شاهنشاهی مادها: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
=== فرورتیش === | === فرورتیش === | ||
فرورتیش پسر دیاکو، در سال ۶۷۵ پ م به سلطنت رسید. او قباییل زیادی را که درحدود ری، اصفهان، آذربایجان کرمانشاه، کردستان و همدان بودند، به اطاعت درآورد. پس از ۲۲ سال سلطنت ، در جنگ با آشور کشته شد. درزمان پادشاهی او مادها بر سرزمین پارس مسلط شدند. دلیل شکست فرورتیش از آشوریها این بود که سپاه ماد را روستاییان ناآزموده تشکیل می‌دادند ولی سپاهیان آشور در جنگ با بابلیها یه خوبی تجربه نظامی داشتند و از جنگ‌افزارهای بزرگ استفاده می‌کردند. فرورتیش از فتح موفق سرزمین پارس به نیروی نظامی خود مغرور شده بود و همین باعث حمله به آشور شد ولی آشوربانیپال با موفقیت جلوی هجوم آنان را گرفت<ref name=":0" /> | فرورتیش پسر دیاکو، در سال ۶۷۵ پ م به سلطنت رسید. او قباییل زیادی را که درحدود ری، اصفهان، آذربایجان کرمانشاه، کردستان و همدان بودند، به اطاعت درآورد. پس از ۲۲ سال سلطنت ، در جنگ با آشور کشته شد. درزمان پادشاهی او مادها بر سرزمین پارس مسلط شدند. دلیل شکست فرورتیش از آشوریها این بود که سپاه ماد را روستاییان ناآزموده تشکیل می‌دادند ولی سپاهیان آشور در جنگ با بابلیها یه خوبی تجربه نظامی داشتند و از جنگ‌افزارهای بزرگ استفاده می‌کردند. فرورتیش از فتح موفق سرزمین پارس به نیروی نظامی خود مغرور شده بود و همین باعث حمله به آشور شد ولی آشوربانیپال با موفقیت جلوی هجوم آنان را گرفت<ref name=":0" />[[پرونده:تعدادي.jpg|بندانگشتی|تعدادی از شالی ستونهای کشف شده از تپه هگمتانه که احتمالاً متعلق به دوران مادها است. هر چند که شباهت زیادی بین این شالی‌ستون‌ها با شالی ستونهای تخت جمشید دیده می‌شود. | ||
محل نگهداری: همدان - موزه هگمتانه | |||
پس از دیاکو، فرورتیش ۲۲ سال (دوره حکومت: ۶۷۵–۶۵۳ پ. م) حکومت کرد و قبائل ایرانی را به اطاعت کشید. آنگاه وارد جنگ (۶۷۲ یا ۶۷۳ ق. م) با دولت آشور شد ولی در برابر آشوریها شکست یافت و کشته گردید. فرورتیش بر سرزمین ماد از حدود ری تا اصفهان و آذربایجان و کرمانشاه و کردستان و همدان سلطنت می‌کرده‌است. | ]]پس از دیاکو، فرورتیش ۲۲ سال (دوره حکومت: ۶۷۵–۶۵۳ پ. م) حکومت کرد و قبائل ایرانی را به اطاعت کشید. آنگاه وارد جنگ (۶۷۲ یا ۶۷۳ ق. م) با دولت آشور شد ولی در برابر آشوریها شکست یافت و کشته گردید. فرورتیش بر سرزمین ماد از حدود ری تا اصفهان و آذربایجان و کرمانشاه و کردستان و همدان سلطنت می‌کرده‌است. | ||
بیشتر حکومت فرورتیش به نظم دادن به قبایل مادی و جنگیدن با دشمنان خارجی گذشت. مدارک آشوری و بابلی به خطراتی که مادها از شرق خود احساس می‌کردند اشاره نمی‌کند، اما قبایل شمال دولت ماد (سکاها و کیمری‌ها)، از اهمیت خاصی برای مادها و آشوریها برخوردار بودند. | بیشتر حکومت فرورتیش به نظم دادن به قبایل مادی و جنگیدن با دشمنان خارجی گذشت. مدارک آشوری و بابلی به خطراتی که مادها از شرق خود احساس می‌کردند اشاره نمی‌کند، اما قبایل شمال دولت ماد (سکاها و کیمری‌ها)، از اهمیت خاصی برای مادها و آشوریها برخوردار بودند. | ||
