعیت وخیم سمیه رشیدی هشدار داد و از مراجع بین‌المللی خواست تا برای نجات جان او مداخله کنند. این اطلاعیه شرایط غیرانسانی زندان قرچک، محرومیت از درمان، و خطر مرگ رشیدی را برجسته کرد و خواستار اعزام هیأت حقیقت‌یاب به زندانهای زنان ایران شد. متن کامل اطلاعیه به شرح زیر است: <blockquote>«زندگی زندانی سیاسی سمیه رشیدی در خطر است.
| | پس از احیای مشروطیت و فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی، محمدعلی تربیت در سال‌های پایانی عمرش کمتر در صحنه سیاسی فعال بود. او پس از پایان دوره نمایندگی و مدیریت معارف تبریز، به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در تهران ادامه داد. تربیت در این دوره به نگارش مقالات و ترویج آموزش پرداخت، اما نفوذ سیاسی‌اش به دلیل تغییرات در فضای سیاسی ایران کاهش یافت.<ref name=":2" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| جان باختن دو زندانی زن در زندان قرچک ورامین و پردیس کرج به‌دلیل عدم انتقال به بیمارستان
| | === درگذشت === |
| | محمدعلی تربیت در سال ۱۳۱۸، در تهران درگذشت. جزئیات دقیقی از علت مرگ او در دست نیست، اما مشخص است که او در سنین بالا و پس از سال‌ها فعالیت فرهنگی و سیاسی از دنیا رفته است. درگذشت او پایان زندگی یکی از روشنفکران برجسته مشروطیت بود که تأثیر عمیقی بر فرهنگ و آموزش ایران گذاشت.<ref name=":0" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| فراخوان به بازدید هیأت تحقیق بین‌المللی از زندانهای زنان از جمله زندان مخوف قرچک ورامین
| | == میراث == |
|
| |
|
| روز سه‌شنبه ۲۵شهریور ۱۴۰۴، سمیه رشیدی، زندانی سیاسی در زندان قرچک ورامین، در پی چندین بار تشنج با تأخیر زیاد به بیمارستان مفتح ورامین منتقل شد. پزشکان سطح هوشیاری او را بسیار پایین و وضعیت جسمی‌اش را «بحرانی» توصیف کرده‌اند. سمیه بارها در بند زمین خورده و دچار تشنج شده بود، اما مزدوری به نام «میرزا باقی» که در زندان نقش پزشک ایفا می‌کند، هر بار می‌گفت سمیه رشیدی تمارض می‌کند. در حال حاضر سطح هوشیاریش زیر ۵ است و پزشکان به‌شدت نگران وضعیت او هستند.
| | === تأثیر بر فرهنگ و آموزش === |
| | میرزا محمدعلی خان تربیت با تأسیس کتابخانه تربیت و انتشار نشریات، نقش مهمی در گسترش فرهنگ و آموزش در ایران ایفا کرد. برخی‌ها او را به‌عنوان یکی از پیشگامان آموزش مدرن در آذربایجان می‌شناسند. کتابخانه تربیت به‌عنوان نمادی از تلاش برای دسترسی عمومی به دانش، همچنان در تاریخ فرهنگی ایران برجسته است.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| روز جمعه ۲۸شهریورماه، جمیله عزیزی، زندانی به اتهام جرایم مالی و مادر دو بچه، در زندان قرچک ورامین، جان باخت. این زندانی پس از بروز علائم سکته قلبی با تأخیر به بهداری زندان منتقل شد، اما او را از بهداری به بند بازگرداندند. پس از بازگشت به بند، جمیله عزیزی حالش وخیم شد و جان خود را از دست داد.
| | === تأثیر بر مشروطیت === |
| | | میرزا محمدعلی خان تربیت با فعالیت در انجمن ایالتی تبریز، مجلس اول، و تبعید در برلین، به تحکیم آرمان‌های مشروطه کمک کرد. دیدگاه‌های لیبرال و ترقی‌خواهانه او به تقویت گفتمان مشروطه‌خواهی در میان روشنفکران انجامید. با این حال، اتهامات سیاسی و چالش‌های هماهنگی با دیگر گروه‌ها، تصویری پیچیده از او به جا گذاشت. میراث تربیت در پیوند فرهنگ و سیاست، او را به شخصیتی ماندگار در تاریخ ایران تبدیل کرد.<ref name=":1" /><ref name=":6" /> |
| پیش از این در ۲۱شهریور ۱۴۰۴ مریم شهرکی، زندانی جرایم مالی در زندان فردیس کرج، در پی درد شدید قفسه سینه به بهداری زندان مراجعه کرد ولی بهداری زندان با دادن چند قرص او را به بند بازگرداند و پس از چند ساعت حال او به وخامت گرایید و پیش از انتقال به بیمارستان جان باخت.
