ایران پدیا

ایلامیان: تفاوت میان نسخه‌ها

صفحه بحث

ایلامیان (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۵ آوریل ۲۰۱۸، ساعت ۲۰:۲۵

۱٬۵۲۸ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۵ آوریل ۲۰۱۸
بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:قلمرو دولت ایلامی با رنگ آبی تیره.jpg|بندانگشتی|قلمرو دولت ایلامی با رنگ آبی تیره]]
'''ایلامیان''' یا '''عیلامی‌ها''' یکی از اقوام سرزمین ایران بودند که از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی می‌کردند. (تاریخ مکتوب موجود از ۳۲۰۰ پیش از میلاد است) تمدن عیلام یکی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است. بر اساس بخش‌بندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، کردستان ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، استان کرمان، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و کرمانشاه و در دوران‌هایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد.<ref name=":0">تاریخ واقعی ایران - [http://zartosht-irani.blogspot.al/2010/10/blog-post_09.html ایلامیان]</ref>
'''ایلامیان''' یا '''عیلامی‌ها''' یکی از اقوام سرزمین ایران بودند که از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی می‌کردند. (تاریخ مکتوب موجود از ۳۲۰۰ پیش از میلاد است) تمدن عیلام یکی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است. بر اساس بخش‌بندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، کردستان ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، استان کرمان، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و کرمانشاه و در دوران‌هایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد.<ref name=":0">تاریخ واقعی ایران - [http://zartosht-irani.blogspot.al/2010/10/blog-post_09.html ایلامیان]</ref>


حدود آن از غرب به دجله و از شرق قسمتی از پارس، از شمال امتداد راهی که از بابل به همدان می‌رفت از جنوب خلیج فارس تا بوشهر بوده‌است. مهمترین شهرهای آن شوش، در نزدیکی اندیمشک و ماداکتو در ساحل رود کرخه و خانواده یعنی خرم‌آباد امروزیست.<ref name=":2">وبلاگ - [http://www.susacity.ir/persianhistory/elam.htm ایلامی‌ها]</ref>
حدود آن از غرب به دجله و از شرق قسمتی از پارس، از شمال امتداد راهی که از بابل به همدان می‌رفت از جنوب خلیج فارس تا بوشهر بوده‌است. مهمترین شهرهای آن شوش، در نزدیکی اندیمشک و ماداکتو در ساحل رود کرخه و خانواده یعنی خرم‌آباد امروزیست. این تمدن، مهمترین و نیرومندترین و دیرپاترین تمدن ایران قبل از ورود آریاییها بوده که در حوزه رود کارون پدیدار شده‌است و تاریخ پیچیده‌ای دارد. ایلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده می‌دانند.<ref name=":1" /><ref name=":2">وبلاگ - [http://www.susacity.ir/persianhistory/elam.htm ایلامی‌ها]</ref>


این تمدن، مهمترین و نیرومندترین و دیرپاترین تمدن ایران قبل از ورود آریاییها بوده که در حوزه رود کارون پدیدار شده‌است و تاریخ پیچیده‌ای دارد. ایلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده می‌دانند.<ref name=":1" />
در سالهای ۶۴۸ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله کرد و این تمدن رو به نابودی رفت.<ref name=":4" />


== پیدایش تمدن ایلام ==
== پیدایش تمدن ایلام ==
خط ۳۶: خط ۳۷:


شروع تاریخ ایلام از حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد است. منطقه انشان از جمله مراکز پادشاهی کوچکی بود که پادشاهی بزرگ ایلام را تشکیل می‌داد.<ref name=":4" />
شروع تاریخ ایلام از حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد است. منطقه انشان از جمله مراکز پادشاهی کوچکی بود که پادشاهی بزرگ ایلام را تشکیل می‌داد.<ref name=":4" />
== عیلامیان و سومری‌ها ==
عیلامی‌ها در برخی از دوره‌های تاریخی زیر نفوذ دولت سومری بین‌النهرین بودند؛ ولی در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد عیلامیان که در اوج قدرت خود بودند، اور پایتخت سومریان را اشغال و غارت و خدای ویژه آن را به اسارت بردند. سومر مستعمره و خراج گذار عیلام شد و در پایان در ۲۱۱۵ پیش از میلاد در دوره فرمانروایی ریم سین دولت مشترک سومری – اکدی را به طرزی نابود کردند که ملت سومر هیچگاه نتوانست از خرابه‌های تاریخ سر برآورد.
دِمورگان و سایر نویسندگان فرانسوی به‌این عقیده‌اند که غلبه عیلامیها بر سومری‌ها و مردمان بنی سام نتایج تاریخی زیادی دربرداشته، توضیح اینکه عیلامیها بقدری با خشونت با ملل مغلوبه رفتار کرده‌اند، که آنها از ترس جان از مساکن و اوطان خود فرار کرده، هرکدام بطرفی رفته‌اند؛ بنابراین عقیده دارند مردمی که در رأس خلیج پارس و بحرین سکنی داشتند، بطرف شامات رفته و شهرهای فینیقی را تأسیس کرده در تجارت و دریانوردی معروف شدند، گروهی که ربّ النوع آسور را پرستش می‌کردند، بطرف قسمت وسطای رود دجله و کوهستان‌های مجاور آن رفته شالوده دولت آسور را نهادند. مهاجرت ابراهیم با طایفه خود به فلسطین و بالاخره هجوم هیکسوس هایِ سامی نژاد بمصر و تأسیس سلسله‌ای از فراعنه در آن مملکت نیز از نتائج غلبه عیلامیها بر ملل سامی نژاد بود. اما کینگ باین عقیده‌است، که غلبه عیلامیها در ممالک غربی دوام نیافته، زیرا عیلامیها، چون استعداد اداره کردن مملکتی را نداشتند و غلبه آنها بیشتر به تاخت و تاز شبیه بود، نتوانستند ممالک مسخره را حفظ کنند.<ref name=":0" />


== عهد دوم ==
== عهد دوم ==
خط ۴۹: خط ۵۵:


== عهد سوم ==
== عهد سوم ==
وقایع عمدهٔ این عهد عبارتست از جنگهای آسور با عیلام (پس از همجوار شدن دو کشور). نتیجهٔ این جنگها آن شد که در سال ۶۴۵ پیش از میلاد سپاهیان آسوربانی پال، شوش را تصرف کردند و خزانهٔ پادشاهان عیلام به دست آنان افتاد. طلا و نقره ای که بابل در موقع اتحاد به عیلام داده بود با مجسمه‌ها و اشیاء نفیس معابد عیلام و آنچه در خانه‌ها از ثروت و اشیاء گرانبها بود به نینوا منتقل شد. آسوریان به کشتار و غارت اکتفا نکرده، استخوانهای پادشاهان عیلام و اشخاص نامی را بیرون آورده به نینوا فرستادند. رفتار آسوریان را در عیلام، حزقیال چنین تعبیر کرده: «این است عیلام و تمام جمعیت آن در اطراف قبر آن، همه کشته شدند و همه از دم شمشیر گذشتند». مجسمهٔ «نه نه» ربةالنوع «ارخ» را که مدت ۱۶۳۵ سال در تصرف عیلامیان بود، پادشاه آسور به دست آورده برای شهرارخ پس فرستاد. آسوریان اسرای بسیار از شوش و شهرهای دیگر به آسور بردند. «خون بام کالداش» آخرین پادشاه عیلام که فرار کرده بود پس از چندی گرفتار شد و آسوربانی پال او و «تام ماری تو» پادشاه سابق عیلام را به عرابهٔ خود بست و مجبورشان کرد عرابهٔ سلطنتی را تا معبد «آسور» و «ایشتار» (خدایان آسور) بکشند. عیلامیان نوعی تمدن و صنایع بوجود آوردند و خطی برای خود ترتیب داده بودند، ولیکن از حیث تشکیلات سیاسی هیچگاه نتوانستند از حال ملوک الطوایفی بیرون آیند، بخصوص مردم کوهستانی آن، که همیشه نیم مستقل یا مستقل بودند. با وجود این عیلامیان در مدت چندهزار سال قومیت خود را در مقابل مردمی نیرومند مانند سومریان، اکدیان و دولی قادر مثل بابل و آسور حفظ کردند و گاهی هم آنها را شکستی فاحش دادند. عاقبت، اگر هم عیلام به زانو درآمد، بجهت جنگهای داخلی بود. بهر حال از سال ۶۴۵ پیش از میلاد دولت عیلام از صفحهٔ روزگار محو شد و گذشته‌های آن به مرور فراموش گردید.
وقایع عمدهٔ این عهد عبارتست از جنگهای آسور با عیلام (پس از همجوار شدن دو کشور).  


