کاربر:Abbas/صفحه تمرین5

حذف چهار صفر از پول
حذف جهار صفر از پول ایران
تغییر واحد پول
عاملان	بانک مرکزی جمهوری اسلامی، دولت جمهوری اسلامی، مجلس شورای اسلامی
مکان	ایران
زمان	۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹

حذف چهار صفر از پول ایران و تغییر واحد پول ملی بر اساس تصویب مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ اتخاذ شد. پیشینه این موضوع به دولت احمدی نژاد برمی‌گردد. در سال ۱۳۹۰ کابینه‌ی محمود احمدی نژاد مصوبه‌ای برای حذف ۴ صفر از واحد پول داشت که با مخالفت‌های بسیاری روبرو شد و موضوع مسکوت ماند. در مرداد ۱۳۹۸ دولت حسن روحانی لایحه‌ی حذف چهار صفر و تغییر واحد پول را تصویب کرد. و آنرا با قید یک فوریت به مجلس ارائه داد. مجلس درمهر ۱۳۹۸ به یک فوریت درخواستی دولت رای مثبت داد. در نهایت این لایحه در ۱۵ اردبیهشت ۹۹ در یک ماده واحده و پنج تبصره به تصویب مجلس رسید.

قبل از ایران ده‌ها کشور در دنیا اقدام به حذف صفر از واحد پول خود کرده بودند. تعدادی از این اقدامات موفق و بسیاری ناموفق بوده‌اند. از نمونه‌های موفق می‌توان به ترکیه در سال ۲۰۰۵ اشاره کرد و از نمونه‌های ناموفق و فاجعه بار زیمباوه و ونزوئلا بسیار شاخص هسنند.

بر اساس تجارب مختلف جهانی و نظر کارشناسان برجسته اقتصاد، این امر مستلزم احیای اقتصاد کشور و ثبات اقتصادی است و اینکه در کشوری که حذف صفر از واحد پول اجرا می‌شود تورم مهار شده و الزاما تک رقمی باشد. این در حالی است که ایران به هیج‌وجه چنین شرایطی را ندارد و این اقدام می‌تواند به تورم بیشتر و یک فاجعه اقتصادی منجر شود.

درحالی که همتی رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی علت تغییر واحد پول و حذف ۴ صفر را همراهی با عرف جامعه و اعاده حیثیت پول ملی و همچنین پرهیز از مخارج هنگفت سالانه امحاء اسکناس‌های مستهلک، عنوان می‌کند؛ بسیاری معتقدند اقتصاد ایران در اثر سوء مدیریت و فساد سیستماتیک و افسارگسیخته و هم‌چنین در اثر تحریم‌ها در حال فروپاشی است. از طرفی حاکمیت ولایت فقیه از پیامدهای این بحران اقتصادی و اجتماعی که شورش‌ها و قیام‌های اجتماعی عظیمی را در چشم‌انداز قرار می‌دهد بسیار در هراس است به همین خاطر با این مانور به زعم خود می‌خواهد آبی بر آتش فزاینده‌ی خشم اجتماعی بریزد و جامعه را آرام کند. بسیاری معتقدند که این اقدام جراحی پلاستیک اقتصاد سرطان زده‌ی ایران است و فایده‌ای برای جمهوری اسلامی ندارد.

پیشینه حذف صفر از واحد پول در ایران

همتی رئیس بانک مرکزی

تصمیم به حذف صفرها از واحد پول ایران به دولت احمدی نژاد برمی‌گردد. تجربه حذف صفر از واحد پول کشورهای دیگر، در آن دوره دولت را به این صرافت انداخت تا چند صفر را از واحد پول کشور بردارد، اما علی‌رغم تبلیغات بسیار این نظر دولت در حد حرف باقی ماند. این واقعیت که حذف صفرها باید در دوره‌ای صورت بگیرد که تورم مهار شده باشد، موضوعی بود که باعث مخالفت‌های بسیار با تصمیمات دولت احمدی نژاد برای حذف صفرها بود. دولت احمدی نژاد ، در سال 1390 مصوبه ای مبنی بر حذف چهار صفر از واحد پول داشت و پس از آن ، عنوان واحد پول جدید را به نظرسنجی گذاشت تا شاید بتواند با استفاده از اهرم تبلیغات و تکیه بر افکار عمومی، داستان را به پیش ببرد. شکل گیری تورم کمرشکن به‌ویژه در سال 1391 و ناتوانی دولت در کنترل آن، باعث شد موضوع به فراموشی سپرده شود. حذف صفرها از واحد پول بار دیگر در سال 1397 از سوی دولت حسن روحانی مطرح شد؛ دقیقا در زمانی که هم‌چون سال‌های 1390 و 1391، تورم بار دیگر شدت گرفته بود. با این حال دولت، در مرداد ماه 1398 لایحه حذف ۴ صفر از واحد پول کشور را تصویب کرد. پس از این مصوبه؛ رئیس کل بانک مرکزی در موراد متعدد سعی کرد چگونگی این تغییر و فواید آن را تشریح کند، اما همچنان بسیاری با این اقدام مخالف بودند. با ارسال لایحه دولت به مجلس، در مهر ماه سال۱۳۹۸، یک فوریت بررسی این لایحه به رای گذاشته شد.