| خط ۱۲۰: | خط ۱۲۰: | ||
لوحه «سالنامه نبونید» در حال حاضر در بریتیش میوزیوم لندن نگهداری می‌شود. متن لوحه سالنامه نابونید سال به سال حکومت نبونید (۵۳۹ – ۵۵۶ ق. م) آخرین پادشاه بابل نو را شرح می‌دهد. درسال ششم سلطنت او یعنی ۵۵۰ ق. م نویسنده سالنامه، به جنگی در چند صد کیلومتری جنوب شرقی بابل اشاره می‌کند و می‌نویسد: | لوحه «سالنامه نبونید» در حال حاضر در بریتیش میوزیوم لندن نگهداری می‌شود. متن لوحه سالنامه نابونید سال به سال حکومت نبونید (۵۳۹ – ۵۵۶ ق. م) آخرین پادشاه بابل نو را شرح می‌دهد. درسال ششم سلطنت او یعنی ۵۵۰ ق. م نویسنده سالنامه، به جنگی در چند صد کیلومتری جنوب شرقی بابل اشاره می‌کند و می‌نویسد: | ||
«شاه اشتومه گو، لشکر خود را برای جنگ با کورش، شاه انشان، فرستاد ولی لشکر بر او شورید، او را به زنجیر کشیده و تحویل کورش دادند». | «شاه اشتومه گو، لشکر خود را برای جنگ با کورش، شاه انشان، فرستاد ولی لشکر بر او شورید، او را به زنجیر کشیده و تحویل کورش دادند».[[پرونده:بقاياي يک کانال آب در تپه هگمتانه.jpg|بندانگشتی|بقایای یک کانال آب در تپه هگمتانه]]ظاهراً این «ایشتو مه گو» همانست که هرودوت او را آزدیاک می‌نامد. | ||
ظاهراً این «ایشتو مه گو» همانست که هرودوت او را آزدیاک می‌نامد. | |||
ایشتوویگو متهم به ترجیح دادن شکوه و راحتی دربار آشور به زندگی سخت و ارتشی مادی شده‌است و انحطاط قدرت ماد را بیشتر به او نسبت می‌دهند. در صورت قبول، می‌توان تصور کرد که بیشتر آثار باقی مانده از دوران مادها، بخصوص آثار بجای مانده در تپه نوشی جان، به دوران سلطنت ایشتوویگو بر می‌گردد. همچنین، راحتی‌هایی که در دوران هخامنشی به عنوان «تنپروری مادی» در سلطنت ایشتوویگو خوانده شده را، شاید به جای دوران انحطاط ماد، زمان انتقال زندگی قبایل ایرانی از طرز زندگی صحرانشینی به شهرنشینی بنامیم و آنرا آغاز واقعی تمدن ساکن قبایل ایرانی بدانیم.<ref name=":2" /> | ایشتوویگو متهم به ترجیح دادن شکوه و راحتی دربار آشور به زندگی سخت و ارتشی مادی شده‌است و انحطاط قدرت ماد را بیشتر به او نسبت می‌دهند. در صورت قبول، می‌توان تصور کرد که بیشتر آثار باقی مانده از دوران مادها، بخصوص آثار بجای مانده در تپه نوشی جان، به دوران سلطنت ایشتوویگو بر می‌گردد. همچنین، راحتی‌هایی که در دوران هخامنشی به عنوان «تنپروری مادی» در سلطنت ایشتوویگو خوانده شده را، شاید به جای دوران انحطاط ماد، زمان انتقال زندگی قبایل ایرانی از طرز زندگی صحرانشینی به شهرنشینی بنامیم و آنرا آغاز واقعی تمدن ساکن قبایل ایرانی بدانیم.<ref name=":2" /> | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۴: | ||
به طور کلی تا چه اندازه آشوریان بر اثر حملات نظامی خود به سرزمین ماد و به طرف شرق بین‌النهرین پیشروی کردند مشخص نیست. | به طور کلی تا چه اندازه آشوریان بر اثر حملات نظامی خود به سرزمین ماد و به طرف شرق بین‌النهرین پیشروی کردند مشخص نیست. | ||
