کاربر:Khosro/صفحه تمرین عطار نیشابوری: تفاوت میان نسخه‌ها

عطار نیشابوری به شغل عطاری و طبابت مشغول بوده است تا زمانی که آن انقلاب روحی در وی پدید آمد؛ و در این مورد روایت‌های  مختلفی بیان شده که معروف‌ترین آن به نقل از عبدالرحن جامی، این است که روزی عطار نیشابوری در دکان خود مشغول به کار بود که درویشی به آن‌جا رسید و چند بار گفت چیزی برای خدا بدهید؛ و از عطار کمک خواست. ولی او به درویش چیزی نداد. درویش به او گفت: ای خواجه تو چه‌گونه می‌خواهی از دنیا بروی؟. عطار گفت: همان‌گونه که تو از دنیا می روی. درویش گفت: تو مانند من می‌توانی بمیری؟. عطار گفت: بله، درویش کاسه چوبی خود را زیر سر نهاد و با گفتن کلمه الله از دنیا برفت. عطار چون این را دید شدیداً متغیر شد و از دکان خارج شد و راه زندگی خود را برای همیشه تغییر داد. عطار نیشابوری پس از دیدن حال درویش، دست از کسب و کار کشید. «سایت پرورش افکار»

این دو منظومه، یعنی الهی‌نامه و مصیبت‌نامه به اسرار معرفت و رموز طریقت آمیخته است؛ و قطعاً عطار نیشابوری به هنگام سرودن آن‌ها رسوخی در تصوف داشته و گام‌ها در سیر و سلوک عرفانی برداشته است «سایت بلاغ»

می‌توان گفت که این داستان در عطار تأثیر عمیقی داشته است.  

پس از این واقعه، عطار نیشابوری به خدمت شیخ الشیوخ عارف رکن الدین اکاف رفت که در آن زمان عارف مشهوری بود. عطار نیشابوری به دست رکن‌الدین اکاف توبه کرد و به ریاضت و مجاهدت با نفس مشغول شد؛ و چند سالی در خدمت این عارف بود. عطار نیشابوری سپس قسمتی از عمر خود را به رسم سالکان طریقت در سفر گذراند و از مکه تا ماوراءالنهر به مسافرت پرداخت و در این سفرها بسیاری از مشایخ و بزرگان زمان خود را زیارت کرد و در همین سفرها بود که به خدمت مجدالدین بغدادی رسید. «سایت پرورش افکار»

عده‌ای از پژوهش‌گران معتقدند که کتاب‌های بی‌سرنامه، خسرونامه، بلبل‌نامه، پسرنامه، حیدری‌نامه، پندنامه، جوهرالذات، حلاج نامه، سیاه‌نامه، اشترنامه، لسان‌الغیب، مظهرالذات، معراج‌نامه، مفتاح الفتوح، نزهت‌نامه، وصلت‌نامه و هیلاج‌نامه، به غلط به عطار نیشابوری منصوب شده‌اند. پس از حمله‌ی مغول آثار عطار نیشابوری سوزانده شد و آثاری که از او در دست است، تنها آثاری است که قبل از حمله‌ی مغول، به سایر شهرها برده شده‌بودند. «سایت دانش‌چی»

چو خسرونامه را طرزی عجیب است       ز طرز او که مه را نصیب است«سایت پرشین پرشیا»

ز نور عشق شمع جان برافروز       زبور عشق از جانان درآموز«سایت دانش‌چی»

این منظورمه در واقع مجموعه ای است از قصه‌های گوناگون کوتاه و مبتنی بر گفت و شنود پدری با پسران جوان خود که بیهوده در جستجوی چیزهایی برآمده‌اند که حقیقت آن با آن‌چه عامه مردم از آن می‌فهمند تفاوت دارد. «سایت مجله تایم»

مقامات الطیور که با نام منطق الطیر خوانده می‌شود شرح سفر مرغان است به درگاه سیمرغ. داستان شیخ صنعان طولانی‌ترین داستان این کتاب است و حدود ۴۰۸ بیت دارد و سرگذشت و عشق و دل‌دادگی پیری زاهد به نام شیخ صنعان به دختری ترسا را بیان می‌نماید. «سایت دانش‌چی»