نهایتا نمایندگان مجلس با 124 رأی موافق، 76 رأی مخالف و 3 رأی ممتنع با درخواست یک فوریت برای لایحه اصلاح نظام پولی و بانکی (حذف 4 صفر از واحد پول کشور) موافقت کردند. علی رغم تصویب یک فوریت ، لایحه در صف طولانی طرح و تصویب در صحن علنی مجلس ماند و نهایتا رای نهایی مجلس در جلسه دوشنبه 15 اردیبهشت داده شد. تفاوتی که مصوبه‌ی مجلس با مصوبه دولت داشت، در نام‌گذاری واحد خرد پول کشور بود. دولت قبلا نام آن را «پارسه» گذاشته بود اما مجلس نام آن را به «قران» تغییر داد.

مصوبه‌ی مجلس در مورد تغییر واحد پول

روز ۱۵ اردیبهشت‍۱۳۹۹ مجلس ایران قانون تغییر واحد پول و حذف ۴ صفر از پول ایران را در یک ماده واحده و ۵ تبصره تصویب کرد.

ماده واحده – ماده (1) قانون پولی و مالی کشور مصوب 18 تیر 1351 و بندهای آن با اصلاحات بعدی به شرح زیر اصلاح می‌شود:

ماده 1- واحد پول ایران تومان است و هر تومان برابر 10 هزار ریال جاری و معادل یکصد قران است.

تبصره 1- برابری پول‌های خارجی نسبت به تومان و نرخ خرید و فروش ارز توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب نظام ارزی حاکم و با رعایت ذخایر ارزی و تعهدات کشور در مقابل صندوق بین‌المللی پول محاسبه و تعیین می‌شود.

تبصره 2- دوره گردش موازی و اعتبار همزمان تومان و ریال که در این قانون دوره گذار نامیده می‌شود حداکثر 3 سال با رعایت تبصره 4 این ماده می‌باشد. طریقه جمع‌آوری و شرایط خروج اسکناس‌ها و سکه‌های ریال از جریان، بر طبق مفاد بند (ب) ماده (3) و بند (ج) ماده (4) این قانون حسب مورد تعیین یا اجرا می‌شود.

تبصره 3- پس از پایان دوره گذار تعهداتی که پیش از این براساس واحد پول ریال ایجاد شده است تنها با واحد پول تومان و یا اجزای آن قابل ایفا است.

تبصره 4- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است ظرف مدت دو سال از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون، ترتیبات اجرایی لازم را جهت آغاز دوره گذار فراهم کند.

بی ارزش شدن پول در ونزوئلا

تبصره 5- آیین‌نامه اجرایی این ماده ظرف مدت 3 ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

تجربه حذف صفر از پول در جهان

موفق ترین موارد جذف صفر، متعلق به کشورهایی است که بعد از یک دوره تورم طولانی توانسته بودند تورم را کنترل کنند و پس از آن اقدام به حذف یک یا چند صفر کردند؛ وگرنه حذف صفرها در دوره تورم باعث می‌شد بعد از چند نسل دوباره صفرهای اضافی و مزاحم به واحدهای پولی برگردند.

