مرتضی حنانه
مرتضی حنانه | |
---|---|
زادروز | ۱۱/اسفندماه/۱۳۰۱ تهران |
درگذشت | ۲۴/ مهرماه۱۳۶۸ تهران |
آرامگاه | امام زاده طاهر کرج |
ملیت | ایرانی |
پیشه | آهنگسازی-نویسندگی |
نقشهای برجسته | آّهنگسازو بنیانگذاری موسیقی علمی در ایران[۱] |
دوره | سده۲۰ |
آثار | ارکسترال و موسیقی فیلم است که از کاپریس، دعا، صبر و ظفر، لالایی، مهرگان، اوراتوریوی بزرگ La Persia (ایران)، عروس دجله، بهلول، ساحل انتظار، لذت گناه، عروس دریا، الماس ۳۳، پل، کاکو، پهلوان مفرد، سهقاپ، فرار از تله، باباشمل، راز درخت سنجد، قصاص، صمد و فولادزره دیو، تیرباران، جعفرخان از فرنگ برگشته، هزاردستان و غیره می توان به عنوان بخشی از آنها نام برد. |
مرتضی حنانه(زادهی ۱۱ اسفند ۱۳۰۱ تهران - درگذشتهی ۲۴ مهر ۱۳۶۸) موسیقیدان، آهنگساز و هنرمند خلاق[۱]
زندگی نامه
حنانه در سال ۱۳۰۱در تهران متولد شد. پدرش مهندس محمد حنانه،از خدمتگزاران به علم و هنر ایران مؤسس دبیرستان ایرانشهر بود.[۲] عشق به موسیقی از کودکی در قلب و ضمیرش جای گرفته و با نواختن نی به عضویت پیشاهنگان جوان پیوست. سپس در سال ۱۳۱۴ یه هنرستان عالی موسیقی رفت و زیر نظر غلامحسین مینباشیان به فراگیری اصول نظری و علمی موسیقی غربی پرداخت. بهطور همزمان فلوت و هورن [۱](ساز بادی برنجی) را زیر نظر ' رودولف اوربانتس ' آغاز کرد.
عدم درگيري مستقيم ايران در جنگ جهاني دوم مانع تأثير آن بر شرايط سياسي و تغيير فضاي اجتماعي كشور نبود. هنرستان موسيقي تعطيل شد و استادان چك به كشورشان بازگشتند. با اينحال حنانه و موسيقيدانان ديگري مانند غلامحسين غريب، حسن شيرواني و فريدون فرزانه برگزاري كنسرتهايي را در انجمنهاي فرهنگي و هنري موجود آن زمان پي گرفتند كه با پيوستن پرويز محمود به اين جمع، ارکستر سمفونیک رادیو ایران را به نام ارکستر فارابی در سال ۱۳۲۵پايه گذاري کردند.
سال ۱۳۲۸حنانه به اتفاق غلامحسين غريب، حسن شيرواني و جليل ضياءپور( وي پدر نقاشي مدرن ايران ناميده ميشود ) به انتشار نشريه «خروس جنگي» اقدام نمودند تا به عنوان هنرمنداني جوان و پيشرو در رشته هاي موسيقي، شعر، ادبيات و نقاشي، سنگر محكمي براي دفاع از نظرات خود در برابر سنت پرستان كهنه انديش فراهم آورند. هوشنگ ايراني ( پيشگام شعرسوررئال فارسي) نيز بعداً به «اصحاب خروس جنگي» پيوست. حنانه ضمناً طي همين سالها، آثار پرويز محمود را كه براي هميشه به امريكا مهاجرت كرده بود، گردآوري و آنها را براي اجرا با اركستر سنفونيك تهران كه توسط روبيك گريگوريان رهبري ميشد، تنظيم نمود. بر اساس قصه اي از غلامحسين غريب نيز سوئيت شهر مرجان را تصنيف كرد كه با همين اركستر به رهبري روبيك گريگوريان اجرا و شهرت فراواني براي او به ارمغان آورد. اين اثر بعداً در فرم آوازي آن نيز توسط فرح عافيت پور و منير وكيلي اجرا گرديد. پيش از سوئيت يادشده البته حنانه آثار ديگري از جمله كاپريس براي اركستر و پيانو و يك اوراتوريوم بهنام «بهرام يشت» نيز تصنيف كرده بود اما هيچيك موفقيت سوئيت مرجان را كسب نكردند.