در مالمیر بختیاری در «شکفت سلمان» و غیره آثار بسیار از دورهٔ عیلامیان دیده می‌شود. متأسفانه این آثار را به استثنای آنچه در دسترس نبوده خراب کرده‌اند. در اینجا حجاریهای برجسته با خطوط میخی شوشی و انزانی (عیلامی) بسیار یافته‌اند و محققان، آثار را به قرنهای ۱۳ و ۱۲ پیش از میلاد مسیح مربوط می‌دانند.<ref name=":3">واژه‌یاب - [https://www.vajehyab.com/dehkhoda/عیلام عیلام]</ref>
وقایع عمده این عهد عبارت است از جنک هاى آسور با عیلام. توضیح آنکه عیلام تا این زمان با آسور همسایه نبود، زیرا بین این دو دولت مردمان کوهستانى واقع شده بودند، ولیکن در زمان تیگلات پالسر چهارم آسورى‏ها با مردمان مزبور جنگیده بعضى را کاملا مطیع کردند و برخى را نیم مستقل گذاردند. پس از آن عیلام دولت همجوار آسور گردید.<ref>تاریخ فا - [https://www.tarikhfa.com/3691-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85/ تاریخ دولت ایلام] </ref>
 
پس از آنکه دوباره قدرت خود را به دست آوردند، دخالتهای دولت آشور موجب بروز اختلاف در خاندان شاهی ایلام شد. در سالهای ۶۴۸ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله کرد و شوش وشهرهای بزرگ دیگر را به شیوه وحشیانه آشوری غارت کرد. هر چند که سرزمینهای ایلام ضمیمه خاک آشور نشد ولی ایلام برای همیشه اهمیت خود را از دست داد. کورش هخامنشی در سال ۵۵۹ پیش از میلاد به پادشاهی انشان رسید و ایلام یکی از بخشهای امپراتوری هخامنشی شد. شوش نیز به یکی از اقامتگاه‌های مهم هخامنشی تبدیل شد.<ref name=":4">ایران اطلس - [https://iranatlas.info/elimate/el_index.htm ایلامیان که بودند؟]</ref>


== نابودی تمدن عیلام ==
== نابودی تمدن عیلام ==
در سال ۶۴۰ ق.م. آشور بانیپال پادشاه نیرومند آشور، عیلام را تصرف کرد. مردم عیلام همگی کشته شدند و دولت آنان نابود شد. تمدن دیرینه عیلام، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکَدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار ناپدید گردید. کتیبه آشور بانیپال دربارهٔ فتح و نابودی عیلام چنین می‌گوید:
نتیجهٔ این جنگها آن شد که در سال ۶۴۵ پیش از میلاد سپاهیان آسور بانیپال، شوش را تصرف کردند و خزانهٔ پادشاهان عیلام به دست آنان افتاد. طلا و نقره ای که بابل در موقع اتحاد به عیلام داده بود با مجسمه‌ها و اشیاء نفیس معابد عیلام و آنچه در خانه‌ها از ثروت و اشیاء گرانبها بود به نینوا منتقل شد. آسوریان به کشتار و غارت اکتفا نکرده، استخوانهای پادشاهان عیلام و اشخاص نامی را بیرون آورده به نینوا فرستادند.<ref name=":3" />


«تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور عیلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایان و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند.<ref name=":0" />
پادشاه آشور به دنبال بهانه‌ای برای جنگ با عیلام بود. به همین منظور او فرستاده‌ای به عیلام فرستاد و درخواست‌هایی از پادشاه عیلام کرد که برای پادشاه عیلام قبول آنها مساوی با مرگش بود. یکی از این خواسته‌ها این بود که پادشاه آشور مجسمه نه نه را که ۱۶۳۵ سال در عیلام بوده را درخواست کرد که پادشاه عیلام نمی‌توانست آنرا قبول کند و تصمیم گرفت که مقاومت کند.<ref name=":1" />


