کاربر:Poori/صفحه تمرین

اتهام «محاربه» (Moharebeh در انگلیسی، معادل Hirabah در عربی فقهی) یکی از جرایم حدی در فقه اسلامی و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران است که ریشه در متون قرآنی و فقهی دارد. این اتهام اغلب به معنای «جنگیدن با خدا و رسول او» یا ایجاد ناامنی و فساد در زمین تفسیر می‌شود و مجازات‌های سنگینی مانند اعدام، صلیب‌کشی، قطع عضو یا تبعید را به همراه دارد [1]. در ایران، پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، این اتهام به ابزاری برای سرکوب مخالفان سیاسی، معترضان و گروه‌های اقلیت تبدیل شده است. گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل و سازمان ملل نشان می‌دهد که رژیم ایران از این اتهام برای حذف مخالفان در سطوح مختلف اجتماعی و سیاسی استفاده کرده، که منجر به اعدام‌های گسترده، شکنجه و قتل‌های فراقضایی شده است [2]. این مقاله به بررسی معنای لغوی، قرآنی، فقهی و حقوقی این مفهوم می‌پردازد، نقش آن در سرکوب سیاسی را تحلیل می‌کند، و به مخالفت‌های فقهی و بیشترین گروه‌های آسیب‌دیده اشاره دارد.

معنای لغوی محاربه

واژه «محاربه» از ریشه عربی «حرب» (ḥarb) به معنای «جنگ» یا «خشم» مشتق شده است [3]. در لغت‌نامه‌های مختلف، آن را به عنوان «جنگ غیرقانونی»، «دزدی مسلحانه» یا «ایجاد ناامنی» تعریف کرده‌اند. برای مثال:

• در Definitions.net، Moharebeh به عنوان «دشمنی علیه خدا» ترجمه شده که جرمی علیه خداوند است و مجازات مرگ دارد [4].
• در Medium (مقاله Rui Alves)، آن را "enmity against God" دانسته که offense against God است و punishable by death [5].
• در Wiktionary، muharebe (از عربی muḥāraba) به معنای «جنگیدن» یا «مبارزه» است [6].
• در Oxford Reference (از Oxford Islamic Studies)، محارب (Muharib) فردی است که علیه خدا و جامعه جنگ می‌کند، اغلب با مجازات‌های حدی همراه [7].
• در Britannica، muharibah به عنوان جرم در حقوق اسلامی تعریف شده که شامل دزدی مسلحانه یا اقدامات تروریستی است [8].

این تعاریف نشان‌دهنده جنبه‌های گسترده‌ای است که از جنگ فیزیکی تا اقدامات علیه امنیت عمومی را شامل می‌شود، اما در کاربرد مدرن، اغلب برای سرکوب سیاسی گسترش یافته است [9].

مفهوم محاربه در قرآن

مفهوم محاربه عمدتاً بر پایه آیه ۳۳ سوره مائده بنا شده است: «إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ۚ ذَٰلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا ۖ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ» (ترجمه: مجازات کسانی که با خدا و رسول او می‌جنگند و در زمین فساد می‌کنند، کشته شدن، به دار آویخته شدن، قطع دست و پای مخالف، یا تبعید است. این خواری آن‌ها در دنیا و عذاب بزرگ در آخرت است) [10] (سوره مائده، آیه ۳۳).

این آیه پس از حادثه‌ای در زمان پیامبر اسلام نازل شد، جایی که گروهی از قبیله بنی‌عرینه اموال را غارت و چوپانی را کشتند [11]. آیه ۳۴ مائده نیز استثنایی برای توبه قبل از دستگیری اضافه می‌کند (سوره مائده، آیه ۳۴) [12]. آیه دیگری مرتبط، آیه ۲۷۹ بقره است که به «حرب» با خدا در زمینه ربا اشاره دارد، اما مستقیماً به محاربه مربوط نیست (سوره بقره، آیه ۲۷۹) [13]. تفسیرها متفاوت است: برخی آن را محدود به دزدی مسلحانه می‌دانند، در حالی که دیگران آن را به شورش علیه حکومت اسلامی گسترش می‌دهند [14].

