۶٬۰۰۸
ویرایش
کاربر:Khosro/صفحه تمرین ژئوپلیتیک: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
== پیدایش علم ژئوپلیتیک == | == پیدایش علم ژئوپلیتیک == | ||
اولین بار اصطلاح جغرافیای سیاسی، توسط فیلسوف فرانسوی (روبرت آن تورگو) در سال ۱۷۵۱، در مقاله‌ای به کار برده شد که سال‌ها بعد انتشار یافت. روبرت تورگو جغرافیای سیاسی را یک (علم کاربردی – نظریه‌ای) تلقی می‌کرد که با تحقیق و بررسی تأثیرات متقابل واقعیات جغرافیایی اعم از انسانی و طبیعی با سازمان سیاسی می‌تواند در امر کشورداری به مسئولان مملکتی کمک کند. بعدها در سال ۱۸۹۷، پروفسور فردریش راتزل آلمانی، کتابی به نام جغرافیای سیاسی نوشت که نظریه‌ی کشور به مثابه‌ی موجود زنده (ارگانیزم) را ارائه داد که در آن برهه از زمان طرفداران زیادی را به خود جلب کرد، از جمله استاد علوم سیاسی سوئد (رودلف شلین) که با کاربرد واژه‌ی ژئوپلیتیک، جغرافیای سیاسی را نظریه‌ی کشور و ارگانیزم جغرافیایی معرفی کرد. از همین زمان ژئوپلیتیک که به طور عُمده با ایدئولوژی حکومت آمیخته بود، همگام با ژئواستراتژی مکیندری که بررسی اساس جغرافیایی سیاست جهان را هدف قرار داده بود، دیدگاه اغلب نظریهپردازان سیاسی و جغرافی‌دانان را برای مدّت ۴۵ سال تشکیل دادند. اما بعد از پایان جنگ جهانی دوم و شکست آلمان نازی، ژئوپلیتیک خاص آلمان منجر به زمینه‌ی تخریب این علم به عنوان یک دیدگاه دانشگاهی شد. | اولین بار اصطلاح جغرافیای سیاسی، توسط فیلسوف فرانسوی (روبرت آن تورگو) در سال ۱۷۵۱، در مقاله‌ای به کار برده شد که سال‌ها بعد انتشار یافت. روبرت تورگو جغرافیای سیاسی را یک (علم کاربردی – نظریه‌ای) تلقی می‌کرد که با تحقیق و بررسی تأثیرات متقابل واقعیات جغرافیایی اعم از انسانی و طبیعی با سازمان سیاسی می‌تواند در امر کشورداری به مسئولان مملکتی کمک کند. بعدها در سال ۱۸۹۷، پروفسور فردریش راتزل آلمانی، کتابی به نام جغرافیای سیاسی نوشت که نظریه‌ی کشور به مثابه‌ی موجود زنده (ارگانیزم) را ارائه داد که در آن برهه از زمان طرفداران زیادی را به خود جلب کرد، از جمله استاد علوم سیاسی سوئد (رودلف شلین) که با کاربرد واژه‌ی ژئوپلیتیک، جغرافیای سیاسی را نظریه‌ی کشور و ارگانیزم جغرافیایی معرفی کرد. از همین زمان ژئوپلیتیک که به طور عُمده با ایدئولوژی حکومت آمیخته بود، همگام با ژئواستراتژی مکیندری که بررسی اساس جغرافیایی سیاست جهان را هدف قرار داده بود، دیدگاه اغلب نظریهپردازان سیاسی و جغرافی‌دانان را برای مدّت ۴۵ سال تشکیل دادند. اما بعد از پایان جنگ جهانی دوم و شکست آلمان نازی، ژئوپلیتیک خاص آلمان منجر به زمینه‌ی تخریب این علم به عنوان یک دیدگاه دانشگاهی شد.<ref name=":1" /> | ||
== احیاء و شکوفایی دوباره علم ژئوپلیتیک == | == احیاء و شکوفایی دوباره علم ژئوپلیتیک == | ||
