۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== تحولات سیاست داخلی در زمان صدارت حاجی میرزا آقاسی == | == تحولات سیاست داخلی در زمان صدارت حاجی میرزا آقاسی == | ||
دولت انگلستان که مخالف لشکرکشی محمدشاه به هرات بود درصدد برآمد تا به انحاء مختلف برای دولت ایران مشکلآفرینی نموده و از مخالفین دولت ایران حمایت نماید. لذا از بازگشت محمدشاه از هرات گرفتاریهایی برای محمدشاه و حاجی میرزا آقاسی ایجاد نمود. انگلیسیها از فتنه آقاخان محلاتی که در سال | دولت انگلستان که مخالف لشکرکشی محمدشاه به هرات بود درصدد برآمد تا به انحاء مختلف برای دولت ایران مشکلآفرینی نموده و از مخالفین دولت ایران حمایت نماید. لذا از بازگشت محمدشاه از هرات گرفتاریهایی برای محمدشاه و حاجی میرزا آقاسی ایجاد نمود. انگلیسیها از فتنه آقاخان محلاتی که در سال 1253 هجری قمری در بم قیام نمود، حمایت کردند. سوء رفتار و زشتی گفتار حاجی میرزا آقاسی مایهی تمرد و سرکشی آقاخان که داماد فتحعلی شاه نیز بود گردید. همچنین خصومت بین آقاخان محلاتی و حاجی عبدالصمد محلاتی که طرف توجه حاجی میرزا آقاسی بود از عوامل دیگر فتنه آقاخان میباشد. | ||
فتنهی سید علیمحمد باب در جنوب ایران که با داعیهی مذهبی آغاز و سپس دامنهی آن به دوران سلطنت ناصرالدین شاه کشیده شد از دیگر مشکلات دوران صدارت حاجی میرزا آقاسی میباشد. قیام سالار پسر آصفالدوله و تلاش وی جهت جدایی خراسان از ایران که با تحریک انگلیسیها صورت گرفت، مشکل دیگر دوران صدارت حاجی میرزا آقاسی بود. قیام طایفهی قادریهی نقشبند در حوالی خراسان نیز در دوران صدارت حاجی میرزا آقاسی روی داد. | فتنهی سید علیمحمد باب در جنوب ایران که با داعیهی مذهبی آغاز و سپس دامنهی آن به دوران سلطنت ناصرالدین شاه کشیده شد از دیگر مشکلات دوران صدارت حاجی میرزا آقاسی میباشد. قیام سالار پسر آصفالدوله و تلاش وی جهت جدایی خراسان از ایران که با تحریک انگلیسیها صورت گرفت، مشکل دیگر دوران صدارت حاجی میرزا آقاسی بود. قیام طایفهی قادریهی نقشبند در حوالی خراسان نیز در دوران صدارت حاجی میرزا آقاسی روی داد. | ||
خویشاوندگرایی یکی از جنبههای بارز حیات سیاسی حاجی به شمار میرفت. حمایتهای بیدریغ حاجی میرزا آقاسی از اللهقلیخان ایلخانی که نوهی دختری فتحعلی شاه بود و مادرش عزت نساء زن حاج میرزا آقاسی بود، موجب بروز مشکلاتی در داخل کشور شد. اللهقلیخان همین که مادرش زن حاج میرزا آقاسی شد، مکانتی بزرگ بهدست آورد و به منصب ایلخانی قاجار رسید و فکر سلطنت بر سر وی خطور نمود و دست به اعمال خلاف متعدد زد و هرچه از وی پیش شاه شکایت میکردند، حاجی میرزا آقاسی آنرا تکذیب میکرد. | خویشاوندگرایی یکی از جنبههای بارز حیات سیاسی حاجی به شمار میرفت. حمایتهای بیدریغ حاجی میرزا آقاسی از اللهقلیخان ایلخانی که نوهی دختری فتحعلی شاه بود و مادرش عزت نساء زن حاج میرزا آقاسی بود، موجب بروز مشکلاتی در داخل کشور شد. اللهقلیخان همین که مادرش زن حاج میرزا آقاسی شد، مکانتی بزرگ بهدست آورد و به منصب