مثنوی منطق‌الطیر، که حدود ۴۶۰۰ بیت دارد مهم‌ترین و برجسته‌ترین مثنوی عطار نیشابوری و یکی از مشهورترین مثنوی‌های تمثیلی فارسی است. این کتاب که در واقع می توان آن را حماسه‌ای عرفانی نامید، عبارت است از داستان گروهی از مرغان که برای جستن و یافتن سیمرغ  که پادشاه آن‌هاست به راهنمایی هدهد به راه می‌افتند و در راه از هفت مرحله سهمگین می‌گذرند. در هر مرحله گروهی از مرغان از راه باز می‌مانند و یا به بهانه‌هایی پس می‌کشند تا این که، پس از عبور از این مراحل هفت‌گانه که بی شباهت به هفت خان در داستان رستم نیست، سرانجام از این گروه انبوه مرغان که در جستجوی سیمرغ بودند، تنها سی‌مرغ باقی می‌مانند و چون به خود می‌نگرند در می‌یابند که آن‌چه بیرون از خود می‌جسته اند، سیمرغ اینک در وجود خود آن‌هاست. منظور عطار نیشابوری از مرغان، سالکان راه و از سی‌مرغ مردان خدا جویی است که پس از عبور از مراحل هفت گانه سلوک یعنی طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر و فنا، سرانجام حقیقت را در وجود خویش کشف می‌کنند. «سایت مجله تایم»

این منظومه‌ی عالی و کم نظیر که حاکی از قدرت ابتکار و تخیل شاعر در به‌کار بردن رمزهای عرفانی و بیان مراتب سیر و سلوک و تعلیم سالکان است، از جمله شاهکارهای جاویدان زبان فارسی است. نیروی شاعر در تخیلات گوناگون، قدرت وی در بیان مطالب مختلف و تمثیلات و تحقیقات و مهارت وی در استنتاج از بحث‌ها و لطف و شوق و ذوق مبهوت کننده‌ی او در تمام موارد و در تمام مراحل، خواننده را به حیرت می‌افکند و بدین نکته اقرار می‌دهد که پرگویی عطار نیشابوری که معاصران او می‌گفته‌اند، از مقوله‌ی گفتار مکثاران (زیاده گویان) دیگر نیست که بی‌هوده گویند. این شاعر چیره دست توانا و این عارف و اصل دانا، حقایق فراوان را به سرعت درک می‌کرد و با زبانی که در روانی و گشادگی از عالم بالا تاییدات بی‌منتهی داشت، به نظم در می‌آورد. شاعری کردن دراین موارد برای او به منزله‌ی سخن گفتن مردی بود که به فصاحت و بلاغت خوی گرفته باشد و هر چه گوید فصیح و بلیغ باشد. وجود چنین منظومه‌ی عالی و کم نظیری است که ما را از قبول منظومه‌ی سست و بی مایه‌ای مانند مظهرالعجائب و لسان‌الغیب که منسوب به عطار است باز می‌دارد. غالب منظومه‌های عطار و همچنین دیوان قصائد او در ایران و هند به طبع رسیده و بعضی از آن‌ها مکرر چاپ شده است. «سایت پرشین پرشیا»

شب رمزی از جهان در غیبت خداست، و  بدون خدا، در نظر عارف، جهان یک‌سر، غوطه‌ور در عدم و نیستی است. در عین حال شب، فضایی بی‌کران نیست. این نیستی محدود و محصور در زمین است که در نیم شب قرار دارد. بنابر این فرود سیمرغ رمزی در چین و افتادن پَری از آن، به معنای نزول یا همان قوس نزولی، از مرتبه‌ی احدیت به واحدیت و تجلی اسماء جلالی خداست. «سایت مردان پارس»

در این منظومه عطار نیشابوری، خواننده را توجه می‌دهد که فریفته ظاهر نشود و از ورای لفظ و ظواهر امر، به حقیقت و معنی اشیاء پی ببرد. «سایت مجله تایم»