جغرافیای سیاسی در دهه‌ی سال‌های ۱۹۵۰، با تلاش جغرافی‌دانان نام‌داری مانند هارتشورن، استیفن جونز و گاتمن، دوره‌ی فراز خود را آغاز کرد. از این به بعد جغرافیای سیاسی متأثر از پارادایم‌های رایج در جغرافیا و سایر علوم اجتماعی، تغییر و تحولاتی را از جهات تعریف، روش و محتوا تجربه کرد و دوره‌های گوناگونی مانند: کارکردگرایی ناحیه‌ای، فضایی – کمّی، رادیکالیسم، انسان‌گرایی و انتقادی را طی کرد. مطلاعات فضایی مربوط به کشورها، دولت‌ها، پایتخت‌ها، مرزها، اختلافات ارضی۷ تقسیمات کشوری، استعمارگری، فدرالیسم، رودخانه‌های بین‌المللی و ده‌ها مسائل مکانی – سیاسی دیگر در سطوح مقیاس‌های جغرافیایی متعدد محلی تا جهانی مورد توّجه جغرافی‌دانان سیاسی است. امروزه تعریف ساده از ژئوپلیتیک یا جغرافیای سیاسی که مورد قبول اکثر جغرافی‌دانان سیاسی است، عبارت است از «علم بررسی رابطه‌ی متقابل میان (قدرت) و (فضا)».<ref>[https://geography.ut.ac.ir/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C معرفی جغرافیای سیاسی - وب سایت دانشکده جغرافیا]</ref> | جغرافیای سیاسی در دهه‌ی سال‌های ۱۹۵۰، با تلاش جغرافی‌دانان نام‌داری مانند هارتشورن، استیفن جونز و گاتمن، دوره‌ی فراز خود را آغاز کرد. از این به بعد جغرافیای سیاسی متأثر از پارادایم‌های رایج در جغرافیا و سایر علوم اجتماعی، تغییر و تحولاتی را از جهات تعریف، روش و محتوا تجربه کرد و دوره‌های گوناگونی مانند: کارکردگرایی ناحیه‌ای، فضایی – کمّی، رادیکالیسم، انسان‌گرایی و انتقادی را طی کرد. مطلاعات فضایی مربوط به کشورها، دولت‌ها، پایتخت‌ها، مرزها، اختلافات ارضی۷ تقسیمات کشوری، استعمارگری، فدرالیسم، رودخانه‌های بین‌المللی و ده‌ها مسائل مکانی – سیاسی دیگر در سطوح مقیاس‌های جغرافیایی متعدد محلی تا جهانی مورد توّجه جغرافی‌دانان سیاسی است. امروزه تعریف ساده از ژئوپلیتیک یا جغرافیای سیاسی که مورد قبول اکثر جغرافی‌دانان سیاسی است، عبارت است از «علم بررسی رابطه‌ی متقابل میان (قدرت) و (فضا)».<ref name=":1">[https://geography.ut.ac.ir/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C معرفی جغرافیای سیاسی - وب سایت دانشکده جغرافیا]</ref> | ||
== برخی از تعاریف مختلفِ ژئوپلیتیک == | == برخی از تعاریف مختلفِ ژئوپلیتیک == | ||
پیرگالوا (نویسنده‌ی کتاب، ژئوپلیتیک راه‌های رسیدن به قدرت): «ژئوپلیتیک یعنی مطالعه شیوه ارتباط بین هدایت سیاسی یک قدرت با بُرد بین‌المللی و چارچوب جفرافیایی عملکرد آن». | * پیرگالوا (نویسنده‌ی کتاب، ژئوپلیتیک راه‌های رسیدن به قدرت): «ژئوپلیتیک یعنی مطالعه شیوه ارتباط بین هدایت سیاسی یک قدرت با بُرد بین‌المللی و چارچوب جفرافیایی عملکرد آن». | ||
سوآت ایلهان: «ژئوپلیتیک رابطه‌ی میان قدرت (کنونی و آینده) و هدف را – در میدان سیاست – بر مبنای جچغرافیایی بر روی سیاسیت آشکار میکند، ژئوپلیتیک یعنی پویایی جغرافیا به واسطه تمامی عناصر آن و نتیجه بخشی همه این عناصر وقتی که به آن‌ها ارزش می‌دهیم. ژئوپلیتیک کانون قدرت جهانی و منطقهای را بر روی جغرافیای طبیعی وهدف را برقرار میکند؛ و زمینه سیاست امنیتی و ترقی یک دولت، گروهی از دولت‌ها و یا یک منطقه را تشکیل می‌دهد». | * سوآت ایلهان: «ژئوپلیتیک رابطه‌ی میان قدرت (کنونی و آینده) و هدف را – در میدان سیاست – بر مبنای جچغرافیایی بر روی سیاسیت آشکار میکند، ژئوپلیتیک یعنی پویایی جغرافیا به واسطه تمامی عناصر آن و نتیجه بخشی همه این عناصر وقتی که به آن‌ها ارزش می‌دهیم. ژئوپلیتیک کانون قدرت جهانی و منطقهای را بر روی جغرافیای طبیعی وهدف را برقرار میکند؛ و زمینه سیاست امنیتی و ترقی یک دولت، گروهی از دولت‌ها و یا یک منطقه را تشکیل می‌دهد». | ||