ایلخانی قاجار رسید و فکر سلطنت بر سر وی خطور نمود و دست به اعمال خلاف متعدد زد و هرچه از وی پیش شاه شکایت میکردند، حاجی میرزا آقاسی آنرا تکذیب میکرد. مدتی نیز حکومت شهر بروجرد را به عهده داشت که ظلم و ستم فراوانی نسبت به اهالی این شهر روا داشت تا سرانجام محمدشاه از زبان حاجی میرزا آقاسی به وی اظهار داشت: «یک چند روزگار خویش را در عتبات عالیات بسپار و از آلایش معاصی و پلیدیهای بیفرمانی پاک شو.» و بدین ترتیب مشکل ایلخانی با عزیمت اجباری به عتبات عالیات برطرف شد. همچنین باز گذاشتن دست اهالی ماکو در امور مملکتی و کارهای خلاف شرع آنها و حمله به مال و ناموس مردم، نمونهی دیگر از خویشاوندگرایی حاجی میرزا آقاسی میباشد. | ||
اما آنچه بیش از عملکرد حاجی میرزا آقاسی قابل سرزنش است همان اخلاق و رفتار و شیوهی حکومت محمدشاه قاجار است که قدرت فوقالعادهای را دراختیار حاجی میرزا آقاسی قرا میداد. محمدشاه نسبت به حاجی میرزا آقاسی اعتقاد قلبی | اما آنچه بیش از عملکرد حاجی میرزا آقاسی قابل سرزنش است همان اخلاق و رفتار و شیوهی حکومت محمدشاه قاجار است که قدرت فوقالعادهای را دراختیار حاجی میرزا آقاسی قرا میداد. محمدشاه نسبت به حاجی میرزا آقاسی اعتقاد قلبی داشت و بر این عقیده بود که او صاحب کرامت است و او را قطب فلک شریعتی و طریقت میدانست. به همین دلیل حاجی میرزا آقاسی در طی صدارتش، همهکارهی مملکت بود و اعتراضهایی هم که از حاجی میرزا آقاسی نزد شاه گفته میشد، محمدشاه توجه نمینمود. حاجی میرزا آقاسی در ابتدای صدارت ثروت چندانی نداشت، اما با گذشت زمان ثروتمند گردید هنوز چندی از صدارت وی سپری نگردیده بود که دارای 1438 پارچه آبادی و مزرعه شد و همه را به شاه هبه نمود. | ||
به دلیل تمایلات صوفیگری حاجی میرزا آقاسی و محمدشاه، که موجب سوءظن روحانیون نسبت به آنها گردیده بود، به صوفیه در زمان صدارت حاجی میرزا آقاسی دور بیشتری داده شد. گفته میشود حاجی میرزا آقاسی به عمد با علما دشمنی مینمود، زیرا با این اقدام خود قصد داشته تا انتقام دراویشی را که به دست علما کشته شده بود، بگیرد. | به دلیل تمایلات صوفیگری حاجی میرزا آقاسی و محمدشاه، که موجب سوءظن روحانیون نسبت به آنها گردیده بود، به صوفیه در زمان صدارت حاجی میرزا آقاسی دور بیشتری داده شد. گفته میشود حاجی میرزا آقاسی به عمد با علما دشمنی مینمود، زیرا با این اقدام خود قصد داشته تا انتقام دراویشی را که به دست علما کشته شده بود، بگیرد. | ||
صرف نظر از ایرادات وارده بر نحوهی صدارت حاجی میرزا آقاسی، اقدامات مثبتی هم توسط وی صورت گرفته است. حاجی علت اصلی شکست قوای ایران در برابر روسیه را عدم توانایی سپاهیان ایران و نداشتن توپخانه میدانست. لذا جهت تقویت بنیهی نظامی ایران تلاش نمود و تأسیس قورخانه برای قشون ایران از زمان صدارت وی آغاز شد. | صرف نظر از ایرادات وارده بر نحوهی صدارت حاجی میرزا آقاسی، اقدامات مثبتی هم توسط وی صورت گرفته است. حاجی علت اصلی شکست قوای ایران در برابر روسیه را عدم توانایی سپاهیان ایران و نداشتن توپخانه میدانست. لذا جهت تقویت بنیهی نظامی ایران تلاش نمود و تأسیس قورخانه برای قشون ایران از زمان صدارت وی آغاز شد. به علاوه وی علاقهی فراوانی به عمران و آبادی داشت و پولهای فراوانی صرف حفر قنوات و کشیدن کاریزها نمود که گرچه در پارهای از موارد به آب نمیرسید ولی مردم عادی از طریق اشتغال به کار، به نان میرسیدند. همچنین در زمان صدارت وی ارزاق عمومی فراوان و ارزان بوده است.