پادشاه آشور به دنبال بهانه ایی برای جنگ با عیلام بود. به همین منظور او فرستاده ایی به عیلام فرستاد و درخواست‌هایی از پادشاه عیلام کرد که برای پادشاه عیلام قبول آنها مساوی با مرگش بود. یکی از این خواسته‌ها این بود که پادشاه آشور مجسمه نه نه را که هزارو ششصدوسی وپنج سال در عیلام بوده را درخواست کرد که پادشاه عیلام نمی‌توانست آنرا قبول کند و تصمیم گرفت که مقاومت کند.
رفتار آسوریان را در عیلام، حزقیال چنین تعبیر کرده: «این است عیلام و تمام جمعیت آن در اطراف قبر آن، همه کشته شدند و همه از دم شمشیر گذشتند». مجسمهٔ «نه نه» ربةالنوع «ارخ» را که مدت ۱۶۳۵ سال در تصرف عیلامیان بود، پادشاه آسور به دست آورده برای شهر ارخ پس فرستاد. آسوریان اسرای بسیار از شوش و شهرهای دیگر به آسور بردند. «خون بام کالداش» آخرین پادشاه عیلام که فرار کرده بود پس از چندی گرفتار شد و آسوربانی پال او و «تام ماری تو» پادشاه سابق عیلام را به عرابهٔ خود بست و مجبورشان کرد عرابهٔ سلطنتی را تا معبد «آسور» و «ایشتار» (خدایان آسور) بکشند. عیلامیان نوعی تمدن و صنایع بوجود آوردند و خطی برای خود ترتیب داده بودند، ولیکن از حیث تشکیلات سیاسی هیچ‌گاه نتوانستند از حال ملوک‌الطوایفی بیرون آیند، بخصوص مردم کوهستانی آن، که همیشه نیم مستقل یا مستقل بودند. با وجود این عیلامیان در مدت چندهزار سال قومیت خود را در مقابل مردمی نیرومند مانند سومریان، اکدیان و دولی قادر مثل بابل و آسور حفظ کردند و گاهی هم آنها را شکستی فاحش دادند. عاقبت، اگر هم عیلام به زانو درآمد، بجهت جنگهای داخلی بود. بهر حال از سال ۶۴۵ پیش از میلاد دولت عیلام از صفحهٔ روزگار محو شد و گذشته‌های آن به مرور فراموش گردید.<ref name=":3">واژه‌یاب - [https://www.vajehyab.com/dehkhoda/عیلام عیلام]</ref>


در اواسط قرن هفتم قبل از میلاد آشور بانیپال پادشاه مقتدر آشور به قلمرو حکومت عیلامی‌ها حمله‌ور شد. آنها هر آنچه که در این شهر با ارزش بود را چپاول کردند و به شهرهای خود فرستادند و کارهای وحشناکی انجام دادند و شهر شوش را با خاک یکسان کرد و این پایانی بو برای حکومت دیرینه عیلام. تمدن دیرینه ایلام، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار ناپدید گردید. کتیبه آشور بانیپال درباره فتح و نابودی ایلام چنین می‌گوید:
در واقع دخالتهای دولت آشور موجب بروز اختلاف در خاندان شاهی ایلام شد. در سالهای ۶۴۸ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله کرد و شوش وشهرهای بزرگ دیگر را به شیوه وحشیانه آشوری غارت کرد. هر چند که سرزمینهای ایلام ضمیمه خاک آشور نشد ولی ایلام برای همیشه اهمیت خود را از دست داد. کورش هخامنشی در سال ۵۵۹ پیش از میلاد به پادشاهی انشان رسید و ایلام یکی از بخشهای امپراتوری هخامنشی شد. شوش نیز به یکی از اقامتگاه‌های مهم هخامنشی تبدیل شد.<ref name=":4">ایران اطلس - [https://iranatlas.info/elimate/el_index.htm ایلامیان که بودند؟]</ref>


تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور ایلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایان و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند.<ref name=":1" />
تمدن دیرینه عیلام، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکَدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار ناپدید گردید. کتیبه آشور بانیپال دربارهٔ فتح و نابودی عیلام چنین می‌گوید:


== عیلامیان و سومری‌ها ==
«تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور عیلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایان و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند».<ref name=":0" />
عیلامی‌ها در برخی از دوره‌های تاریخی زیر نفوذ دولت سومری میانرودان بودند؛ ولی در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد عیلامیان که در اوج قدرت خود بودند، اور پایتخت سومریان را اشغال و غارت و خدای ویژه آن را به اسارت بردند. سومر مستعمره و خراج گذار عیلام شد و در پایان در ۲۱۱۵ ق. م در دوره فرمانروایی ریم سین دولت مشترک سومری – اکدی را به طرزی نابود کردند که ملت سومر هیچگاه نتوانست از خرابه‌های تاریخ سر برآورد. مشیرالدوله پیرنیا در این باره می‌نویسد:
 