رباعیات عطار نیشابوری گاهی با رباعیات خیام، بسیار نزدیک شده و همین امر سبب گردیده است که بسیاری از آن‌ها را بعدها به خیام نسبت دهند و در مجموعه ترانه های وی به ثبت برسانند. همین آمیزش و نزدیکی فکر و اندیشه، کار تمیز و تفکیک ترانه‌های این دو شاعر بزرگ نیشابوری را دشوار کرده است. «سایت مجله تایم»

عطار نیشابوری از آغاز جوانی به سرگذشت عارفان و مقامات اولیای تصوف دل‌بستگی زیادی داشته است. همین علاقه سبب شده است که او شرح حال، سرگذشت و حکایات مربوط به ۹۶ تن از اولیاء و مشایخ تصوف را در کتابی به نام تذکرة الاولیا گردآوری کند. بیش از او در کتاب کشف‌المحجوب هجویری و طبقات‌الصوفیه عبدالرحمان سُلَمی نیز چنین کاری صورت گرفته است. اگر چه این دو کتاب به علت قدیمی‌تر بودن اهمیت دارند اما تذکرة الاولیای عطار نیشابوری، نزد فارسی زبانان شهرت بیشتری پیدا کرده است. «سایت مجله تایم»

شیوه‌ی نگارش این کتاب بر همان منوال است که در آثار منظوم عطار می‌بینیم یعنی نثر آن ساده و دور از تکلف و مقرون به فصاحت طبیعی کلام پارسی است و تألیف آن باید در پایان قرن ششم یا اوایل قرن هفتم صورت گرفته باشد. «سایت پرشین پرشیا»

بایزید گفت: علامت آن‌که حق را دوست دارد، آن است که سه خصلت بدو دهند. سخاوتی چون سخاوت دریا، شفقتی چون شفقت آفتاب، تواضعی چون تواضع زمین. «کتاب تذکرة‌الاولیاء»

یک روز در طواف کعبه خلقی را دید که به کارهای دنیوی مشغول بودند و بایکدیگر سخن می‌گفتند. نصرآبادی برفت پاره‌یی آتش و هیزم بیاورد. از وی سؤال کردند که چه خواهی کردن؟. گفت: می‌خواهم که کعبه را بسوزم تا خلق از کعبه فارغ آیند و به خدای پردازند.

مجموعه قصاید و غزلیات عطار نیشابوری، که بیشتر آن‌ها عرفانی و دارای مضمون‌های بلند صوفیانه است به نام دیوان عطار چند بار چاپ شده است'''.''' «سایت مجله تایم»

بهاء‌الدین محمد، پدر مولانا جلاالدین در سفری که به مغرب ایران کرد، فرزند خردسال خود را، جلال الدین محمد، که بعدها به مولوی شهرت یافت، به‌همراه خود داشت، آنان از شهرهای نیشابور، بغداد، مکه و شام گذشتند و سرانجام در قونیه که از شهرهای فعلی ترکیه است، ساکن شدند. در طول این سفر و هنگام عبور از نیشابور، به دیدار شیخ عطار نیشابوری رفتند، عطار نسخه‌ای از کتاب اسرار نامه خود را به مولوی که در آن هنگام کودک ۶  ساله‌ای بیشتر نبود، تقدیم کرد و درباره‌ی او با پدر چنین گفت: این فرزند را گرامی دار، زود باشد که از نفس گرمش، آتش در سوختگان عالم زند. این پیش‌بینی عطار بعدها به راستی پیوست و آن کودک خردسال عارف و شاعری پر آوازه شد. «سایت بلاغ»

با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت         شاید که تورا بنده نوازی این است «سایت پرورش افکار»

 

 