<ref name=":2" /> | ||
== میرزا آقاسی | == برخی مشکلات حاج میرزا آقاسی حین صدارت == | ||
با قتل قائم مقام و روی کار آمدن حاج میرزا آقاسی، سیاست بی طرفی و توازن ایران در قبال دولتهای روسیه و انگلستان بهم خورد و حاج میرزا آقاسی سیاست طرفداری از روسیه را در پیش گرفت لذا به تحریک دولت روسیه در صدد حمله به هرات و تسخیر این شهر برآمد. محمد شاه به هنگام ولایتعهدی عباس میرزا، یک بار به محاصره هرات مشغول بود که به علت فوت پدر ناچار دست از محاصره این شهر کشید. در اوایل سلطنت محمد شاه، کنت سیمونیچ، سفیر روسیه در ایران که مورد احترام و توجه خاص محمد شاه بود، سیاست خاصی در قبال ایران اتخاذ نمود. وی از تمایل ایران نسبت به افغانستان آگاه بود و تلاش میکرد تا توجهات را به افغانستان بیشتر کند، تا بتواند بدین وسیله هم اذهان مردم را از | با قتل قائم مقام و روی کار آمدن حاج میرزا آقاسی، سیاست بی طرفی و توازن ایران در قبال دولتهای روسیه و انگلستان بهم خورد و حاج میرزا آقاسی سیاست طرفداری از روسیه را در پیش گرفت لذا به تحریک دولت روسیه در صدد حمله به هرات و تسخیر این شهر برآمد. محمد شاه به هنگام ولایتعهدی عباس میرزا، یک بار به محاصره هرات مشغول بود که به علت فوت پدر ناچار دست از محاصره این شهر کشید. در اوایل سلطنت محمد شاه، کنت سیمونیچ، سفیر روسیه در ایران که مورد احترام و توجه خاص محمد شاه بود، سیاست خاصی در قبال ایران اتخاذ نمود. وی از تمایل ایران نسبت به افغانستان آگاه بود و تلاش میکرد تا توجهات را به افغانستان بیشتر کند، تا بتواند بدین وسیله هم اذهان مردم را از کینهای که به روسها داشتند، دور کند و هم برای انگلیسیها مشغولیت درست کند. | ||
یکی دیگر از مشکلات میرزا آقاسی، سید علی محمد باب و فتنۀ بابیه بود. وی در جنوب ایران با داعیه مذهب و با عنوان ارشاد و هدایت خلق قیام کرد. اقدامات وی کم کم جنبه سیاسی به خود گرفت بویژه اینکه معتمد الدوله حاکم اصفهان از وی حمایت میکرد. اقدامات باب، مشکل و معضل سیاسی بزرگی برای ایران به وجود آورد که دامنه آن به دوران سلطنت ناصرالدین شاه نیز کشیده شد. | |||
از مشکلات دیگر دوران صدارت حاج میرزا آقاسی، قیام سالار پسر آصف الدوله بود که در خراسان دست به شورش زد. او به دلیل تماس طولانی که با امرای افغانی داشت در صدد برآمد به تقلید از آنان حکومت خراسان را مستقل نماید و در این رابطه از جانب انگلستان حمایت میشد | |||
