شعار
شعار، در فرهنگ معین به معنی علامت و نشان یا نشانهی گروهی از مردم که بوسیلهی آن یکدیگر را میشناسند تعریف شده است. در فرهنگ سیاسی شعار را اینگونه تعریف کردهاند. شعار، عبارت است از پیام یا عبارت کوتاه و موجز که با روشنی و اختصار هدف و مسئله مهمی را که یک حزب در یک مرحله یا یک لحظه معین تاریخی در مقابل دارد بیان نماید. شعار میتواند ایدئولوژیک، اقتصادی یا سیاسی، استراتژیکی یا تاکتیکی باشد. شعارهایی که برای لحظهی معین و مقصد مشخص فوری معینی بکار میروند، شعار عمل نام دارند.[۱]
در روزگاران گذشته افراد در میدان کارزار شعارهایی میدادند که مناسب با اوضاع روز بود مثلا در جنگ احد سپاهیان قریش به نام عزی و هبل دو بت خود فریاد میزدند و قبیلهی تنوخ درحیره شعار آل عبادالله سر میدادند. در جنگها هم بدلیل متحدالشکل بودن تجهیزات نظامیان و برای شناسایی و هدایت نیروها از پرچمهایی مختص هر گروه استفاده میشد که به آن به عربی شعار میگویند. با اینکار نیروی خودی از دشمن نیز قابل شناسایی میشد. حضرت محمد (ص) در جنگ شعار مهاجرین را بنی عبدالله و شعار انصار را بنی عبیدالله قرار داد و کل سپاه را خلیلالله مینامید.[۲]
در تعریفی دیگر: شعار پیام کوتاه مردمی است که با هدف برآورده شدن خواستهی خود و بسیج همگانی، آن را سر میدهند. این خواستهها در جوامع دموکراتیک رسانهای و تبدیل به قانون میشود اما در جوامع دیکتاتوری بشدت سرکوب میشود. در جوامع دموکراتیک شعارها بر روی بنرهای بزرگ و بطور وسیع منتشر و استفاده میشود. در جوامع دیکتاتوری بنرها کوچک و بصورت مخفی توزیع میشود.
شعار حرکت جمعی را در صفهای اعتراض، اعتصابات و تظاهرات هماهنگ میکند.
هر شعاری سوژه و مخاطب خود را دارد و در بروسه طرح شدن کارکرد خود را دارد و نهایتا به نتیجه مشخصی میرسد.
در فرهنگ سیاسی امروز شعار دادن یعنی، یک مطلبی را با صدای بلند در رد یا قبول فرد یا موضوعی، برای انگیزش جمعی مطالبهگران سردادن. مانند: زنده باد آزادی، مرگ بر دیکتاتور
ساختار هر شعار
هر شعار یک سازنده، پیام/ محتوا، فرم، مخاطب، عملکرد و نتیجه دارد. سازنده آن را بداهه سرایی یا قبلا با نظر رهبران جریان مینویسد. هر شعار ۲ مخاطب دارد:
- حاکمیت برای رسیدگی به خواستها
- مردم برای سازماندهی و فشار بر حاکمیت
در خاورمیانه حاکمیت مطلقه خواستهای مردم را سرکوب کرده؛ آنها انباشته شده به انقلاب یا فروپاشی رژیم منتهی میشود. بخاطر استبداد، شعارها غلو، آرایههای ادبی چون مجاز و استعاره؛ در اکثر بیانهای فارسی احساسات غالبند.
هر شعار محتوا و فرم دارد. محتوای شعار چکیده کلامی وضع خاص طبقه، کشور، جهان در لحظه است. فرم شعار مانند هایکو ولی آهنگین، با قافیه، انگیزاننده است. فرم ساده، قافیه، ریتم هجایی کپی زبان محاوره شعارها ناشی از غریزه هنری ایرانی است. گاهی شعار یک بیت بچگانه هجایی است که ایده کلی را در خود دارد.
شعار مانند ضربالمثل، ابیات پداگوژیک/ تربیتی سعدی کد اخلاقی است.
میتوان در بازههای زمانی مبارزات شعارها را در علل، نتایج و پیشرو بودن بررسی کرد.