| |
| | |
| کمیسیون زنان شورای ملی مقاومت ضمن هشدار نسبت به جان زندانیان زن و به‌خصوص وضعیت سمیه رشیدی از کلیه مراجع بین‌المللی مدافع حقوق‌بشر و حقوق زنان خواهان مداخله و اقدام فوری برای آزادی زندانیان زن بیمار و فراهم کردن دسترسی‌های پزشکی و رسیدگی‌های درمانی به آنان شده و بر ضرورت بازدید هیأت حقیقت‌یاب بین‌المللی از وضعیت زنان زندانی به‌خصوص در زندان مخوف قرچک تأکید دارد.
| |
| | |
| شورای ملی مقاومت ایران - کمیسیون زنان
| |
| | |
| ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ (۲۱سپتامبر ۲۰۲۵).»</blockquote>
| |
| | |
| === '''تأثیر پرونده سمیه رشیدی بر آگاهی‌بخشی جهانی''' === | |
| پرونده سمیه رشیدی به‌عنوان نمادی از سرکوب سیستماتیک زندانیان سیاسی در ایران، توجه گسترده‌ای در سطح جهانی جلب کرده است. وضعیت وخیم او، که به دلیل محرومیت از درمان صرع به کما و آستانه مرگ منجر شد، نشان‌دهنده الگوی مستمر نقض حقوق بشر در زندانهای ایران است. این پرونده به‌ویژه به دلیل شباهت به موارد قبلی مانند بکتاش آبتین، جواد روحی، و بهنام محجوبی، که همگی به دلیل محرومیت از درمان جان باختند، به‌عنوان نمونه‌ای از «قتل عمد تدریجی» در گزارش‌های حقوق بشری برجسته شده است. سازمان‌های حقوق بشری تأکید دارند که شرایط غیرانسانی زندان قرچک، از جمله تراکم جمعیت، کمبود دارو، و خشونت علیه زندانیان سیاسی، عاملی کلیدی در وخامت حال سمیه رشیدی بود. این پرونده آگاهی‌بخشی جهانی درباره وضعیت زنان زندانی در ایران را تقویت کرد و توجه نهادهای بین‌المللی، از جمله گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران، را به خود جلب نمود. گزارش‌ها نشان می‌دهد که تلاش نهادهای امنیتی برای نسبت دادن وضعیت خانم رشیدی به «خودکشی» با هدف انکار مسئولیت، به افزایش انتقادات بین‌المللی منجر شده است. این پرونده همچنین همبستگی میان زندانیان سیاسی، به‌ویژه زنان، را برجسته کرد، زیرا هم‌بندی‌های رشیدی با حمایت از او در برابر تشنج‌های شدید، نمونه‌ای از مقاومت جمعی را نشان دادند. سازمان‌های حقوق بشری خواستار تحقیقات مستقل درباره پرونده رشیدی و دیگر زندانیان بیمار شده‌اند تا از تکرار چنین فجایعی جلوگیری شود. این آگاهی‌بخشی، فشار بر مقامات ایرانی برای پاسخگویی را افزایش داده است. '''(کانون حقوق بشر ایران)۲ (مانیتورینگ حقوق بشر) (زنان نیروی تغییر) (ایران اینترنشنال) (صدای بازداشت‌شدگان) (ایران آزادی) (هه‌نگاو) (ایران امروز)'''
| |
|
| |
|
| == منابع: == | | == منابع: == |
میرزا محمدعلی خان تربیت، (متولد سال ۱۲۵۶، تبریز – درگذشته ۱۳۱۸ ش، تهران)، روشنفکر، روزنامه‌نگار، و سیاستمدار برجسته دوره مشروطیت ایران، نقش مهمی در تحولات فرهنگی و سیاسی کشور ایفا کرد. او در تبریز در خانواده‌ای متوسط متولد شد و با تحصیلات سنتی و مدرن، از جمله یادگیری زبان فرانسه، به چهره‌ای پیشرو در ترویج تجدد تبدیل شد. محمدعلی تربیت در سال ۱۲۷۸، کتابخانه تربیت را به‌عنوان اولین کتابخانه عمومی ایران در تبریز تأسیس کرد و با انتشار نشریه «گنجینه فنون» (۱۲۸۴ ش) به نشر ایده‌های مشروطه‌خواهی و آگاهی عمومی کمک کرد. در انقلاب مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش)، او عضو فعال انجمن ایالتی تبریز بود و به‌عنوان نماینده تبریز در مجلس اول شورای ملی، از اصلاحات قضایی و آموزشی حمایت کرد. با آغاز استبداد صغیر (۱۲۸۷ ش)، محمدعلی تربیت به برلین مهاجرت کرد و در فعالیت‌های سیاسی تبعیدی علیه محمدعلی شاه مشارکت داشت. پس از فتح تهران (۱۲۸۸ ش) و احیای مشروطیت، او به ایران بازگشت و به‌عنوان رئیس معارف تبریز، مدارسی با برنامه‌های نوین تأسیس کرد. میرزا محمدعلی خان تربیت در دوره‌های بعدی به‌عنوان نماینده مجلس فعالیت کرد و دیدگاه‌های لیبرال و ترقی‌خواهانه‌اش به تقویت گفتمان مشروطه‌خواهی کمک کرد. در روزنامه‌نگاری، او با «گنجینه فنون» و مقالاتش، مفاهیم دموکراسی و حقوق شهروندی را ترویج داد و بر روشنفکران، به‌ویژه در آذربایجان، تأثیر گذاشت. با این حال، اتهاماتی مانند نزدیکی به محافل خارجی در دوره تبعید و عدم قاطعیت در برخی تصمیم‌گیری‌های سیاسی به او نسبت داده شد که در رقابت‌های سیاسی ریشه داشت. محمدعلی تربیت در سال‌های پایانی کمتر در سیاست فعال بود و به فعالیت‌های فرهنگی در تهران ادامه داد تا اینکه در سال ۱۳۱۸، درگذشت. میراث او در تأسیس کتابخانه تربیت، روزنامه‌نگاری، و نقش در مشروطیت، او را به شخصیتی ماندگار در تاریخ ایران تبدیل کرده است. این میراث، به‌ویژه در پیوند فرهنگ و سیاست، نشان‌دهنده تأثیر عمیق او بر جامعه ایرانی است.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]
زندگی و تحصیلات
میرزا محمدعلی خان تربیت در سال ۱۲۵۶ شمسی در تبریز، در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. او تحصیلات اولیه را در مکتب‌خانه‌های تبریز آغاز کرد و سپس به یادگیری علوم مدرن، از جمله زبان فرانسه، پرداخت. این تحصیلات او را با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا کرد و زمینه‌ساز فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی‌اش شد.[۳][۴]
فعالیت‌های اولیه
میرزا محمدعلی خان تربیت در جوانی به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی علاقه‌مند شد. او در سال ۱۲۷۸، کتابخانه تربیت را در تبریز تأسیس کرد که به‌عنوان اولین کتابخانه عمومی ایران شناخته می‌شود. این اقدام، که با هدف ترویج دانش و مطالعه عمومی انجام شد، او را به چهره‌ای برجسته در میان روشنفکران تبریز تبدیل کرد. محمدعلی تربیت با تأسیس نشریه «گنجینه فنون» در سال ۱۲۸۴، به نشر ایده‌های ترقی‌خواهانه پرداخت.[۱][۳]
نقش در انقلاب مشروطیت
فعالیت در انجمن ایالتی تبریز
میرزا محمدعلی خان تربیت در جریان انقلاب مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش) به‌عنوان یکی از اعضای فعال انجمن ایالتی تبریز نقش مهمی ایفا کرد. او با همکاری روشنفکران تبریزی، مانند سید حسن تقی‌زاده، به ترویج آرمان‌های مشروطه‌خواهی پرداخت. محمدعلی تربیت از طریق سخنرانی‌ها و مقالات در نشریه «گنجینه فنون» به آگاهی‌بخشی عمومی و دفاع از قانون اساسی کمک کرد. او در این انجمن، که به‌عنوان نهادی محلی برای نظارت بر اجرای مشروطیت تشکیل شده بود، به هماهنگی میان مشروطه‌خواهان و مقاومت در برابر استبداد قاجار کمک کرد.[۴][۱]