«دِمورگان و سایر نویسندگان فرانسوی به‌این عقیده‌اند که غلبه عیلامیها بر سومری‌ها و مردمان بنی سام نتایج تاریخی زیادی دربرداشته، توضیح اینکه عیلامیها بقدری با خشونت و بقسمی وحشیانه با ملل مغلوبه رفتار کرده‌اند، که آنها از ترس جان از مساکن و اوطان خود فرار کرده، هرکدام بطرفی رفته‌اند؛ بنابراین عقیده دارند مردمی که در رأس خلیج پارس و بحرین سکنی داشتند، بطرف شامات رفته و شهرهای فینیقی را تأسیس کرده در تجارت و دریانوردی معروف شدند، گروهی که ربّ النوع آسور را پرستش می‌کردند، بطرف قسمت وسطای رود دجله و کوهستان‌های مجاور آن رفته شالوده دولت آسور را نهادند. مهاجرت ابراهیم با طایفه خود به فلسطین و بالاخره هجوم هیکسوس هایِ سامی نژاد بمصر و تأسیس سلسله‌ای از فراعنه در آن مملکت نیز از نتائج غلبه عیلامیها بر ملل سامی نژاد بود. اما کینگ باین عقیده‌است، که غلبه عیلامیها در ممالک غربی دوام نیافته، زیرا عیلامیها، چون استعداد اداره کردن مملکتی را نداشتند و غلبه آنها بیشتر به تاخت و تاز شبیه بود، نتوانستند ممالک مسخره را حفظ کنند.»''' '''<ref name=":0" />


== زبان عیلامی ==
== زبان عیلامی ==
خط ۷۷: خط ۷۸:
ابن ندیم صاحب «الفهرست» در نقل قولی از المقنع (عبدالله ابن المقفع) زبان‌های ایرانی را «پهلوی، دری، خوزی، پارسی و سریانی» می‌شمارد که گواهی‌ست بر حضور زبان عیلامی (خوزی) تا دوره‌های آغازین اسلامی.<ref name=":0" />
ابن ندیم صاحب «الفهرست» در نقل قولی از المقنع (عبدالله ابن المقفع) زبان‌های ایرانی را «پهلوی، دری، خوزی، پارسی و سریانی» می‌شمارد که گواهی‌ست بر حضور زبان عیلامی (خوزی) تا دوره‌های آغازین اسلامی.<ref name=":0" />


در مورد زبان مردم عیلام اینطور که گفته شده قدیمی‌ترین آن زبان انزانی است که دریک دوره متروک شد. بعد از آن زبان سومری و زبان سامی رواج یافت. اماپس از دوره ایی دوباره زبان انزانی زنده و مورد استفاده قرار گرفت. ازاین می‌توان فهمید که زبان انزانی در بین مردم معمول بوده. زبان انزانی به عقیده پرشیل این است که زبان انزانی به زبان‌های اورال والتایی نزدیک بوده. این زبان در ایران دوره هخامنشی جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سالهای حکومت اسکندر مقدونی بر ایران برمیگردد. زبان ایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد. خط عیلامیها میخی است که عیلامیها آنرا از سومری‌ها دریافت کردند. این خظ بعدها با خطوط دیگرازجمله  [https://tarikhema.org/words/خط-بابلی/ خط بابلی] ادغام شد که توسط پادشاهان مختلف انجام گرفت.<ref name=":1" />
قدیمی‌ترین زبان تمدن ایلامی زبان انزانی است که دریک دوره متروک شد. بعد از آن زبان سومری و زبان سامی رواج یافت. اماپس از دوره ایی دوباره زبان انزانی زنده و مورد استفاده قرار گرفت. ازاین می‌توان فهمید که زبان انزانی در بین مردم معمول بوده. زبان انزانی به عقیده پرشیل این است که زبان انزانی به زبان‌های اورال والتایی نزدیک بوده. این زبان در ایران دوره هخامنشی جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سالهای حکومت اسکندر مقدونی بر ایران برمیگردد. زبان ایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد. خط عیلامیها میخی است که عیلامیها آنرا از سومری‌ها دریافت کردند. این خظ بعدها با خطوط دیگرازجمله  خط بابلی ادغام شد که توسط پادشاهان مختلف انجام گرفت.<ref name=":1" />


== نژاد ==
== نژاد ==
عیلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده می‌دانند.<ref name=":0" />
عیلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده می‌دانند.<ref name=":0" />


راجع به مردمان بومی این مملکت عقیده بر این است که بومیهای این مملکت حبشی بودند؛ ولی طی قرون زیاد مردمان زیادی به این مملکت آمدند و ساکن شدند که در ابتدا سومری‌ها بودند که به این مملکت آمدند. سومری‌ها قبل از اینکه به این مملکت بیایند در اطراف شط العرب وراس خلیج فارس ساکن بودند. بعد از سومری‌ها سامی‌ها آمدند. مذهب مردم عیلام به درستی روشن نیست.<ref name=":1" />
برخی هم معتقدند بومیهای این مملکت حبشی بودند؛ ولی طی قرون زیاد مردمان زیادی به این مملکت آمدند و ساکن شدند که در ابتدا سومری‌ها بودند که به این مملکت آمدند. سومری‌ها قبل از اینکه به این مملکت بیایند در اطراف شط العرب وراس خلیج فارس ساکن بودند. بعد از سومری‌ها سامی‌ها آمدند.<ref name=":1" />


