حسین گل‌گلاب: تفاوت میان نسخه‌ها
(ابرابزار) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
|گفتاورد= | |گفتاورد= | ||
}} | }} | ||
حسین گل‌گلاب (متولد ۱۲۷۶درگذشت‌اسفند ۱۳۶۳ در ۸۷سالگی) اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی، مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی، | حسین گل‌گلاب (متولد ۱۲۷۶درگذشت‌اسفند ۱۳۶۳ در ۸۷سالگی) با نام اصلی میرزا حسین خان پسر میرزا مهدی خان مصورالملک، ادیب، نویسنده، گیاه‌شناس و ترانه‌سرای ایرانی است. سروده‌ی مشهور «مرز پرگهر» که از نظر [[شورای ملی مقاومت ایران]] سرود ملی ایران به شمار می‌رود، از سروده‌‌های اوست . حسین گل گلاب همچنین، اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی، مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی، عضو فرهنگستان ایران و گیاه‌شناس بود.<ref>راسخون- [http://rasekhoon.net/mashahir/show/592685// حسین گل گلاب]</ref> | ||
== زندگینامه == | == زندگینامه == | ||
حسین گل‌گلاب، فرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار بود. در سال ۱۲۷۶ در تهران متولد شد. تحصیلات خود را در مدرسه علمیه و دارالفنون طی کرد. چند تن از معلمین فرانسوی زبان حاضر در دارالفنون زبان فرانسه را آموخت، ادیب و ترانه‌سرا و سازنده سرود معروف «ای ایران، ای، مرز پرگهر» است. | حسین گل‌گلاب، فرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار بود. در سال ۱۲۷۶ در تهران متولد شد. تحصیلات خود را در مدرسه علمیه و دارالفنون طی کرد. چند تن از معلمین فرانسوی زبان حاضر در دارالفنون زبان فرانسه را آموخت، ادیب و ترانه‌سرا و سازنده سرود معروف «ای ایران، ای، مرز پرگهر» است. | ||
وی با همکاری کلنل کاظم وزیری و علینقی خان وزیری به کار موسیقی پرداخت و برای تعلیم تار به کلاس او می‌رفت. اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی در ایران بود. او از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۷ دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه کرد که در مدارس تدریس می‌شد و از سال ۱۳۰۷ مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی شد و از زمان تأسیس دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۵ به تدریس اشتغال داشت، | |||
حسین گل گلاب در سال ۱۳۱۳عضو فرهنگستان ایران شد و در ۱۳۱۵ سردبیری فرهنگستان نیز به او واگذار شد. لغات زیادی خصوصاً در رشته علوم طبیعی پیشنهاد کرد که تصویب شد و اکنون در زبان فارسی رواج کامل دارد. گل‌گلاب اسفند ماه ۱۳۶۳ در ۸۷ سالگی درگذشت.<ref name=":0">همشهری - [http://www.hamshahrionline.ir/details/150853 زندگینامه: حسین گل گلاب (۱۲۷۶-۱۳۶۳)]</ref> | |||
بارزالتناسل به جای فانروگام Phanerogame | == زندگی حسین گل گلاب از زبان خودش == | ||