یکی از رویدادهای مهم در روابط خارجی ایران در زمان صدارت حاج میرزا آقاسی، ایجاد بحران در روابط ایران و عثمانی و تشکیل کمیسون چهارجانبه برای حل اختلافات دو کشور بود که بخاطر حمله والی بغداد به شهرهای مرزی ایران ایجاد شده بود که به عهدنامه ارزروم منجر شد<ref name=":0" /> | یکی از رویدادهای مهم در روابط خارجی ایران در زمان صدارت حاج میرزا آقاسی، ایجاد بحران در روابط ایران و عثمانی و تشکیل کمیسون چهارجانبه برای حل اختلافات دو کشور بود که بخاطر حمله والی بغداد به شهرهای مرزی ایران ایجاد شده بود که به عهدنامه ارزروم منجر شد<ref name=":0" /> | ||
درباره مشکلات خارجی وی همچنین گفته شده است که او وارث تمام نتایجى بود كه عهدنامه تركمانچاى براى ایران در پیداشت. از طرفى انگلیسیها براى كامیابى در رقابت با روسها، پس از قرارداد تركمانچاى همواره خواستار عقد قرارداد اقتصادى با ایران بودند و سیاستهاى حاجى میرزاآقاسى ناراضى بودند. این نارضایتى با محاصره هرات و دوستى ایران با فرانسه شدت یافت؛ نیروهاى انگلیسى جزیره خارك را اشغال و بوشهر را محاصره دریایى كردند و با تقویت و حمایت شورشهاى افرادى چون آقاخان محلاتى، محمدتقى خان بختیارى، آصفالدوله و شاهزادگان فرارى مستقر در بغداد، به دخالت در امور داخلى پرداختند. | |||
و از طرف دیگر، روسها با تكیه بر واقعه سفارت و قتل گریبایدوف (1243) توقعات بیشترى براى تحقق عهدنامه تركمانچاى داشتند. روسها در 1262 از حاجى میرزا آقاسى خواستند مجوز لنگر انداختن كشتیهاى جنگى آنان را در مرداب انزلى صادر كند تا پایگاه نظامى ثابت در سواحل جنوب دریاى خزر و به خصوص نزدیک استرآباد به دست آورند. | |||
در مقابل، دولت ایران بهتوصیه حاجیمیرزا آقاسى، میرزاحسینخان آجودانباشى را در رأس هیئتى از طریق عثمانى به اتریش، فرانسه و انگلستان اعزام كرد. اگرچه این اقدام بهمنظور مذاكره با دولت انگلستان بود، ولى حاجى میرزا آقاسى هدف دراز مدتى را پیشبینى كرده بود كه عبارت بود از ارتباط با فرانسه، استفاده از مستشاران نظامى، خرید اسلحه و جلب حمایت سیاسى فرانسه از ایران، از نوعى كه قرارداد فینكنشتاین در سى سال پیش فراهم آورده بود. قرارداد با بلژیك (1257/ میلادی 1841) و اسپانیا (1258/1842) از اقدامات حاجى میرزا آقاسى به شمار میرود.<ref name=":1">بانک اطلاعات رجال - [http://rijaldb.com/fa/5978/%D8%AD%D8%A7%D8%AC+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%B3%DB%8C حاج میرزا آقاسی]</ref> | |||
== رابطه میرزا آقاسی و محمدشاه == | == رابطه میرزا آقاسی و محمدشاه == | ||
در تمام مدت سیزده سال صدارت آقاسی، پادشاه ایران در حقیقت او بود و محمدشاه علاوه بر آنکه به هیچ وجه در مقابل اعمال و فرمایشات آقاسی مخالفتی نشان نمیداد، با وجود همه خطاها و خراب کاریهای او هر کس از او انتقاد میکرد به تبعید و آزار او میپرداخت. در دستخطهایی که محمدشاه به آقاسی نوشته او را با این عناوین خطاب کرده: «جناب حاجی سلمه الله تعالی یا جعلت فداک یا روحی فداک یا جناب روح پاک». | در تمام مدت سیزده سال صدارت آقاسی، پادشاه ایران در حقیقت او بود و محمدشاه علاوه بر آنکه به هیچ وجه در مقابل اعمال و فرمایشات آقاسی مخالفتی نشان نمیداد، با وجود همه خطاها و خراب کاریهای او هر کس از او انتقاد میکرد به تبعید و آزار او میپرداخت. در دستخطهایی که محمدشاه به آقاسی نوشته او را با این عناوین خطاب کرده: «جناب حاجی سلمه الله تعالی یا جعلت فداک یا روحی فداک یا جناب روح پاک». | ||