== مذهب مردم عیلام ==
== مذهب مردم عیلام ==
این که عیلامی‌ها از نظر معتقدات مانند مذهب سومری‌ها جهان را پر از ارواح و اشکال می‌دانستند و بر این باور بودند که ارواح در مکان تاریک جنگل سکنی دارند و رب النوع آنها شوشیناک (شوشینک) نام داشت؛ ولی پرستش شوشیانیک را فقط پادشاهان وپیشوایان مذهبی می‌توانستند انجام دهند. بعد از شوشیناک آنها به شش رب النوع وپس از آن به گروهی از ارواح معتقد بودند. آنها مجسمه خدایان را می‌ساختند بنابراین مذهب آنها شرک و بت‌پرستی بوده‌است. پیشوایان مذهبی هم قدرت بسیار داشتند و چنین به نظر می‌رسد که آداب مذهبی مردم عیلام مانند آداب مذهبی مردم بابل شباهت داشته‌است.<ref name=":1" />
مذهب مردم عیلام به درستی روشن نیست.<ref name=":1" />
 
عیلامی‌ها از نظر معتقدات مانند مذهب سومری‌ها جهان را پر از ارواح و اشکال می‌دانستند و بر این باور بودند که ارواح در مکان تاریک جنگل سکنی دارند و رب النوع آنها شوشیناک (شوشینک) نام داشت؛ ولی پرستش شوشیانیک را فقط پادشاهان وپیشوایان مذهبی می‌توانستند انجام دهند. بعد از شوشیناک آنها به شش رب النوع وپس از آن به گروهی از ارواح معتقد بودند. آنها مجسمه خدایان را می‌ساختند بنابراین مذهب آنها شرک و بت‌پرستی بوده‌است. پیشوایان مذهبی هم قدرت بسیار داشتند و چنین به نظر می‌رسد که آداب مذهبی مردم عیلام مانند آداب مذهبی مردم بابل شباهت داشته‌است.<ref name=":1" />


بزرگترین خدای ایلامیان هومبان یا گل بود. الهه این شوشیک در مر تبه بعدی قرار داشت. قرار گرفتن الاهه در مقام بالاترین مرتبه خدایان، نشان از احترام آنها به مقام زن بود. آنها علاوه بر ده‌ها خدای ایلامی به خدایان بابلی نیز اهمیت می‌دادند. خدایان برای خود معابدی داشتند که معروف‌ترین آنها در هفت تپه و چغازنبیل یافت شده‌است.<ref name=":4" />
بزرگترین خدای ایلامیان هومبان یا گل بود. الهه این شوشیک در مر تبه بعدی قرار داشت. قرار گرفتن الاهه در مقام بالاترین مرتبه خدایان، نشان از احترام آنها به مقام زن بود. آنها علاوه بر ده‌ها خدای ایلامی به خدایان بابلی نیز اهمیت می‌دادند. خدایان برای خود معابدی داشتند که معروف‌ترین آنها در هفت تپه و چغازنبیل یافت شده‌است.<ref name=":4" />
خط ۹۱: خط ۹۴:
== اشیای تاریخی به‌جامانده از ایلامیان ==
== اشیای تاریخی به‌جامانده از ایلامیان ==
از تمدن عیلام اشیاء و آثار متعددی به جا مانده‌است ازجمله:
از تمدن عیلام اشیاء و آثار متعددی به جا مانده‌است ازجمله:
* [[پرونده:سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه.jpg|بندانگشتی|سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه]]گلدان با موجود دو شاخ
 
* تندیس نقره‌ای گاو نشسته
گلدان با موجود دو شاخ
* کلاه‌خود پرنده و سه پیکر
 
* تابلو مراسم نیایش راهبه‌های آفتاب
تندیس نقره‌ای گاو نشسته
* تندیس ناپیرآسو (تندیس مفرغی متعلق به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد و در موزه لوور نگهداری می‌شود)
کلاه‌خود پرنده و سه پیکر[[پرونده:سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه.jpg|بندانگشتی|سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه]]تابلو مراسم نیایش راهبه‌های آفتاب
* تندیس فاخته لاجوردی
تندیس ناپیرآسو (تندیس مفرغی متعلق به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد و در موزه لوور نگهداری می‌شود)
* سنگ‌نگاره بز با دم ماهی
 
* نقش‌برجسته عیلامی در نقش رستم
تندیس فاخته لاجوردی
* سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه
 
* سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا
سنگ‌نگاره بز با دم ماهی
* جام نقره‌ای زن ایلامی (مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد که در مرودشت کشف شده و در موزه ایران باستاننگهداری مشود)
 
* تندیس فلزی ایلامی، متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود.
نقش‌برجسته عیلامی در نقش رستم
 
سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه
 
سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا
 
جام نقره‌ای زن ایلامی (مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد که در مرودشت کشف شده و در موزه ایران باستاننگهداری مشود)
 
تندیس فلزی ایلامی، متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود.
 