امپراطوری مادها به عنوان براندازندهٔ یکی از قهارترین دولت‌های روی زمین یعنی دولت آشور در اواخر سده هفتم پیش از میلاد است.<ref name=":5">نسل آریایی - [http://aryan-generation.blogfa.com/post-3.aspx مادها]</ref> | امپراطوری مادها به عنوان براندازندهٔ یکی از قهارترین دولت‌های روی زمین یعنی دولت آشور در اواخر سده هفتم پیش از میلاد است.<ref name=":5">نسل آریایی - [http://aryan-generation.blogfa.com/post-3.aspx مادها]</ref> | ||
| خط ۱۵۵: | خط ۱۵۱: | ||
== تمدن مادها == | == تمدن مادها == | ||
تمدن ماد توانست در بنای مدنیت سهم بزرگی داشته باشد؛ پارسیها زبان آریایی، و الفبای سی و شش حرفی خود را از مردم ماد گرفتند، و همین مادها سبب آن بودند که پارسیها، به جای لوح گلی، کاغذ پوستی و قلم برای نوشتن به کار بردند و به استعمال ستونهای فراوان در ساختمان توجه کردند. قانون اخلاقی پارسیها که در زمان صلح صمیمانه به کشاورزی بپردازند، و در جنگ متهور و بی‌باک باشند، و نیز مذهب زردشتی ایشان و اعتقاد به اهورمزدا و اهریمن و سازمان پدرسالاری، یا تسلط پدر در خانواده، و تعدد زوجات و مقداری قوانین دیگر پارس که از شدت شباهت با قوانین ماد سبب آن شده‌است که در این آیه کتاب دانیال نبی: «تا موافق شریعت مادیان و پارسیانی که منسوخ نمی‌شود» ذکر آنها با هم بیاید همه ریشه مادی دارد. | تمدن ماد توانست در بنای مدنیت سهم بزرگی داشته باشد؛ پارسیها زبان آریایی، و الفبای سی و شش حرفی خود را از مردم ماد گرفتند، و همین مادها سبب آن بودند که پارسیها، به جای لوح گلی، کاغذ پوستی و قلم برای نوشتن به کار بردند و به استعمال ستونهای فراوان در ساختمان توجه کردند. قانون اخلاقی پارسیها که در زمان صلح صمیمانه به کشاورزی بپردازند، و در جنگ متهور و بی‌باک باشند، و نیز مذهب زردشتی ایشان و اعتقاد به اهورمزدا و اهریمن و سازمان پدرسالاری، یا تسلط پدر در خانواده، و تعدد زوجات و مقداری قوانین دیگر پارس که از شدت شباهت با قوانین ماد سبب آن شده‌است که در این آیه کتاب دانیال نبی: «تا موافق شریعت مادیان و پارسیانی که منسوخ نمی‌شود» ذکر آنها با هم بیاید همه ریشه مادی دارد.[[پرونده:اشياء نوک تيز ؛ شبيه به چاقو مشکوفه از تپه هگمتانه محل نگهداري موزه هگمتانه.jpg|بندانگشتی|اشیاء نوک تیز؛ شبیه به چاقو مشکوفه از تپه هگمتانه محل نگهداری: موزه هگمتانه]] | ||
معماری مادی که بعد از آشور تحت تأثیر معماری باشکوه اورارتو بود، با وارد کردن عوامل ایرانی، پایه‌گذار آثار درخشان دوران هخامنشی نظیر پارسه تخت جمشید و شوش شد. بسیاری دیگر از نشانه‌های تمدن‌های بین‌النهرین نیز از طریق مادها به هخامنشیان انتقال پیدا کرد، به طوری که تا قرنها بعد، نظم دربار ایران و تقریباً بیشتر جنبه‌های باشکوه و فرهنگی جامعه ایران، از طرف نویسندگان یونانی به مادها نسبت داده می‌شود. سلطنت ایشتوویگو موقعیت ماد را از یک حکومت قدرتمند برمبنای قدرت نظامی به مرکزی برای فرهنگ تغییر داد. آثار این نفوذ فرهنگی را در توجه بسیار شاهنشاهان هخامنشی به ماد، علاقه آنها به فرهنگ و آداب مادی، نفوذ دین مادی بین مردم ایران از طریق قبیله مغ، و با توجه به سنگ‌نبشته بیستون موقعیت ماد به عنوان مرکز فکری برای نیروهای مخالف دولت هخامنشی می‌توان دید.