تولدم در ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۱۴ هجری قمری در تهران اتفاق افتاد ولی در سجل احوالم که چند سال بعد گرفته شده ۱۲۷۴هجری شمسی نوشته شده که مقارن ۱۳۱۲ می‌شود یعنی دو سال اضافه نوشته‌اند. در بچگی چند روزی به مکتب رفتم پس از یکی دو ماه مرا به مدرسه علمیه که در اوایل خیابان بهارستان بود سپردند. چند سال در مدرسه بودم به کلاس پنجم رسیدم کلاس‌ها میز و نیمکت نداشت در اطراف می‌نشستیم و فقط یک میز کوچک در مقابل معلم بود پس از رسیدن به کلاس پنجم قرار شد مدرسه نظام دارالفنون برویم چند ماه تعطیل بود چند ماهی در مدرسه نظام دارالفنون بودم بعد به کلاس دوم دارالفنون منتقل شدم. در کلاس دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم آن مدرسه شاگرد اول بودم که در آخر سال جوایز هر سال را به من می‌دادند به طوری که در سال ششم بیست کتاب از اشخاص مختلف به من داده شد. از طرف خود مدرسه چهار جلد شاهنامه چاپ امیر بهادری به من داده شد که هنوز یکی از آنها را دارم. <ref>[http://pr.tums.ac.ir/?fkeyid=&siteid=1&pageid=653&newsview=44375 نخستین ها/ دکتر گل گلاب استادی ممتاز و ذوالفنون، گیاه‌شناس، ادیب، موسیقیدان و شاعری توانا]</ref> | |||
== جایگزینی لغات فارسی در علم == | |||
[[پرونده:هما گل گلاب دختر استاد.jpg|بندانگشتی|هما گل گلاب دختر استاد]] | |||
تا قبل از ورود حسین گل گلاب به عضویت فرهنگستان ایران نویسندگان کتب علمی درباب گیاه شناسی از اصطلاحات معادل عربی بکارگرفتند. اما با ورود وی معادلهای کاملاً پارسی جایگزین گشت. خود حسین گل گلاب در این خصوص می‌گوید: | |||
«در زمان ما پیشرفت رشته‌های علمی تندتر و بیشتر بوده و نیازمند به واژه‌های نو بیشتر است و ناچاریم بکوشیم تا برابرهای آنها را در فارسی بیابیم و به کار بریم. از زمانی که دانشهای نو به کشور ما راه یافته و آموزش آنها با گشایش مدرسة دارالفنون به وسیلة استادان بیگانه معمول شده برخی از دانشمندان ایرانی که با آنان همکاری داشته‌اند دامان همت بر کمر بسته بر آن شده‌اند که گفته‌های آنان را به زبان شاگردان خود برگردانند تا فراگرفتن آن آسانتر شود، ولی چون بیشتر تحصیلات آنها بر پایه‌های زبان عربی بوده زبان شیرین فارسی را از نظر دور داشته و به چشم بیمهری به آن نگریسته‌اند. چنان‌که بُتانیک را علم النبات و زوئولوژی را علم الحیوان و ژئولوژی را علم الارض گفته‌اند. چون گردش روزگار نویسنده‌ی این گفتار را در رشتة علم النبات به کار انداخت و ناچار بودم واژه‌های ساخته شده‌ی آنان را به کار برم به اصطلاحهایی برخوردم که نه تنها سنگین و فرا گرفتن آنها برای شاگردان دشوار بود بلکه در بیشتر موارد نارسا و نادرست می‌نمود. برای روشن شدن مطلب برخی از ساخته‌های آنان را یادآوری می‌کنم تا خوانندگان را با آن آشنا سازم: | |||
عدیم الفلقه به جای اکوتی لدون Acotyledon | |||
ذو فلقتین به جای دیکو تیلدن Dicotyledon | |||
ذو قلقه به جای مونوکوتیلدن Monocotyledon | |||
بارزالتناسل به جای فانروگام Phanerogame | |||
مخفی التناسل به جای کریپتوگام Cryptogame | |||
منفصل الطاس به جای دیالی سپال Dialysepal | |||
متصل الکاس به جای گاموپتال Gamopetal | |||
عدیم الکاس به جای آپتال Apetal | |||