نمایندگی در مجلس اول
محمدعلی تربیت در سال ۱۲۸۵، به‌عنوان نماینده تبریز در مجلس اول شورای ملی انتخاب شد. او در مجلس به دفاع از حقوق مردم و تقویت نظام پارلمانی پرداخت. او همچنین با حمایت از اصلاحات قضایی و آموزشی، به‌عنوان یکی از نمایندگان لیبرال و ترقی‌خواه شناخته شد. فعالیت‌های تربیت در مجلس، به‌ویژه در برابر فشارهای دربار قاجار، به تحکیم پایه‌های مشروطیت کمک کرد، هرچند با آغاز استبداد صغیر (۱۲۸۷ ش) این تلاش‌ها موقتاً متوقف شد.[۲][۴][۶]
فعالیت‌های سیاسی و تبعید
با آغاز استبداد صغیر (۱۲۸۷ ش) و سرکوب مشروطه‌خواهان توسط محمدعلی شاه، محمدعلی تربیت به برلین مهاجرت کرد. او در برلین به گروه‌های تبعیدی مشروطه‌خواه پیوست و در فعالیت‌های سیاسی علیه استبداد مشارکت داشت. تربیت با انتشار مقالات و ارتباط با روشنفکران ایرانی در اروپا، به حفظ روحیه مقاومت کمک کرد. این دوره، اگرچه کوتاه بود، نشان‌دهنده تعهد او به آرمان‌های مشروطه بود.[۲][۵]
بازگشت و فعالیت‌های بعدی
پس از فتح تهران (۱۲۸۸ ش) و احیای مشروطیت، محمدعلی تربیت به ایران بازگشت و فعالیت‌های سیاسی خود را از سر گرفت. او در دوره‌های بعدی به‌عنوان نماینده مجلس و رئیس معارف تبریز فعالیت کرد. او در مقام رئیس معارف، به توسعه آموزش مدرن در آذربایجان کمک کرد و مدارسی با برنامه‌های نوین تأسیس نمود. این اقدامات وی را به یکی از چهره‌های کلیدی در ترویج تجدد در منطقه تبدیل کرد.[۳][۴]
روزنامه‌نگاری و تأثیرات فکری
میرزا محمدعلی خان تربیت به‌عنوان یکی از پیشگامان روزنامه‌نگاری در ایران، نقش مهمی در ترویج آگاهی عمومی ایفا کرد. او در سال ۱۲۸۴، نشریه «گنجینه فنون» را در تبریز تأسیس کرد که به موضوعات علمی، فرهنگی، و سیاسی می‌پرداخت. این نشریه با هدف آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم عادی و روشنفکران منتشر شد و به گسترش ایده‌های مشروطه‌خواهی کمک کرد. تربیت از طریق مقالات خود به نقد استبداد قاجار و ترویج مفاهیم تجدد، مانند آموزش مدرن و حقوق شهروندی، پرداخت. این فعالیت‌ها او را به یکی از چهره‌های برجسته در روزنامه‌نگاری دوره مشروطیت تبدیل کرد.[۱][۳]
تأثیرات فکری
محمدعلی تربیت با پیوند دادن روزنامه‌نگاری و فعالیت‌های فرهنگی، تأثیر عمیقی بر روشنفکران هم‌عصر خود گذاشت. او با معرفی اندیشه‌های لیبرال و ترقی‌خواهانه، به‌ویژه در تبریز، به شکل‌گیری گفتمان روشنفکری کمک کرد. همچنین او از طریق ارتباط با روشنفکرانی مانند حسن تقی‌زاده و انتشار مقالات در «گنجینه فنون»، به ترویج مفاهیم دموکراسی و قانون‌گرایی پرداخت. این تأثیرات فکری، به‌ویژه در میان جوانان و تحصیل‌کردگان آذربایجان، به تقویت جنبش مشروطه کمک کرد، هرچند برخی‌ها معتقدند که دیدگاه‌های لیبرال او گاهی با مقاومت محافظه‌کاران مواجه شد.[۴][۲][۶]
نقدها و ارزیابی‌ها
نقدهای مثبت