يکي از ويژگي‌هايي که در زبان عارفان و صوفيان ديده مي‌شود استفاده از رمز است. بسياري از مفاهيم و جهان‌بيني‌هاي صوفيان با آن‌چه که در باور توده‌های مردم عامي و معمولي است، متفاوت است. بنابراين براي آنان روشن شده بود که بيان صريح و بي‌پرده‌ي اين باورها، بي‌گمان آنان را در گرفتاري و دردسر خواهد انداخت. از اين روي سخنان خود را رمزگونه بيان مي‌کردند و در پيچيده کردن آن رمزها تا آن‌جا که ممکن بود مي‌کوشيدند، تا کسي نتواند به فکر و تصور خود، از آن سخنان چيزها بفهمد. اين آثار و نوشته‌هاي مرموز را جز خودشان کس ديگري نمي‌توانست درک کند و بفهمد. عارفان و صوفیان باورها و پيام‌هاي خود را در ضمن داستان‌ها و افسانه‌هاي منظومي که مي‌ساختند، بيان مي کردند. بعضي از اين داستان‌ها را از زبان حيوانات و پرندگان بيان کرده و برخي را به اشخاص معروف و مورد احترام مردم نسبت داده‌اند. اما در واقع منظور آن‌ها داستان سرايي نبوده است؛ بلکه هدف آن‌ها اين بود که پيام خود را در خلال آن امثال و داستان‌ها بيان کنند، تا مخالفان مدعي نتوانند منظور آن‌ها را بفهمند. آن‌ها که اهل بودند و از راز و رمز هاي صوفيانه باخبر بودند، مطلب را فهميده و پيام را دريافت می‌کردند. اما اغيار و مدعيان نااهل، که معمولاً مردم عادي بودند، هم‌چون کودکان، تنها به خواندن داستان‌ها کفايت نموده و مي‌پنداشتند که همه‌ي مطلب همين است. از آن‌جايي که اين داستان‌ها معمولاً بر ساخته‌ي ذهن خود صوفيان بود، احتمال وقوع چنان ماجراها کمتر مي‌رفت، از اين روي عامه‌ی مردم گاهي اوقات دچار حيرت شده و به صورت و ظاهر داستان ايراد مي گرفتند. داستان‌هاي ديوانگان عطار نيز بدين گونه‌اند و عطار بيشترين اهداف معنايي خويش را در قالب اين داستان‌ها با زبان رمز آورده است. «سایت بلاغ»

عطار نیشابوری از معدود شاعرانی است که در طول زندگی خود هرگز زبان به مدح کسی نگشود و هیچ شعری از او که در آن امیر پادشاهی را ستوده باشد یافت نمی‌شود. «سایت مجله تایم»

همت عالیم ممدوحم بس است            قُوت جسم و قوّت روحم بس است «سایت بلاغ»

این همه آثار صنع از فَر اوست                    جمله انمودار نقش پَر اوست موضوع دیگر، مرتبت عقل و عشق در مجموعه‌ی آثار عطار نشابوری است که هرجا که از قلم‌رو معشوق سخن به میان می‌آید، عقل در آن‌جا تحقیر می‌شود. در این قلم‌رو عقل دود است و عشق آتش، چنان‌که عطار خود می‌گوید:  

علم دین، فقه است و تفسیر و حدیث    هر که خواند غیر این گردد خبیث («سایت مردان پارس» از اول سیری در عرفان عطار)

تو پای به راه در نه وهیج مپرس                      خود راه بگویدت که چون باید رفت «سیمای آزادی»

لیک اگر دیوانه آیی در شمار           هیچ کس را با تو نبود هیچ کار «سایت مردان پارس»

جمله‌ي دنيا پل است و قطره است      بر پُلت بنگر که چندين منظره است «سایت بلاغ»

دیوانه‌ی رازدان در جواب می‌گوید که امام جماعت در میانه‌ی نماز آن‌گاه که با حق سخن می‌گفت در اندیشه‌ی خریدن گاو بود؛ و من هم که به وی اقتدا می‌کردم صدای گاو ازخود درآوردم . «سایت مردان پارس»

آن من بین و آن خود، عدل این بود       این چنین عدلی کجا آیین بود «سایت مردان پارس»