<blockquote>سنگینی و ناسازگاری این ترجمه‌ها با زبان شیرین مادری، مرا بر آن داشت که دست نیاز به دامن دانشمندان فارسی زبان دراز کرده و از آنان یاری بخواهم. شادروانان ادیب پیشاوری و بدیعالزمان فروزانفر و گروهی دیگر، اندیشة مرا ستوده از هیچ گونه یاری دریغ نفرمودند و مرا بر آن داشتند تا هر چه بتوانم در این راه بکوشم و از سرزنش خرده گیران هراس بدل راه ندهم. به جای واژه‌های بالا به ترتیب بیلپه، دو لپه و تک لپه و پیدازا و نهانزا و جدا گلبرگ و پیوسته گلبرگ و بیگلبرگ برگزیده و به شاگردان خود آموختم و سرافرازم که فرهنگستان هم بعدها آنها را پذیرفت و به کار بردن آنها را روا دانست.»<ref>تکنولوژی - [http://scitech.blogsky.com/1390/12/01/post-312/ دکتر حسین گل گلاب، بزرگ‌مردی از دیار علم و ادب]</ref></blockquote> | <blockquote>سنگینی و ناسازگاری این ترجمه‌ها با زبان شیرین مادری، مرا بر آن داشت که دست نیاز به دامن دانشمندان فارسی زبان دراز کرده و از آنان یاری بخواهم. شادروانان ادیب پیشاوری و بدیعالزمان فروزانفر و گروهی دیگر، اندیشة مرا ستوده از هیچ گونه یاری دریغ نفرمودند و مرا بر آن داشتند تا هر چه بتوانم در این راه بکوشم و از سرزنش خرده گیران هراس بدل راه ندهم. به جای واژه‌های بالا به ترتیب بیلپه، دو لپه و تک لپه و پیدازا و نهانزا و جدا گلبرگ و پیوسته گلبرگ و بیگلبرگ برگزیده و به شاگردان خود آموختم و سرافرازم که فرهنگستان هم بعدها آنها را پذیرفت و به کار بردن آنها را روا دانست.»<ref>تکنولوژی - [http://scitech.blogsky.com/1390/12/01/post-312/ دکتر حسین گل گلاب، بزرگ‌مردی از دیار علم و ادب]</ref></blockquote> | ||
| خط ۵۲: | خط ۷۵: | ||
در شهریور ۱۳۲۳ که نیروهای خارجی ایران را اشغال کرده بودند «حسین گل گلاب» ادیب و متفکر ایرانی در خیابان هدایت تهران رفتار تحقیر آمیز سربازان خارجی با مردم را مشاهده می‌کند، غمگین می‌شود و پس از آن به انجمن موسیقی ملّی واقع در خیابان هدایت می‌رود و ماوقع را برای «روح‌الله خالقی» آهنگساز و نوازندهٔ برجستهٔ ویلن تعریف می‌کند. خالقی هم متأثر می‌شود و همین ماجرا آغازگر راهی می‌شود برای سرودن و ساختن آهنگ پرشکوه «ای ایران». این آهنگ دشتی نخستین بار با همخوانی گروه کر و خوانندگی «غلامحسین بنان» در سومین برنامه از برنامه‌های انجمن موسیقی ملّی ایران در دبستان نظامی واقع در خیابان سپه اجرا شد.<ref>نت نوشت - [https://netnevesht.com/ای-ایران-ای-مرز-پر-گهر؛-حسین-گل-گلاب-و-رو/ ای ایران ای مرز پر گهر؛ حسین گل گلاب و روح‌الله خالقی و سرودی به پهنای یک کشور]</ref> | در شهریور ۱۳۲۳ که نیروهای خارجی ایران را اشغال کرده بودند «حسین گل گلاب» ادیب و متفکر ایرانی در خیابان هدایت تهران رفتار تحقیر آمیز سربازان خارجی با مردم را مشاهده می‌کند، غمگین می‌شود و پس از آن به انجمن موسیقی ملّی واقع در خیابان هدایت می‌رود و ماوقع را برای «روح‌الله خالقی» آهنگساز و نوازندهٔ برجستهٔ ویلن تعریف می‌کند. خالقی هم متأثر می‌شود و همین ماجرا آغازگر راهی می‌شود برای سرودن و ساختن آهنگ پرشکوه «ای ایران». این آهنگ دشتی نخستین بار با همخوانی گروه کر و خوانندگی «غلامحسین بنان» در سومین برنامه از برنامه‌های انجمن موسیقی ملّی ایران در دبستان نظامی واقع در خیابان سپه اجرا شد.<ref>نت نوشت - [https://netnevesht.com/ای-ایران-ای-مرز-پر-گهر؛-حسین-گل-گلاب-و-رو/ ای ایران ای مرز پر گهر؛ حسین گل گلاب و روح‌الله خالقی و سرودی به پهنای یک کشور]</ref> | ||