مثلا فرانسه پانزده سال بعد از جنگ جهانی دوم و گذر از بحران‌های آن جنگ، در سال ۱۹۶۰ دو صفر از واحد پولی خود حذف کرد و «فرانک جدید» جای «فرانک» را گرفت. هلند نیز در دهه ۱۹۶۰ میلادی، چهار صفر از پول خود حذف کرد. کره جنوبی هم بعد از جنگ دو کره در سال ۱۹۵۷، دو صفر از پول خود حذف کرد و در سال ۱۹۶۳ که مجدداً با تورم روبه‌رو شد، یک صفر دیگر را نیز حذف کرد. اما موفق ترین موردی که برای ایرانی‌ها ملموس است، اقدام ترکیه به حذف 6 صفر از واحد پول خود بود که در آغاز احیای اقتصاد ترکیه در سال 2005 صورت گرفت و جان دوباره ای به لیر ترکیه داد.

تورم و بی‌ارزش شدن پول در زیمباوه

در کنار این تجربه‌های موفق، تجربه‌های ناموفقی هم وجود دارد؛ مثلا زیمباوه در سال ۲۰۰۶، سه صفر از پول خود حذف کرد. در سال ۲۰۰۸ با تورم شدید مجبور به حذف ۱۰ صفر دیگر شد و در سال ۲۰۰۹ نیز ۱۲ صفر دیگر از پول خود حذف کرد. اما در تورم نجومی زیمباوه، این اقدامات هیچ اثری نکرد و امروز دیگر واحد پول این کشور اصلا ارزشی ندارد و از دلار آمریکا در مبادلات داخلی این کشور استفاده می‌شود.

علت حذف صفر و تغییر واحد پول

عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی حذف صفرها را "هماهنگی با عرف جامعه" توصیف کرد و افزود مردم چک پول‌های ۵۰ هزار تومانی را ۵۰ تومان و اسکناس ۱۰ هزار تومانی را ۱۰ تومان می‌خوانند.

رئیس کل بانک مرکزی یکی از مزایای تغییر واحد پول به تومان را صرفه‌جویی در هزینه هنگفت چاپ و امحاء اسکناس عنوان کرد و گفت با این کار سکه که در عمل امروز هیچ ارزشی ندارد، دوباره وارد معاملات می‌شود و مثلا سکه یک تومانی جایگزین اسکناس ۱۰ هزار ریالی یا هزار تومانی کنونی خواهد شد.

او می‌گوید در حال حاضر سرانه مصرف اسکناس در جهان بسیار اندک و سرانه استفاده از سکه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ است در حالی که در ایران سرانه مصرف اسکناس ۱۰۲ و سرانه استفاده از سکه ۲۶ قطعه بیشتر نیست.

به گفته همتی به دلیل استفاده ناچیز از سکه و میزان بالای استفاده از اسکناس میزان فرسودگی پول کاغذی زیاد است و هر سال حدود ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه امحاء یک میلیارد قطعه اسکناس فرسوده می‌شود.

رئیس بانک مرکزی یکی دیگر از علت‌های حذف چهار صفر را مقابله با "افت حیثیت پول ملی کشور" عنوان کرد. مطابق گزارش سامانه نظارت ارز (سنا) در روز ۱۵ اردیبهشت هر دلار آمریکا معادل ۱۵۵ هزار ریال ایران بوده است.

این اظهارات همتی در حالی است که در سال ۹۷ آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شده بود و با اعمال مجدد تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی ایران رو به وخامت گذاشت و تلاطم بازار ارز و سقوط شدید ارزش ریال که از مدتی پیش آغاز شده بود شتاب گرفت.

بسیاری معتقدند جمهوری اسلامی پس از شکل‌گیری ابرچالش‌های پی‌درپی اقتصادی و ریزش آنها به حوزه سیاست و فرهنگ دچار سرطان شده است. این سرطان در نظام بهداشتی و درمانی معیوب و بیمار که ناتوانی‌اش را در مقابله با ورود ویروس کرونا نشان داد بیش‌از‌پیش آشکار شده است. این سرطان محصول ۴۰سال سیاست‌گذاری‌های غلط و برنامه‌ریزی‌های ضدعلمی برخاسته از غارت و چپاول ذخایر و دارایی‌های مردم ایران است.

تعدادی از کارشناسان اقتصادی نیز معتقدند حذف چهار صفر و تغییر واحد پول به دلیل حساسیت زدایی از اختلاس‌ها و پاک کردن صورت مسأله عوامل تورم و رکود است.