هاگ فرینجن: «ژئوپلیتیک به عنوان یک دانش، تأثر جغرافیا را بر شخصیت سیاسی کشور، تاریخ آن، مؤسسات و به ویژه روابط آن را با دیگر کشورها مورد بررسی قرار می‌دهد». | * هاگ فرینجن: «ژئوپلیتیک به عنوان یک دانش، تأثر جغرافیا را بر شخصیت سیاسی کشور، تاریخ آن، مؤسسات و به ویژه روابط آن را با دیگر کشورها مورد بررسی قرار می‌دهد». | ||
بردان کاسلن و فرد شلی: «ژئوپلیتیک یعنی مطالعه روابط بین‌الملل و زد و خورد‌های مبتنی بر یک فضای جغرافیای».<ref>[http://geopolitic-azad.blogfa.com/post/6 وب سایت گروه دانشجویان کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد]</ref> | * بردان کاسلن و فرد شلی: «ژئوپلیتیک یعنی مطالعه روابط بین‌الملل و زد و خورد‌های مبتنی بر یک فضای جغرافیای».<ref name=":2">[http://geopolitic-azad.blogfa.com/post/6 وب سایت گروه دانشجویان کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد]</ref> | ||
* پیروز مجتهدزاده: «ژئوپلیتیک یا سیاست جغرافیایی، اثر محیط و اشکال یا پدیده‌های محیطی مانند، موقعیت جغرافیایی۷ شکل زمین، منابع کمیاب، امکانات ارتباط و انتقالی (زمینی، دریایی، هوایی و فضایی)، وسایل ارتباط جمعی و... را در تصمیم گیری‌های سیاسی، به ویژه در سطوح گسترده منطقهای و جهانی مطالعه میکند». | |||
* عزت‌الله عزتی: «ژئوپلیتیک به بررسی تأثیر پدیده‌های جغرافیایی بر ساختارها و نهادهای سیاسی، حکومتی و غیرحکومتی و تحولات آن‌ها و خصوصیات روابط با دیگر دولت‌ها می‌پردازد». | |||
* درّه میرحیدر (استاد و پژوهشگر برجسته رشته‌ی جغرافیای سیاسی): «ژئوپلیتیک شیوه‌های قرائت و نگارش سیاست بین‌الملل توسط صاحبان قدرت و اندیشه و تأثیر آن‌ها بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی در سطح ملّی و منطقهای است». | |||
* <sup>دکتر محمدرضا حافظ نيا ( کتاب مبانی مطالعات سياسی – اجتماعی، جلد اول): «ژئو پليتيک عبارتست از: مطالعه رفتار سياسی دولت ها، گروه‌ها و سازمان‌ها در مورد جنبه های فضايی، محيطی و انسانی».</sup> | |||
* محمدرضا حافظ نیا: «ژئوپلیتیک عبارت است از، مطالعه‌ی روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست». | |||
* حافظ نیا در جای دیگر می‌نویسد: «ژئوپلیتیک را رفتار گروه‌های انسانی متشکل نسبت به یکدیگر بر پایه جغرافیا، قدرت و سیاست می‌‌داند». | |||
* امین سزگین: «ژئوپلیتیک یعنی علم و هنر تعیین، تثبیت و جهت‌دهی سیاست ملّی با در نظر گرفتن سرزمین یک کشور به همراه تاریخ ملّی آن، شعور ملی شهروندان، قدرت ملی کشور، وضعیت سیاسی دنیا و ارتباطات».<ref name=":2" /> | |||
امین سزگین: «ژئوپلیتیک یعنی علم و هنر تعیین، تثبیت و جهت‌دهی سیاست ملّی با در نظر گرفتن سرزمین یک کشور به همراه تاریخ ملّی آن، شعور ملی شهروندان، قدرت ملی کشور، وضعیت سیاسی دنیا و ارتباطات». | |||
== عملکرد ژئوپلیتیک در خاورمیانه == | == عملکرد ژئوپلیتیک در خاورمیانه == | ||
عمیق‌ترین و مهم‌ترین بحران‌های سیاسی جهان معاصر در منطقه خاورمیانه رقم می‌خورد و چالش‌های مهم ژئوپلیتیکی از عوامل شکل دهنده۷ تشدید کننده و تداوم یابنده‌ی بحران در این حوزه جغرافیایی است. چشم‌انداز موجود از قیام و خیزش‌های مردمی، بیان‌گر آغاز تحولات و لرزش‌های ژئوپلیتیکی گسترده در فضای خاورمیانه و شمال آفریقاست و جغرافیای سیاسی منطقه را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/337081/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%DA%98%D8%A6%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه - وب سایت پرتال جامع علوم انسانی]</ref | عمیق‌ترین و مهم‌ترین بحران‌های سیاسی جهان معاصر در منطقه خاورمیانه رقم می‌خورد و چالش‌های مهم ژئوپلیتیکی از عوامل شکل دهنده۷ تشدید کننده و تداوم یابنده‌ی بحران در این حوزه جغرافیایی است. چشم‌انداز موجود از قیام و خیزش‌های مردمی، بیان‌گر آغاز تحولات و لرزش‌های ژئوپلیتیکی گسترده در فضای خاورمیانه و شمال آفریقاست و جغرافیای سیاسی منطقه را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/337081/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%DA%98%D8%A6%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه - وب سایت پرتال جامع علوم انسانی]</ref> | ||
از میان مناطق ژئوپلیتیکی منطقه جنوب غربی آسیا، از همه مهم‌تر خاورمیانه است که مورد توجه نظام بین‌المللی بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، بر همین پایه خاورمیانه در ساختار ژئوپلیتیکی هزاره سوم مورد بررسی قرار گرفته است. عوامل جغرافیایی در فرآیندهای سیاسی نقش مهم داشته و موضوع قدرت را به عنوان شالوده و اساس علم سیاست تحت تأثیر قرار می‌دهند. فرآیندهای سیاسی نیز که در واقع در اشکال مختلف تصمیم‌گیری به ظهور می‌‌رسد، چشم‌انداز محیط جغرافیایی کره زمین را تغییر می‌دهند. از دیدگاه نظری می‌توان به وجود یک رابطه پیچیده و متعامل میان مجموعه عوامل جغرافیایی و پدیده‌های سیاسی پی بُرد که که امروزه موضوع دانش جغرافیای سیاسی و علم ژئوپلیتیک را تشکیل می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=94374 وضعیت خاورمیانه در ساختار ژئوپلیتیکی - وب سایت پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی]</ref> | از میان مناطق ژئوپلیتیکی منطقه جنوب غربی آسیا، از همه مهم‌تر خاورمیانه است که مورد توجه نظام بین‌المللی بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، بر همین پایه خاورمیانه در ساختار ژئوپلیتیکی هزاره سوم مورد بررسی قرار گرفته است. عوامل جغرافیایی در فرآیندهای سیاسی نقش مهم داشته و موضوع قدرت را به عنوان شالوده و اساس علم سیاست تحت تأثیر قرار می‌دهند. فرآیندهای سیاسی نیز که در واقع در اشکال مختلف تصمیم‌گیری به ظهور می‌‌رسد، چشم‌انداز محیط جغرافیایی کره زمین را تغییر می‌دهند. از دیدگاه نظری می‌توان به وجود یک رابطه پیچیده و متعامل میان مجموعه عوامل جغرافیایی و پدیده‌های سیاسی پی بُرد که که امروزه موضوع دانش جغرافیای سیاسی و علم ژئوپلیتیک را تشکیل می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=94374 وضعیت خاورمیانه در ساختار ژئوپلیتیکی - وب سایت پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی]</ref> | ||
== هویت جمهوری اسلامی ایران و منطقه خاورمیانه == | == هویت جمهوری اسلامی ایران و منطقه خاورمیانه == | ||