<ref name=":1" /> | معماری مادی که بعد از آشور تحت تأثیر معماری باشکوه اورارتو بود، با وارد کردن عوامل ایرانی، پایه‌گذار آثار درخشان دوران هخامنشی نظیر پارسه تخت جمشید و شوش شد. بسیاری دیگر از نشانه‌های تمدن‌های بین‌النهرین نیز از طریق مادها به هخامنشیان انتقال پیدا کرد، به طوری که تا قرنها بعد، نظم دربار ایران و تقریباً بیشتر جنبه‌های باشکوه و فرهنگی جامعه ایران، از طرف نویسندگان یونانی به مادها نسبت داده می‌شود. سلطنت ایشتوویگو موقعیت ماد را از یک حکومت قدرتمند برمبنای قدرت نظامی به مرکزی برای فرهنگ تغییر داد. آثار این نفوذ فرهنگی را در توجه بسیار شاهنشاهان هخامنشی به ماد، علاقه آنها به فرهنگ و آداب مادی، نفوذ دین مادی بین مردم ایران از طریق قبیله مغ، و با توجه به سنگ‌نبشته بیستون موقعیت ماد به عنوان مرکز فکری برای نیروهای مخالف دولت هخامنشی می‌توان دید.<ref name=":1" /> | ||
== دین مادها == | == دین مادها == | ||
فرهنگ معین در مورد دین مادها چنین می‌گوید: | فرهنگ معین در مورد دین مادها چنین می‌گوید: | ||
| خط ۱۷۹: | خط ۱۷۳: | ||
از خانه‌های مردم عادی نمونه ای به دست باستان شناسان نرسیده‌است. احتمالا مادها بناهایشان را از خشت و چوب می‌ساختند و آثار آن بر اثر فرسایش از بین رفته‌است. اطلاعاتی که داریم بر این اساس است که خانه‌هایشان دارای یک ایوان ورودی با پایه‌های چوبی بود. با یک در کوچک به یک اتاق قایم‌الزاویه می‌رسیدند که شامل دو بخش در طرفین یکی برار انبار و دیگری برای آشپزی بود. درون خانه‌ها سکوی گلی می‌ساختند. نمونه این خانه‌ها در منطقه آذربایجان و ساوه دیده می‌شود. شهرهای مادی دارای دو بخش بودند. الانی دننونی نام منطقه مرکزی شهر بود که دژ مستحکمی داشت و اطراف آن منطقه مسکونی مردم عادی بود که الانی سهروتی نام داشت. دژ مرکزی معمولاً دارای چند دیوار بود و در فواصل معین برجهای دیده‌بانی با کنگره‌هایی برای تیراندازی داشتند. حصار بیرونی از سنگ و حصارهای درونی دایره مانند از خشت ساخته می‌شدند.<ref>ایران اطلس - [https://iranatlas.info/parseh/mad_memary.htm معماری ماد]</ref> | از خانه‌های مردم عادی نمونه ای به دست باستان شناسان نرسیده‌است. احتمالا مادها بناهایشان را از خشت و چوب می‌ساختند و آثار آن بر اثر فرسایش از بین رفته‌است. اطلاعاتی که داریم بر این اساس است که خانه‌هایشان دارای یک ایوان ورودی با پایه‌های چوبی بود. با یک در کوچک به یک اتاق قایم‌الزاویه می‌رسیدند که شامل دو بخش در طرفین یکی برار انبار و دیگری برای آشپزی بود. درون خانه‌ها سکوی گلی می‌ساختند. نمونه این خانه‌ها در منطقه آذربایجان و ساوه دیده می‌شود. شهرهای مادی دارای دو بخش بودند. الانی دننونی نام منطقه مرکزی شهر بود که دژ مستحکمی داشت و اطراف آن منطقه مسکونی مردم عادی بود که الانی سهروتی نام داشت. دژ مرکزی معمولاً دارای چند دیوار بود و در فواصل معین برجهای دیده‌بانی با کنگره‌هایی برای تیراندازی داشتند. حصار بیرونی از سنگ و حصارهای درونی دایره مانند از خشت ساخته می‌شدند.<ref>ایران اطلس - [https://iranatlas.info/parseh/mad_memary.htm معماری ماد]</ref> | ||