در رابطه با مردم‌گريزي، نويسندگان و شُعرايي که در آثار خود به وصف احوال ديوانگان پرداخته‌اند، عموماً از يک صفت خاص در آن‌ها ياد کرده‌اند و آن مردم‌گريزي است. آن‌ها به مردم و جامعه پشت، و مردم نيز آن‌‌ها را از خود طرد مي‌کرده‌اند. اگر گه‌گاهي به ميان مردم مي‌آمدند، مورد استهزاء و اذيت و آزار قرار مي گرفتند. در بسياري از داستان‌ها و اخبار ديوانگان، وقتي از رابطه و نسبت آن‌ها با خلق سخن به ميان مي آيد، اين حالت مردم‌گريزي و انزوا در آنان ديده مي‌شود. عطار نیشابوری نيز در داستان‌هاي خود به اين صفت اشاره کرده است. ديوانگان او اساساً به جامعه تعلق ندارند اما عطار نسبت ديوانگان و مردم را، به نحو خاصي در نظر مي‌گيرد. «سایت بلاغ»

«آن‌قدر که اسرار توحید و حقایق اذواق و مواجید در مثنویات و غزلیات وی  اندراج یافته، در سخنان هیچ یک از این طایفه یافته نمی‌شود».«سایت پرشین پرشیا»

مرا از عاشقی خود عار ناید      که در صد قرن چون عطّار ناید «سایت دانش‌چی»

من آن مولای رومی ام که از کِلکَم شَکِر ریزد        و لیکن در سخن گفتن غلام شیخ عطارم «سایت کلاس درسی»

خواهد رسید رتبه صائب به مولوی        گر مولوی به رتبه عطار می‌رسد «سایت کلاس درسی»

عده‌ای عطار نیشابوری را، سنی‌مذهب دانسته اند، اما در دوران معاصر، شیعیان با استناد به برخی شعرهای عطار بر این باورند که او پس از چندی به تشیع گرویده و دوست‌دار اهل بیت بوده است. هر چند که عطار در مقدمه‌ی منطق الطیر به نکوهش متعصبان پرداخته؛ و به این افراد توصیه کرده‌است که هم محب اهل بیت باشند و هم دوستدار خلفای راشدین. «سایت بلاغ»

ماجرای مرگ شیخ عطار نیشابوری از غم‌انگیزترین رویدادهای روزگار است که در روان خواننده اثری دردناک دارد. راویان و تذکره‌نویسان در باره‌ی مرگ عطار نیشابور نوشته‌اند که پس از تسلط چنگیزخان مغول بر شهرهای خراسان، عطار نیز به دست مغول‌ها اسیر گشت. یک سرباز مغول می‌خواست عطار نیشابوری را بکشد، شخصی گفت که این پیرمرد را نکُش تا به خون‌بهای او هزار درهم بدهم. عطار گفت: مفروش که بهتر از این مرا خواهند خرید. پس از ساعتی شخص دیگری گفت: این پیر را نکُش که به خون‌بهای او یک کیسه کاه تورا خواهم داد. عطار گفت: بفروش که بیش از این نمی‌ارزم. سرباز مغول از گفته‌ی عطار خشم‌گین شد؛ و او را به‌قتل رساند. «سایت سیمرغ»

برخی سال کشته شدن عطار نیشابوری را ۶۳۲ هجری – قمری، دانسته‌اند؛ و برخی دیگر سلا ۶۲۷، «سایت پرورش افکار»

برخی نیز گفته‌اند که عطار نیشابوری در سال ۶۱۸ یا ۶۱۹ و یا ۶۲۶ کشته شده است. «سایت بلاغ»

تربت عطار نیشابوری، عارف بزرگ اواخر قرن ششم ایران، که دراوایل قرن هفتم هجری چشم از جهان فرو بست، به روایت دولتشاه سمرقندی در تذکرهٌ خود، پیش از قرن نهم، زاویه‌ای مختصر و ویران بود. در اواخر قرن نهم، امیرعلیشیر نوایی، وزیر دانش‌پرور سطان گورگانی، حسین میرزای بایقرا، بر روضهٌ شیخ عطار، بنایی شایسته بر آورد که از بقایای آن عمارت اکنون فقط لوحی از سنگ باقی است و اشعاری مفصل بر آن نوشته است. این اشعار که بر سنگ کنده شده، از کوشش امیرعلیشیر در تجدید بنای آرامگاه در تاریخ ۸۹۱ هجری حکایت می‌کند.