در سال ۱۳۳۲در جشن هزاره بوعلی سینا آثارش را با گروه هم سرایان و ارکستر سمفونیک عرضه کرد، سفیر ایتالیا به او بورسیه هنری تحصیل در ایتالیا را داد و حنانه برای تکمیل تحصیلات خود به کنسرواتور واتیکان عزیمت کرد.
مرتضی حنانه در ایتالیا روی موسیقی فیلم مطالعات گستردهیی کرد و در سالهای بعد، پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۰ موزیک متن برای چندین فیلم ساخت.
در سالهای ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ وی سرپرستی و اجرای سلسله برنامههای آموزشی موسیقی ایرانی در تلویزیون را تحت عنوان «شناسایی موسیقی اصیل ایرانی» به همراه فرهنگ شریف، مرتضی نی داوود و حسین قوامی به عهده گرفت.[۳] به عنوان نوازنده هورن اول ارکستر سمفونیک تهران مشغول به کار شد.
او مدتی زیر نظر استاد پرویز محمود آموزش دید و عضو ارکستر سمفونیک تهران- به رهبری پرویز محمود بود. بعد از چند سال، استاد مرتضی حنانه رهبری این ارکستر را به عهده گرفت[۱].
سبک کار
مشغله ی ذهني حنانه چند صدايي كردن موسيقي ايراني بود و با اينكه در اين راه زحمت بسيار كشيد اما هارموني ابداعي او ( هارموني زوج ) مورد توجه همهي هنرآفرينان موسيقي قرار نگرفت. خودش در اينباره ميگويد:
«اينكه ميگويند موسيقي شرقي ذاتاً تك صدايي است و موسيقي غربي ماهيتاً چند صدايي، درست نيست. اولاً موسيقي غرب نيز در آغاز تك صدايي «مونوتون» بوده و موسيقيدانان آن را ارتقاء داده و به مرحله ي چند صدايي رسانده اند، ثانياً در بسياري ار ملوديهاي روستايي در مشرق زمين از جمله ايران، دستكم ميتوان ملوديهاي دو صدايي پيدا كرد كه گوشها نيز به شنيدن آن عادت كرده است[۴]. ضعف دانش موسيقي و تنها به شيوه ي اجرا انديشيدن سبب شده است كه ما ابتدايي باقي مانده و آهنگسازان از امكان بازي با اصوات و در نتيجه تركيب آنها غافل بمانند... از زمان علينقي وزيري اما به تدريج ارزشها و امكانات موسيقي ملي ما آشكار شده است. تقليد از آنچه از اجدادمان ياد گرفته ايم، هنر نيست، سنت است. هدايت چرا بزرگ است، براي آنكه دنبال زال و رستم و اسفنديار، ليلي و مجنون و شيخ صنعان نرفته است. زمان جاري، احساس، انديشه، موضوع و تكنيك ويژه ي خويش را دارد و هنر يعني همين. امروز اگر كسي بخواهد مثل حافظ و مولوي شعر بگويد، يك شاهي ارزش ندارد... اگر نيما، نيما ميشود براي آن است كه زحمت ميكشد، فكرش را بهكار مياندازد و شيوه ي خاص خودش را پيدا ميكند. موسيقي ما طفيلي شعر است و آنگونه كه بايد پيشرفت نميكند. وقتي از زير بار شعر بيرون آمد آنوقت، في نفسه ميشود موسيقي»
سفر ایتالیا
او مدتی زیر نظر استاد پرویز محمود آموزش دید و به عضویت ارکستر سمفونیک تهران- به رهبری پرویز محمود- درآمد. بعد از چند سال، استاد مرتضی حنانه رهبری این ارکستر را به عهده گرفت. استعداد سرشارش بحدی بود که وقتی در سال ۱۳۳۲در جشن هزاره بوعلی سینا آثارش را با گروه هم سرایان و ارکستر سمفونیک عرضه کرد، سفیر ایتالیا به او بورسیه هنری تحصیل در ایتالیا را داد و حنانه برای تکمیل تحصیلات خود به کنسرواتور واتیکان عزیمت کرد. در ایتالیا روی موسیقی فیلم مطالعات گستردهیی کرد.
بازگشت به ایران
استاد مرتضی حنانه که سودای نوآوری در موسیقی ایران را داشت. دلش برای ایران و فرهنگ ایران میتپید و همواره آرزو میکرد که در میهنی با فرهنگی شکفته و نو زندگی کند.