تندیس شهر پیشرفته تندیس شهر قوی<ref>تاریخ ایران - [http://tarikhiran.blogfa.com/category/37/ایلامی-ها ایلامی‌ها]</ref>
تندیس شهر پیشرفته تندیس شهر قوی<ref>تاریخ ایران - [http://tarikhiran.blogfa.com/category/37/ایلامی-ها ایلامی‌ها]</ref>


شهرهای مهم ایلامیان شوش و دور-اونتش بود. شوش پایتخت اصلی ایلامیان بود. گذشته از آثار بسیار ایلامی، ستونی که قانون حمورابی بر آن نقش بسته‌است نیز در شوش کشف شده‌است. شهر دور-اونتش نیز در همسایگی شوش قرار دارد که اکنون آنرا به نام چغازنبیل می‌شناسیم. در قرن سیزده پیش از میلاد، به فرمان یکی از پادشاهان ایلامی به نام اونتش گل این شهر ساخته شده‌است. زیگورات چغازنبیل در این شهر قرار دارد. شهر مذکور هنوز توسط باستان شناسان از زیر خاک بیرون نیامده زیرا در منطقه ای نظامی قرار دارد. بناهای هفت تپه نیز در این مکان قرار دارند.<ref name=":4" />
گذشته از آثار بسیار ایلامی، ستونی که قانون حمورابی بر آن نقش بسته‌است نیز در شوش کشف شده‌است. شهر دور-اونتش نیز در همسایگی شوش قرار دارد که اکنون آنرا به نام چغازنبیل می‌شناسیم. در قرن سیزده پیش از میلاد، به فرمان یکی از پادشاهان ایلامی به نام اونتش گل این شهر ساخته شده‌است. زیگورات چغازنبیل در این شهر قرار دارد. شهر مذکور هنوز توسط باستان شناسان از زیر خاک بیرون نیامده زیرا در منطقه ای نظامی قرار دارد. بناهای هفت تپه نیز در این مکان قرار دارند.<ref name=":4" />


== آثار بجا مانده، زیگورات چغازنبیل ==
== آثار بجا مانده، زیگورات چغازنبیل ==
«ذیقَورَّت» با تشدید بر روی «ق» و «ر» واژه ای اکدی است. این واژه که ایرانیان آن را زیگورات تلفظ می‌کنند از فعل zaqāru به معنای ” بلند و برافراشته ساختن ” گرفته شده‌است. چغازنبیل نیز واژه ای مرکب است. چغا به معنای بلندی (تپه) است و زنبیل به معنای سبد.
«ذیقَورَّت» با تشدید بر روی «ق» و «ر» واژه ای اکدی است. این واژه که ایرانیان آن را زیگورات تلفظ می‌کنند از فعل zaqāru به معنای «بلند و برافراشته ساختن» گرفته شده‌است. چغازنبیل نیز واژه ای مرکب است. چغا به معنای بلندی (تپه) است و زنبیل به معنای سبد.
[[پرونده:زیگورات چغازنبیل.jpg|بندانگشتی|زیگورات چغازنبیل]]
[[پرونده:زیگورات چغازنبیل.jpg|بندانگشتی|زیگورات چغازنبیل]]
از آنجا که این معبد تا چند دهه پیش زیر خاک بود و مثل یک سبد واژگون به نظر می‌رسید، محلی‌ها آن را چغازنبیل می‌خواندند؛ یعنی تپه ای که شبیه سبد واژگونه است. در واقع همین شکل سبدگونه که وجودش در یک دشت نسبتاً هموار عجیب به نظر می‌رسید، موجب جلب توجه باستان شناسان شد و نشانه‌هایی از وجود بناهای کهن در این محدوده را نمودار ساخت.
از آنجا که این معبد تا چند دهه پیش زیر خاک بود و مثل یک سبد واژگون به نظر می‌رسید، محلی‌ها آن را چغازنبیل می‌خواندند؛ یعنی تپه ای که شبیه سبد واژگونه است. در واقع همین شکل سبدگونه که وجودش در یک دشت نسبتاً هموار عجیب به نظر می‌رسید، موجب جلب توجه باستان شناسان شد و نشانه‌هایی از وجود بناهای کهن در این محدوده را نمودار ساخت.
خط ۱۲۲: خط ۱۳۴:
درون حصار اصلی و مقابل سه ضلع از چهار ضلع زیگورات، سه سکوی مدور با کتیبه‌هایی به خط میخی دیده می‌شود. باستان شناسان حدس می‌زنند که این سکوها پایه مجسمه‌های بزرگ شاه عیلام بوده‌اند.
درون حصار اصلی و مقابل سه ضلع از چهار ضلع زیگورات، سه سکوی مدور با کتیبه‌هایی به خط میخی دیده می‌شود. باستان شناسان حدس می‌زنند که این سکوها پایه مجسمه‌های بزرگ شاه عیلام بوده‌اند.