== | == آثار حسین گل گلاب == | ||
برخی از آثار | برخی از آثار حسین گل گلاب عبارتند از: | ||
۳جلد کتاب جغرافیای دبیرستانی | |||
۹جلد کتاب طبیعی دبیرستانی | |||
کتاب کلاسیک گیاهشناسی و «فرهنگ گیاهان دارویی» | |||
اثر بزرگ «راهنمای گیاهی» | |||
سرودهای میهنی و حماسی مانند سرود '''”ای ایران'''“ و '''”آذرآبادگان'''. <ref>سازمان مجاهدین خلق ایران - [https://event.mojahedin.org/events/5293/22-اسفند-1363-درگذشت-دکتر-حسین-گل-گلاب- 22 اسفند 1363: درگذشت دکتر حسین گل گلاب]</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
نسخهٔ ۹ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۲۳:۵۷
| حسین گل‌گلاب | |
|---|---|
 | |
| زادروز | = متولد ۱۲۷۶ تهران |
| درگذشت | درگذشت‌اسفند ۱۳۶۳ در ۸۷سالگی تهران |
| آرامگاه | بهشت زهرا تهران |
| ملیت | ایرانی |
| نام‌های دیگر | میرزا حسین خان |
| سال‌های فعالیت | سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۷ دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه کرد، سال ۱۳۰۷ مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی، سال ۱۳۱۳عضو فرهنگستان ایران شد و در ۱۳۱۵ سردبیری فرهنگستان نیز به او واگذار شد |
| منصب | استاد دانشگاه |
| آثار | ۳جلد کتاب جغرافیای دبیرستانی، ۹جلد کتاب طبیعی دبیرستانی، کتاب کلاسیک گیاهشناسی و «فرهنگ گیاهان دارویی» و اثر بزرگ «راهنمای گیاهی» که نتیجه ۶۰سال کار مداوم استاد در زمینه تحقیق و تدریس علوم بود. اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی، مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی، عضوفرهنگستان‌ایران، گیاه‌شناس، ادیب و ترانه‌سرا و سازنده سرود معروف «ای ایران، ای، مرز پرگهر، |
| والدین | فرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار |
حسین گل‌گلاب (متولد ۱۲۷۶درگذشت‌اسفند ۱۳۶۳ در ۸۷سالگی) با نام اصلی میرزا حسین خان پسر میرزا مهدی خان مصورالملک، ادیب، نویسنده، گیاه‌شناس و ترانه‌سرای ایرانی است. سروده‌ی مشهور «مرز پرگهر» که از نظر شورای ملی مقاومت ایران سرود ملی ایران به شمار می‌رود، از سروده‌‌های اوست . حسین گل گلاب همچنین، اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی، مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی، عضو فرهنگستان ایران و گیاه‌شناس بود.[۱]
زندگینامه
حسین گل‌گلاب، فرزند ابوتراب خان (مصورالملک) نقاش زمان قاجار بود. در سال ۱۲۷۶ در تهران متولد شد. تحصیلات خود را در مدرسه علمیه و دارالفنون طی کرد. چند تن از معلمین فرانسوی زبان حاضر در دارالفنون زبان فرانسه را آموخت، ادیب و ترانه‌سرا و سازنده سرود معروف «ای ایران، ای، مرز پرگهر» است.