محاربه در فقه اسلامی

در فقه اسلامی، محاربه (یا حرابه) جرم حدی است که شامل اقدامات مسلحانه علیه امنیت عمومی مانند دزدی بزرگراهی، ترور یا آتش‌زدن است [15]. مدارس فقهی متفاوت هستند: حنفی‌ها و مالکی‌ها مجازات‌ها را بر اساس شدت جرم تعیین می‌کنند (اعدام برای قتل، قطع عضو برای غارت) [16]. در عربستان، محدود به دزدی مسلحانه است و توبه قبل از دستگیری مجازات را لغو می‌کند [17]. در فقه شیعه (مانند دیدگاه خمینی)، محارب کسی است که سلاح می‌کشد تا مردم را بترساند و افساد کند، با مجازات‌های قرآنی [18]. اگر توبه قبل از دستگیری باشد، حد ساقط می‌شود [19].

محاربه در قوانین ایران

در قانون مجازات اسلامی ایران (مصوب ۱۳۹۲)، ماده ۲۷۹ محاربه را «کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها» تعریف کرده که موجب ناامنی می‌شود [20]. مواد ۲۸۰-۲۸۶ آن را گسترش می‌دهد و شامل عضویت در گروه‌های مسلح مخالف یا حمایت از کودتا است [21]. مجازات اصلی اعدام است، اما قاضی می‌تواند گزینه‌های دیگر انتخاب کند [22]. این اتهام اغلب با «افساد فی‌الارض» ترکیب می‌شود [23].

استفاده از اتهام محاربه برای سرکوب مخالفان

رژیم ایران از محاربه برای حذف مخالفان در سطوح اجتماعی (معترضان عادی) و سیاسی (رهبران مخالف) استفاده کرده است. پس از انقلاب ۱۳۵۷، هزاران زندانی سیاسی در دهه ۱۳۶۰ به این اتهام اعدام شدند [24]. در تابستان ۱۳۶۷، بر اساس فتوای خمینی، هزاران زندانی (عمدتاً وابسته به مجاهدین خلق) پس از محاکمات ساختگی اعدام شدند، که جاوید رحمان آن را جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی توصیف کرده [25]. احمد خاتمی این اعدام‌ها را «خدمت بزرگ» خمینی دانسته و امنیت فعلی را مدیون آن می‌داند [26]. در اعتراضات ۱۳۸۸ (جنبش سبز)، افراد مانند محمدامین ولیان به محاربه محکوم شدند [27]. در ۱۴۰۱ (پس از مرگ مهسا امینی)، حداقل ۴۳ نفر محکوم شدند و چهار نفر اعدام (مانند محسن شکاری) [28]. سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل این را «ابزاری سیاسی» برای سرکوب می‌دانند، با محاکمات ساختگی و اعترافات اجباری [29].

بیشترین کشتار با اتهام محاربه از کدام گروه سیاسی

بیشترین کشتار با این اتهام علیه سازمان مجاهدین خلق (MEK) بوده، به ویژه در کشتار ۱۳۶۷ که هزاران زندانی وابسته به این گروه اعدام شدند [30]. گزارش‌های HRW و Amnesty نشان می‌دهد که اقلیت‌های قومی مانند کردها و بلوچ‌ها نیز آسیب دیده‌اند، اما MEK بیشترین قربانیان سیاسی را داشته [31]. در سال‌های اخیر، معترضان عادی و زندانیان سیاسی مانند بهروز احسانی و مهدی حسنی در ۱۴۰۴ اعدام شدند [32].