== خط کتابت مادها == | |||
آگاهی ما در زمینه خط و کتابت مادی از اطلاعات دربارهٔ فرهنگ آنان نیز کمتر است؛ ولی با توجه به آثار محدود بدست آمده برخی بر این عقیده اند که مادها دارای خط و کتابت بوده‌اند؛ که به ظن قوی از خط اورارتویی گرفته شده بود؛ و تصور می‌شود یکی از انواع خط میخی بوده باشد؛ و نمونه‌هایی نیز از خط هیروگلیف از آن دوره به دست آمده‌است. مسلماً آنان در قرن هفتم پیش از میلاد دارای خط و کتابت بوده‌اند و گمان می‌رود که این خط همان است که امروزه خط باستان پارسی یا خط هخامنشی ردیف اول خوانده می‌شود؛ ولی در واقع از لحاظ اصل و منشأ مادی است.<ref name=":4" /> | |||
== دلایل ضعیف شدن مادها == | |||
خوش گذرانی پادشاه آستیاگ. | |||
ستم‌های پادشاه بر مردم. | |||
نارضایتی دیگر گروه‌های ایرانی به ویژه پارس‌ها از پادشاه ماد که از آنها مالیات می‌گرفت و به کارهای کشور رسیدگی نمی‌کرد. در نتیجه آنها نیز حاضر به اطاعت از مادها نبودند.<ref name=":5" /> | |||
== نابودی پادشاهی ماد == | == نابودی پادشاهی ماد == | ||
| خط ۱۸۶: | خط ۱۹۰: | ||
البته پارس‌ها از هر قوم و قبیله ای به مادها نزدیک ترند و از یک ن‍ژاد می‌باشند. مادها پس از پیروزی پارسیان بر مادها در حکومت پارس‌ها (هخامنشیان) از امتیازات سیاسی و اجتماعی و معافیّت مالیاتی مانند پارس‌ها بر خوردار نبودند ولی در دولت هخامنشی مهمترین مٲموران دولتی و صاحب منصبان از میان مادها نیز برگزیده شده بودند. مادها در میان نیروهای حافظ جان درباریان هخامنشیان بوده و نیز برخی از اعضای ده هزار نفری جاوید را تشکیل می‌داده‌اند. | البته پارس‌ها از هر قوم و قبیله ای به مادها نزدیک ترند و از یک ن‍ژاد می‌باشند. مادها پس از پیروزی پارسیان بر مادها در حکومت پارس‌ها (هخامنشیان) از امتیازات سیاسی و اجتماعی و معافیّت مالیاتی مانند پارس‌ها بر خوردار نبودند ولی در دولت هخامنشی مهمترین مٲموران دولتی و صاحب منصبان از میان مادها نیز برگزیده شده بودند. مادها در میان نیروهای حافظ جان درباریان هخامنشیان بوده و نیز برخی از اعضای ده هزار نفری جاوید را تشکیل می‌داده‌اند. | ||
اکباتان پایتخت مادها همچنان برای پادشاهی هخامنشی به عنوان نخستین پایگاه و پایتخت می‌ماند. | اکباتان پایتخت مادها همچنان برای پادشاهی هخامنشی به عنوان نخستین پایگاه و پایتخت می‌ماند. | ||
نخستین قوم خویشاوند با مادها را می‌توان پارس‌ها دانست که آن زمان در جنوب سرزمین ماد در ناحیهٔ امروزی خرّم آباد در ناحیهٔ پارسواش یا پارسوماش سکونت داشتند. البته پارس‌ها بعدها به ناحیه ای که به نام آنها نام گذاری شد یعنی پارس (فارس کنونی) مهاجرت کردند.<ref name=":5" /> | نخستین قوم خویشاوند با مادها را می‌توان پارس‌ها دانست که آن زمان در جنوب سرزمین ماد در ناحیهٔ امروزی خرّم آباد در ناحیهٔ پارسواش یا پارسوماش سکونت داشتند. البته پارس‌ها بعدها به ناحیه ای که به نام آنها نام گذاری شد یعنی پارس (فارس کنونی) مهاجرت کردند.<ref name=":5" /> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||