شرایط موفقیت حذف صفر از واحد پول

حذف چهار صفر از پول ایران

ولی‌الله سیف، رئیس سابق بانک مرکزی آذر ماه ۹۵ و زمانی که بار دیگر بحث حذف چند صفر از پول ملی مطرح شده بود یکی از پیش‌شرط‌های این کار را "استمرار و پایداری تورم تک‌رقمی" عنوان کرد.

در چهار دهه‌ای که از عمر جمهوری اسلامی می‌گذرد میزان تورم در اغلب سال‌ها دو رقمی بوده است. تک رقمی شدن تورم در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی نیز چند ماه بیشتر دوام نیاورد.

مرکز آمار ایران اول اردیبهشت میزان تورم در ماه ابتدایی سال جاری را اندکی بیش از ۳۲ درصد اعلام کرد. صندوق بین‌المللی پول برآورد کرده میزان تورم در ایران در سال جاری میلادی حدود ۳۴ درصد و همراه با رشد منفی شش درصدی اقتصاد باشد.

اغلب کارشناسان معتقدند حذف صفر و تغییر واحد پول ملی اگر با اصلاحات گسترده اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همراه نباشد الزاما به نتیجه مثبتی نخواهد رسید و چه بسا تاثیر منفی بر اقتصاد و وضعیت مردم داشته باشد. تغییر واحد پول ملی و حذف صفرها در ده‌ها کشور تجربه شده و در نمونه‌های موفق آن مانند آلمان بعد از جنگ جهانی دوم و ترکیه دهه ۹۰ میلادی، این کار همراه با رشد اقتصادی و مهار تورم انجام شده که جمهوری اسلامی، به خصوص تحت فشار فزاینده تحریم‌ها و سوءتدبیرها از آن بسیار فاصله داد.

پیامدهای حذف چهار صفر از واحد پول

برخی کارشناسانی که با اصلاح قانون پولی به طور اصولی مخالف نیستند معتقدند این کار به ویژه در شرایط رکود اقتصادی می‌تواند به افزایش تورم منجر شود.

حذف چهار صفراز پول ایران

در مجموع شاید یک نکته باشد که بسیاری در مورد آن اتفاق نظر دارند؛ حذف صفر و تغییر واحد پول ملی اگر با اصلاحات گسترده اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همراه نباشد الزاما به نتیجه مثبتی نخواهد رسید و چه بسا تاثیر منفی بر اقتصاد و وضعیت مردم داشته باشد.

بر این پایه مهم‌ترین پیش‌شرط اجرای مصوبه مجلس در مورد تغییر پول ملی به تومان برون‌رفت از بحران کنونی اقتصادی است که چشم‌انداز آن چندان روشن نیست

استیو هنک، استاد دانشگاه اقتصاد دانشگاه جان هاپکینز که کارهای پژوهش‌های زیادی در زمینه اقتصاد ایران انجام داده به سایت خبری "رویداد ۲۴" گفته است:

«طرح حذف چهار صفر از پول ایران مانند سپردن اقتصاد ایران به تیغ جراح پلاستیک است. ظاهر عوض می‌شود، اما در واقع هیچ تغییر مهمی رخ نمی‌دهد.»

به نظر یک کارشناس اقتصادی دیگر حذف چهار صفر از پول ملی بیشتر یک تصمیم خنثی است تا یک تصمیم استراتژیک و عمدتاً اثر حسابداری به جای می‌گذارد. این اقدام اثری بر تورم ندارد و تنها پاک کردن صورت مسأله است.

بر اساس نظر بسیاری از کارشناسان تغییر واحد پول ملی در این شرایط تورم زاست و پیامدهای جدی اجتماعی برای جمهوری اسلامی در پی دارد. در واقع تحولاتی که طی سال‌ها و ماه‌های اخیر از قبیل قیام‌ها و اعتراضات گسترده از دی ۹۶ تا آبان و دی ۹۸ که به گرانی بنزین و سقوط هواپیمای اوکراینی توسط سپاه، انجام شد. هم‌چنین شیوع بیماری کرونا و وقوع سیل و بی‌عملی دولت در این رابطه و مشکلات اقتصادی فزاینده آستانه تحمل مردم را پایین آورده و می‌تواند در آینده نزدیک به شورش‌های اجتماعی مهار ناپذیری منجر شود و کارگزارن و کارشناسان حکومتی روزانه در رسانه‌های مختلف هشدار می‌دهند.