همچنین در برابر شش دروازه از دروازه‌های هفت‌گانه زیگورات، آثار معابد کوچک نمایان است. این معابد به دیگر خدایان عیلامی اختصاص داشتند و زیارت آن‌ها مقدمه ای بود برای عبادت اینشوشیناک که بزرگتر و نیرومندتر از دیگر خدایان عیلامی به‌شمار می‌آمد.
همچنین در برابر شش دروازه از دروازه‌های هفت‌گانه زیگورات، آثار معابد کوچک نمایان است. این معابد به دیگر خدایان عیلامی اختصاص داشتند و زیارت آن‌ها مقدمه‌ای بود برای عبادت اینشوشیناک که بزرگتر و نیرومندتر از دیگر خدایان عیلامی به‌شمار می‌آمد.
[[پرونده:كتیبه‌های زیگورات.jpg|بندانگشتی|کتیبه‌های زیگورات]]
[[پرونده:كتیبه‌های زیگورات.jpg|بندانگشتی|کتیبه‌های زیگورات]]
زیگورات چغازنبیل بین دو شهر شوش و شوشتر قرار گرفته، به گونه ای که فاصله‌اش با شوش ۴۲ کیلومتر و با شوشتر کمتر از این مقدار است.<ref name=":5">bebinin.com - [http://www.bebinin.com/زیگورات-چغازنبیل-در-استان-خوزستان/ زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان]</ref>
زیگورات چغازنبیل بین دو شهر شوش و شوشتر قرار گرفته، به گونه ای که فاصله‌اش با شوش ۴۲ کیلومتر و با شوشتر کمتر از این مقدار است.<ref name=":5">bebinin.com - [http://www.bebinin.com/زیگورات-چغازنبیل-در-استان-خوزستان/ زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان]</ref>
خط ۱۲۹: خط ۱۴۱:
روی دیواره‌های زیگورات و به فواصل مشخص کتیبه‌هایی به دو خط میخی و با دو زبان عیلامی و آکدی نوشته شده‌است. در برخی از این کتیبه‌ها شاه عیلام مقصود خود از ساخت زیگورات را شرح می‌دهد و می‌گوید: «من اونتاش – گال پسر هوبانومنا، شاه انزان و شوش.
روی دیواره‌های زیگورات و به فواصل مشخص کتیبه‌هایی به دو خط میخی و با دو زبان عیلامی و آکدی نوشته شده‌است. در برخی از این کتیبه‌ها شاه عیلام مقصود خود از ساخت زیگورات را شرح می‌دهد و می‌گوید: «من اونتاش – گال پسر هوبانومنا، شاه انزان و شوش.


همین که محل شهر محصور شد، در آنجا شهر اونتاش ـ گال و مکان مقدس را ساخته‌ام؛ در آنجا یک Kukunnum طلائی ساختم؛ آن را در یک حصار بیرونی و درونی محصور کردم. شاهان قدیم Kukunnum نساخته بودند، من آن را ساختم.» بی شک اگر این کتیبه‌ها نبودند، فلسفه و چگونگی ساخت زیگورات تا حد زیادی برای ما مجهول می‌ماند.<ref name=":5" />
همین که محل شهر محصور شد، در آنجا شهر اونتاش ـ گال و مکان مقدس را ساخته‌ام؛ در آنجا یک Kukunnum طلائی ساختم؛ آن را در یک حصار بیرونی و درونی محصور کردم. شاهان قدیم Kukunnum نساخته بودند، من آن را ساختم.» بی‌شک اگر این کتیبه‌ها نبودند، فلسفه و چگونگی ساخت زیگورات تا حد زیادی برای ما مجهول می‌ماند.<ref name=":5" />


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
اکباتان90
۱٬۰۴۴

ویرایش

برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/wiki/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/29442»