مخالفت‌های فقهی و روحانیون با کاربرد محاربه

هرچند برخی مانند احمد خاتمی و ۴۰۰ روحانی قم در ۱۴۰۴ از کاربرد آن علیه تهدیدکنندگان رهبر حمایت کرده‌اند [33]، مخالفت‌هایی وجود دارد. آیت‌الله منتظری در نوار صوتی ۱۳۶۷، اعدام‌ها را «بزرگ‌ترین جنایت» خواند و عاملان را جنایتکار دانست [34]. آیت‌الله محقق داماد کاربرد آن علیه معترضان سیاسی را رد کرد [35]. روحانیون در قم و نجف در ۱۴۰۱ علیه سرکوب اعتراضات موضع گرفتند [36]. گزارش جاوید رحمان تأکید دارد که این اعدام‌ها جنایت علیه بشریت است و نیاز به حسابرسی دارد [37]. برخی علما مانند ابوالفضل بحرامپور پیشنهاد مجازات‌های جایگزین داده‌اند [38].

نتیجه‌گیری

محاربه از مفهوم قرآنی برای حفظ امنیت به ابزاری سیاسی در ایران تبدیل شده، منجر به نقض حقوق بشر گسترده. بیش از ۱۰۰ نماینده پارلمان اروپا در ۱۴۰۴ خواستار شناسایی کشتار ۱۳۶۷ به عنوان نسل‌کشی شدند [39]. نیاز به بازنگری فقهی و حقوقی برای جلوگیری از سوءاستفاده وجود دارد.

لیست منابع

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
2. https://www.amnesty.org/en/documents/mde13/021/2011/en/
3. https://www.definitions.net/definition/Moharebeh
4. https://medium.com/@ruialves/what-is-the-meaning-of-moharebeh-under-sharia-law-7b1308ccde37
5. https://medium.com/@ruialves/what-is-the-meaning-of-moharebeh-under-sharia-law-7b1308ccde37
6. https://en.wiktionary.org/wiki/muharebe
7. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100205678
8. https://www.britannica.com/topic/muharibah
9. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
10. https://quran.com/5/33
11. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
12. https://quran.com/5/34
13. https://quran.com/2/279
14. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
15. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
16. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
17. https://en.wikipedia.org/wiki/Hirabah
18. http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_115029/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3_/%D8%AC_2/%D9%81%D8%B5%D9%84_%D8%B4%D8%B4%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%A8
19. http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_115029/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3_/%D8%AC_2/%D9%81%D8%B5%D9%84_%D8%B4%D8%B4%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%A8
20. https://www.refworld.org/legal/legislation/natlegbod/1991/fa/115464
21. https://www.refworld.org/legal/legislation/natlegbod/1991/fa/115464
22. https://iranhr.net/en/articles/3657/
23. https://iranhr.net/en/articles/3657/
24. https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%AA/
25. https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%AA/
26. https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DB%B6%DB%B7-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%84%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF/a-19487720
27. https://m.mojahedin.org/id/0ea95336-70bd-45f5-9e4c-767836d9a0d8
28. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-63900099
29. https://www.amnesty.org/en/documents/mde13/021/2011/en/
30. https://ir.voanews.com/a/eu-iran-massacre-genocide-statement/6342761.html
31. https://iranhumanrights.org/2025/04/five-more-political-prisoners-hanged-in-iran-as-use-of-death-penalty-to-crush-dissent-surges/
32. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2025/07/iran-horrifying-secret-executions-amid-mounting-political-repression/
33. https://www.iranintl.com/en/202507138096
34. https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DB%B6%DB%B7-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%84%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF/a-19487720
35. https://amwaj.media/article/deep-dive-iran-s-crackdown-triggers-backlash-from-clerics-in-qom-najaf
36. https://amwaj.media/article/deep-dive-iran-s-crackdown-triggers-backlash-from-clerics-in-qom-najaf
37. https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%AA/
38. https://iran-hrm.com/2024/12/09/why-no-to-execution-part-5/
39. https://ir.voanews.com/a/eu-iran-massacre-genocide-statement/6342761.html