| خط ۶۴: | خط ۵۰: | ||
مایکل ماکووسکای، عضو پیشین وزارت دفاع آمریکا و مدیر بنیاد امنیت ملی آمریکا، در مقاله‌ای که شبکه‌ی تلویزیونی فاکس نیوز منتشر کرده نوشته است: «مهار سیاست تهاجمی جمهوری اسلامی ایران در منطقه نیازمند تغییر جغرافیای سیاسی خاورمیانه است، اگرچه دولت دونالد ترامپ به درستی جمهوری اسلامی ایران را بزرگترین چالش امنیتی آمریکا در خاورمیانه تشخیص داده است اما هیچ راهبرد مشخصی برای مقابله با قدرت فزاینده‌ی منطقهای ایران ندارد. به عقیده مایکل ماکووسکای۷ هیچ‌یک از این تدابیر به تنهایی برای مهار جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه کافی نیست و دولت آمریکا باید در عین حال این را بپذیرد که کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن دولت‌های جعلی هستند که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی به وجود آمدند و به همین دلیل امروز تحت سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته‌اند؛ وی مدعی است که ساختار سیاسی فعلی خاورمیانه منافع جمهوری اسلامی ایران را تأمین میکند و وقت آن رسیده که این ساختار راب به لرزه انداخت. مهم‌ترین نقطه‌ی ضعف جمهوری اسلامی ایران این است که این کشور به یاری رژیم‌های شدیداً سرکوبگر فرقه‌ای سلطه‌ی خود را بر این کشورها اعمال میکند و ایالات متحده آمریکا باید به بهره برداری از این نقطه ضعف از نیروهای محلی استقلال‌طلب که مخالف سیاست‌ها و سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران هستند، حمایت کند.<ref name=":0" /> | مایکل ماکووسکای، عضو پیشین وزارت دفاع آمریکا و مدیر بنیاد امنیت ملی آمریکا، در مقاله‌ای که شبکه‌ی تلویزیونی فاکس نیوز منتشر کرده نوشته است: «مهار سیاست تهاجمی جمهوری اسلامی ایران در منطقه نیازمند تغییر جغرافیای سیاسی خاورمیانه است، اگرچه دولت دونالد ترامپ به درستی جمهوری اسلامی ایران را بزرگترین چالش امنیتی آمریکا در خاورمیانه تشخیص داده است اما هیچ راهبرد مشخصی برای مقابله با قدرت فزاینده‌ی منطقهای ایران ندارد. به عقیده مایکل ماکووسکای۷ هیچ‌یک از این تدابیر به تنهایی برای مهار جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه کافی نیست و دولت آمریکا باید در عین حال این را بپذیرد که کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن دولت‌های جعلی هستند که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی به وجود آمدند و به همین دلیل امروز تحت سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته‌اند؛ وی مدعی است که ساختار سیاسی فعلی خاورمیانه منافع جمهوری اسلامی ایران را تأمین میکند و وقت آن رسیده که این ساختار راب به لرزه انداخت. مهم‌ترین نقطه‌ی ضعف جمهوری اسلامی ایران این است که این کشور به یاری رژیم‌های شدیداً سرکوبگر فرقه‌ای سلطه‌ی خود را بر این کشورها اعمال میکند و ایالات متحده آمریکا باید به بهره برداری از این نقطه ضعف از نیروهای محلی استقلال‌طلب که مخالف سیاست‌ها و سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران هستند، حمایت کند.<ref name=":0" /> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
< | <references /> | ||