میرزا محمدعلی خان تربیت به دلیل فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی‌اش مورد ستایش قرار گرفته است. او با تأسیس کتابخانه تربیت (۱۲۷۸ ش) به‌عنوان اولین کتابخانه عمومی ایران، نقش مهمی در گسترش دانش و آگاهی عمومی در تبریز ایفا کرد. تربیت با انتشار نشریه «گنجینه فنون» و مشارکت در انجمن ایالتی تبریز، به ترویج ایده‌های مشروطه‌خواهی و تجدد کمک کرد. فعالیت‌های او در مجلس اول و معارف تبریز، به‌ویژه در توسعه آموزش مدرن، او را به چهره‌ای پیشرو در میان روشنفکران تبدیل کرد. برخی‌ها او را به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران فرهنگ نوین در آذربایجان ستایش کرده‌اند.[۱][۳][۴]
نقدهای منفی
میرزا محمدعلی خان تربیت با وجود دستاوردهای زیادی، با انتقاداتی نیز مواجه بود. برخی او را به دلیل نزدیکی به محافل خارجی، به‌ویژه در دوره تبعید در برلین، به وابستگی سیاسی متهم کردند. این اتهامات، که در فضای رقابت‌های سیاسی مشروطه مطرح شد، به تضعیف جایگاه او در برخی محافل منجر شد. همچنین، احمد کسروی در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» به عدم قاطعیت محمدعلی تربیت در برخی تصمیم‌گیری‌های سیاسی اشاره کرده و معتقد است که او نتوانست به‌طور کامل میان گروه‌های مختلف مشروطه‌خواه هماهنگی ایجاد کند. این انتقادات نشان‌دهنده چالش‌های او در محیط پیچیده سیاسی آن دوره بود.[۲][۶]
پایان زندگی و مرگ
پس از احیای مشروطیت و فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی، محمدعلی تربیت در سال‌های پایانی عمرش کمتر در صحنه سیاسی فعال بود. او پس از پایان دوره نمایندگی و مدیریت معارف تبریز، به فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در تهران ادامه داد. تربیت در این دوره به نگارش مقالات و ترویج آموزش پرداخت، اما نفوذ سیاسی‌اش به دلیل تغییرات در فضای سیاسی ایران کاهش یافت.[۳][۴]
درگذشت
محمدعلی تربیت در سال ۱۳۱۸، در تهران درگذشت. جزئیات دقیقی از علت مرگ او در دست نیست، اما مشخص است که او در سنین بالا و پس از سال‌ها فعالیت فرهنگی و سیاسی از دنیا رفته است. درگذشت او پایان زندگی یکی از روشنفکران برجسته مشروطیت بود که تأثیر عمیقی بر فرهنگ و آموزش ایران گذاشت.[۱][۴]
میراث
تأثیر بر فرهنگ و آموزش
میرزا محمدعلی خان تربیت با تأسیس کتابخانه تربیت و انتشار نشریات، نقش مهمی در گسترش فرهنگ و آموزش در ایران ایفا کرد. برخی‌ها او را به‌عنوان یکی از پیشگامان آموزش مدرن در آذربایجان می‌شناسند. کتابخانه تربیت به‌عنوان نمادی از تلاش برای دسترسی عمومی به دانش، همچنان در تاریخ فرهنگی ایران برجسته است.[۱][۳]
تأثیر بر مشروطیت
میرزا محمدعلی خان تربیت با فعالیت در انجمن ایالتی تبریز، مجلس اول، و تبعید در برلین، به تحکیم آرمان‌های مشروطه کمک کرد. دیدگاه‌های لیبرال و ترقی‌خواهانه او به تقویت گفتمان مشروطه‌خواهی در میان روشنفکران انجامید. با این حال، اتهامات سیاسی و چالش‌های هماهنگی با دیگر گروه‌ها، تصویری پیچیده از او به جا گذاشت. میراث تربیت در پیوند فرهنگ و سیاست، او را به شخصیتی ماندگار در تاریخ ایران تبدیل کرد.[۲][۷]
منابع: