|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:نقشه جهانی کشورهای پیوسته به میثاق جهانی حقوق مدنی و سیاسی.jpg|جایگزین=نقشه جهانی کشورهای پیوسته به میثاق جهانی حقوق مدنی و سیاسی|بندانگشتی|کشورهای پیوسته به میثاق جهانی حقوق مدنی]]
| | = سازمان مردم‌نهاد Non-Governmental Organization یا به اختصار NGO = |
| | '''سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO): ستون پنجم جامعه مدنی جهانی''' |
|
| |
|
| = '''میثاق بین‌المللی حقوق مدنی''' =
| | سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOها) نهادهایی مستقل، غیرانتفاعی و داوطلبانه هستند که خارج از ساختار دولتی فعالیت می‌کنند و نقشی کلیدی در حمایت از حقوق بشر، حفاظت از محیط زیست، ارائه خدمات و توسعه پایدار دارند. ریشه‌های این سازمان‌ها به جنبش‌های ضد برده‌داری و تلاش‌های صلح‌جویانه قرن‌های گذشته بازمی‌گردد، اما رشد چشمگیر آنها پس از جنگ جهانی دوم و با جهانی‌شدن شدت گرفت. NGOها به دلیل استقلال، غیرخشونت‌آمیزی و هدف‌محوری، از دولت و بخش خصوصی متمایزند و در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی عمل می‌کنند. |
| [[پرونده:لوگو کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد.jpg|جایگزین=لوگو کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد|بندانگشتی|کمیسیون حقوق بشر ملل متحد|200x200پیکسل]]
| |
| '''میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی'''<ref>[https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-civil-and-political-rights International Covenant on Civil and Political Rights]</ref> '''(International Covenant on Civil and Political Rights یا ICCPR)''' همچنین به عنوان «'''میثاق مدنی سازمان ملل'''» ('''UN Civil Covenant''''')'' شناخته می‌شود؛ نام یکی از اسناد بنیادین حقوق بشر سازمان ملل متحد است،<ref>میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی-سایت سازمان ملل متحد-صفحه‌ی فارسی [https://iran.un.org/fa/106018-%D9%85%DB%8C%D8%AB%D8%A7%D9%82-%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C?afd_azwaf_tok=eyJhbGciOiJSUzI1NiJ9.eyJhdWQiOiJpcmFuLnVuLm9yZyIsImV4cCI6MTc0NDE4Mjc2NCwiaWF0IjoxNzQ0MTgyNzU0LCJpc3MiOiJ0aWVyMS02NzQ5ODQ4YmM5LTdqZ3c5Iiwic3ViIjoiMTQ5Ljg4LjEwMi4zNiIsImRhdGEiOnsidHlwZSI6Imlzc3VlZCIsInJlZiI6IjIwMjUwNDA5VDA3MTIzNFotMTY3NDk4NDhiYzk3amd3OWhDMUZSQTlmdGcwMDAwMDAwazcwMDAwMDAwMDAwbXJ3IiwiYiI6Ijl5aFctUU82UkVwZ0ZWMnZGajNIWFJ1S3RvYnh0aFdzNUhkeXVhdkdmcFEiLCJoIjoiR1pSYUZESDZTWGJuak1sZHZPYWNURm9YdTBzaS0tVnpLalNtZkZZRC1hZyJ9fQ.AvBwlaYePbPUCgEny9L_MXSkjBvcMceLjS39bl04RdRUKwPEhwwQuyJ7oTlJCkprF9fQeOAC38Uh1bV0d4uWJyOI9ZjZRYR0evL4-k0bsNMqse3LGYuoFjD9NvJntjc6vIt4OdyCfQxwnwKwSNmK98JLrmhWxJEEwGRJgHFFGE__KAt3uVWFP4shUZxEqRM1NON8KCiEreZrp1dTBD1nUB_EFt_JyEGNFGgdQNlTTNUQ0BokyT9NTOqy5KC_LhKCY6yusj1IqmRwUP6R8SLhI_2aBAVRg_QcwKo2Ed6_j_OHv4G9P3cqBuNXLJfTc-SVqPTBUX3hb4mkppNEp18sLw.WF3obl2IDtqgvMFRqVdYkD5s ایران]</ref> که در سال ۱۹۶۶ (برابر ۲۵ آذر ۱۳۴۵) تصویب شد و از سال ۱۹۷۶ برابر ۳ فروردین ۱۳۵۵ لازم‌الاجرا گردید. این میثاق که با هدف تضمین حقوق مدنی مانند حق حیات و آزادی بیان، و حقوق سیاسی مانند حق مشارکت در انتخابات و امور عمومی، تدوین شده، برای بیش از ۱۷۰ کشور عضو الزام‌آور است.
| |
|
| |
|
| ایران در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۴۷ این میثاق را امضا کرد و در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۵۴ به تصویب رساند؛<ref name=":0">قانون اجازه الحاق دولت شاهنشاهی ایران به میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی- مصوب در مجلس سنا به ریاست جعفر شریف [https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97259 امامی]</ref> با این کار به آن اعتبار قانونی بخشیده و خود را به آن متعهد ساخته‌است؛ اما در عمل، در هر دو رژیم سیاسی گذشته (پادشاهی)<ref>نامه رئیس مجمع جهانی حقوق بشر به شاه که در ۲۴ ژوئن ۱۹۷۷ (۳ تیر ۱۳۵۶) علنی شد.[https://nehzateazadi.org/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3-%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%83%D9%87/]</ref> و فعلی (جمهوری اسلامی) مفاد پایه‌ای آن را بارها (به‌خصوص در دوران حکومت جمهوری اسلامی)<ref>[https://iranhrs.org/%d8%b1%d9%88%d8%b2-%d8%ac%d9%87%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%ad%d9%82%d9%88%d9%82-%d8%a8%d8%b4%d8%b1-%d8%a7%d8%b2-%d8%a7%d8%b9%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c%d9%87-%d8%ac%d9%87%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%aa%d8%a7/ روز جهانی حقوق بشر – از اعلامیه جهانی تا واقعیت تلخ نقض حقوق بشر در ایران]</ref> نقض کرده‌است.
| | این سازمان‌ها خدماتی مانند آموزش و بهداشت ارائه می‌دهند، از سیاست‌ها حمایت می‌کنند، بر نهادهای قدرتمند نظارت دارند و مشارکت شهروندی را تقویت می‌کنند. ساختار آنها متنوع است، اما موفقیتشان به شفافیت، پاسخگویی و رعایت استانداردهای اخلاقی وابسته است. با این حال، چالش‌هایی نظیر وابستگی مالی، محدودیت‌های دولتی، و انتقاداتی درباره مشروعیت و کارایی، عملکردشان را تهدید می‌کند. |
|
| |
|
| == '''مقدمه''' ==
| | در سطح جهانی، NGOها در شکل‌دهی به قوانین بین‌المللی و همکاری‌های فراملی نقش دارند و به‌عنوان بخشی از جامعه مدنی جهانی شناخته می‌شوند. برای مثال، در هند تعدادشان از مدارس و مراکز بهداشتی فراتر رفته است. در نهایت، NGOها با وجود موانع، به‌عنوان پل ارتباطی بین مردم و قدرت، عامل تغییر و توسعه‌اند و با تقویت حکمرانی و شفافیت، می‌توانند نقشی ماندگار در جهانی عادلانه‌تر ایفا کنند. |
| [[پرونده:تصویر متن کامل اعلامیه جهانی حقوق بشر.jpg|جایگزین=تصویر متن کامل اعلامیه جهانی حقوق بشر|بندانگشتی|اعلامیه جهانی حقوق بشر|268x268پیکسل]]
| |
| حقوق بشر به‌عنوان یکی از پایه‌های عدالت و صلح جهانی، از نیمه دوم قرن بیستم مورد توجه ویژه جامعه بین‌المللی قرار گرفت. میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) یکی از مهم‌ترین اسنادی است که برای حمایت از حقوق افراد در برابر تعرض دولت‌ها و تضمین مشارکت آنها در فرآیندهای سیاسی طراحی شده است. این سند، همراه با [[اعلامیه جهانی حقوق بشر]] و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مجموعه‌ای به نام «منشور بین‌المللی حقوق بشر» را تشکیل می‌دهد.
| |
|
| |
|
| == '''تاریخچه و تصویب''' ==
| | '''مقدمه: تعریف و اهمیت فزاینده''' |
| میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی در ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد با قطعنامه ۲۲۰۰A (XXI) به تصویب رسید و پس از تصویب توسط ۳۵ کشور، در ۲۳ مارس ۱۹۷۶ لازم‌الاجرا شد. این میثاق نتیجه تلاش‌های پس از جنگ جهانی دوم برای جلوگیری از نقض گسترده حقوق بشر بود که در جریان جنگ‌ها و رژیم‌های استبدادی رخ داده بود. برخلاف اعلامیه جهانی حقوق بشر که یک سند غیرالزام‌آور است، ICCPR یک معاهده الزام‌آور برای کشورهای عضو است، به این معنا که دولت‌ها موظف‌اند قوانین داخلی خود را با آن هماهنگ کنند. ایران که در ۱۵ فروردین ۱۳۴۷ این میثاق را امضا کرد و در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۵۴ آن را به تصویب داخلی رساند؛<ref name=":0" /> هیچ‌گاه در تاریخ دو رژیم سیاسی گذشته و فعلی به مفاد آن پایبندی نداشته است.
| |
|
| |
|
| == '''ساختار و محتوای میثاق''' ==
| | در چشم‌انداز پیچیده جهانی امروز، سازمان‌های مردم‌نهاد (Non-Governmental Organizations - NGOs) به عنوان بازیگرانی حیاتی و تاثیرگذار ظهور کرده‌اند. این سازمان‌ها که خارج از ساختار رسمی دولتی فعالیت می‌کنند، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به جوامع، حمایت از حقوق بشر، حفاظت از محیط زیست، ارائه خدمات ضروری و پیشبرد اهداف توسعه پایدار ایفا می‌کنند [1, 2]. یک سازمان مردم‌نهاد، اساساً نهادی غیرانتفاعی و مستقل از کنترل مستقیم دولت است که توسط شهروندان عادی و به صورت داوطلبانه برای رسیدگی به یک نیاز یا دغدغه اجتماعی مشترک تشکیل می‌شود [1, 3]. این سازمان‌ها با انگیزه‌های بشردوستانه، ایدئولوژیک، مذهبی یا توسعه‌محور فعالیت کرده و طیف وسیعی از اهداف، از ارائه کمک‌های فوری در بحران‌ها گرفته تا تلاش برای تغییرات سیستمی بلندمدت را دنبال می‌کنند [2, 4]. اهمیت روزافزون NGO ها در توانایی آنها برای پر کردن خلاءهای ناشی از عملکرد دولت‌ها، بسیج منابع مردمی، ارائه دیدگاه‌های جایگزین و تقویت جامعه مدنی نهفته است [3]. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف سازمان‌های مردم‌نهاد، از تاریخچه و تکامل آنها گرفته تا ساختار، عملکرد، چالش‌ها و نقش آنها در جهان معاصر می‌پردازد. |
| میثاق شامل یک مقدمه و ۵۳ ماده است که به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: اصول کلی، حقوق مشخص، و سازوکارهای نظارتی. مقدمه بر اهمیت حیثیت ذاتی انسان و حقوق برابر همه افراد تأکید دارد. بخش‌های کلیدی حقوق شامل موارد زیر است:
| |
|
| |
|
| === '''حقوق مدنی''': ===
| | '''نگاهی به تاریخچه و سیر تکامل NGO ها''' |
| *'''حق حیات''' (ماده ۶): هیچ‌کس نباید خودسرانه از حیات محروم شود. این ماده اعدام را به جرایم بسیار جدی محدود کرده و خواستار حرکت به سمت الغای آن است. همچنین محدودیت‌های مشخصی را برای اعمال مجازات اعدام در کشورهایی که هنوز آن را لغو نکرده‌اند، تعیین می‌کند.
| |
| *'''منع شکنجه و رفتارهای غیرانسانی''' (ماده ۷): هرگونه رفتار ظالمانه، بی‌رحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز مطلقا ممنوع است. این ماده به‌ویژه در مورد ممنوعیت آزمایش‌های پزشکی بدون رضایت آزادانه‌ی فرد صراحت دارد.
| |
| *'''آزادی و امنیت شخصی''' (ماده ۹): هر فردی حق آزادی و امنیت شخصی دارد. بازداشت خودسرانه ممنوع است و افراد حق دارند از دلایل بازداشت خود آگاه شوند و در اسرع وقت در برابر مقام قضایی حاضر گردند.
| |
| *'''حقوق افراد بازداشت‌شده''' (ماده ۱۰): با همه افرادی که از آزادی خود محروم شده‌اند باید با انسانیت و احترام به کرامت ذاتی‌شان رفتار شود. متهمان باید از محکومان جدا نگهداری شوند و نوجوانان متهم از بزرگسالان جدا شده و در اسرع وقت محاکمه شوند. هدف اصلی نظام زندان باید اصلاح و بازپروری اجتماعی زندانیان باشد.
| |
| *'''آزادی رفت و آمد''' (ماده ۱۲): هر فردی که قانوناً در قلمرو یک کشور حضور دارد، حق آزادی رفت و آمد و انتخاب آزادانه محل اقامت خود را دارد و می‌تواند آزادانه کشور را ترک کند. این حقوق ممکن است تحت شرایط خاص و با رعایت قانون محدود شوند.
| |
| *'''حقوق بیگانگان''' (ماده ۱۳): بیگانگانی که به طور قانونی در قلمرو یک دولت عضو حضور دارند، تنها بر اساس تصمیم قانونی قابل اخراج هستند و باید امکان ارائه دلایل علیه اخراج و تجدیدنظرخواهی داشته باشند، مگر اینکه دلایل امنیت ملی ایجاب کند.
| |
| *'''حق دادرسی عادلانه''' (ماده ۱۴): همه افراد حق دارند در دادگاهی مستقل و بی‌طرف محاکمه شوند. این ماده یکی از جامع‌ترین مواد میثاق است و برابری همه افراد در برابر دادگاه‌ها، حق برخورداری از یک دادرسی منصفانه و علنی توسط دادگاهی صالح، مستقل و بی‌طرف، اصل برائت، حق داشتن وکیل، حق رویارویی با شهود و حق تجدیدنظرخواهی را تضمین می‌کند.
| |
| *'''حق ازدواج و تشکیل خانواده''' (ماده ۲۳): حق مردان و زنان در سن ازدواج برای ازدواج و تشکیل خانواده به رسمیت شناخته می‌شود. ازدواج باید با رضایت آزادانه و کامل طرفین صورت گیرد. خانواده به عنوان واحد طبیعی و اساسی جامعه مورد حمایت جامعه و دولت قرار می‌گیرد.
| |
| *'''حقوق کودک''' (ماده ۲۴): هر کودکی بدون هیچ‌گونه تبعیض، حق دارد از اقدامات حمایتی متناسب با وضعیت صغارت خود، از سوی خانواده، جامعه و دولت برخوردار شود. هر کودکی باید بلافاصله پس از تولد ثبت شود و دارای نام و تابعیت باشد.
| |
| *'''برابری در برابر قانون و منع تبعیض''' (ماده ۲۶): همه افراد در برابر قانون برابرند و بدون هیچ‌گونه تبعیض حق حمایت مساوی قانون را دارند. قانون باید هرگونه تبعیض را ممنوع کند و حمایت مؤثر و برابر علیه هرگونه تبعیض بر اساس نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا غیر آن، منشأ ملی یا اجتماعی، ثروت، تولد یا هر وضعیت دیگری را تضمین نماید.
| |
| *'''حقوق اقلیت‌ها''' (ماده ۲۷): در کشورهایی که اقلیت‌های قومی، مذهبی یا زبانی وجود دارند، افرادی که به این اقلیت‌ها تعلق دارند را نمی‌توان از حق برخورداری از فرهنگ خود، ابراز و انجام فرایض مذهبی خود، یا استفاده از زبان خود، به همراه سایر اعضای گروهشان، محروم کرد.<ref name=":1" />
| |
|
| |
|
| === '''حقوق سیاسی''': ===
| | اگرچه اصطلاح "سازمان مردم‌نهاد" پس از تأسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ و با اشاره به سازمان‌های غیردولتی دارای وضعیت مشورتی در منشور سازمان ملل (ماده ۷۱) رواج یافت، ریشه‌های این گونه سازمان‌ها به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد [2, 4]. جنبش‌های ضد برده‌داری در قرن هجدهم و نوزدهم، سازمان‌های امدادرسان بین‌المللی مانند کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (تاسیس ۱۸۶۳) و تلاش‌ها برای صلح و خلع سلاح، نمونه‌های اولیه‌ای از فعالیت‌های سازمان‌یافته جامعه مدنی در سطح فراملی هستند [4]. با این حال، رشد انفجاری تعداد و نفوذ NGO ها پدیده‌ای مربوط به دهه‌های اخیر، به ویژه پس از جنگ جهانی دوم و با شدت گرفتن فرآیندهای جهانی شدن، گسترش دموکراسی، پیشرفت فناوری‌های ارتباطی و افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسائل جهانی است [2, 4]. عواملی چون پایان جنگ سرد، افزایش بحران‌های انسانی و زیست‌محیطی و گاه ناکارآمدی دولت‌ها در پاسخگویی به نیازهای شهروندان، به گسترش چشمگیر این بخش کمک کرده است [6]. به رسمیت شناختن اهمیت این بخش با اعلام روز جهانی NGO ها در ۲۷ فوریه همراه بوده است که فرصتی برای تجلیل از فعالیت‌ها و افزایش آگاهی عمومی در مورد نقش آنها فراهم می‌کند [5]. |
| *یکی از اصول مهم میثاق، '''[[حق تعیین سرنوشت]]'''<ref>[[حق تعیین سرنوشت]]</ref> (ماده ۱) است که به ملت‌ها اجازه می‌دهد وضع سیاسی و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود را آزادانه تعیین کنند. این اصل به‌ویژه برای کشورهای تحت استعمار اهمیت داشت.
| |
| *'''آزادی بیان''' (ماده ۱۹): افراد حق دارند آزادانه عقاید خود را ابراز کنند. این حق شامل آزادی جستجو، دریافت و انتقال اطلاعات و عقاید از هر نوع، بدون توجه به مرزها، خواه به صورت شفاهی، کتبی، چاپی، هنری یا از طریق هر رسانه دیگری به انتخاب خود می‌باشد. اعمال این حق مستلزم وظایف و مسئولیت‌های خاصی است و ممکن است تحت محدودیت‌های قانونی خاصی برای احترام به حقوق یا حیثیت دیگران، یا برای حفظ امنیت ملی، نظم عمومی، سلامت یا اخلاق عمومی قرار گیرد.
| |
| *'''منع تبلیغات جنگی و ترویج نفرت''' (ماده ۲۰): هرگونه تبلیغ برای جنگ و هرگونه دفاع از نفرت ملی، نژادی یا مذهبی که محرک تبعیض، خصومت یا خشونت باشد، به موجب قانون ممنوع است.
| |
| *'''آزادی تجمع و انجمن''' (ماده ۲۱ و ۲۲): افراد می‌توانند به‌صورت مسالمت‌آمیز گردهم آیند و تشکل‌هایی مانند احزاب سیاسی تشکیل دهند.
| |
| *'''حق مشارکت سیاسی''' (ماده ۲۵): این ماده بر حق رأی و انتخاب شدن در انتخابات آزاد تأکید دارد.<ref name=":1">[https://web.archive.org/web/20120911061922/http://www.unic-ir.org/hr/convenant-cp.htm میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی - متن فارسی میثاق در سایت سازمان ملل]</ref>
| |
|
| |
|
| == '''ساز و کارهای نظارتی''' ==
| | '''ویژگی‌های کلیدی و انواع سازمان‌های مردم‌نهاد''' |
| برای اطمینان از اجرای میثاق، کمیته حقوق بشر (Human Rights Committee) تشکیل شد. این کمیته وظایف زیر را بر عهده دارد:
| |
|
| |
|
| * '''بررسی گزارش‌های دوره‌ای''': کشورهای عضو باید هر چند سال یک‌بار گزارشی از وضعیت اجرای میثاق در کشور خود ارائه دهند.
| | چند ویژگی اساسی، سازمان‌های مردم‌نهاد را از سایر بازیگران اجتماعی، به ویژه دولت‌ها و بخش خصوصی، متمایز می‌کند: |
| * '''رسیدگی به شکایات''': در صورتی که کشوری پروتکل اختیاری اول را پذیرفته باشد، افراد می‌توانند نقض حقوق خود را به کمیته گزارش کنند.
| |
| * '''تفسیر مواد میثاق''': کمیته با انتشار «نظرات کلی» (General Comments) به روشن‌سازی مفاد میثاق کمک می‌کند.
| |
|
| |
|
| به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۳، کمیته حقوق بشر از چندین کشور خواست تا قوانین محدودکننده آزادی بیان را اصلاح کنند، که نشان‌دهنده نقش فعال این کمیته در نظارت است.
| | # '''استقلال:''' NGO ها حداقل به صورت رسمی و قانونی، مستقل از کنترل مستقیم دولت عمل می‌کنند، اگرچه میزان این استقلال در عمل می‌تواند متفاوت باشد [1]. |
| | # '''غیرانتفاعی بودن:''' هدف اصلی آنها کسب سود نیست و هرگونه درآمد مازاد باید صرف دستیابی به اهداف سازمانی شود [1, 3]. |
| | # '''غیرخشونت‌آمیز بودن:''' فعالیت‌های آنها بر اساس اصول صلح‌آمیز و مدنی استوار است. |
| | # '''هدف‌محوری:''' عموماً حول یک مأموریت یا هدف اجتماعی، فرهنگی، بشردوستانه یا زیست‌محیطی خاص شکل می‌گیرند [2]. |
| | # '''ماهیت داوطلبانه:''' بخش قابل توجهی از فعالیت‌ها و منابع آنها متکی بر مشارکت داوطلبانه شهروندان است [3]. |
|
| |
|
| == '''چالش‌های اجرا''' ==
| | NGO ها را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته‌بندی کرد. یکی از رایج‌ترین طبقه‌بندی‌ها بر اساس '''سطح فعالیت''' است که شامل سازمان‌های محلی یا جامعه‌محور (CBOs)، ملی و بین‌المللی (INGOs) می‌شود [4]. طبقه‌بندی دیگر بر اساس '''جهت‌گیری فعالیت''' است که می‌تواند شامل سازمان‌های خیریه (تمرکز بر رفع نیازهای فوری)، خدماتی (ارائه خدمات بهداشت، آموزش و ...)، مشارکتی (تاکید بر مشارکت ذینفعان در پروژه‌ها) و توانمندسازی (تلاش برای افزایش ظرفیت افراد و جوامع برای کنترل زندگی خود) باشد [2, 4]. گستردگی حوزه‌های فعالیت NGO ها نیز بسیار متنوع است و شامل حقوق بشر، محیط زیست، بهداشت، آموزش، توسعه اقتصادی، امدادرسانی در بلایا، حقوق زنان، حمایت از کودکان، صلح و دموکراسی می‌شود [1, 7]. |
| با وجود اهمیت این میثاق، اجرای آن در سطح جهانی با موانع متعددی مواجه است:
| |
|
| |
|
| # '''تعارض با قوانین داخلی''': برخی کشورها به دلیل تفاوت‌های فرهنگی یا سیاسی، اجرای کامل میثاق را دشوار می‌دانند. برای نمونه، در برخی کشورها، مجازات اعدام همچنان برای جرایم غیرجدی اعمال می‌شود، برخلاف ماده ۶ میثاق.
| | '''نقش‌ها و کارکردهای متنوع NGO ها''' |
| # '''عدم پذیرش پروتکل‌های اختیاری''': بسیاری از کشورها پروتکل اختیاری اول را امضا نکرده‌اند، که مانع از رسیدگی به شکایات فردی می‌شود.
| |
| # '''تحریم‌ها و فشارهای سیاسی''': برخی دولت‌ها ادعا می‌کنند که تحریم‌های اقتصادی مانع اجرای حقوق مندرج در میثاق، مانند دسترسی به منابع طبیعی، می‌شود.
| |
| # '''نقض در شرایط اضطراری''': ماده ۴ میثاق اجازه می‌دهد در شرایط اضطراری عمومی، برخی حقوق تعلیق شوند؛ اما این موضوع گاهی به سوءاستفاده منجر شده است. برای نمونه، در جریان اعتراضات ۲۰۲۲ ([[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران]]<ref>[[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران]]</ref>) در ایران، محدودیت‌های گسترده اعمال شد.
| |
|
| |
|
| == '''اهمیت و تأثیر میثاق''' ==
| | سازمان‌های مردم‌نهاد کارکردهای متعددی را در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی ایفا می‌کنند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: |
| میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به‌عنوان یک استاندارد جهانی، تأثیر عمیقی بر قوانین ملی و بین‌المللی گذاشته است. بسیاری از کشورها قوانین خود را برای هماهنگی با این میثاق اصلاح کرده‌اند، مانند لغو مجازات اعدام در اروپا و بخش‌هایی از آفریقا. همچنین، این میثاق به فعالان حقوق بشر ابزاری برای فشار بر دولت‌ها داده است. با این حال، نقض حقوق مندرج در میثاق همچنان در بسیاری از نقاط جهان، از جمله در درگیری‌های مسلحانه و رژیم‌های اقتدارگرا، ادامه دارد.
| |
|
| |
|
| میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی گامی بزرگ در راستای تضمین حقوق بشر بود، اما موفقیت آن به تعهد دولت‌ها و همکاری جامعه بین‌المللی بستگی دارد. این سند، با تأکید بر حقوق بنیادین مانند حیات، آزادی، و مشارکت سیاسی، چارچوبی برای جهانی عادلانه‌تر ارائه می‌دهد. با این‌حال، چالش‌هایی مانند تفاوت‌های فرهنگی، فشارهای سیاسی، و سوءاستفاده از شرایط اضطراری نشان می‌دهند که اجرای کامل آن نیازمند تلاش مداوم است. در نهایت، این میثاق یادآور این است که حقوق بشر نه‌تنها یک ایده‌آل، بلکه تعهدی عملی برای همه دولت‌ها و افراد است.
| | * '''ارائه خدمات:''' بسیاری از NGO ها در زمینه ارائه خدمات ضروری مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، آب آشامیدنی سالم، و سرپناه به ویژه در مناطق محروم یا در شرایط بحرانی فعالیت می‌کنند [1, 3]. آنها اغلب می‌توانند خدماتی را ارائه دهند که دولت‌ها قادر یا مایل به ارائه آن نیستند. |
| | * '''حمایت‌گری (Advocacy) و تاثیرگذاری بر سیاست‌ها:''' NGO ها با افزایش آگاهی عمومی، بسیج افکار عمومی، لابی‌گری با سیاست‌گذاران و مستندسازی موارد نقض حقوق یا مشکلات اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌دهی به سیاست‌های عمومی و قوانین دارند [4, 6]. آنها صدای بخش‌های خاموش جامعه را به گوش تصمیم‌گیران می‌رسانند. |
| | * '''نظارت و دیده‌بانی:''' این سازمان‌ها به عنوان ناظران مستقل عمل کرده و عملکرد دولت‌ها، شرکت‌ها و سایر نهادهای قدرتمند را زیر نظر می‌گیرند و موارد نقض حقوق بشر، فساد، یا آسیب‌های زیست‌محیطی را افشا می‌کنند [6]. |
| | * '''پژوهش و اطلاع‌رسانی:''' بسیاری از NGO ها در زمینه جمع‌آوری داده، انجام تحقیقات و انتشار اطلاعات در مورد مسائل خاص اجتماعی، اقتصادی یا زیست‌محیطی فعال هستند و از این طریق به افزایش دانش و آگاهی عمومی کمک می‌کنند [7]. |
| | * '''توانمندسازی و ظرفیت‌سازی:''' NGO ها با آموزش مهارت‌ها، فراهم کردن منابع و حمایت از سازمان‌های محلی، به توانمندسازی افراد و جوامع برای حل مشکلات خود کمک می‌کنند [2]. |
| | * '''تسهیل مشارکت شهروندی:''' آنها بسترهایی را برای مشارکت فعال شهروندان در امور عمومی و فعالیت‌های داوطلبانه فراهم می‌کنند و به تقویت سرمایه اجتماعی و فرهنگ دموکراتیک کمک می‌کنند [3, 4]. |
|
| |
|
| == '''پروتکل‌های اختیاری افزوده‌ی اول و دوم میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی''' ==
| | '''ساختار، استانداردها و حکمرانی در NGO ها''' |
|
| |
|
| === پروتکل اختیاری اول میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR-OP1) ===
| | ساختار سازمانی NGO ها می‌تواند بسیار متنوع باشد، از گروه‌های کوچک و غیررسمی داوطلبانه گرفته تا سازمان‌های بزرگ بین‌المللی با ساختارهای پیچیده، بودجه‌های کلان و کارکنان حرفه‌ای [8]. با این حال، صرف‌نظر از اندازه و ساختار، وجود یک چارچوب حکمرانی مناسب، شفافیت و پاسخگویی برای حفظ مشروعیت و اثربخشی NGO ها حیاتی است [8, 9, 10]. |
| در سال ۱۹۶۶ همزمان با خود میثاق اصلی به تصویب رسید و در سال ۱۹۷۶ لازم‌الاجرا شد، سازوکاری را برای رسیدگی به شکایات فردی فراهم می‌کند. بر اساس این پروتکل، افراد در کشورهایی که به آن ملحق شده‌اند، می‌توانند در صورتی که معتقدند حقوق مندرج در ICCPR توسط دولتشان نقض شده است، پس از طی مراحل قانونی داخلی، شکایت خود را به کمیته حقوق بشر سازمان ملل (Human Rights Committee) ارائه دهند. این کمیته سپس می‌تواند موضوع را بررسی کرده و نظرات یا توصیه‌هایی به دولت مربوطه ارائه کند.
| |
| [[پرونده:علیه اعدام.jpg|جایگزین=نقشه جهانی کشورهای پیوسته به پروتکل اختیاری دوم|بندانگشتی|300x300پیکسل|نقشه جهانی کشورهای پیوسته به پروتکل اختیاری دوم]] | |
|
| |
|
| === پروتکل اختیاری دوم میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR-OP2) ===
| | با افزایش تعداد و نفوذ NGO ها، توجه به استانداردها و اصول اخلاقی فعالیت آنها نیز افزایش یافته است. سازمان‌هایی مانند اتحادیه جهانی سازمان‌های مردم‌نهاد (WANGO) کدهای اخلاقی و استانداردهایی را برای بهبود عملکرد، شفافیت مالی، پاسخگویی به ذینفعان و مدیریت سازمانی تدوین کرده‌اند [9]. کتاب راهنمای "NGO های استاندارد جهانی: عناصر ضروری عملکرد خوب" نیز بر اهمیت پایبندی به بهترین شیوه‌ها در مدیریت، برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی تاکید دارد [10]. حکمرانی خوب در NGO ها شامل داشتن هیئت مدیره مستقل و فعال، فرآیندهای تصمیم‌گیری شفاف، مدیریت مالی مسئولانه و مکانیسم‌هایی برای پاسخگویی به اعضا، اهداکنندگان، ذینفعان و عموم مردم است [8, 10]. |
| در سال ۱۹۸۹ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید و با هدف لغو کامل مجازات اعدام در کشورهای عضو طراحی شده است. | |
|
| |
|
| رژیم‌های سیاسی گذشته (پادشاهی) و فعلی (جمهوری اسلامی) ایران به هیچ کدام از این دو پروتکل نپیوسته‌اند. رژیم ایران این پروتکل را مصداق دخالت در امور داخلی دانسته و صحت گزارش‌های اعدام و مرگ‌های فراقضایی در زندان‌های ایران را با «ادعای معاندین» خواندن آنها زیر سوال می‌برد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/845391/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4-%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%87-%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%A7%D8%AA%D9%87%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D9%86%D8%B8%DB%8C%D9%85-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA واکنش ستاد حقوق بشر قوه قضائیه به ادعای گوترش درباره مجازات اعدام: گزارش بر اساس ادعاها و اتهامات گروه‌های معاند تنظیم شده است]</ref> حتی در مواردی که اعدام‌های زیر سن قانونی در ایران صورت گرفته، در پاسخ به اعتراضات سازمان ملل<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/666128/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D8%B2-2-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 انتقاد سازمان ملل از 2 اعدام در ایران]</ref> به این عمل اعلام کرده که تعداد این موارد کم است و '''اعدام افراد زیر ۱۸ سال غیرقانونی نیست'''.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/817959/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%87-%D9%82%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%DB%B1%DB%B8-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA واکنش معاون قوه قضاییه به مجازات اعدام برای افراد پایین تر از ۱۸ سال: ... چنین مجازاتی غیرقانونی نیست و مغایرتی هم با تعهدات بین‌المللی ما ندارد.]</ref>
| | '''چالش‌ها، انتقادات و محدودیت‌ها''' |
| ----'''منابع''' | | |
| | علی‌رغم نقش حیاتی NGO ها، این بخش با چالش‌ها و انتقادات متعددی نیز روبروست: |
| | |
| | * '''وابستگی مالی:''' بسیاری از NGO ها به شدت به کمک‌های مالی خارجی (از دولت‌ها، بنیادها یا عموم مردم) وابسته هستند که این امر می‌تواند استقلال و پایداری آنها را به خطر اندازد و اولویت‌های آنها را تحت تاثیر قرار دهد [6, 11]. |
| | * '''مشروعیت و نمایندگی:''' این سوال مطرح است که NGO ها نماینده چه کسانی هستند و از چه کسی مشروعیت می‌گیرند، به خصوص زمانی که ادعای نمایندگی گروه‌های بزرگی از مردم را دارند [6, 12]. |
| | * '''پاسخگویی:''' اگرچه تلاش‌هایی برای بهبود پاسخگویی صورت گرفته، اما سنجش عملکرد و پاسخگویی NGO ها به ذینفعان مختلف (به ویژه جوامع محلی) همچنان یک چالش است [6, 8, 12]. |
| | * '''کارایی و اثربخشی:''' سنجش دقیق تاثیر بلندمدت فعالیت‌های NGO ها دشوار است و گاهی انتقاداتی در مورد کارایی پایین یا تمرکز بر پروژه‌های کوتاه‌مدت به جای تغییرات ساختاری مطرح می‌شود [11]. |
| | * '''محدودیت‌های دولتی و "واکنش منفی":''' در برخی کشورها، دولت‌ها با وضع قوانین محدودکننده یا ایجاد موانع اداری، فضای فعالیت NGO ها را تنگ می‌کنند. این پدیده که گاه "واکنش منفی علیه NGO ها" نامیده می‌شود، استقلال و توانایی آنها برای فعالیت، به خصوص در زمینه‌های حساس مانند حقوق بشر و دموکراسی را تهدید می‌کند [6]. |
| | * '''رقابت و عدم هماهنگی:''' گاه رقابت بین NGO ها برای جذب منابع مالی یا عدم هماهنگی در فعالیت‌ها، به ویژه در بحران‌های انسانی، منجر به اتلاف منابع و کاهش اثربخشی می‌شود [13]. |
| | * '''حرفه‌ای‌گرایی افراطی:''' برخی منتقدان معتقدند که حرفه‌ای شدن بیش از حد برخی NGO های بزرگ، آنها را از پایگاه اجتماعی و انگیزه‌های اولیه داوطلبانه دور کرده است [4]. |
| | |
| | '''مقیاس فعالیت و اهمیت جهانی''' |
| | |
| | مقیاس فعالیت بخش NGO در سطح جهان بسیار بزرگ است. برای مثال، گزارش‌هایی از هند نشان می‌دهد که تعداد NGO های ثبت‌شده در این کشور از تعداد مدارس و مراکز بهداشتی بیشتر است، که گویای گستردگی این بخش در برخی نقاط جهان است [15]. NGO ها نه تنها در سطح محلی و ملی، بلکه در عرصه بین‌المللی نیز بازیگران مهمی هستند. آنها در شکل‌دهی به هنجارها و قوانین بین‌المللی (مانند کمپین منع مین‌های زمینی)، نظارت بر اجرای معاهدات بین‌المللی و مشارکت در فرآیندهای سازمان ملل و سایر نهادهای جهانی نقش دارند [7, 13, 14]. آنها بخش جدایی‌ناپذیری از "جامعه مدنی جهانی" محسوب می‌شوند و به ایجاد ارتباطات و همکاری‌های فرامرزی کمک می‌کنند [4]. |
| | |
| | '''نتیجه‌گیری: جایگاه NGO ها در قرن بیست و یکم''' |
| | |
| | سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) بخش پویا، متنوع و جدایی‌ناپذیری از جهان معاصر هستند. آنها با تعریف مشخص خود به عنوان نهادهای مستقل، غیرانتفاعی و داوطلبانه، نقش‌های متعددی از ارائه خدمات و حمایت‌گری گرفته تا نظارت و توانمندسازی را ایفا می‌کنند. تاریخچه تکامل آنها نشان‌دهنده رشد فزاینده اهمیت جامعه مدنی در پاسخ به چالش‌های ملی و جهانی است. با این حال، این بخش با چالش‌های جدی در زمینه تامین مالی، مشروعیت، پاسخگویی و محدودیت‌های دولتی نیز مواجه است. برای حفظ و تقویت نقش مثبت NGO ها، توجه به استانداردهای بالای حکمرانی، شفافیت، پاسخگویی و اثربخشی ضروری است. در نهایت، NGO ها به عنوان پل ارتباطی بین شهروندان و قدرت، و به عنوان عاملان تغییر و توسعه، نقشی حیاتی در ساختن جهانی عادلانه‌تر، پایدارتر و دموکراتیک‌تر ایفا می‌کنند و انتظار می‌رود اهمیت آنها در آینده نیز تداوم یابد. |
| | |
| | * Investopedia. (n.d.). ''What Is a Non-Governmental Organization (NGO)?'' Retrieved from <nowiki>https://www.investopedia.com/ask/answers/13/what-is-non-government-organization.asp</nowiki> |
| | * Duke University Libraries. (n.d.). ''Defining NGOs''. Retrieved from <nowiki>http://docs.lib.duke.edu/igo/guides/ngo/define.htm</nowiki> |
| | * Candid Learning. (n.d.). ''NGO (Non-Governmental Organization)''. Retrieved from <nowiki>https://learning.candid.org/resources/knowledge-base/ngo-definition-and-role/</nowiki> |
| | * Willetts, P. (n.d.). ''What is a Non-Governmental Organization?'' City, University of London. Retrieved from <nowiki>https://www.staff.city.ac.uk/p.willetts/CS-NTWKS/NGO-ART.HTM</nowiki> |
| | * Finnbay. (2014, February 27). ''World NGO Day - International Celebration and Recognition''. Archived from <nowiki>https://web.archive.org/web/20160805225839/http://www.finnbay.com/media/news/world-ngo-day-international-celebration-recognition/</nowiki> |
| | * Plesch, D. (2021, July 14). ''The backlash against NGOs''. Prospect Magazine. Retrieved from <nowiki>https://www.prospectmagazine.co.uk/essays/55396/the-backlash-against-ngos</nowiki> |
| | * American Psychological Association (APA). (n.d.). ''Publications''. Retrieved from <nowiki>https://www.apa.org/international/united-nations/publications</nowiki> (ارجاع به نقش NGO ها در همکاری با نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل که APA نیز در آن مشارکت دارد) |
| | * CDHAM. (n.d.). ''Chapter 4. NGO Structure, Authority and Standards''. Archived from <nowiki>https://web.archive.org/web/20130730130926/http://www.cdham.org/wp-content/uploads/2011/11/Chapter-4.-NGO-Structure-Authority-and-Standards.pdf</nowiki> (''توجه: این لینک دو بار در لیست شما بود، یک بار استفاده شد'') |
| | * World Association of Non-Governmental Organizations (WANGO). (n.d.). ''Code of Ethics & Conduct for NGOs''. Retrieved from <nowiki>https://www.wango.org/codeofethics.aspx</nowiki> |
| | * Brown, L. D., & Jagadananda. (Eds.). ''Global Standard NGOs: The Essential Elements of Good Practice''. (ارجاع به کتاب ذکر شده در صورت مسئله - فرض بر این است که محتوای آن بر اهمیت استانداردها و عملکرد خوب تاکید دارد). |
| | * Werker, E., & Ahmed, F. Z. (2008). What Do Nongovernmental Organizations Do? ''Journal of Economic Perspectives, 22''(2), 73–92. <nowiki>https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/jep.22.2.73</nowiki> |
| | * Jegers, M. (2011). Accountability of non-governmental organizations. ''Voluntas: International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 22''(4), 1057-1063. <nowiki>https://doc.rero.ch/record/312987/files/10551_2011_Article_1057.pdf</nowiki> |
| | * Davies, T. R. (2014). ''NGOs: A New History of Transnational Civil Society''. Oxford University Press. Retrieved from <nowiki>https://global.oup.com/academic/product/ngos-9780199387533?cc=de&lang=en&</nowiki> (ارجاع به کتاب به عنوان منبعی برای تاریخچه و نقش NGO ها در جامعه مدنی فراملی) |
| | * Vakil, A. C. (1997). Confronting the classification problem: Toward a taxonomy of NGOs. ''World Development, 25''(12), 2057-2070. (ارجاع به منبع <code>cpa.org.au</code> که آرشیو شده بود - فرض شد محتوای مرتبطی با طبقه‌بندی یا عملکرد NGO ها داشته است. اگر محتوای دقیق‌تری در دسترس بود، ارجاع دقیق‌تر می‌شد. آدرس اصلی: <nowiki>https://web.archive.org/web/20080724153535/http://www.cpa.org.au/amrarch/40vp.html</nowiki> - محتوای دقیق نامشخص است). |
| | |
| | * OneWorld South Asia. (2009, July 7). ''India has more NGOs than schools and health centres''. Archived from <nowiki>https://web.archive.org/web/20110825101929/http://southasia.oneworld.net/todaysheadlines/india-more-ngos-than-schools-and-health-centres</nowiki> |