بابک زنجانی

بابک زنجانی، (متولد سال ۱۳۵۶، تهران) یکی از تجار حکومتی در نظام جمهوری اسلامی بود. او در اوایل دهه ۱۳۸۰، به دنیای تجارت وارد شد و به سرعت در بازارهای مختلف، به ویژه در زمینه‌ی فروش و صادرات کالاها، شناخته شد. نام بابک زنجانی همواره با روش دور زدن تحریم‌های ایالات متحده و سازمان ملل برای فروش نفت ایران، همراه بوده است. ثروت او ۱۳٫۵میلیارد دلار، تخمین زده شده است. بابک زنجانی به خاطر روابط قوی‌اش با برخی مقامات دولتی و توانایی‌اش در مدیریت تجارت بین‌المللی، به سرعت به یکی از چهره‌های معروف در حوزه تجارت تبدیل شد. منتقدان بابک زنجانی، او را عامل فساد خوانده‌اند و می‌گویند که در سال‌های ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد با سوءاستفاده از روابطش با مقام‌های دولتی و بحران ناشی از تحریم‌ها، ثروتی افسانه‌ای اندوخته است. پس از شدت یافتن تحریم‌های بین‌المللی علیه رژیم ایران، بابک زنجانی، به فعالیت‌های پیچیده‌تری روی آورد که در نهایت از یک سو نام او در فهرست تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا و بریتانیا قرار گرفت و از سوی دیگر، منجر به اتهام‌های فساد و محکومیت او در داخل ایران شد. بابک زنجانی در روز ۱۳ آذر سال ۱۳۹۵، به اعدام محکوم شد، اما پس از اعتراض او در دیوان عالی کشور، دادگستری استان تهران در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ درخواست عفو بابک زنجانی را پذیرفت و با تأیید رئیس قوه قضاییه و موافقت خامنه‌ای حکم اعدامش نقض و تبدیل به ۲۰ سال حبس شد. بابک زنجانی مالک و مدیر ۶۴ شرکت ایرانی و خارجی بوده است که بیشتر آن‌ها زیرمجموعه «هلدینگ سورینت» هستند. در جدال باندی، اوایل دهه ۱۳۹۰، سایت بازتاب تصاویری از بابک زنجانی را که مسلح به اسلحه کمری است، منتشر کرد. بابک زنجانی همچنین با رستم قاسمی ریاست وقت قرارگاه خاتم ارتباط داشت و گفته شده است که قاسمی از او برای جابجایی ۴۰ میلیارد دلار پول بابت خرید یک کالا کمک خواسته است. در جریان جنجال‌های مربوط به بحران فساد مالی در ترکیه نیز نام بابک زنجانی در نقل و انتقال غیرقانونی طلا مطرح شد. چندی پیش شایعاتی درباره آزادی بابک زنجانی در رسانه‌ها مطرح شده است، اما هنوز به‌طور رسمی هیچ مرجع قضایی آزادی او را تأیید نکرده است.

بابک زنجانی
زاده	سال ۱۳۵۶ تهران، ایران
شغل	بازرگان
اتهام جزایی	مفسد فی‌الارض
وضعیت جزایی	بیست سال حبس

آغاز ورود به دنیای تجارت

بابک زنجانی در سال ۱۳۵۶، در تهران متولد شد. وی در خانواده‌ای متوسط بزرگ شد و تحصیلات خود را در رشته‌های مرتبط با تجارت و مدیریت ادامه داد. بابک زنجانی در اوایل دهه ۱۳۸۰ به دنیای تجارت وارد شد و به سرعت در بازارهای مختلف، به ویژه در زمینه فروش و صادرات کالاها، شناخته شد.

بابک زنجانی یکی از تاجران جمهوری اسلامی بود که خود را «بسیج اقتصادی» می‌نامید، نام او همواره با روش دور زدن تحریم های ایالات متحده و سازمان ملل برای فروش نفت ایران، همراه بوده است. او بایک مرسدس بنز سیاه رنگ SL500 رانندگی می‌کرد و ساعتی به ارزش سی هزار دلار در دست داشت. ثروت او ۱۳٫۵میلیارد دلار، تخمین زده شده است.

او با راه‌اندازی چندین شرکت تجاری، به ویژه در زمینه واردات و صادرات، به موفقیت‌هایی دست یافت و به عنوان یک تاجر جوان و موفق در سطح کشور مطرح شد. بابک زنجانی به خاطر روابط قوی‌اش با برخی مقامات دولتی و توانایی‌اش در مدیریت تجارت بین‌المللی، به سرعت به یکی از چهره‌های معروف در حوزه تجارت تبدیل شد.

بابک زنجانی، به عنوان یک کارآفرین و سرمایه‌گذار در پروژه‌های مختلف اقتصادی شناخته می‌شد و موفقیت‌هایش، توجه رسانه‌ها و نهادهای دولتی را به خود جلب کرد.

فساد و محکومیت

دادگاه بابک زنجانی

پس از شدت یافتن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بابک زنجانی، به فعالیت‌های پیچیده‌تری روی آورد که در نهایت از یک سو نام او در فهرست تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا و بریتانیا قرار گرفت و از سوی دیگر، منجر به اتهام‌های فساد و محکومیت او در داخل ایران شد.

لغو حکم اعدام

پرونده اتهام بابک زنجانی، مسیر طولانی را پیمود و در روز ۱۳ آذر سال ۱۳۹۵، به اعدام محکوم شد. اما پس از اعتراض بابک زنجانی در دیوان عالی کشور، دادگستری استان تهران در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ درخواست عفو بابک زنجانی را پذیرفت و با تأیید رئیس قوه قضاییه و موافقت خامنه‌ای حکم اعدامش نقض و تبدیل به ۲۰ سال حبس شد.

همه نشانه ها حاکی از آن است که بابک زنجانی قربانی جدال باندهای درونی رژیم ایران، ائتلاف حسن روحانی (رئیس جمهور پیشین)، مقامات وزارت اطلاعات، روحانیون، خط امامی‌ها و اصلاح‌طلبان از یک سو، و سپاه پاسداران از سوی دیگر است.

در واقع نام بابک زنجانی در اواخر سال ۱۳۹۱ بر سر زبان‌ها افتاد. زمانی که محمود احمدی‌نژاد (رئیس جمهور وقت) درجلسه استیضاح وزیر کار، در صحن مجلس، برادر روسای قوای مقننه و قضاییه را به تلاش برای سوء استفاده از موقعیت خود و برادرانش متهم نمود و گفت که تلاش کرده تا به سرمایه‌داری به نام بابک زنجانی نزدیک شود. همزمان اتهاماتی علیه سعید مرتضوی، ريیس وقت سازمان تأمین اجتماعی مطرح شد که قصد داشته تعداد زیادی از شرکت‌های این سازمان را به بابک زنجانی بفروشد.

املاک بابک زنجانی

بابک زنجانی با کلت

بابک زنجانی مالک و مدیر ۶۴ شرکت ایرانی و خارجی بوده است که بیشتر آن‌ها زیرمجموعه «هلدینگ سورینت» هستند.

شرکتهای بابک زنجانی عبارتند از: هتل مریم، شرکت هواپیمایی یورو جت، کترینگ هواپیمایی قشم ایر، پروژه بزرگ ایران زمین در شهرک غرب، ترمینال اتوبوسرانی آسیا اکسپرس تاجیکستان، آسیا اکسپرس تاکسی تاجیکستان، شرکت هواپیمایی قشم ایر، استودیو صدابرداری سورینت، فرست اسلامیک بانک مالزی، دکل حفاری دریایی، کنت بانک تاجیکستان، شرکت هواپیمایی آسیا اکسپرس، فروشگاه‌های محصولات کارخانه سورینت کیش، باشگاه ورزشی راه آهن، پروژه بزرگ تهران قدیم جزیره کیش، هتل سورینت تاپ رز کیش، هتل سورینت صدف، کشت هایدروپانیک میوه، هتل بین‌المللی سورینت قشم، شرکت هواپیمایی انور ایر ترکیه و شرکت سورینت فیلم.

این مجموعه شرکت‌ها، زیرمجموعه هلدینگ سورینت هستند که در کشورهای ایران، امارات متحده عربی، ترکیه، تاجیکستان، مالزی، چین و انگلیس اداره می‌شوند.

وی خود را یک کارآفرین معرفی می‌کند و می‌گوید در دوران سربازی در سپاه ولی عصر تهران خدمت کرده و در یکی از بازدیدهای هاشمی رفسنجانی از این قرارگاه درخواست تعدادی سرباز برای ریاست جمهوری و بانک مرکزی کرده بود و از این طریق او به عنوان راننده محسن نوربخش (رئیس وقت بانک مرکزی) در آمده است.

بابک زنجانی می‌گوید:

«در آن زمان به پیشنهاد محسن نوربخش به عنوان عامل تزریق ارز به بازار برای کنترل قیمت‌ها عمل می‌کرده و بدون اینکه کسی او را به رئیس بانک معرفی یا سفارش کرده باشد، سقف اعتبار ۲۰میلیون دلاری برای تزریق ارز در بازار داشت».

بابک زنجانی با حسین میرکاظمی

برخی از رسانه های ایران حسین میرکاظمی را از شریکان اصلی بابک زنجانی در فعالیتهای اقتصادی معرفی کرده‌اند. بابک زنجانی می‌گوید که من کاسبی با او ندارم و فقط یک‌بار یکی از هتل‌های حسین میرکاظمی را در قشم از او خریداری کردم.

در جدال باندی، اوایل دهه ۱۳۹۰ سایت بازتاب تصاویری از بابک زنجانی را که مسلح به اسلحه کمری است، منتشر کرد. بابک زنجانی این عکس‌ها را مربوط به سفرهای زمینی به اربیل عراق دانست که برای حفاظت از خود از آن استفاده کرده است.

همچنین تصاویری از حسین میرکاظمی، منتشرشده است که در جریان برخورد با معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ وی را مسلح به اسلحه کمری در حال گشت زنی درخیابانهای تهران نشان می‌دهد. زنجانی در مصاحبه‌ای درباره حسن میرکاظمی به بی‌بی‌‎سی فارسی گفت که او «واقعاً خطایی نداشته و کار حرفه‌ای‌اش را انجام داده است…»

منتقدان بابک زنجانی

بابک زنجانی، احمدی نژاد، سعید مرتضوی

منتقدان بابک زنجانی، او را عامل فساد خوانده‌اند و می‌گویند که در سال‌های ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد با سوءاستفاده از روابطش با مقام‌های دولتی و بحران ناشی از تحریم‌ها، ثروتی افسانه‌ای اندوخته است.

امیرعباس سلطانی نماینده وقت مجلس و عضو کمیته پیگیری پرونده بابک زنجانی در مهرماه ۱۳۹۳گفت:

«بسیاری از مقام‌های بلندپایه دولت احمدی نژآد از جمله چند وزیر شامل وزیر دارایی، رئیس بانک مرکزی و وزیر نفت درتخلفات او سهیم بوده‌اند».

بابک زنجانی در دوران ریاست سعید مرتضوی بر سازمان تأمین اجتماعی در عرض یک شب بخشی از کارخانجات شستا را که دست کم ۵۰ هزار میلیارد تومان قیمت داشته است، به ۱۷ هزار میلیارد تومان خریداری کرد. معامله ای که میان مرتضوی و بابک زنجانی صورت گرفته است، اما مصوبه هیئت‌مدیره را نداشته و خلاف قانون بود.

روابط بابک زنجانی با مقامات حکومتی

بابک زنجانی با روحانی و رفسنجانی

روابط بابک زنجانی با مدیران و مسئولان رده بالای حکومتی به قدری نزدیک بود که صادق زیباکلام گفته بود وقتی استفاده یقه سفیدها از آقای زنجانی تمام شد او را مچاله کرده و دور انداختند.

همچنین گفته می‌شود بابک زنجانی در سال ۱۳۸۵ هواپیمایی قشم را با بدهی ۵ میلیارد تومانی خرید و با دو فروند هواپیما شروع به کار کرد. در سال ۱۳۸۹ با شرکت غدیر و سپس با یکی از زیرمجموعه‌های قرارگاه سازندگی خاتم‌النبیاء وارد همکاری جهت دادوستد برای خرید اجناس مورد تحریمی در ایران شد.

در نخستین هفته‌های دولت حسن روحانی، بیژن زنگنه، وزیر وقت نفت ایران، گفت:

«آقای زنجانی دو میلیارد دلار از پول فروش نفت را به خزانه واریز نکرده است»

اما بابک زنجانی مدعی شد که مانع اصلی انتقال این پول به ایران، اقدام وزارت نفت بود که می‌خواست موجودی این حساب به حساب‌های وزارتخانه و یا بانک مرکزی واریز شود که به دلیل تحریم‌ها، انتقال این مبلغ به آن حساب‌ها امکان‌پذیر نبود.

بابک زنجانی ادعا کرده بود، به محض اینکه شرکت هنگ‌کنگی وابسته به وزارت نفت حسابی را معرفی کند که برای انتقال مشکلی نداشته باشد، بلافاصله این پول را به حساب منتقل خواهد کرد.

بابک زنجانی با سرتیپ سپاه

روابط بابک زنجانی با قرارگاه خاتم الانبیاء سپاه

بابک زنجانی همچنین با رستم قاسمی ریاست وقت قرارگاه خاتم ارتباط داشت و گفته شده است که قاسمی از او برای جابجایی ۴۰ میلیارد دلار پول بابت خرید یک کالا کمک خواسته است. وی همچنین پروژه دیگری از قاسمی می گیرد تا ال سی «Letter of Credit اعتبار اسنادی»‌های یک ساله را از بانک‌های ملی بگیرد و درخارج با درصد پایین دیسکانت کند. وی برای تحقق این کار، یک بانک در تاجیکستان تأسیس می‌کند و از این طریق یک بانک دیگر در مالزی تأسیس می‌کند تا فعالیت‌هایش را به کمک بانک مالزی به انجام برساند.

بعد از اینکه رستم قاسمی به وزارت نفت دولت احمدی‌نژاد منصوب شد از آنجا که ایران تحریم بود، قرار می‌شود تا زنجانی به عنوان واسطه نفت ایران را بخرد و به مالزی بفروشد. این معاملات باعث اختلاس بزرگ بابک زنجانی می‌شود به این ترتیب است که بابک زنجانی نفت را ۶۰ دلار از وزارت نفت خریداری کرده و ۹۰ دلار به مشتری فروخته است.

ردپای بابک زنجانی در فساد مالی در ترکیه

در جریان جنجال های مربوط به بحران فساد مالی در ترکیه نیز نام بابک زنجانی در نقل و انتقال غیرقانونی طلا مطرح شد. وی به پرداخت رشوه و جابجایی غیرقانونی طلا به آقای رضا ضراب تاجر ایرانی تبعه ترکیه متهم شد.

روزنامه حریت درباره یافته‌های بازرسان وزارت گمرک و تجارت ترکیه، که مبادلات مالی ۴۳شرکت متعلق به آقای رضا ضراب با ایران، امارات متحده عربی، روسیه و چین را از سال ۲۰۱۱تا سال ۲۰۱۴ بررسی کرده‌اند، نوشت یکی از شرکت‌های وابسته به رضا ضراب «ولگام گدا» در سال ۲۰۱۲ نزدیک به ۹۴۲ کیلوگرم طلا به یکی از شرکت‌های وابسته به بابک زنجانی فروخته است. شرکت دیگر رضا ضراب به نام «رویال شیپینگ» در ماه مه ۲۰۱۲ از طریق شعبه بانک ملت در استانبول، به حساب یکی از شرکت های بابک زنجانی، پنج میلیون و یکصد هزار لیر واریز کرده است. همچنین یافته های این بازرسان، نشان می‌دهد که شرکت «رویال شیپینگ» در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ حدود ۱۵۱ تن طلا به ارزش ۸ میلیارد دلار به ایران و امارات عربی متحده صادر کرده است.

همچنین در ژانویه ۲۰۱۳ حدود یک و نیم تن شمش طلا که ازغنا به ترکیه، به مقصد ایران ارسال شده بود در یک هواپیمای باربری خصوصی در فرودگاه استانبول کشف و سپس توقیف شد.

بر اساس این گزارش‌ها، هزینه اجاره هواپیمای باربری شرکت حمل و نقل هوایی «یو ال اس» را آقای بابک زنجانی از طریق یکی از شرکت هایش پرداخته بود.

روزنامه «وطن» چاپ ترکیه، نوشت:

«ترک‌ها شرکت هواپیمایی انور ایر (onur Air)را در سال ۲۰۱۳ به قیمت ۲۵۰میلیون دلار به قدرت تنجل تاجر ترک و مهدی شمس تاجری تبعه انگلیس که در دوبی زندگی میکند، فروختند، اما بعد از آن خبری منتشر شد که خریدار واقعی این شرکت بابک زنجانی بوده است».

روزنامه وطن به نقل از دبیر کل شورای مشترک بازرگانی ایران و ترکیه افزود:

«گفته شده که این شرکت به قیمت ۱۰۵ میلیون دلار یعنی نصف قیمت اصلی این شرکت هواپیمایی به صاحب اولیه فروخته شده است. به غیر از جان کرت باگانا که مجدداً این شرکت را خریده است، قدرت تنجل و مهدی شمس هر سه سهامداران جدید شرکت اونور ایر هستند. به گفته وی بابک زنجانی صاحب شرکت هوایی قشم، در حقیقت با شرکای خود (قدرت تنجل و مهدی شمس)، صاحب شرکت اونور ایر نیز هستند».

قاضی صلواتی هم در چهاردهمین جلسه دادگاه بابک زنجانی، او را به واریز کردن ۴۴۵میلیون یورو از طریق بانک های سرمایه و پارسیان به حساب رضا ضراب در ترکیه و پرداخت ۱۲میلیون یورو کارمزد متهم نمود.

دادگاه بابک زنجانی

بابک زنجانی در دادگاه

رسیدگی به پرونده بابک زنجانی از مهرماه ۱۳۹۴ به ریاست قاضی صلواتی آغاز شد و بعد از ۲۶جلسه در بهمن ماه ۱۳۹۴ با اعلام حکم اعدام وی و رد مال به شاکی و پرداخت جزای نقد به پایان رسید. در نهایت پس از اعتراض بابک زنجانی در دیوان عالی کشور، سخنگوی قوه قضاییه در نشست خبری (۱۱اردیبهشت۱۴۰۳) در این رابطه گفت: با گزارش مقامات ذی صلاح در مورد استرداد اموال، درخواست تخفیف مجازات بابک زنجانی از سوی دادگستری تهران مطرح شد و با تأیید رئیس قوه قضاییه و موافقت خامنه‌ای، حکم اعدام وی نقض و تبدیل به ۲۰سال حبس شد.

گمانه زنی آزادی بابک زنجانی

چندی پیش رسول کوهپایه زاده، وکیل بابک زنجانی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی با انتشار تصویری از بابک زنجانی، نوشت: «بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ»

این موضوع گمانه زنی هایی را، نسبت به آزادی بابک زنجانی درپی داشت.

اصغر جهانگیر سخنگوی قوه قضائیه در این رابطه گفت:

«رأی این پرونده در سال ۹۵ از شعبه ۳۵ دیوان عالی کشور صادر شد و در آن رأی پیش بینی شده بود در صورت استرداد اموال و جبران خسارت وارده و اظهار ندامت و توبه می‌تواند استحقاق برخورداری از تخفیف مجازات را داشته باشد. او توضیح بیشتری در این زمینه نداده است».

رسول کوهپایه وکیل مدافع آقای زنجانی گفته بود:

«چون بیش از ۱۰ سال است که موکلش در زندان به سر می برد، «مطابق قوانین و مقررات، امکان بهره‌مندی از آزادی مشروط را دارد و دوران تحمل زندان به پایان رسیده است».

بازتاب در رسانه های بین‌المللی

پرونده بابک زنجانی یکی از موارد پیچیده‌ای است که ابعاد اقتصادی، سیاسی و فساد در سطح بین‌المللی را به هم پیوند می‌دهد. برخی تحلیل‌ها او را قربانی یک بازی سیاسی بزرگ‌تر می‌دانند. گزارش‌هایی از رسانه‌های بین‌المللی مانند Al Jazeera و The Guardian نشان می‌دهد که زنجانی در دوره تحریم‌ها به عنوان مهره‌ای حیاتی برای انتقال نقدینگی به ایران عمل می‌کرد، اما پس از کاهش فشارهای بین‌المللی و تغییر سیاست‌های داخلی، حمایت از او قطع و به فساد مالی متهم شد.

خبرگزاری الجزیره در این باره نوشت که بابک زنجانی ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها بود، اما بعداً به جای تقدیر با اتهاماتی روبه‌رو شد که نشان‌دهنده تغییرات در سیاست‌های داخلی ایران است.

(Malaj mail) نیزبه استفاده بابک زنجانی از شرکت‌های صوری مانند "First Islamic Investment Bank"، به عنوان پوششی برای انتقال میلیاردها دلار به‌منظور پنهان‌سازی منشأ مالی اشاره کرده و احتمال آگاهی مقامات ایرانی از اقدامات او را مطرح می‌کند.

گاردین نوشت که بابک زنجانی در دادگاه مدعی شد تمام اقداماتش با هماهنگی مقامات بالاتر انجام شده است، اما این ادعاها تأیید رسمی نشدند. این پرونده نشان‌دهنده چالش‌های سیستم‌های اقتصادی بسته است که برای مقابله با فشارهای خارجی به روش‌های غیرشفاف روی می‌آورند. در مجموع، پرونده زنجانی نمونه‌ای از پیچیدگی ارتباط میان اقتصاد، سیاست و فساد در سطح بین‌المللی باقی مانده است.

سرانجام پرونده بابک زنجانی نشان‌دهنده ارتباط پیچیده میان سیاست، اقتصاد و فساد است که در نهایت، خسارت‌های سنگینی را بر مردم ایران تحمیل کرده است. در شرایطی که زنجانی به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها عمل می‌کرد، ناکارآمدی و عدم شفافیت در مدیریت این فرایندها منجر به از دست رفتن منابع مالی عظیمی شد که می‌توانستند برای بهبود وضعیت اقتصادی و رفاه عمومی مردم به کار گرفته شوند. در نهایت، مردم ایران بودند که بهای این فساد و بازی‌های پشت پرده را پرداخت کردند، در حالی که اعتماد عمومی به سیستم اقتصادی و سیاسی کشور نیز به شدت آسیب دید. این پرونده یادآور اهمیت شفافیت و مسئولیت‌پذیری در جلوگیری از تحمیل چنین خسارت‌هایی بر جامعه است.