وی با همکاری کلنل کاظم وزیری و علینقی خان وزیری به کار موسیقی پرداخت و برای تعلیم تار به کلاس او می‌رفت. اولین نویسندهٔ کتاب درسی طبیعی در ایران بود. او از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۱۷ دوازده جلد کتاب در رشته جغرافیا و طبیعی تهیه کرد که در مدارس تدریس می‌شد و از سال ۱۳۰۷ مسئول تحقیقات علمی گیاهشناسی شد و از زمان تأسیس دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۵ به تدریس اشتغال داشت،
حسین گل گلاب در سال ۱۳۱۳عضو فرهنگستان ایران شد و در ۱۳۱۵ سردبیری فرهنگستان نیز به او واگذار شد. لغات زیادی خصوصاً در رشته علوم طبیعی پیشنهاد کرد که تصویب شد و اکنون در زبان فارسی رواج کامل دارد. گل‌گلاب اسفند ماه ۱۳۶۳ در ۸۷ سالگی درگذشت.[۲]
زندگی حسین گل گلاب از زبان خودش
تولدم در ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۱۴ هجری قمری در تهران اتفاق افتاد ولی در سجل احوالم که چند سال بعد گرفته شده ۱۲۷۴هجری شمسی نوشته شده که مقارن ۱۳۱۲ می‌شود یعنی دو سال اضافه نوشته‌اند. در بچگی چند روزی به مکتب رفتم پس از یکی دو ماه مرا به مدرسه علمیه که در اوایل خیابان بهارستان بود سپردند. چند سال در مدرسه بودم به کلاس پنجم رسیدم کلاس‌ها میز و نیمکت نداشت در اطراف می‌نشستیم و فقط یک میز کوچک در مقابل معلم بود پس از رسیدن به کلاس پنجم قرار شد مدرسه نظام دارالفنون برویم چند ماه تعطیل بود چند ماهی در مدرسه نظام دارالفنون بودم بعد به کلاس دوم دارالفنون منتقل شدم. در کلاس دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم آن مدرسه شاگرد اول بودم که در آخر سال جوایز هر سال را به من می‌دادند به طوری که در سال ششم بیست کتاب از اشخاص مختلف به من داده شد. از طرف خود مدرسه چهار جلد شاهنامه چاپ امیر بهادری به من داده شد که هنوز یکی از آنها را دارم. [۳]
جایگزینی لغات فارسی در علم
تا قبل از ورود حسین گل گلاب به عضویت فرهنگستان ایران نویسندگان کتب علمی درباب گیاه شناسی از اصطلاحات معادل عربی بکارگرفتند. اما با ورود وی معادلهای کاملاً پارسی جایگزین گشت. خود حسین گل گلاب در این خصوص می‌گوید:
«در زمان ما پیشرفت رشته‌های علمی تندتر و بیشتر بوده و نیازمند به واژه‌های نو بیشتر است و ناچاریم بکوشیم تا برابرهای آنها را در فارسی بیابیم و به کار بریم. از زمانی که دانشهای نو به کشور ما راه یافته و آموزش آنها با گشایش مدرسة دارالفنون به وسیلة استادان بیگانه معمول شده برخی از دانشمندان ایرانی که با آنان همکاری داشته‌اند دامان همت بر کمر بسته بر آن شده‌اند که گفته‌های آنان را به زبان شاگردان خود برگردانند تا فراگرفتن آن آسانتر شود، ولی چون بیشتر تحصیلات آنها بر پایه‌های زبان عربی بوده زبان شیرین فارسی را از نظر دور داشته و به چشم بیمهری به آن نگریسته‌اند. چنان‌که بُتانیک را علم النبات و زوئولوژی را علم الحیوان و ژئولوژی را علم الارض گفته‌اند. چون گردش روزگار نویسنده‌ی این گفتار را در رشتة علم النبات به کار انداخت و ناچار بودم واژه‌های ساخته شده‌ی آنان را به کار برم به اصطلاحهایی برخوردم که نه تنها سنگین و فرا گرفتن آنها برای شاگردان دشوار بود بلکه در بیشتر موارد نارسا و نادرست می‌نمود. برای روشن شدن مطلب برخی از ساخته‌های آنان را یادآوری می‌کنم تا خوانندگان را با آن آشنا سازم:
عدیم الفلقه به جای اکوتی لدون Acotyledon
ذو فلقتین به جای دیکو تیلدن Dicotyledon
ذو قلقه به جای مونوکوتیلدن Monocotyledon
بارزالتناسل به جای فانروگام Phanerogame
مخفی التناسل به جای کریپتوگام Cryptogame
منفصل الطاس به جای دیالی سپال Dialysepal
متصل الکاس به جای گاموپتال Gamopetal
عدیم الکاس به جای آپتال Apetal
سنگینی و ناسازگاری این ترجمه‌ها با زبان شیرین مادری، مرا بر آن داشت که دست نیاز به دامن دانشمندان فارسی زبان دراز کرده و از آنان یاری بخواهم. شادروانان ادیب پیشاوری و بدیعالزمان فروزانفر و گروهی دیگر، اندیشة مرا ستوده از هیچ گونه یاری دریغ نفرمودند و مرا بر آن داشتند تا هر چه بتوانم در این راه بکوشم و از سرزنش خرده گیران هراس بدل راه ندهم. به جای واژه‌های بالا به ترتیب بیلپه، دو لپه و تک لپه و پیدازا و نهانزا و جدا گلبرگ و پیوسته گلبرگ و بیگلبرگ برگزیده و به شاگردان خود آموختم و سرافرازم که فرهنگستان هم بعدها آنها را پذیرفت و به کار بردن آنها را روا دانست.»[۴]
سرود ای ایران
در شهریور ۱۳۲۳ که نیروهای خارجی ایران را اشغال کرده بودند «حسین گل گلاب» ادیب و متفکر ایرانی در خیابان هدایت تهران رفتار تحقیر آمیز سربازان خارجی با مردم را مشاهده می‌کند، غمگین می‌شود و پس از آن به انجمن موسیقی ملّی واقع در خیابان هدایت می‌رود و ماوقع را برای «روح‌الله خالقی» آهنگساز و نوازندهٔ برجستهٔ ویلن تعریف می‌کند. خالقی هم متأثر می‌شود و همین ماجرا آغازگر راهی می‌شود برای سرودن و ساختن آهنگ پرشکوه «ای ایران». این آهنگ دشتی نخستین بار با همخوانی گروه کر و خوانندگی «غلامحسین بنان» در سومین برنامه از برنامه‌های انجمن موسیقی ملّی ایران در دبستان نظامی واقع در خیابان سپه اجرا شد.[۵]
آثار حسین گل گلاب
برخی از آثار حسین گل گلاب عبارتند از:
۳جلد کتاب جغرافیای دبیرستانی
۹جلد کتاب طبیعی دبیرستانی
کتاب کلاسیک گیاهشناسی و «فرهنگ گیاهان دارویی»
اثر بزرگ «راهنمای گیاهی»
سرودهای میهنی و حماسی مانند سرود ”ای ایران“ و ”آذرآبادگان. [۶]
منابع
- ↑ راسخون- حسین گل گلاب
- ↑ همشهری - زندگینامه: حسین گل گلاب (۱۲۷۶-۱۳۶۳)
- ↑ نخستین ها/ دکتر گل گلاب استادی ممتاز و ذوالفنون، گیاه‌شناس، ادیب، موسیقیدان و شاعری توانا
- ↑ تکنولوژی - دکتر حسین گل گلاب، بزرگ‌مردی از دیار علم و ادب
- ↑ نت نوشت - ای ایران ای مرز پر گهر؛ حسین گل گلاب و روح‌الله خالقی و سرودی به پهنای یک کشور
- ↑ سازمان مجاهدین خلق ایران - 22 اسفند 1363: درگذشت دکتر حسین گل گلاب