این حال مریدی و مرادی بین شاه و وزیر ظاهراً از هر دو جانب بوده، زیرا که آقاسی نیز در پارهای از نامههای خود خطاب به محمدشاه او را ولی خدا میداند و مینویسد که به آن خدایی که آفریننده زمین و زمان و خورشید آسمان است من بنده، به صداقت حضرت مالک اشتر پیوسته خدمتکار صادقم و به ولی مطلق (علیه السلام)، که سر کار پادشاهی را ولی خدامی دانم... | |||
حاج میرزا آقاسی راه صوفیگری را به شاه نشان داد، به طوری که هر دو آنها به دو دوریش معروف شدند. از میرزا آقاسی چه در دوران حیاتش چه پس از مرگش با بد نامی یاد میشود بلاخره صوفیگری شاه و کارهای ناشایست میرزا آقاسی یا هر دو موضوع عاملی بود که بذر بدبختیهای مالی را در ایران کا شت | |||
تمایل محمدشاه به صوفیگری موجب گردید که بر شدت مخالفت روحانیون نسبت به وی افزایش یابد به این ترتیب ملاحظه میشود که صوفیگری در دست آقاسی سلاحی برای مبارزه با قدرت روحانیون بوده است.<ref>Iranian.com - [https://iranian.com/main/blog/m-saadat-noury/haji-mirza-aghasi.html رابطه میرزاآقاسی و محمدشاه]</ref> | |||
آنچه مسلم به نظر مي آيد اين است كه روابط حاجي ميرزا آقاسي با محمد شاه كه نوشته اند به كرامات و اخبار مغيبه اعتقادي راسخ داشت روابط خادم و مخدومي و يا نظير روابط وزير و سلطان متبوع نبوده و محمد شاه او را مراد و مرشد خود مي دانسته و هميشه مي فرمود :<blockquote>«اين درد پاي مرا حاجي نمي خواهد خوب بشود از براي اينكه زحمت را در دنيا بكشم و در آخرت بهشت بروم ، اگر حاجي بخواهد خوب خواهد شد».<ref name=":3">نوشته های مهدی زارع - [http://aryobarzaniran.blogfa.com/post-119.aspx حاج میرزا آقاسی دیوانه توپ وتوپخانه]</ref></blockquote> | |||
== شاعری == | == شاعری == | ||
خط ۸۶: | خط ۹۴: | ||
پس از یک سال می باید رسیدن کـه گـویا این حمل آن آفتـاب است<ref name=":3" /> | پس از یک سال می باید رسیدن کـه گـویا این حمل آن آفتـاب است<ref name=":3" /> | ||
== پایان کار حاج میزا آقاسی | == پایان کار حاج میزا آقاسی == | ||
بعد از مرگ محمد شاه در سال | بعد از مرگ محمد شاه در سال 1264 هجری قمری و به دست گرفتن قدرت توسط مهدعلیا، حاج میرزا آقاسی بعد از چهارده سال صدارت در مراسم تشییع جنازه محمد شاه حاضر نشد و قصد رفتن به آذربایجان نمود که مردم مانع این اقدام وی شده و سرانجام، در حرم حضرت عبدالعظیم و یکی از حجره های مدسه آنجا ساکن شد. او بعداً با تضمینی که از طرف ناصرالدین شاه تسبت به وی داده شد عازم عتبات گردید و بعد از حدود یک سال اقامت در عراق در رمضان سال 1265 هجری قمری در سن 68 سالگی فوت کرد.<ref name=":0" /> | ||
== توضیحات بیشتر: == | == توضیحات بیشتر: == |
ویرایش