حنانه سال ۱۳۴۰ به ايران بازگشت و با تشكيل اركستر فارابي در سال ۱۳۴۱، طي هفت سال، حدود ۸۰ قطعه از آثار خود و ساير آهنگسازان ايراني را اجرا و در راديو ضبط كرد. از سال ۱۳۴۲ نيز علاوه بر تدريس اركستراسيون و هورن در هنرستان عالي موسيقي، به عضويت شوراي عالي موسيقي راديو ايران نيز برگزيده شد و سال ۱۳۴۵ با شركت در «تريبون بين المللي آهنگسازان راديو تلويزيون» كه به دعوت يونسكو صورت گرفت، با اجراي قطعه اوراتوريوم كه از راديوهاي ايرلند و سوئيس نيز پخش گرديد، جايزه ويژه اين تريبون بين المللي را كسب نمود. با تأسيس راديو تلويزيون ملي ايران، حنانه در سمت مشاور سرپرستي، اركستر سازهاي زهي را بنياد نهاد.
حنانه در سالهای ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ سرپرستی و اجرای سلسله برنامههای آموزشی موسیقی ایرانی در تلویزیون را تحت عنوان «شناسایی موسیقی اصیل ایرانی» به همراه فرهنگ شریف، مرتضی نی داوود و حسین قوامی به عهده گرفت.
پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۰ گفت: «هنگامی که از ایتالیا به ایران آمدم، زیاد فکر کردم. حال زمانی بود که آن دانشی که آرزویش را داشتم به دست آورده بودم و فقط مانده بود تصمیم بگیرم با آن دانش چه کار کنم و چه نوع از موسیقی را ارائه دهم. اول گفتم «دوده کافونیک» کارکنم. ولی این چه معنایی داشت؟ با خودم گفتم اگر خیلی خوب بنویسم، تازه بهتر از آهنگساز بزرگ و مدرن اتريشي« شوئنبرگ» که نمیتوانم بنویسم؛ او صاحب مکتب به شمارمیرود و مکتبش یکی از بزرگترینهای آلمان است که همه جهان آن را پذیرفتهاند. ولی اگر کار من را یک ایرانی گوش کند، چه خواهد گفت؟ میگوید این کار اگر هم خیلی با ارزش باشد، باز هم ربطی به ایران ندارد و چیزی به فرهنگ غرب افزوده است. در حالی که ما میخواهیم آهنگسازان ایرانی با آثاری که ارزش دارند، به فرهنگ کشورشان چیزی بیفزاید».
موسیقی فیلم
مرتضي حنانه در پايان دهه ي چهل به موسيقي فيلم روكرد و به حق او را بايد نخستين سازنده موسيقي فيلمهاي سينماي ايران دانست كه با حدود ۵۰ آفريده گاهي حتي براي فيلمهايي كه از ارزش متوسطي برخودار بودند نيز موفقيت فراوان به بارآورد.
موسيقي فيلمهاي: عروس دجله، بهلول، ساحل انتظار، لذت گناه، عروس دريا، الماس ۳۳، پل، كاكو، پهلوان مفرد، سه قاپ، بابا شمل، راز درخت سنجد، قصاص، صمد و فولادزره ديو، تيرباران، جعفرخان از فرنگ برگشته، ايران سرزمين طلاي سفيد و فرار از تله كه جايزه سپاس را كسب كرده همچنانكه موسيقي سريال تلويزيوني هزاردستان كه بر اساس پيش درآمدي در اصفهان اثر مرتضي پورداود ساخته شده است.
یادگارها
استاد حنانه در سال ۱۳۴۱یک ارکستر سمفونیک به نام ارکستر بزرگ فارابی را بنیان گذاشت. که کار اجرای آهنگهای ایرانی در رادیو را برعهده داشت. وی کمتر بهکار ساختن و یا تنظیم ترانه برای خوانندگان روی آورده است. مرضیه، بانوی بزرگ آواز ایران، از معدود خوانندگانی است که حنانه در ساختن و یا تنظیم ترانههایشان نقش داشته است.. ترانهی «یار اگر جلوه کند..» از جمله ترانههای بسیار زیبا و ماندگار موسیقی ایرانی است که ساخته و تنظیم استاد مرتضی حنانه است که توسط خانم مرضیه اجرا شده است. این ترانه در تالار رودکی نیز با ارکستر سمفونی رادیو و تلویزیون بهطور زنده با خوانندگی مرضیه و رهبری ارکستر حنانه به صحنه آمد و مورد استقبال عموم مردم قرار گرفت. از استاد حنانه آثاری به جای مانده که برخی از آنها عبارتند از: «سوئیت شهر مرجان»، «کاپریس برای پیانو و ارکستر»، «خواب یک شیطان کوچک»، «صبر و ظفر» و دهها ترانه و آثار دیگر[۱].
آثار حنانه
آثار این هنرمند فقید شامل موسيقي براي اركستر زهي و موسیقی فیلم است که از کاپریس، دعا، صبر و ظفر، لالایی، مهرگان، اوراتوریوی بزرگ La Persia (ایران)، عروس دجله، بهلول، ساحل انتظار، لذت گناه، عروس دریا، الماس ۳۳، پل، کاکو، پهلوان مفرد، سهقاپ، فرار از تله، باباشمل، راز درخت سنجد، قصاص، صمد و فولادزره دیو، تیرباران، جعفرخان از فرنگ برگشته، هزاردستان و غیره می توان به عنوان بخشی از آنها نام برد. [۵]
قطعه براي چهار هورن، سرناد براي ويولن و پيانو، مهرگان براي گروه كر و اركستر، رؤياي شيطان، كاكوتي، صبر و ظفر براي اركستر زهي ـ پيانو و چنگ، كاپريس براي پيانو و اركستر، لالايي براي نيما يوشيج، پيكرهها براي فلوت ـ چنگ و پيانو، ميهن شهيدان، بزرگداشت فردوسي، هاتف، و سعدي براي آواز و پيانو و بسياري آثار ديگر...
قطعه رؤياي شيطان با صداي زنده يادان حسين سرشار و فاخره صبا، كاكوتي براي بار اول درجشن هنر شيراز توسط اركستر مجلسي تلويزيون ملي ايران اجرا و كاپريس براي پيانو و اركستر نيز با رهبري فرهاد مشكات اجرا گرديده است.
قطعه بزرگداشت فردوسي براي آواز و پيانو توسط ناهيد همت آبادي( متزوسوپرانو ) و به همراهي پيانو ويدا جفرودي ( هنرآموخته از زنده ياد حنانه ) براي نخستين بار در مراسم بزرگداشت هزاره شاهنامه كه سال ۱۹۹۱ توسط يونسكو و طي دو شب در وين برگزار گرديد، اجرا و ضبط شده است.
آثار تأليف و ترجمه شده
مرتضي حنانه آثاري نيز در زمينه موسيقي، ترجمه و تأليف كرده كه از آن جمله ميتوان جلد اول و دوم اركستراسيون اثر شارل كوكلن، برگردان و تفسير مقاصد الحان اثر عبدالقادر مراغه اي موسيقيدان قرن نهم هجري، راه و روش ساختن ملودي اثر جوليو باس و گامهاي گمشده تأليف خود او را نام برد كه در اين نوشته به ويژه از هارموني ابداعي خود«هارموني زوج» سخن ميگويد.
آثار حنانه پس از انقلاب
شادروان حنانه از موسیقیدانانی بود که پس از پیروزی انقلاب ۵۷ در همکاری با نهاد ترانه و سرود سازمان مجاهدین خلق، چند سرود ازمجموعه سرودهای سازمان مجاهدین خلق ایران را تنظیم کرد. موزیک سرود زیبای «میهن شهیدان» از آثار زیبا و بیادماندنی استاد مرتضی حنانه است که در کارنامه هنری او جایگاه ویژهیی دارد. حنانه نیز از جمله اساتید بزرگی است که توسط حکومت جمهوری اسلامی بسیار مورد اذیت و آزار قرار گرفت. استاد مرتضی حنانه پس از انقلاب ۵۷ بیشتر وقت خود را به پژوهش درباره موسیقی کهن ایران اختصاص داد[۱].
درگذشت
مرتضی حنانه روز سهشنبه ۲۴ مهر ۱۳۶۸ بر اثر بیماری سرطان، و در پی ممانعت حکومت جمهوری اسلامی از سفر او به خارج برای درمان، چشم از جهان فروبست[۱].
او همیشه آرزو داشت در همدان در جوار حکیم بزرگ ایران زمین ابو علی سینا دفن شود ، اما این خواسته اش میسر نشد و در امامزاده طاهر (کرج) به خاک سپرده شد.[۵]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ سازمان مجاهدین خلق ایران - درگذشت استاد مرتضی حنانه
- ↑ همشهری - زندگینامه: مرتضی حنانه (۱۳۰۱-۱۳۶۸)
- ↑ کنفرانس استاد مرتضی حنانه
- ↑ [۱] - مرتضی حنانه؛ بیست و پنجمین سالمرگ
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ایرنا - مرتضی حنانه ، مویه گر یا هزار دستان موسیقی ایرانی