انواع طرح شعار
بصورت پارچههای عریض همعرض خیابان، بصورت پوستر، تراکت، دیوار نویسی، بصورت فریاد جمعی در تظاهرات، میتینگها و سخنرانیها
پیشینه شعار
تمام پیامبران آموزههای خود را برای اینکه در وسیعترین شکل خود ماندگار شود بصورت شعارهایی کوتاه بیان میکردند. بطور مثال: ده فرمان حضرت موسی چنین شکلی دارد.
ده فرمان
خدای واحد را پرستش کن
بتها را پرستش مکن
از نام خدا سوء استفاده مکن
روز شنبه را مقدس بدار
به والدینت احترام بگذار
قتل مکن
زنا مکن
دزدی مکن
شهادت دروغ مده
طمع مکن
شعار در اسلام
شعار حضرت محمد (ص) چنین بود:
قولوا لا اله الا الله تفلحوا
بگویید خدایی جز خدای یکتا نیست تا رستگار شوید.
شعار در کیش زرتشت
شعار اصلی آیین زرتشت چنین است.
پندار نیک
گفتار نیک
کردار نیک
ویژگیهای شعار
شعارها زمانی تاثیر گذارند که دارای این ویژگیها باشند.
۱ - به آسانی در ذهن شنونده بماند.
۲ - عبارتی جذاب باشد.
۳ - با موضوع مطالبه عمومی ارتباط مستقیم داشته باشد.
۴ - متمایز و خاص باشد.
۵ - در ارتباط با موضوع مطالبه احساس مثبتی را به کنشگران و شنوندگان منتقل کند.
۶ - مختصر و گویا باشد.
اهمیت شعار در جنگها
در جنگ خندق عمروبن عبدود ملقب به «فارس یَلْیَل» بهمراه چند تن از خندق عبور کرد و فریاد کرد: «الا رجل، الا رجل؟» آیا مردی هست؟
دوباره فریاد کرد: «الا رجل. الا رجل؟» کسی غیر از علی (ع) جواب نداد.
برای بار سوم: «الا رجل، الا رجل؟» باز تنها علی از جا برخاست.
عمرو بن عبدود برای تحقیر بیشتر مسلمانان این شعر را خواند:
و لقد بححت من النداء
بجمعکم هل من مبارز
و وقفت اذ وقف المشجع
موقف القرن المناجز
در آخر گفت: دیگر خسته شدم، گلو درد گرفتم از بس گفتم «هل من مبارز»، یک مرد در میان شما نیست؟!
علی (ع) از جا برخاست و گفت: «ولقد اتاک مجیب صوتک غیر عاجز...».
در جنگی که در گرفت نهایتا عمروبن عبدود کشته شد و مسلمانان پیروز شدند.
پیغمبر گفت:
ضربت علی يوم الخندق افضل من عبادة الثقلين
ضربه علی در روز خندق از عبادت ثقلین برتر است
برز الاسلام كله الی الكفر كله
تمامی اسلام با تمامی کفر رودررو شد..[۳]
شعارها در انقلاب ۱۳۵۷
در انقلاب سال ۱۳۵۷ بر علیه دیکتاتوری سلطنت پهلوی ابتدا شعارهای مسالمتجویانه داده شد. مانند: برادر ارتشی چرا برادرکشی؟ برادر ارتشی ما به شما گل دادیم شما به گلوله! این شعارها با پیشرفت انقلاب مردم سمت و سوی سرنگونی گرفت و شعار محوری مرگ بر شاه شد و شعار تنها ره رهایی جنگ مسلحانه کار را در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تمام کرد.
شعارها در انقلاب دموکراتیک مردم ایران ۱۴۰۱
در انقلاب دموکراتیک مردم ایران شعارهای مختلفی از طیفهای مختلف سیاسی به گوش میرسد اما شعاری که بصورت محوری و جامع تمامی اقشار مردم ایران و ملیتها آن را بطور مشترک سر میدهند شعار مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر میباشد. این شعار سمت و سوی انقلاب مردم ایران را مشخص میکند و تمامی ترفندهای دیکتاتوری برای به انحراف کشاندن حرکت مردم را از میان برمیدارد.
پس از اینکه سران جمهوری اسلامی به مدح و ثنای شعار زن، زندگی، آزادی پرداختند و سعی قلب این شعار به نفع مطامع خود کردند، مردم هشیار ایران و برای اولین بار در راهمپیمایی بانوان زاهدان شعار محوری دیگری سر داده شد. شعار چه با حجاب چه بیحجاب پیش بسوی انقلاب دو کارکرد دارد هم بر سمت و سوی انقلاب تاکید دارد هم موضوع حجاب را از محوریت مطالبات مردم خارج میکند چرا که انتخاب پوشش در یک نظام دموکراتیک قطعا آزاد خواهد بود و اصل، سرنگونی نظام مستبدی است که همهی این موانع را برای حفظ حکومت خود ابداع کرده است.
شعارهای معروف جهانی
شعارهای زیر بخشی از شعارهای معروف جهان و ایران است.
«کارگران جهان متحد شوید!»، این سخن پایانی مانیفست حزب کمونیست است، که به شعار جنبش جهانی کمونیستی تبدیل شد.
شعار اصلی انقلاب شوروی در آخرین مراحل آن عبارت بود از ابن شعار که توسط لنین مطرح شد:
همهی قدرت از آن شوراها
شعارهای ایران
تنها ره رهایی جنگ مسلحانه
استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی
نان، مسکن، آزادی
اتحاد، مبارزه، پیروزی
اصلاحطلب، اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا
نه میبخشیم، نه فراموش میکنیم
نترسید، نترسید/ ما همه با هم هستیم.
سیدعلی پینوشه، ایران شیلی نمیشه
مرگ بر ستمگر چه شاه باشه چه رهبر
چه با حجاب چه بیحجاب پیش بسوی انقلاب
شعار انقلاب فلسطین
ثوره ثوره حتیالنصر
انقلاب انقلاب تا پیروزی
شعار سیاهپوستان آمریکا
دیگه تحمل نمیکنیم[۴]
شعار مردم عراق
ایران بره بره بغداد تبقی حره
شعار ساختار شکن
در جمهوری اسلامی به شعارهایی که بار سرنگونی دارند با نام ساختارشکن کدگذاری میشوند. در آخرین تحول با هک ۲۵ رسانه جمهوری اسلامی شعار مرگ بر خامنهای از این رسانهها به مدت ۱۰ ثانیه پخش گردید که آثار آن تا چند هفته پس از این حادثه هنوز از نظام جمهوری اسلامی زدوده نشده است.[۵]
شعارهای انحرافی
حکومتها برای خنثی کردن تاثیرات برانگیزاننده شعارهای مردمی با سازماندهی ارگانهای امنیتی اقدام به طرح شعارهای انحرافی در میان جمعیت مطالبهگر میکنند. این کار در جمهوری اسلامی با بسیج لباس شخصیها و نفوذ در میان تظاهرکنندگان شروع میشود و در ادامه با طرح شعار انحرافی مسیر حرکت مردم را منحرف میکنند.
بطور مثال: در جریان قیام مردم در سال ۱۳۷۸ در حالیکه مردم شعار میدادند سیدعلی پینوشه ایران شیلی نمیشه و یا دولت به این بیغیرتی هرگز ندیده ملتی نیروی نفوذکننده اقدام به طرح شعار انحرافی نیروی انتظامی حمایت حمایت میکرد. و یا درخواست اقامهی نماز جماعت در میانهی درگیری را مطرح میکرد.
شعار رضا شاه روحت شاد
این شعار اولین بار در جریان قیام دیماه ۱۳۹۶ مطرح شد و پس از آن در هر حرکتی که مردم گرایشات رادیکال و سرنگونیطلب دارند از طرف نیروهای امنیتی با تعداد اندکی از افراد دستچین شده به میدان میآید.
روزنامهی جمهوریاسلامی در شمارهٔ ۵تیر ۹۷ خود چنین مینویسد:
«این جماعت آنقدر بیپروا شدهاند که عدهیی را با شعارهای بیسابقه رضا شاه روحت شاد و مرگ بر مفتخور، روانه مجلس میکنند و آنها نیز با مشایعت پلیس آزادانه مانور میدهند. این جماعت دقیقاً همان دسته و گروهی هستند که در نماز جمعه تهران و راهپیماییها حضور دارند».
منابع
- ↑ واژهنامه سیاسی اجتماعی امیر نیکآیین ص ۹۴
- ↑ تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان
- ↑ بحارالانوار جلد ۲۰ صفحه ۲۰۲ و ۲۲۶
- ↑ سایت شبکه خبر
- ↑ مقاله صلابت یک خروش سایت ایران افشاگر